________________
અપેક્ષાથી અજંપો. ( શ્રી નટવરભાઈ દેસાઈ
) મનુષ્ય જન્મે ત્યારથી અનેક અપેક્ષાઓ ધરાવતો હોય છે સાથે ચર્ચા થયેલ અને અહંકારથી કોઈ વ્યક્તિ મુક્ત નથી તેનું અને તેના જીવનના અંતકાળ સુધી અપેક્ષાઓમાં ઉમેરો થતો જાય કારણ શું તે જાણવાની કોશિશ કરી. તેમણે ખૂબ નિખાલસભાવે છે. અપેક્ષા હોવી એ સ્વાભાવિક છે. વ્યક્તિ જુદા જુદા પ્રસંગો જે વાત કરી તે આ પ્રમાણે હતી. અને સંબંધોના કારણે અપેક્ષાઓથી ઘેરાયેલો રહે છે. અમુક મનુષ્ય જન્મે ત્યારે વિધાતા છઠ્ઠીને દિવસે તેના જીવનના લેખ અપેક્ષાઓ ઉચિત હોય છે અને તે અપેક્ષાઓ પૂરી થાય ત્યારે લખવા માટે આવે છે અને બાળકનું ભવિષ્ય લખી જાય છે. તે વખતે માણસને સંતોષ થાય છે અને સારું લાગે છે. આ બાબત સાથે વિધાતા નવા જન્મેલા બાળકના એક કાનમાં ફૂંક મારે છે અને આપણે બધા જ એક યા બીજી રીતે સંકળાયેલા છીએ. આપણે એ તેમાં બાળકને કહી જાય છે કે તું આ પૃથ્વી ઉપર જન્મ્યો તે પહેલા પણ જાણીએ છીએ કે આપણી મરજી મુજબની અપેક્ષાઓ ફળીભૂત તારી કરતાં વધારે સમજદાર વ્યક્તિ જન્મી નથી. બીજા કાનમાં થતી નથી અને છતાં એવું બને ત્યારે મનુષ્ય માત્રને અજંપો થાય એવી ફૂંક મારે છે કે તારા જન્મ પછી હવે કોઈ વ્યક્તિ તારી કરતાં અને માનસિક દુઃખ લાગે. સમાજના જુદા જુદા ક્ષેત્રમાં આપણી વિશેષ સમજદાર થવાની નથી. આ બન્ને બાબત બાળક પોતાના અંગત એક માન્યતાઓ હોય છે અને તે પ્રમાણે થાય તેવી અપેક્ષા મૃત્યુ સુધી યાદ રાખે છે અને તે કારણે તેને અહંકાર આવે છે કે કાયમ હોય છે. આજના સમાજમાં જે કાંઈ બનાવો બને છે અને જેમાંથી કોઈ મુક્ત થઈ શકતું નથી. ભિખારીને પણ અહંકાર હોય માણસ અજંપો અને અકળામણ અનુભવે છે તેનું મૂળ કારણ આ અને સંતને પણ હોય તેનું મૂળ કારણ ઉપરોક્ત હકીકત છે. અપેક્ષાઓ છે. પતિને પત્ની તરફની અમુક અપેક્ષાઓ હોય તે જ વ્યક્તિની અપેક્ષાઓ અનેક હોય છે. તેની બુદ્ધિ, તેના જીવનનાં પ્રમાણે પત્નીને પણ એના પતિ તરફની અમુક અપેક્ષા હોય તે અનુભવો અને સંજોગો આધીન દરેક વ્યક્તિને અનેક પ્રકારની સ્વાભાવિક છે. આ વાત સમાજના દરેક સંબંધોને લાગુ પડે છે અપેક્ષાઓ થતી હોય છે. મોટી ઉંમરના માણસને સવારના પેટ અને તે રીતે જો અપેક્ષાઓ પૂરી ન થાય તો અજંપો થાય, દુઃખ સાફ આવી જાય તથા સંતાનો તરફની અનેક અપેક્ષાઓ હોય છે, થાય અને સંબંધોમાં પણ તાણ અનુભવાય છે.
