________________
-
૨૪૬
૧૯૧૫ માં મહાસભાના મવાલ પક્ષના નેતા ગોખલે તથા ફીરોજશાહ મરણ પામ્યા. મવાલ પક્ષની શક્તિ ક્ષીણ થઈ અને ધીમે ધીમે જહાલ પક્ષને પ્રભાવ વધવા માંડ્યો. ૧૯૧૬ માં લોકમાન્ય તિલક તથા એનીબિસેન્ટ હોમરૂલ લીગની સ્થાપના કરી તથા દેશમાં એક વ્યાપક આંદોલનને આરંભ થઈ ચૂક્યો. ૧૯૧૪ થી વિશ્વયુદ્ધની શરૂઆત થઈ ચૂકી હતી. તેની સાથે સાથે હિંદમાં વિપ્લવવાદ પણ તીવ્ર બનતે જતો હતો. જર્મનીની મદદથી અંગ્રેજી શાસનને નાશ કરવાની તૈયારીઓ ચાલી રહી હતી. અમેરિકામાં સ્થપાએલી ગદર પાર્ટીએ હિંદમાં વિપ્લવ કરવા થોડા શિખ કાર્ય કર્તાઓને રવાના કર્યા હતા. બંગાળ અને પંજાબમાં રાજકીય લૂંટફાટ તથા ખૂના મરકીની શરૂઆત થઈ ચૂકી હતી. વિપ્લવને દિવસ પણ નિર્માયો હતે. ૧૯૧૫ ના ફેબ્રુઆરીની એકવીસમી તારીખે તેની શરૂઆત નિશ્ચિત થઈ ચૂકી હતી. પણ એ શરૂઆત થાય તે પહેલાં સરકારને તેને પત્તો મળે. સરકારે વિગ્રહનું દમન કરવા ડીફેન્સ ઓફ ઇન્ડિયા એકટ પસાર કર્યો તથા વિપ્લવવાદીઓને નાશ કરવા માંડયો. બીજી બાજુ હોમરૂલનું આંદોલન જોર પકડતું હતું. હિંદુ મુસ્લીમ એજ્યને લખનૌ એકટ થયો. હવે હિંદને ઘડીભર શાંત કરવા તથા હિંદના પૂછપતિઓને અને મધ્યમ વર્ગના થોડાક માણસોને સંતોષવા બ્રિટિશ સરકારે એક સુધારે ઘડી કાઢયો હતો. - ઈ. સ. ૧૯૧૯માં હિન્દ માટે પાલામેન્ટ એક કાનૂન બનાવ્યો. એ કાયદામાં બંધારણીય સુધારા આપવામાં આવ્યા. હિન્દીઓને થોડી વધારે પગારની જગ્યાઓ આપવામાં આવી. પ્રાંતીય શાસનના બે ભાગ પાડવામાં આવ્યા. એમાંના એક વિભાગને સુરક્ષિત કહેવાય છે અને બીજા વિભાગને હસ્તાંતરિત વિભાગ તરીકે ઓળખાય છે. પહેલો વિભાગ સરકારને આધીન રાખવામાં આવ્યો તથા એ વિભાગને સુપ્રત થયેલાં ખાતાં સરકારની સીધી હકુમત નીચે રાખવામાં આવ્યાં. બીજા વિભાગમાં ચૂંટણીથી મંત્રીઓ નીમવામાં
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
