________________
છીએ કે આપણ થાય. અયોથી ખાલી
અંતર તો અહંથી ભરેલું છે. તેમાં તસુએ જગા નથી - પછી વિનય ક્યાંથી આવે ? વિનય એ આંતરિક બાબત છે. વિનય કોઈના પ્રત્યે ન હોય; વિનયપૂર્વકનો વ્યવહાર કોઈના પ્રતિ હોય. આવા વ્યવહારમાં વિનય અંદર હોય પણ ખરો અને ન પણ હોય. વિનયની નિષ્પત્તિ એ આંતરિક નિષ્પત્તિ છે. આમ જોઈએ તો મોટેભાગે આપણે વિનયને પૂરેપૂરો સમજ્યા જ નથી. વિનયની પ્રક્રિયા રેચનની પ્રક્રિયા છે. વિવેક તો વિનયની અંતર્ગત આવી જ જાય છે. જ્યારે અંતર કષાયોથી ખાલી થઈ જાય ત્યારે વિનયની અવસ્થાનું નિર્માણ થાય. આપણે “અહં થી એટલા તો ભરાઈ ગયા છીએ કે આપણી અંદર “અહ” સિવાય બીજું કંઈ જ નથી. આપણી પ્રત્યેક ક્રિયા, વાસ્તવિક્તામાં અહંમાંથી જ જન્મે છે. આપણો વ્યવહાર અહંની પ્રક્રિયા કે પ્રતિક્રિયા સિવાય બીજું કંઈ જ નથી. આ અહંની આડે આપણે સત્યને કયારેય જોઈ શકતા નથી અને ઓળખી શકતા નથી. અહંનો પડદો ઉઠાવ્યા વિના સત્યનું દર્શન થઈ શકે નહિ.
ઝેન સંપ્રદાય અને એવા બીજા કેટલાય સંપ્રદાયોમાં સાધકને સ્વીકારતાં પહેલાં તેના “અહીની ખાસ કસોટી કરી જોવામાં આવે છે. અહં જો પુષ્ટ હોય તો તેને સંપ્રદાયમાં લેવામાં આવતો નથી. અને ચકાસવા માટે ગુરુ કેટલાક અવનવા નુસખાઓ અજમાવે છે જે આપણા સમજવામાં આવે નહિ. ઉપર ઉપરથી તો આપણને આ નુસખા અર્થવિહીન લાગે. સાધકનું અપમાન કરવામાં આવે, તેને ઉતારી પાડવામાં આવે, કંઈ અશકય કરી લાવવાનું કહેવામાં આવે. ઘણીવાર તો ગુરુ સાધકને પટકી નાખે. આપણે ત્યાં નાગાબાવાઓમાં પણ આવી કેટલી રીતરસમો પ્રચલિત છે. અહંની દીવાલ પાડ્યા વિના નવસર્જન થઈ શકે નહિએવી પ્રબળ માન્યતા આ સંપ્રદાયોમાં હોય છે. બહારથી આપણને લાગે કે આવા તો ગુરુ હોય ? આવી તે શિક્ષા હોય ? પણ સાધનાનો પથ કપરો હોય છે. એના પહેલા ચરણમાં અહં પડ્યો નહિ અને અંદર તેનાં બીજ રહી ગયાં તો પછી આગળ ઉપર સાધક પડવાનો. ઘણીવાર મહાપુરુષોના પતનમાં અંદર રહી ગયેલો અહંનો કણિયો જ મોટો ભાગ વિનયસમાધિ
૧૪૧ -
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