પરંતુ કોઈવાર તેવું ન થાય ત્યારે વ્યક્તિને અજંપો થાય છે. બાળકને ઇશ્વરે દરેક વ્યક્તિને પોતાના વિચારો, પોતાની વાણી અને તેની પોતાની અપેક્ષાઓ હોય છે અને તે પૂરી ન થાય ત્યારે તે વર્તન અલગ અલગ આપ્યા હોય છે તે મુજબ તે વ્યક્તિ પ્રમાણે રડવાનું શરૂ કરે અને ધમાલ કરે. યુવાનોને પોતાના પ્રેમ પાત્ર જીવતો હોય છે. આ કારણો આપણા વિચારો, વાણી અને વર્તન તરફથી અનેક અપેક્ષાઓ હોય છે તે પૂરી ન થાય ત્યારે અજંપો, જે કાંઈપણ હોય તે મુજબ આપણી અપેક્ષા થાય તે સ્વાભાવિક અકળામણ અને નિરાશા આવે. આપણે જાણીએ છીએ કે આ છે. વ્યક્તિ વ્યક્તિની વચ્ચેની જે અરસપરસ અપેક્ષા હોય તે સમજી બ્રહ્માંડનું ચક્ર ઈશ્વર ઈચ્છા મુજબ ચાલે છે. એટલે તે સ્વીકારીને શકાય છે, પરંતુ તે અપેક્ષાઓ પૂર્ણ ન થાય તો વ્યક્તિને અજંપો અપેક્ષા પૂરી ન થાય ત્યારે દુ:ખી ન થવું જોઈએ. અને દુઃખ થાય છે. આપણી માન્યતા અને અપેક્ષા હોય તે પ્રમાણે ઉપરોક્ત બાબત જો તમારે દુઃખી થવું ન હોય તો બને તેટલી થતું નથી તેવી સમજણ આપશામાં આવે તો આપણો અજંપો ઓછી અપેક્ષા રાખવી જેથી કરી જે કાંઈ થાય અને બને તે અને અસંતોષ ઘણો ઓછો થાય. અપેક્ષા થવી તે ગુનો નથી પણ '
સ્વાભાવિક રીતે સ્વીકારી લઈ કોઈપણ પ્રકારનો માનસિક ત્રાસ તે પૂરી ન થાય તો તેને કારણે દુઃખી થવું અથવા અજંપો અનુભવવો
ભોગવવાનો નહીં. પોતાની ઇચ્છાઓ અને વાસનાઓને જો તે ગુનો છે. અપેક્ષા ઓછી થાય તો આપણું મમત્વ ઓછું થઈ
નિયંત્રણમાં રાખીએ તો આ પ્રકારના દુ:ખમાંથી બચી જઈએ. સમગ્ર શકે. આના મૂળમાં દરેક વ્યક્તિનો અહંકાર તેને પજવે છે અને
સમાજમાં માણસની અપેક્ષાઓને કારણે જ મનદુઃખ થાય છે, એટલે તેને કારણે હું વિચારું છું તે જ સાચું અને તે પ્રમાણે થવું જોઈએ
આ બાબતમાં બને તેટલી સાવચેતી રાખી આપણી અપેક્ષાઓ અને
ઇચ્છાઓને ઓછી કરતાં રહીએ તો આપણે હંમેશા પ્રકૃલ્લિત રહી તેવી અપેક્ષા રાખવી તે વ્યક્તિનો અહંકાર છે. અહંકાર હંમેશા દુઃખ નોતરે છે અને તેનાથી કોઈ વ્યક્તિ
શકીએ. મુક્ત નથી. સાધારણ માણસથી લઈને સંત મહાત્માઓ અને
ઇશ્વરને પ્રાર્થના કરીએ કે આ સમજણ સોમાં આવે અને મહાનુભવો ઓછીવતી માત્રામાં અહંકારોથી ઘેરાયેલા હોય છે ?
જ અપેક્ષાઓ નિયંત્રિત કરી અજંપાથી બચી શકે. અને અહંકાર ન હોવો જોઈએ તે સારી રીતે જાણતા હોવા છતાં વર્તનમાં તે થઈ શકતું નથી. આ બાબતમાં મારે એક વિદ્વાન સંત
મોબાઈલ : ૯૩૨૧૪૨૧૧૯૨
ફેબ્રુઆરી - ૨૦૧૮)
પ્રબુદ્ધ જીવન
