________________
સાધનાના જે માર્ગો ઉપલબ્ધ છે એમાં મહાવીરનો માર્ગ સૌથી વધારે કઠણ છે અને સચોટ પણ છે. હઠયોગનો સાધક ચક્રોની સાધના કરે છે. શરીરની અંદર જે સૂક્ષ્મ ચક્રો છે તેની એ સાધના છે. સાધક મૂલાધાર ચક્રથી શરૂ કરીને સહસ્ત્રાર ચક્ર સુધી પહોંચવાનો પ્રયાસ કરે છે. આ માર્ગ પણ સહેલો માર્ગ તો નથી. રાજયોગની સાધના કરનાર બે ભૂકુટિ વચ્ચે આવેલા બિંદુ ઉપર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી આગળ વધે છે. આ પણ કઠોર માર્ગ તો છે જ. અધ્યાત્મ યોગની સાધના કરનાર બહારની બીજી કોઈ ચીજની સહાય વિના કેવળ ચૈતન્યને સહારે આગળ વધવાની કોશિશ કરે છે. એમાં નથી આસનનું મહત્ત્વ, તો નથી પ્રાણાયામનું મહત્વ. એમાં કુંડલિની શક્તિ જગાવવાની વાત નથી કે નથી ચક્રભેદનની પ્રક્રિયા. એમાં આત્મપ્રાપ્તિ માટે આત્માને જ સાધન બનાવવામાં આવે છે. મહાવીરે આ સાધનાપદ્ધતિનું આલંબન લીધું. આ સાધનાપદ્ધતિ સૌથી વધારે કઠણ છે – “દુરનુચર' - છે કારણ કે તે આંતરિક સંઘર્ષનો માર્ગ છે. એમાં જન્મોજન્મની વાસનાઓને ઉલેચવાની છે; પણી-ખોતરીને, તપાવીને તેને બહાર કાઢવાની છે. નવા સંસ્કારોને-વાસનાઓને સંયમ પાળી, નિગ્રહ કેળવી રોકવાની છે. આ માર્ગમાં પરાક્રમને વધારે પ્રજ્વલિત કરવું પડે છે. આ પ્રચંડ પુરુષાર્થનો-પરાક્રમનો માર્ગ છે જેના ઉપર કોઈનો સહારો મળતો નથી અને લેવાનો પણ નથી. આ સંદર્ભમાં વિચારીએ તો ભગવાન મહાવીરે જે કહ્યું - “જહેત્વ અએ સંધિ એસિએ એવમલનાથ દુઝોસિએ' ખૂબ યથાર્થ લાગે.
આવી ચારિત્રસમાધિની ઉપાસના કરનાર જીવનની બધી જ અસમાધિઓને મૂળમાંથી ઉખાડી નાખીને પોતે એટલી ઊંડી સમાધિમાં પ્રતિષ્ઠિત થઈ જાય છે કે તેને માટે દુનિયામાં પછી અસમાધિ જેવું કંઈ શેષ રહેતું નથી. - ભારતના સાધનાજગતમાં જે માર્ગો અને મહામાર્ગો જોવા મળે છે એમાં મહાવીરનો માર્ગ વિશિષ્ટ છે. ભગવાન મહાવીરે અભય અને આત્મનિર્ભરતાનો જેવો આગ્રહ રાખ્યો એવો બીજા કોઈએ નથી રાખ્યો. આ વિકટ માર્ગે તેમણે પ્રયાણ કર્યું તેથી તો તે “મહાવીર' ગણાયા. – ૧
– મહાવીરની સાધનાનો મર્મ
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
