________________
તેમાંથી દુઃખની જ પ્રાપ્તિ થાય છે. સુખનો સાગર આપણી અંદર લહેરાય છે પણ આપણે સુખની શોધ બહાર કરીએ છીએ. સામાન્ય રીતે ઈન્દ્રિયોના વિષયો તરફ આપણું પ્રવર્તન રહે છે અને ઇન્દ્રિયોના વિષયોમાંથી નિવર્તન થતાં સુખની આપણને ઝાંખી થાય છે. આપણી ચેતના હજાર હજાર માર્ગે બહાર દોડે છે અને સુખ માટે ભટકયા કરે છે પણ સાચું સુખ આપણને ક્યારેય મળતું નથી. જે આપણને સુખ લાગે છે તે પણ વાસ્તવિકતામાં સુખાભાસ હોય છે. આપણે સાચા સુખનો સ્વાદ કયારેય માણ્યો નથી. અરે, તેનો સ્વાદ પણ ચાખ્યો નથી. એક વાર એ સુખનો સ્વાદ ચાખવા મળે પછી આપણે કયારેય ઇન્દ્રિયોના વિષયો તરફ નહિ દોડીએ. એક વખત એ પ્રતીતિ થઈ જાય કે સુખનો સાગર આપણી અંદર લહેરાય છે પછી આપણી દિશા બદલાઈ જાય છે. ભગવાન મહાવીરે કહ્યું - "પુરુષ અનેક ચિત્તવાળો છે.”
આપણી પાસે હજારો ચિત્ત છે એટલે કે આપણી ચેતના સહમ મુખે બહારની બાજુ વહે છે. આપણી ચેતના ક્ષણે ક્ષણે ખંડ-ખંડ થઈને અહીં તહીં વહી રહી છે. કદી આંખના વિષયો ઉપર, તો કદી જીભના વિષયો તરફ તો કદી શ્રવણના અને સ્પર્શના વિષયો પ્રતિ. આપણું મન તો કેટલીય કલ્પનાઓ કરીને ચારે બાજુ દોડ્યા કરે છે, આપણે ઇચ્છાઓ અને આકાંક્ષાઓની ખેંચતાણ વચ્ચે રહેંસાઈ જઈએ છીએ. આપણી વાસનાઓ આપણને ચારે બાજુ ભટકાવે છે પરિણામે આપણે થાકી જઈએ છીએ. એક વિષયથી બીજા તરફ, તો વળી બીજાથી ત્રીજા ઉપર; આમ, આપણી ચેતનાનો પ્રવાહ ખંડ ખંડ થઈને અનેક મુખે વહી રહ્યો છે. જે ક્ષણે એ પ્રતીતિ થઈ જાય કે સુખ અંદર છે અને બહાર નથી; તે જ ક્ષણે આપણી ચેતનાના પ્રવર્તનની દિશા બદલાઈ જાય છે અને તે અંદરની તરફ વહેવા લાગે છે – જ્યાં સુખનું કેન્દ્ર છે, જ્યાં શાંતિ છે, પરમ શાંતિ છે. સાધનાનો અર્થ છે સહસ્ર ખંડોમાં વિભક્ત થઈને બહાર વહેતી ચેતનાની દિશાનું પરિવર્તન. ચેતનાનો પ્રવાહ અંદર તરફ વળતાં તેની એક ધારા થઈ જાય છે જે ઘણી પ્રબળ બની જાય છે. જે ચેતના અત્યાર સુધી બહિર્મુખી હતી તે હવે અંતર્મુખ થાય છે, જે વિભક્ત હતી તે હવે સાધનાનો મર્મ
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
