________________
જૈન ધર્મ અને અન્ય પરંપરામાં યોગ - વિશેષાંકા અહીંયા મનરૂપી દર્પણમાં સૂરતને મૂરતને જોવાની વાત છે. એક સમયે આપણું ચિંતન થંભી જાય અને આપણે ગહન
દેખ રહી મેં દિવ્ય લોક મેં લાલ પ્રકાશ અનંત રે, અનુભૂતિમાં સરકી જઈએ, આંખમાંથી આંસુ સરકી જાય. તેવા બીચમેં ચમકે જ્યોતિર્ બિંદુ જીસકા ન કોઈ અંત રે ભાવોમાં ખોવાઈ જઈએ. પરમપિતા પરમાત્મા તું મે તેરી યાદમેં સમાઈ હું
હૃદયના ભાવકરણ માટેની એક યુક્તિરૂપે આપણે નીચેની મેં તો એક જગમગ જ્યોતિ હું, મેં તો એક જગમગ જ્યોતિ હું” બાબતો પર એક લીસ્ટ તૈયાર કરી તેના પર ચિંતન કરવું જોઈએ.
અહીંયા પણ ચમકતા જ્યોતિબિંદુ શિવબાબાને કે જગમગ બાબા હમે ક્યા સે ક્યા બના રહા હૈ; કહાંસે લે જા રહા હૈ; ક્યા કરતી આત્માની જ્યોતિને જોવાની વાત છે.
ક્યા દે કર ભરપૂર કર રહા હૈ; કૌનસે કૌનસે સ્વમાનોસે - વરદાનો એટલે યોગની અનુભૂતિ માટે આંતર મનઃચક્ષુ દ્વારા માનસપટ સે - સંપન્ન કર રહા હે વગેરે. પર યોગાભ્યાસના જે તે મુદ્દાનું મનોચિત્રણ (Visualization) આમ કરવાથી બાબાએ આપણા પર કરેલા અસીમ ઉપકારથી કરવાની આદત કેળવો તો જરૂર લાભ થશે.
આપણું હૃદય ભરાઈ આવશે અને હૃદય ગાઈ ઉઠશે. (૫) Emotionalization of Heart: હદયનું ભાવકરણ :
“ઉપકાર તુમ્હારા બાબા કીને શબ્દોમેં મેં ગાઉ અનુભૂતિ માટે આ એક ખૂબ જ અગત્યનું પરિમાણ છે.
દિલને જો પાયા હૈ, વો કેસે મેં સમજાવું.” અનુભૂતિ એક ફીલીંગ છે. હૃદય ભાવના, લાગણી, સંવેદનાથી
યે દિલ હર પલ ગાતા રહેતા અહેસાન તુમ્હારા ઓ બાબા, ભરાઈ ન જાય ત્યાં સુધી અનુભૂતિ શક્ય નથી. ભાવ-ભાવના
બદલી હમારી કિસ્મત પાકે, પ્યાર તુમ્હારા ઓ બાબા...” તેમજ સંવેદના વિહિન, ફક્ત મન-બુદ્ધિથી કરેલું મનન-ચિંતન કે
“મુજકો સહારા દેનેવાલે એ દિલ કહે તેરા શુક્રિયા.. મનચિત્રણ તમને વિશેષ અનુભૂતિ ન કરાવી શકે. ગહન અનુભૂતિ
જમાના જો દે ન સકા વો તૂને દિયા...” માટે તમારું હૃદયભાવ, ભાવના, લાગણી, સંવેદનાઓથી ભરાઈ
આવા તો અનેક હૃદયના ભાવકરણ માટે ઘણાં ભાવવાહી જવું જોઈએ. કોઈપણ સંબંધ નિષ્કામ, નિર્મળ પ્રેમ વગર પાંગરી ગીતો છે જેના પ્રસંગોચીત, વિષયો ચીત, સ્મરણથી હૃદય ન શકે. બાબા સાથેના સંબંધોની અનુભૂતિનો, આત્માઓ આત્મીય ભાવનાઓથી ભરાઈ જશે. મારા યોગાભ્યાસમાં હું આવા ગીતોનો સંબંધોની અનુભૂતિનો તેમજ મનસા સેવાની સફળતાનો આધાર ખૂબ ઉપયોગ કરું છું. મને ખૂબ આનંદ આવે છે. શુભ કામના, શુદ્ધ પ્રેમ, કરૂણા જેવી અનેક સકારાત્મક
અસરકારક મનસાસેવા માટે પણ વિચારો કરતા હૃદયના શુભ ભાવનાઓ (Positive Emotions) છે. શિવબાબા પણ આપણને
ભાવો વધુ મહત્વના છે. ઘણા પુરુષાર્થીઓ કહેતા હોય છે કે અમે હંમેશા દરેક પ્રત્યે શુભ ભાવના, શુભ કામના રાખવાની વાત વિધિવત, વિધાનોને ધ્યાનમાં રાખી, વૈવિધ્ય સાથે મનસા સેવાનો કરે છે.
