________________
૨૧૮ ર્વવેદથી થાય છે. અથર્વવેદમાં જુદા જુદા રોગના ઉપાય તરીકે જાદુઓ અને મંત્ર સૂચવવામાં આવ્યા છે. ધીમે ધીમે જાદુનું જોર ઓછું થતું ગયું અને વૈદકશાસ્ત્રને વિકાસ થતે ગયો. અથર્વવેદ પછીનું વૈદકશાસ્ત્ર આયુર્વેદ અથવા જીવન લંબાવવાના જ્ઞાન તરીકે આલેખવામાં આવ્યું છે તથા શરૂઆતમાં રોગીની પરિચર્યામાં વનસ્પતિઓ અને જંત્રોનો ઉપયોગ સૂચવવામાં આવ્યો છે. ઋગ્રેદમાં એવી હજારે વનસ્પતિઓનાં નામો છે. વેદિક સમયમાં વૈદે અને હેકટરે જાદુગરોથી જુદા રહેતા હતા તથા પોતાના મકાનની આસપાસ વૈદકીય વનસ્પતિને બાગ બનાવતા હતા. હિંદી વૈદકશાસ્ત્રમાં સૌથી આગળ આવતા નામમાં ઈ. પૂ. ૫૦૦ વર્ષ પહેલાં સુતનું છે. તથા ઈ. સ. ૨૦૦ વર્ષ પછી ચરકનું નામ સંભળાય છે. સુશ્રત બનારસની વિદ્યાપીઠમાં વૈદક વિજ્ઞાનનો પ્રોફેસર હતો. એણે સંસ્કૃતમાં નિદાન અને ચિકિત્સા વિશે ગ્રંથે લખ્યા છે. એ ગ્રંથોના આધાર માટે એને શિક્ષક ધનવંતરીનું નામ એણે પ્રમાણ તરીકે રજુ કર્યું છે. એ પુસ્તકમાં વાઢકાપની (સર્જરી) કળાનું જ્ઞાન આપવામાં આવ્યું છે. એ ઉપરાંત દવાઓ, ખોરાક, સ્નાન તથા આરોગ્યને બીજા નિયમોનું વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. ચરકે દવાઓની સંહિતા લખી છે જે આજે પણ હિંદમાં વપરાય છે. ત્યાર પછીને વૈદકના વિજ્ઞાનીઓમાં વાગભટ્ટ અને ભાવમિનાં નામો મશહૂર છે. એ લોકેએ શરીરશાસ્ત્ર પર, આરોગ્યશાસ્ત્ર પર તથા વૈદકશાસ્ત્ર પર હાર્વે પહેલાં સે વર્ષ અગાઉ મેટા ગ્રો લખ્યા હતા અને લેહીની ફરવાની આખી ક્રિયાને શોધી કાઢી હતી. સુશ્રુતે સર્જીકલ ઓપરેશનનાં વર્ણન કર્યા છે. જેવા કે મોતીઓ કાઢ, સળંગ ગાંઠ, પથરી, પેટ ચીરીને પ્રસવ કરાવવો તથા બીજા એવા ઓપરેશન કરવાં વગેરે. એ વાઢકાપના કામ માટે એકસો એકવીસ હથિયારો વર્ણવ્યાં છે. પ્રત્યાઘાતી બ્રાહ્મણના તે સમયના નિષેધ છતાં પણ સુશ્રુતે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
