________________
૨૪૦
એ બધા મવાલ પક્ષના નેતાઓએ લીબરલ ફેડરેશન નામની પોતાની એક અલગ સંસ્થા સ્થાપી.
બીજી બાજુ લોકહિલચાલનું આંદોલન પણ આગળ વધતું હતું. યુરોપીય યુદ્ધના સમયમાં વિપ્લવને કચડવા માટે થયેલા ડિફેન્સ ઓફ ઇન્ડિયા એકટની મદદથી હિન્દના જુવાનોને જકડી લેવામાં આવ્યા. ૧૯૧૮માં રોલેટ કમિશન નિમવામાં આવ્યું. એ કમિશને રજૂ કરેલા અહેવાલ પ્રમાણે સરકારે ૧૯૧૯માં બે બીલ રજૂ કર્યા જે કાળા કાયદાના નામે પ્રસિદ્ધ છે. અઢારમી માર્ચઅને દિવસે એ બીલ પસાર થયું. એ સમયે એ કાયદાને તેડવા માટે ગાંધીજીએ એક કમિટિ નીમી. સત્યાગ્રહની પ્રતિજ્ઞા કરી અને ત્રીસમી માર્ચે હિન્દભરમાં હડતાળ પાડવાનું જાહેર કર્યું. ૧૯૧૯ના માર્ચના ત્રીસમા દિવસે આખું હિન્દ હડતાળ પર ગયું. ગાંધીજી, યુદ્ધનો આરંભ થયા પછી દક્ષિણ આફ્રિકામાંથી આવી પહોંચ્યા હતા, પણ હિન્દની રાજનીતિમાં કોઈ વિશેષ ભાગ લેતા ન હતા. ગોખલેની સલાહથી એ એક વર્ષ સુધી હિન્દની પરિસ્થિતિનો માત્ર અભ્યાસ કરતા હતા. ત્યારપછી ગાંધીજીએ સામાજિક સુધારે હાથમાં લીધો હતો. સરકારે એ સમયે ગાંધીજીનો ખૂબ આદર કર્યો અને તેમને કસરેહિન્દને સુવર્ણચન્દ્રક ભેટ આપ્યો. યુદ્ધના સમયમાં ગાંધીજીએ સરકારને ખૂબ મદદ કરી હતી. ૧૯૧૮માં ગાંધીજીએ કહ્યું હતું કે યુધ્ધમાં સરકારને મદદ કરવી એ સ્વરાજ મેળવવાનો સીધો અને સરળ ઉપાય છે. ગાંધીજીએ ગુજરાતના લોકોને બ્રિટનના સામ્રાજ્યવાદના લશ્કરમાં જોડાવાની અપીલ કરી. પણ પરિસ્થિતિ બદલાતી હતી. પોતાના નફા માટે હિંદના વતનીઓને કપાવી નાખનાર બ્રિટિશ શાહીવાદની બાજી ખુલ્લી પડતી હતી. સામ્રાજ્યવાદના હાવભાવમાં ફસાઈ ગયેલા ગાંધીજીની ઊંઘ પણ ઊડતી હતી. અને રેલેટ એકટને વિરોધ થતો હતો.
ગાંધીજીએ આફ્રિકામાં અજમાવેલું સત્યાગ્રહનું હથિયાર સરકાર સામે ઉઠાવ્યું. તથા લોકશક્તિના નામમાં શાહીવાદને
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