પુરુષાર્થ કરીએ છીએ પણ સંતોષકારક પરિણામ દેખાતું નથી. મનોવિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ આપણે જાગૃત મન તાર્કીક (Logi- તેનું એક કારણ નિમિત્તભાવ, નિર્માણતા, નિષ્કામ ભાવનાઓ, cal) છે. જ્યારે અર્ધજાગૃત મન ભાવનાત્મક (Emotional) છે. પ્રકૃત્તિ તેમજ આત્માઓ પ્રત્યેના નિર્મળ પ્રેમ - કરૂણાભાવની ઉણપ એટલે આપણને કોઈપણ બાબતની ગહન અનુભૂતિ કરાવવા માટે અથવા અભાવ હોઈ શકે. આપણું અર્ધજાગૃત મન જવાબદાર છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો આપણે કહેતા તો હોઈએ છીએ કે, વર્તમાન સમયે હળાહળ મન-બુદ્ધિથી કરેલું મનન-ચિંતન તેમજ મનોચિત્રણો એ કલયુગ છે. ચારે તરફ દુરાચાર, પાપાચાર, ભ્રષ્ટાચાર વ્યાપેલો જાગૃત મનની પ્રવૃત્તિ છે. જ્યારે હૃદયમાં આવિર્ભાવ થતા ભાવ છે. વિશ્વની આત્માઓ દુઃખી, અશાંત છે. વગેરે વગેરે, પરંતુ તે સંવેદનાનાં સ્પંદનો તે અર્ધજાગૃત મનની પ્રવૃત્તિ છે. ફક્ત ઊંચા સમયે આપણે એવું વિચારીએ છીએ કે, આ પરિસ્થિતિ માટે વિશ્વમાં (Intelligent) વાળા નહિ પરંતુ ઊંચા EQ (Emotional) વાળા સૌથી વધારે જવાબદાર હું જ છું. મેં જ વિશ્વને બગાડ્યું છે. તેને સરળતાથી અનુભૂતિમાં સરકી જાય છે. શ્રીમદ્ ભાગવત કથામાં સુધારવાની જવાબદારી પણ મારી જ છે. પ્રકૃત્તિએ અત્યાર સુધી તત્વજ્ઞાનીઓ જે પરમાનંદ તેમજ અતિઈન્દ્રિય સુખની અનુભૂતિ આપણી સેવા કરી અને કરેલા ઉપકારને, તેમજ તેની સામે આપણે નથી કરી શક્યા, તે શ્રી કૃષ્ણ પ્રત્યેના નિર્મળ પ્રેમ તેમજ કરેલા પ્રકત્તિના શોષણને યાદ કરીશું તો તેને સુધારવાની સમર્પણભાવને કારણે ગો૫, ગોપીઓ સરળતાથી તન્મય બની જવાબદારીનો ભાવ (Sense of Responsibility) આપણામાં શકી એટલે યોગાભ્યાસ દરમ્યાન Let your heart go along ભાવનાઓ સહજ રીતે ઉત્પન્ન કરશે. with your head અર્થાત તમારા હૃદયને માથા સાથે જવા દો. આવો આપણે સૌ ચિંતનશીલની સાથે સાથે ભાવનાશીલ
આપણાં યોગાભ્યાસમાં આપણે એવું ચિંતન કે મનોચિત્રણ પણ બનીએ અને અનુભૂતિના સાગરમાં સમાઈ જઈએ. કરીએ કે જેથી આપણું હૃદય ભાવ-ભાવનાઓથી ભરાઈ આવે,
૮૦)
પ્રબુદ્ધ જીવન
ફેબ્રુઆરી - ૨૦૧૮)
