________________
૨૪૩ સાથે સાથે હિન્દી ઉદ્યોગનું પ્રથમ પ્રદર્શન ભર્યું. પણ આથી હિન્દની ગરીબ-જનતાને કોઈ પણ જાતનો ફાયદે થતું નહોતે. હિન્દી ઉદ્યોગના વિકાસ ઉપર ભાર મૂકવાથી હિન્દના જમીનદારે, શ્રીમતિ તથા શેડ મધ્યમ વર્ગના માણસોનેજ લાભ હતો.
લેડ લીટનની જેમ લોર્ડ કર્ઝન પણ અંગ્રેજી ભણેલાં હિન્દી તરફ તિરસ્કારથી જોતો હતો. કલકત્તા વિશ્વવિદ્યાલયના પદવીદાન સમાર ભ વખતે લોર્ડ કર્ઝને હિન્દીઓની ઠેકડી કરતું તથા ભારતીય સભ્યતાને ઉપહાસ કરતું ભાષણ આપ્યું. ઈ. સ. ૧૯૦૫ માં કર્ઝને બંગાળના ભાગલા પાડવાનો હુકમ કર્યો. બંગાળના ભાગ પાડી એ રીતે સરકાર બંગાળી જુવાનોની શક્તિને ક્ષીણું કરવા માગતી હતી તથા તેમની રાજકીય જાગૃતિનો નાશ કરવા માગતી હતી. બંગાળી લોકોએ સરકારના આ ફરમાનને સખત વિરોધ કર્યો. દરેક ઠેકાણે સભા ભરાઈ અને સરકારને આવેદન પત્ર મોકલાયાં. બંગાળના શરીર પર કરવત મૂકતી સરકારનો વિરોધ કરવાને બંગાળે દૃઢ સંકલ્પ કર્યો. બંગાળી જનતાની જબર હિલચાલ શરૂ થઈ. વિલાયતી વસ્તુઓને બહિષ્કાર બેલાયો, બંગાળમાં અજબ જાગૃતિ આવી ગઈ. જ્યાંત્યાં વંદેમાતરમના શબ્દો સંભળાયા, સ્વદેશી અને બહિષ્કારની ધૂમ મચી રહી, બંગાળના સવાલને આખી મહાસભાએ પિતાનો બનાવ્ય, ઈતિહાસના એ સંજોગેએ લોક હિલચાલમાંથી મહાસભામાં એક ઉદ્દામ વર્ગને જન્મ આપ્યો. પરંતુ મહાસભામાં એ વખતે મવાલ દળનું આધિપત્ય હતું. અને જહાલ પક્ષના નેતાએમાં લોકમાન્ય તિલક, બિપિનચંદ્ર પાલ, અરવિન્દોષ, તાથા લાલા લજપતરાય હતા. આ જહાલવર્ગને પ્રભાવ બંગાળ અને મહારાષ્ટ્રમાં વિશેષ હતે. ધીમે ધીમે જુવાને એ જહાલ વર્ગમાં જોડાતા હતા. મવાલ પક્ષ બંધારણીય ઉપાયોથી જ પોતાના ઉદ્દેશને પાર પાડવા ઇચ્છતો હતો અને જહાલ પક્ષ પરતંત્ર દેશપર લદાયેલું કાઈ પણ શાસન વિધાન કામનું નથી એમ માનતો હતો. એનું કહેવું એમ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
