________________
कुलम्-उग्रादि, रूपं-शरीरावयवसमताजनितं सौन्दर्य, वचनं-मधुरत्वादिगुणभाक्, यौवनं-युवावस्था, धनं-हिरण्यादि गणिमादि चतुष्पदादि वा, मित्रं-सखा, ऐश्वर्यम्-इश्वरभावः, प्रभुत्वमित्यर्थः, ततो द्वन्द्वसमासस्तेषां सम्पत्-प्रकर्षविशेषः । सम्पच्छब्दः प्रत्येकं योज्यते । साऽपि पुंसां-नृणां । कीदृशी ? विनयप्रशमविहीना न शोभते-न भाति । केवेत्याह-निर्जलाजलहीना नदीव-सरिदिवेति ॥ ६७ ॥
કુળ વગેરે સારું મળ્યું હોય તો પણ અવિનીત મનુષ્ય શોભતો નથી, એમ કહે છે
ગાથાર્થ મનુષ્યોને કુલ, રૂપ, વચન, યૌવન, ધન, મિત્ર, ઐશ્વર્ય આ બધું શ્રેષ્ઠ મળ્યું હોય તો પણ એ બધુંય વિનય અને પ્રથમ વિના જળ વિનાની નદીની જેમ શોભતું નથી.
ટીકાર્થ- કુલ=ઉગ્રકુલ વગેરે. રૂપ=શરીરના અવયવોની સમાનતાથી ઉત્પન્ન થયેલું સૌંદર્ય. વચન=મધુરતા આદિ ગુણોથી યુક્ત વાણી. ધન=સુવર્ણ વગેરે અથવા ગણિમ ( ગણતરી કરીને વેચી શકાય તેવી વસ્તુ) વગેરે અથવા ચતુષ્પદ (=ચારપગા પ્રાણી) વગેરે. ઐશ્વર્યનું પ્રભુત્વ (મોટાઇ). (૬૭)
अस्यैवार्थस्योपचयार्थमाहन तथा सुमहा(रपि, वस्त्राभरणैरलङ्कृतो भाति । श्रुतशीलमूलनिकषो, विनीतविनयो यथा भाति ॥ ६८ ॥ ન -નૈવ તથા મતિ-શોમતે તિ સન્વન્ધઃ | વૈ ? વત્રામઃ | कीदृशैः ? सुमहा(रपि अलङ्कृतो-विभूषितो यथा भाति । कीदृशः पुमान् ? કૃતં-આમ:, શીતં-મૂનોત્તરશુળમેટું વરí તયોર્ખનિષો-નિષ ફવ, ઋષपट्टकः-परीक्षास्थानं, विनीतो-विशेषेण प्राप्तो विनयो येन स तथेति ॥ ६८ ॥
આ જ અર્થની પુષ્ટિ માટે કહે છે– ગાથાર્થ– શ્રુત-શીલનો કષપટ્ટક સમાન અને જેણે વિશેષથી વિનય પ્રાપ્ત કર્યો છે તેવો મનુષ્ય જેવી રીતે શોભે છે તેવી રીતે અતિશય બહુમૂલ્ય વસ્ત્ર-આમરણોથી પણ અલંકૃત મનુષ્ય શોભતો નથી.
પ્રશમરતિ • ૫૫
