________________
૧૪૮
વેદકાળમાં સુધરતા જતા મનુષ્યનાં સંબધ સાથે ન્યાયી માણસને મદદ કરતાં હતાં. અને ત્યાર પછી એ દેવ મનુષ્યના સદાચાર તરફ. ધ્યાન રાખતાં હતાં અને નીતિમાનેને સાથ આપતા હતા તથા પાપી માણસોને દંડતા હતા.
એ રીતે વધી ગયેલાં દેવદેવીઓની વસ્તીમાં વિચાર કરતાં વેદકાળમાં એક સવાલ ઊભો થયો. એ સવાલ વિચારની શરૂઆતનો હતા. એ સવાલ કાર્યકારણની સાંકળ સાંધતો હતો. આ બધું દેખાય છે તેની શરૂઆત શાથી થઈ એ એ સવાલ હતો. પણ મનુષ્યની તરંગી ભાવનાએ રચેલાં દેવદેવીઓના સ્વરૂપે એ સવાલનો જવાબ આપવા મનુષ્યની બુદ્ધિ આપે તે પહેલાં ધસી આવતાં હતાં. એક વખત એમ મનાતું હતું કે આખી દુનિયાની શરૂઆત અગ્નિ ભગવાને કરી છે. પછી દુનિયાની બનાવટનું ભાન ઈન્દ્રને આપવામાં આવ્યું. પછી પૃથ્વીની ઉત્પત્તિનું કારણ સેમ નામના છેડવાને માનવામાં આવ્યું. છેવટે એ બધાં કારણેની મહત્તા ઓછી થતાં એક પ્રજાપતિની ભાવના ઘડી કાઢવામાં આવી. એવા પ્રજાપતિનું સ્વરૂપ આલેખતું એક ઉપનિષત્ તે સમયના જ્ઞાન પ્રમાણે સર્જનને ઇતિહાસ નીચે પ્રમાણે આપતું હતું. “ખરેખર એને કોઈ આનંદ નહતા કારણ કે તે ભગવાન પ્રજાપતિ એકલા હતા. એ એકલાએ બીજાની ઇચ્છા કરી. પછી એમને આકાર ભેદીને ઊભેલાં સ્ત્રી પુરુષના આકારમાંથી પતિ અને પત્ની ઘડાયાં પછી પતિપત્નિના સંબંધથી મનુષ્યને જન્મ થયો. પછી એ સ્ત્રીને વિચાર થયો કે હું ભગવાન પ્રજાપતિમાંથી ઉત્પન્ન થઈ છું અને ભગવાન પ્રજાપતિએ મારી સાથે સંબંધ કેવી રીતે કર્યો. પછી સ્ત્રી શરમાઈ ગઈ અને સંતાઈ ગઈ. સંતાઈ ગયા પછી સ્ત્રી ગાય બની અને ભગવાન પ્રજાપતિ આખલો બન્યા. એ બેના સંગથી બધાં ઢેર ઉપજ્યાં વગેરે..” એ રીતે ઉપનિષદો શરૂઆતમાં વિચારની શરૂઆત કરતાં સર્જનને ઇતિહાસ આલેખે છે. એ ઇતિહાસમાં આપણને વિચારની
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
