________________
અને જોતી વખતે કેવળ વર્તમાન ઉપર નજર રાખવી એ સાધના છે. વર્તમાન તો એને જ કહેવાય કે જે અતીતથી તૂટી ગયો છે. અતીતનું અસ્તિત્વ હવે છે જ ક્યાં ? એ વીતી ગયો છે. અનાગત-ભવિષ્યનું પણ અસ્તિત્વ નથી. જે આવ્યો જ નથી તેનું અસ્તિત્વ કેવી રીતે મનાય ? અસ્તિત્વ છે કેવળ વર્તમાનનું અને તેથી વર્તમાનનું મહત્ત્વ છે. આપણો પગ વર્તમાનમાં છે, આપણી દૃષ્ટિ સમક્ષ વર્તમાન છે, છતાંય આપણે ભટકીએ છીએ ભૂતકાળમાં કે ભવિષ્યમાં, ભૂતકાળની ગુફાઓના ઊંડાણમાં આપણે ઊતરીને મૂંઝાઈએ છીએ કે પછી ભાવિની ઊંચાઈઓમાં રાચીંને ટળવળીએ છીએ. પરિણામે આપણો વર્તમાન અતીતના ઊંડાણમાં કે . અનાગતની ઊંચાઈઓમાં ખોવાઈ જાય છે. આમ જે સત્ય છે, અસ્તિત્વ છે તેને આપણે ગુમાવી દઈએ છીએ. વર્તમાનને જોવો, કેવળ વર્તમાનને પકડવો એ મોટી સાધના છે. સાધનાની દૃષ્ટિએ વર્તમાનનું મહત્ત્વ છે. સાધનામાં અતીત અને અનાગત બન્ને વિક્ષેપરૂપ છે. વર્તમાનને પકડવાથી સાધનામાં ઘણા આગળ વધાય છે. બૌદ્ધોએ આ બાબત ઉપર ખૂબ જોર દીધું છે. પણ આપણે જે વાત કરીએ છીએ તે દર્શનસમાધિની અને તે માટે આપણે વિવિધ દૃષ્ટિકોણથી પ્રશ્નનો વિચાર કરવો રહ્યો.
જૈન સાધનામાર્ગમાં દર્શનની ખૂબ મહત્તા છે. દર્શન એટલે નિઃશંક પ્રતીતિ; પ્રત્યક્ષ પુરાવો. જેથી દર્શન શબ્દ શ્રદ્ધાના અર્થમાં પણ વપરાય છે. એક વખત જે વાત પ્રત્યક્ષ થઈ ગઈ તેમાં પછી અશ્રદ્ધા રહેતી નથી. જૈનાચાર્યોએ ત્રણ શલ્યની વાત કરી છે. શલ્ય એટલે અંદર રહેલી શૂળ જે સતત વેદના આપ્યા કરે અને જ્યાં સુધી દૂર ન થાય ત્યાં સુધી તે મનને શાંતિ મળે નહિ, જ્યાં મન અસ્વસ્થ હોય, શાતા ન હોય ત્યાં સમાધિ કેવી ? આ ત્રણ શલ્યો છે માયા શલ્ય, નિદાન શલ્ય અને મિથ્યાદર્શન શલ્ય, માયાની વાત તો સરળતાથી સમજાય એવી છે. દિલમાં કપટ રાખીને વાત કરીએ, વર્તન રાખીએ એ માયા શલ્ય છે. કરેલા કાર્યના તપના બદલામાં હલકી - ઓછા મૂલ્યની વસ્તુ પ્રાપ્ત કરવા જે સંકલ્પ કરીએ તેને નિદાન શક્ય કહ્યું છે. મનમાં ધારેલી વસ્તુને પ્રાપ્ત કરવા આપણે કેટલાં બધાં ઓતપ્રોત થઈ જઈએ ત્યારે સોનાની લગડીને
દર્શનસમાયિ
Jain Educationa International
-
For Personal and Private Use Only
૧૫
―
www.jainelibrary.org
