________________
૧૪૭
સંજોગોમાં જેટલી અગત્ય વરસાદની હતી તેટલી મહત્તા ઈન્દ્ર ભગવાનની હતી. પછી તેને સમયના આર્ય કવિઓ પિતાના તરંગી આલેખનમાં એ ઈન્દ્ર ભગવાનને એક મોટા શૂરવીર યોદ્ધા તરીકે ચીતરતા હતા, તથા તેને હાથમાં વજ આપી યુદ્ધમાં ઉતારતા હતા. એ વેદકાળમાં કૃષ્ણ નામના લોકોની ટોળીને ભગવાન કૃષ્ણ હતો. વેદકાળમાં એ ભગવાનની પૂજા વ્યાપક બની નહોતી. વિષ્ણુ અથવા સૂરજ એ પણ એક ભગવાન હતો. પણ ઈન્દ્ર અને અગ્નિથી ઊતરતે હતો. પણ જીવનના સંજોગો બદલાતા હતા અને સંજોગો સાથે બદલાતી ભગવાનની મહત્તા પલટો ખાતી હતી. અગ્નિ અને ઈન્દ્રનું સ્થાન ઓછું થતું જતું હતું અને કૃષ્ણ અને વિષ્ણુ આગળ આવવાના હતા. મનુષ્યના તરંગોએ ઊભા કરેલા કૃષ્ણ અને વિષ્ણુ નામના ભગવાનને ખબર નહોતી કે એમની મહત્તા ખૂબ વધી જવાની છે અને તેમના અવતાર થવાના છે.
વેદ કાળને ધાર્મિક ઇતિહાસ વિકાસ પામતી ધાર્મિક ભાવના ક્રમ બતાવી આપે છે. વેદની શરૂઆતથી ધર્મના સ્વરૂપને ઝીણવટથી જોવામાં આવે છે તેમાં મનુષ્યના આર્થિક સંજોગેના પલટા સાથે તે સંજોગોને અનુરૂપ એવા ધાર્મિક કમ વિકાસમાં અથર્વવેદના જાદુઓથી શરૂઆત, તે સમયના મનુષ્યોના સંજોગોને સાંપડેલા અનેક દેવ દેવીએ, ત્યાર પછી મરણ પામતા દેવદેવીઓના છેલ્લા વારસદાર જેવા ભગવાનની વિસ્તૃત કલ્પના અને છેવટમાં એ બધાં તરંગોને અંતે ઉપનિષદની સત્યની શોધની વિચારણાઓ, એ બધું જડી આવે છે.
વેદ સમયના એ બધાં દેવદેવીઓ મનુષ્યના સંજોગોને સાંપડેલા હેવાથી આકારમાં મનુષ્ય જેવાં હતાં. મનુષ્યના જેવા જ ઉદેશવાળાં હતાં. અને તે સમયના આર્ય લોકે જેટલાજ જ્ઞાનવાળાં હતાં. શરૂઆતના દેવદેવીઓ તેમની પ્રાર્થના કરનાર કોઈને પણ ન્યાય અન્યાયને વિચાર કર્યા વિના સાથ આપતાં હતાં. પણ પછીના
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
