________________
ગૃહગંગાને તીરે
હરિકૃષ્ણ પાઠક
(નોંધઃ તોફાને ચડેલાં છોકરાં હીંચકો સીધો ન ખાય પણ
ભાજી ભેળાં રીંગણાં, હલ્લો - ફલ્લો, આડો ફંગોળે તો તેને માટે “હલ્લો ફલ્લો' કર્યો એવો પ્રયોગ થાય
ફઈબા કોનાં ઠીંગણાં, હલ્લો - ફલ્લો. છે. એ જ રીતે આપણી ભાષામાં કુટુંબના અને લોહીના દરેક તીર મારશે તાકોડી, હલ્લો - ફલ્લો સગપણ માટે એક શબ્દ છે, એક સંજ્ઞા છે, એક ઓળખ છે અને કોના કુઆ ફાંફોડી? હલ્લો - ફલ્લો. આ દરેક શબ્દ એવો ઘડાયો છે કે સગપણ આપોઆપ સમજાઈ
ખરાં ભાઈ ભોજાઈ છે, હલ્લો - ફલ્લો, જાય. આમ, આપણી ગુજરાતી ભાષા ઘણી સમૃદ્ધ છે. આ સમૃદ્ધિ
બાકીના પિતરાઈ છે, હલ્લો - ફલ્લો. આપણાં બાળકોને “હલ્લો- ફલ્લો' કરતાં, રમતાં રમતાં સમજાઈ ખીજ્યો છે કે રીઝયો છે? હલ્લો - ફલ્લો, જાય તે માટે આ જોડકણાં જેવી લાગતી કૃતિ સર્જી છે. બાળકને કાકાનો ભત્રીજો છે! હલ્લો - ફલ્લો. આમ કરતાં કરતાં આનંદ પણ મળી રહે તે પણ જોયું છે.
પહેલી નહીં તો બીજી છે, હલ્લો - ફલ્લો, આપણી કુટુંબ પરંપરામાં અને સામાજિક પ્રથાઓમાં ભલે વર્ચસ્વ
ફઈ પાછળ ભત્રીજી છે! હલ્લો - ફલ્લો. પુરુષ પાસે રહ્યું હોય, તેનું ધારકબળ તો સ્ત્રી છે. કૌટુંબિક અને કામ વિના એ થાકી છે, હલ્લો - ફલ્લો, લોહીના સગપણનાં જે નામકરણ થયાં છે તે પણ વિશેષરૂપે સ્ત્રીના
સહેજ લાડકી કાકી છે! હલ્લો - ફલ્લો. સંદર્ભમાં થયાં છે. વળી જુદાં જુદાં સગપણ વિશેના જે ખ્યાલો
મૂછે રાખ્યા થોભિયા, હલ્લો - ફલ્લો, પ્રવર્તે છે તે કંઈક રમૂજની છાંટ સાથે સહજ વ્યક્ત થયાં છે.)
મામા કોના લોભિયા? હલ્લો - ફલ્લો. હલ્લો - ફલ્લો
વળગણીએ છે પોતડી, હલ્લો - ફલ્લો,
કોની મામી તોતડી? હલ્લો - ફલ્લો. હાલર - હુલર હીંચકા, હલ્લો - ફલ્લો,
ભેંસ કરે છે પોદળો, હલ્લો - ફલ્લો, કોના દાદા ઢીંચકા? હલ્લો - ફલ્લો.
સાળો કોનો દોદળો, હલ્લો - ફલ્લો. ગાગર માથે ગોળી છે, હલ્લો - ફલ્લો,
અર્ધી ગાંડી-ઘેલી છે, હલ્લો - ફલ્લો, દાદી કોની ભોળી છે? હલ્લો - ફલ્લો.
કોની સાળાવેલી છે? હલ્લો - ફલ્લો. હેડી તો દાદાની છે, હલ્લો - ફલ્લો,
ઝાંપા વચ્ચે ઝાંપલી, હલ્લો - ફલ્લો, પણ ઓળખ “નાના’ની છે! હલ્લો - ફલ્લો.
સાળી કોની ચાંપલી? હલ્લો - ફલ્લો. કોરી પગની પાની છે, હલ્લો - ફલ્લો,
શણિયે વીંટી સૂતળી, હલ્લો - ફલ્લો, માની માં પણ “નાની છે! હલ્લો - ફલ્લો.
કોની વહુ છે પૂતળી? હલ્લો - ફલ્લો. ઝાડી વચ્ચે ઝાંખરાં, હલ્લો - ફલ્લો,
ગજવામાં છે કાવડિયો, હલ્લો - ફલ્લો ભાભુ કોના આકરાં? હલ્લો - ફલ્લો.
કોનો વર છે માવડિય? હલ્લો - ફલ્લો. ખેતરમાં બે ઢાંઢા છે, હલ્લો - ફલ્લો,
વાડે વાડે વેલો છે, હલ્લો - ફલ્લો, ભઈજી કોના વાંઢા છે? હલ્લો - ફલ્લો.
જમાઈ કોનો ઘેલો છે? હલ્લો - ફલ્લો. આ તે કેવી વેઠ છે? હલ્લો - ફલ્લો,
વણજ કરે એ વાણિયો, હલ્લો - ફલ્લો, સસરા છે કે જેઠ છે? હલ્લો - ફલ્લો.
ભોળો કોનો ભાણિયો? હલ્લો - ફલ્લો. ચૂલા ઉપર તાવડી, હલ્લો - ફલ્લો,
ગજવાં ખાલી ખાલી છે, હલ્લો - ફલ્લો, કેવી મીઠી માવડી! હલ્લો - ફલ્લો.
ભાણી કેવી વહાલી છે! હલ્લો - ફલ્લો. દરવાજે તો પહેરા છે, હલ્લો - ફલ્લો,
જેના ભાણે લાડુ છે, હલ્લો - ફલ્લો, કોના બાપા બહેરા છે? હલ્લો - ફલ્લો.
સગપણમાં એ સાઢું છે! હલ્લો - ફલ્લો. લાડપાડની લહેર છે, હલ્લો - ફલ્લો,
કેમ કરી સાંભળવાં? હલ્લો - ફલ્લો, દીકરો છે કે દેર છે? હલ્લો - ફલ્લો.
નણદબલા રિસાળવા! હલ્લો - ફલ્લો. ઘેરેયે ઘેરાણી છે, હલ્લો - ફલ્લો,
તાવડિયો કંદો છે, હલ્લો - ફલ્લો, જેઠાણી-દેરાણી છે, હલ્લો - ફલ્લો.
આ કેવો નણદોઈ છે? હલ્લો - ફલ્લો. પ્રબુદ્ધ જીવન
(ફેબ્રુઆરી - ૨૦૧૮)
૧૨
