________________
ર૧૬
પછી બુદ્ધના પ્રચાએ એ જ્ઞાન ચીનને આપ્યું તથા ઈ. સ. પૂર્વે ૮૫૦માં મહમદ મુસાએ જે તે સમયમાં મહાન ગણિતશાસ્ત્રી હતે તેણે હિન્દ પાસેથી એ પદ્ધતિ શીખીને તેને પ્રચાર બગદાદમાં કર્યો. ઈ. સ. ૮૭૩માં ગણિતશાસ્ત્રમાં અનિવાર્ય એવા મીંડાના ઉપયોગની ગણિતશાસ્ત્રની મહાન ભેટ આખી મનુષ્ય જાતિને હિન્દ આપી છે. એમ માનવામાં આવે છે કે બીજગણિતનો વિકાસ હિન્દમાં અને ગ્રીસમાં એક સાથે થયો હતો. હિન્દ પાસેથી આબેએ બીજગણિતનો અભ્યાસ કર્યો તથા બીજગણિતને અરબી ભાષામાં અલ-જબ કહેવા લાગ્યા. આર પાસેથી બીજગણિતને અભ્યાસ યુરોપે કર્યો અને એને યુરોપની ભાષામાં એલજીબ્રા કહેવામાં આવે છે. બીજગણિતના શેાધકોમાં સૌથી મહાન એવા ત્રણ હતા, આર્યભટ્ટ, બ્રહ્મગુપ્તા અને ભાસ્કર. ભાસ્કરે બીજગણિતના જુદાં જુદાં ચિન્હો શોધી કાઢયાં તથા જે વિના બીજગણિત અશકય બની જાય તેવું ઓછાનું ચિન્હ શોધી કાઢયું તથા એ ગણિતશાસ્ત્રીએ આઠમા સૈકા સુધી યુરોપને જેનું ભાન નહોતું એવાં સમીકરણ તથા પરમ્યુટેશન” અને “કેમ્બીનેશન” (permutations combinations) શોધી કાઢયાં. હિન્દના ભૂમિતીશાસ્ત્રની શરૂઆત ધર્મગુરુઓએ વેદીનું માપ કરવાથી ઈશું પહેલાં સેંકડો વર્ષ પૂર્વે કરી હોય એમ લાગે છે. આર્યભટ્ટે ત્રિકોણનું ક્ષેત્રફળ શોધી કાઢયું તથા વર્તુળના જુદા જુદા ભાપની શોધ કરી. ભાસ્કરે “ડીફરનશીયલ કેલકયુલસની” શોધ કરી, અને આર્યભટ્ટ સાઇનના ક્રમની શરૂઆત કરી ટ્રીગેડનેમેટ્રીને પાયો નાખ્યો. પદાર્થ વિજ્ઞાનની શરૂઆત વૈશેષિક તત્ત્વચિન્તનના પ્રણેતા કણદથી થાય છે. એણે જાહેર કર્યું કે જુદાં જુદાં તરોમાં પરિણામ પામતાં પરમાશુઓની દુનિયા બનેલી છે. જૈન લોકોએ પણ શીખવ્યું કે બધાં પરમાણુઓ એકજ જાતનાં હોય છે તથા જુદાં જુદાં મિશ્રણમાં જુદી જુદી અસર બતાવે છે. કણદે કહ્યું કે પ્રકાશ અને તાપ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
