________________
૨૨૦
વિચારસરણી પર એવો જ લોકમત રચતા હોય છે. મત કે વિચારણા સામાજિક તથા આર્થિક સંગેનું પરિણામ હાઈ સંજોગોમાંથી ઘડાય છે. હિંદી સમાજમાં સ્વીકારાયેલા લેકમત પ્રમાણે કઈ પણ વ્યક્તિ સ્વતંત્ર વ્યક્તિ નથી. પણ એક સતત જીવનના અંકોડામાં આત્મા તરીકે જોડાયેલી હોય છે. હિંદી વિચારસરણું પ્રમાણે આત્મા એકેએક પશુ પ્રાણી કે વનસ્પતિને સરખો હોય છે તથા સમગ્ર જીવનના અનિવાર્ય અંગરૂપ હોય છે. મનુષ્ય પણ કુદરતનો એક વિભાગ અને સાથે સાથે પશુપ્રાણીસૃષ્ટિનો પણ વિભાગ છે. જીવન એ આત્મિક આવિષ્કારને એક અંશમાત્ર છે. વસ્તુઓનાં સ્વરૂપે ક્ષણભંગુર છે પણ સત્ય વસ્તુ સતત અને એક છે.
પણ એટલાથી જીવનની ક્રિયાપ્રક્રિયાઓ સમજાઈ જતી નથી. એનો ઉકેલ કર્મના કાયદાને ખ્યાલ ઉપર રચાયેલું છે. એ રીતે એકેએક જીવન પોતે કરેલાં સત્કર્મને બદલા રૂપ તથા દુરાચારની શિક્ષારૂપ હોય છે. નાનામાં નાની કોઈ પણ ક્રિયા સારી નરસી હેય છે અને સારી કે નરસી કોઈપણ ક્રિયાનો બદલ શિક્ષા કે ઇનામ હોય છે. જેવો કાર્યકારણને નિયમ પદાર્થ વિજ્ઞાનમાં છે તેવા કર્મના કાયદાને નિયમ મનુષ્યના આધ્યાત્મિક જગતમાં ક્રિયા અને તેને બદલાના સ્વરૂપમાં ઠેકી બેસાડવામાં આવ્યું છે. એ કર્મને કાયદે મનુષ્યના એક જન્મ કે જીવનમાં મર્યાદિત થતો નથી પણ અનેક જન્મ સુધી વિસ્તાર પામતે હેય છે. જે કાઈ મનુષ્ય સદાચાર અને પાપ વિના જીવે તે તેને બદલે જ્યાં સુધી એને સદાચારની અસર કાયમ રહે ત્યાં સુધી અનેક જન્મમાં મળે છે. એના નવા જન્મને વધારે સારા સંજોગોમાં અને ઊંચી કક્ષામાં થાય છે. પણ એ દુરાચારમાં આવે તો તેને કઈ જીવજંતુ કે પશુનો, કૂતરાને કે અસ્પૃશ્યને અવતાર લેવો પડે છે. હિન્દી સમાજમાં વણાયેલે કર્મને કાયદે આવે છે અને આટલો સખ્ત છે. મનુષ્યના ક્રિયા ધર્મમાં એ કાયદો છેવટને છે. દેવદેવીઓ પણ એના
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
