________________
ઓછી થવાની. શ્વાસની તીવ્રતા, ચંચળતા, ઉત્તેજના જીવનશક્તિને ક્ષીણ કરી નાખે છે. તેના પ્રતિપક્ષે એકાગ્રતા, શાંતિ ઇત્યાદિ જીવનશક્તિને વધારે છે. પરિણામે આપણી કાર્યશક્તિ વધે છે અને માનસિક સંતુલન યથાયોગ્ય રહે છે.
આમ તો આપણે પ્રકંપનોને મહત્ત્વપૂર્ણ ગણીએ છીએ પણ તેને મહત્તા આપનાર આપણું મન છે. આપણા શરીરમાં પ્રકંપનો તો સતત થતાં રહે છે, પણ તેની સાથે મન જોડાય છે ત્યારે જ આપણને તેના રસનો અનુભવ થાય છે. જો આપણે આ પ્રકંપનોને ફક્ત જોવાની અને મનને તેની સાથે ન જોડવાની ટેવ પાડીએ તો આપણને જે શાંતિ, અનાસક્તિ, મૈત્રી અને અસ્તિત્વનો અનુભવ થશે તે આપણા દષ્ટિકોણને બદલી નાખશે. આપણને ઘણીવાર સુખનો અનુભવ થાય છે તો ઘણીવાર દુઃખનો અનુભવ થાય છે. મૂળમાં તો તે સંવેદન જ છે. એક છે અનુકૂળ સંવેદન જેમાં આપણને હર્ષ થાય છે; બીજું છે પ્રતિકૂળ સંવેદન જેમાં આપણને વિષાદ-ગ્લાનિ થાય છે. આપણે આ સંવેદનો સાથે પ્રિયતા અને અપ્રિયતાને ન જોડીએ પણ તેને ફક્ત જોવાનું જ શીખી જઈએ તો સાધનાનું મોટું કામ થઈ જાય. આ કામ એકાએક થાય તેવું નથી. તે માટે અભ્યાસ પાડવો પડે. એક વખત આ ક્ષમતા આવી જાય પછી આપણે સુખ અને દુઃખનાં દ્વન્દ્રોની પાર નીકળી જઈશું અને આપણે તીવ્ર ગતિથી આપણા લક્ષ્ય તરફ જઈ શકીશું.
જગતમાં આપણને સૌથી વ્હાલું આપણું શરીર છે. આપણા બધા મોહ અને માયાની જંજાળ આ શરીરની આસપાસ રચાયેલી છે. જન્મ-જરા-મૃત્યુ-રોગ ઈત્યાદિ શરીરને જ થાય છે. આપણે જેને સગાંસંબંધી, વહાલાં-દવલાં ગણીએ છીએ તે બધાં આ શરીર સાથે જ જોડાયેલાં છે. ખરેખર જોઈએ તો આપણા અનુરાગનો-મોહનો મૂળ સ્રોત આ શરીર છે - વસ્તુઓ નથી. વસ્તુઓ પ્રત્યેનો આપણો મોહ - લગાવ શરીરને લીધે છે, શરીરને માટે છે. જો આપણે આ શરીરને, તેમાં થતાં સતત પરિવર્તનોને જો નીડરતાથી જોતાં શીખી જઈએ અને શરીરની નશ્વરતાનું ચિંતન કર્યા કરીએ તો શરીર પ્રત્યેનો આપણો અનુરાગ તૂટવા લાગશે અને આપણામાં આપોઆપ વૈરાગ્ય વધવા લાગશે. આ ક્ષમતા કેળવવા – ૧૪
–– મહાવીરની સાધનાનો મર્મ
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
