________________
૨૪૮
હિન્દમાં કેિલી મૂડી સાડાસાત ખ રૂપિયા છે. ઉપરાંત એકાવનસે ચેારણું કંપની એવી છે કે જે હિન્દમાં જ રજીસ્ટર્ડ થયેલી છે જેની મૂડી ત્રણ ખ રૂપિયા જેટલી છે. ઈ. સ. ૧૯૧૧ માં ફીસ્કલ કમિશન નિમાયું, એ કમિશને એક સ્થાયી ટેરીફ બેડની સ્થાપના કરી તથા હિન્દમાં રોકાયેલી પરદેશી મૂડીને રક્ષણ અપાયું, ૧૯૨૪માં લેાઢાના તથા પેાલાદના વ્યવસાયને સુરક્ષિત બનાવવામાં આવ્યા.
યુદ્ધ પહેલાંના સમયમાં બ્રિટીશ સરકારના વિરોધ કરનાર મધ્યમ વર્ગના લેાકેા હતા, તથા જમીનદારા અને શ્રીમંતા રાજભક્તો હતા. એ સમય પર કિસાન અને કામદારાના એવાં કાઈ પણ વર્ગીય સ’ગઢના હતાં નહિ. મહાસભાએ પણ હિંદી જનતાના ઉદ્દારના કાઈ પણ વિચાર કર્યાં ન હતા. એ વખતે સરકારનું કામ એકલા મધ્યમ વર્ગને દબાવવાનું હતું તથા એકલા જમીનદારે અને શ્રીમાને સ ંતેષવાનું હતું. પણ યુદ્ધ પછીના સમયમાં લેાકજાગૃતિ આવતી જતી હતી. તથા મધ્યમ વર્ગના લેાકેાને પણ સુધારાઓ આપી સતાષવા પડશે એવું ભાન સરકારને આવતું જતુ હતુ. તે માટે દ્વીચક્રશાસનની નીતિ અખત્યાર કરવામાં આવી હતી. એનાથી બ્રિટિશ વેપારઉદ્યોગને રક્ષણ મળ્યું હતું. ઉદ્યોગપતિ તથા વેપારીએ! સ ંતુષ્ટ થતા હતા, તથા મહાસભાના મવાલ પક્ષને સરકારે શાસન ક્ષેત્રમાં હિસ્સેદાર બનાવી મહાસભામાંથી અલગ કર્યા હતા. અને પેાતાની સાથે મિલાવી દીધાં હતાં.
મહાસભાના જહાલ પક્ષ આ સુધારાથી સંતુષ્ટ નહતા, અને તેને નકામા સમજતા હતા. પણ મવાલ પક્ષના લેકે એ સુધારણાની યે!જનાને અમલમાં મૂકવા મચી પડચા હતા. પણ એ સમયે મહાસભા પર જહાલ પક્ષને કાબુ હતેા તેને લીધે સરકારને સાથ આપવા માટે મવાલ પક્ષના નેતાઓને મહાસભામાંથી નીકળી જવું પડયું. ડૉ. બિસેન્ટને પ્રભાવ પણ નરમ પડી ગયા. હેમરૂલની અલખ જગાવનાર એણે મહાસભાને! ત્યાગ કરી મવાલ પક્ષ સાથે મિલાપ કર્યો.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
