________________
સાધી લેવું - કંઈ મેળવી લેવું જે શાશ્ર્વત રહે. શાશ્ર્વતને મેળવવાની ઝંખના આપણને સાધનામાર્ગે પ્રેરે છે.
કોઈ મહાન હેતુની પૂર્તિ આપણે આ મહામૂલા જીવનમાં કરી લેવી જોઈએ કારણ કે મૃત્યુ પછીની ગતિનો કંઈ ભરોસો નથી. આવા મહાન ઉદ્દેશ્યની સિદ્ધિ માટે આયોજન કરવું અને તે માટે પુરુષાર્થ કરવો એ સાધના છે. સાધના છેવટે આપણે શરીરથી જ શરૂ કરવી પડશે અને તે માટે સાધનામાર્ગમાં શરીરને સક્ષમ રાખવાની ખૂબ જરૂર રહે છે. જો સાધન નિર્બળ હશે તો આપણી સાધના અપૂર્ણ રહી જવાની. નબળાં શસ્ત્રો કે અલ્પ અસ્ત્રોથી લડાઈ લડવી અને જીતવી ખૂબ મુશ્કેલ છે. કદાચ કોઈ તેમ કરી શક્યું હોય તો પણ તે કંઈ રાજમાર્ગ નથી; તેને અપવાદ ગણી શકાય.
સાધના આપણે શરીરથી કરવાની છે. સિદ્ધિ મળ્યા પછી જેમ સાધનની મહત્તા રહેતી નથી તેમ સાધના સફળ થયા પછી કદાચ શરીર એટલું મહત્ત્વનું ન રહે, પણ એ તો આગળની વાત થઈ. આપણી શરૂઆત શરીરથી થાય છે અને સિદ્ધિ મળતા સુધી આપણે શરીર પાસેથી કામ લેવાનું હોય છે તેથી તેને સાચવવું પણ રહ્યું. શરીર સાચવવાનો વિચાર કરીએ તેવો પ્રથમ ખ્યાલ ભોજનનો જ આવે. આપણાં શાસ્ત્રોમાં અન્નને પ્રાણ કહ્યો છે તે કંઈ અમથો નથી ક્યો.
ચેતનાનો વિકાસ ચેતનાનું ઉન્નયન અને ચેતનાનું ઊર્ધ્વરોહણ એ સાધકનો ઉદ્દેશ છે. આ ધ્યેયની પૂર્તિ માટે પણ આપણે શરીરને ધારણ કરવાનું છે અને તેની પાસેથી કામ કાઢી લેવાનું છે. શરીરને ધારણ કરવા માટે, સારી રીતે ટકાવવા માટે આપણે ભોજન ગ્રહણ કરવું પડે છે, તો પછી આપણે એવી રીતે ભોજન લેવું જોઈએ, એવું ભોજન લેવું જોઈએ કે જે ચેતનાના વિકાસમાં બાધક ન બને પણ સહાયક બને. સાધના સાથે આપણા શરીરને સંબંધ છે, મનને સંબંધ છે. અરે, ચેતનાને પણ સંબંધ છે. આપણી ચેતના વ્યક્ત થાય છે શરીર દ્વારા, મન તો શરીરનું જ સૂક્ષ્મ અંગ છે તો પછી શરીરની અવગણના કરીને આપણે સાધના કેવી રીતે કરી શકીશું ? અને શરીરનો સંબંધ ભોજન સાથે છે, આ રીતે ભોજનનો વિવેક એ પણ સાધનાનું અંગ છે.
મહાવીરની સાધનાનો મર્મ
૯૦
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
