________________
'જૈન ધર્મ અને અન્ય પરંપરાઓમાં યોગ - વિશેષાંક ભિન્ન નવ આસનોનો ઉલ્લેખ છે અને તેની સ્વોપલ્લવૃત્તિમાં
સૂર્ય-ચંદ્ર સાથે સંયોગ આમ્રકુન્જાસન, સોપાશ્રયાસન, દૂયેકદ્દનાસન આદિ વિવિધ આસનો શાતધર્મકથાંગ - ૧૦૩ યોગ એટલે જે પ્રાપ્ત થયું છે તે વિશેષ રૂપે છે. આમ આગમ સાહિત્યમાં તથા તેની શાખા-પ્રશાખા
સાચવીને રાખવું રૂપે તેના આધારે રચાયેલ પ્રાકરણિક ગ્રંથોમાં આસનોની પણ આવશ્યક નિર્યુક્તિ - ૫૮૩ દારિક આદિ શરીરના સંયોગ ઘણી લાંબી સૂચિ બની શકે છે.
થયેલ આત્માને પરિણામ વિશેષ યોગના અન્ય ભાષામાં નામ
દશ વૈકાલિક - ૨૩૧ યોગ એટલે સામર્થ્ય સાધના માર્ગમાં યોગ શબ્દ ભલે ઘણો પ્રાચીન ન હોય છતાં જંબ-પ્રજ્ઞપ્તિ - ૪૯૬ દિશા વિગેરે યોગ તેને અલ્પ સમયમાં ઘણી લાંબી દડમજલ કાપી છે. એ બાબતમાં
સ્થાનાંગ સૂત્ર - ૧ ઉપાય-ઉપેય ભાવ સ્વરૂપ કોઈ બે મત નથી. જે રીતે ધ્યાનનું પ્રાકૃત સ્વરૂપ “ઝાણ' બને છે.
દશવૈકાલિક - ૨૩૬ અને તે ઉપરથી પૂર્વોત્તર ઈશાનીય દેશોમાં “ઝેન' શબ્દ બન્યો.
વશીકરણ આદિ કરવા રૂપ
મંત્રક્રિયા અને તે ઉપરથી ઝેન પરંપરા વિકસિત થઈ. ઈત્યાદિ ઘટના સુવિદિત છે તે જ રીતે યોગ માટે પણ છે. લેટીન-ફ્રેન્ચ વિગેરે ભાષાઓમાં સૂયગડાગ
ક્ષીસશ્રવાદિ લબ્ધિ રૂપ પણ યોગ શબ્દ પહોંચ્યો હતો.
ઉપરોક્ત આગમ સાથે જોડાયેલ સંખ્યાઓ આગમોદય સમિતિ લેટીન ભાષામાં યોગ માટે Jungere, Jugum, Jungo, Jain
તરફથી પ્રકાશિત થયેલ આગમગ્રંથોના પાના નં. નો ક્રમાંક છે. ઈત્યાદિ શબ્દો વપરાયા છે. જે સ્પષ્ટ રૂપે જણાવે છે કે આ યોગ’ જિજ્ઞાસુ યોગવાહી મુનિભગવંતો આ સૂચિને હજું વધારે લાંબી શબ્દનો જ પડછાયો છે. આ ઉપરાંત જર્મન ભાષામાં Joch-Yoke પણ બr
જર્મન ભાષામાં.. . પણ બનાવી શકે છે. તથા ફ્રેંચ ભાષામાં goug વિગેરે શબ્દો વપરાય છે. જે ઉપરથી યોગ તે બે અક્ષરનો મંત્રમય શબ્દ છે. આ શબ્દને શ્રધ્ધા, સંવેગ ચોક્કસપણે એ અનુમાન થઈ શકે છે કે, ભલે પૂર્વીય દેશોમાં આદિ શુભભાવના પૂર્વક માત્ર તેનું સ્મરણ પણ જેઓ કરે છે પશ્ચિમી સંસ્કૃતિ વર્તમાનમાં છવાઈ હોય. પરંતુ પૂર્વકાળમાં પૂર્વીય તેઓના કર્મ નષ્ટ-વિનષ્ટ થાય છે. તેમ યોગસિદ્ધ મહર્ષિઓ કહે સંસ્કૃતિના અનેક પડછાયા પશ્ચિમી દેશોમાં પહોંચ્યા છે. જેના છે. યોગવિષયક પુસ્તકો વાંચી જવા માત્રથી યોગની સમજણ પ્રાપતું અવશેષો ઉપરોક્ત શબ્દોથી જણાઈ આવે છે.
થઈ શકતી નથી. પરંતુ કોઈ યોગક્ષેત્રના પીઢ અનુભવી યોગના અન્ય અર્થો
ગુરૂભગવંતના માર્ગદર્શનથી જ યોગની સાચી સમજણ અને સિદ્ધિ આગમ ગ્રંથોમાં યોગશબ્દ સાધના ઉપરાંત પણ અનેક અર્થમાં
પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. યોગવિષયક લેખો કે પુસ્તકો તો માત્ર Sign
Board છે. તેનો Road-Map જોઈતો હોય તો અનુભવસિદ્ધ જેનો સંક્ષેપમાં અર્થસહિત ઉલ્લેખ અહીં જણાવેલ છે.
સાધકની જરૂરત પડે છે. આગમ યોગનો અર્થ
પરંતુ આગમમાં જણાવાયેલ કાયોત્સર્ગ-યોગ સાધના એ બૃહત્ કલ્પ પ્ર. ૧૧૮ શ્રુત જ્ઞાનના અધ્યયન માટે કરાતી
પ્રકારની છે કે સર્વે યોગાભિલાષી આત્માઓ સ્વયં પણ કરી શકે ક્રિયા
છે. જે સર્વે મોક્ષાભિલાષી આત્માઓ કરે તે જ આ લેખનું પ્રયોજન આવશ્યકનિર્યુક્તિ-૫૮૨ મન-વચન-કાયારૂપ ત્રિકરણ
છે. પ્રજ્ઞાપના - ૩૮૨
મન-વચન-કાયાનો વ્યાપાર તે આવશ્યક નિર્યુક્તિ-૫૮૩ જ્ઞાનાદિ ભાવના રૂપ વ્યાપાર તે
C/o. ગોરવ શાહ પીંડનિર્યુક્તિ -૧૬૭ પ્રત્યુપ્રેક્ષણા આદિ રૂપ સંયમ યોગ
M. 9833139883 દશવૈકાલિક -૧૭ અન્તઃકરણ આદિરૂપ આત્માનો
અરિ અને હરિ વ્યાપાર વિશેષ વિશેષાવશ્યક મહાભાષ્ય-૨૧૦ શરીર અને જીવનો વ્યાપર વિશેષ
ક્રોધ કરે તે અરિ (દુશ્મન) બને છે. વિશેષાવશ્યક મહાભાષ-૧૩૨૮ આત્મા અને કર્મનો સંબંધ
અને ક્ષમા રાખે તે હરિ (સમન ભગવાન) બને છે. થવો તે
અરિહંત (તીર્થકર) બને છે. પીંડનિર્યુક્તિ - ૨૧ આકાશગમન આદિ રૂપ લબ્ધિ
સંકલન : ‘તારલા” સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ - ૧૦ નક્ષત્ર સમૂહનો ક્રમાનુસાર
લેખક: આ.વિ. રાજહંસસૂરિ મ.સા.
ફેબ્રુઆરી - ૨૦૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨૧
