________________
ભોજન બે પ્રકારનાં ગણી શકાય. જો પેટ જ ભરવાની વાત હોય તો તે બહુ ધૂળ વાત છે. ગમે તેવા કચરા જેવા ભોજનથી પેટનો ખાડો પૂરીએ અને થોડે અંશે પણ એમ થયું તો શરીર તુરત જ બંડ પોકારશે. ભોજન વિષે વિચાર કરતાં આપણે બે વાતનો ખ્યાલ રાખવો રહ્યો, એક વાત છે શરીરના પોષણની અને બીજી વાત છે શરીરના રક્ષણની. પોષણની વાત એટલે શરીર જેનાથી પુષ્ટ રહે, શક્તિશાળી રહે - શ્રમ ઉઠાવવાની તેની ક્ષમતા રહે કે તેમાં વધારો થાય. રક્ષણની વાતને સંબંધ છે આપણા સ્વાથ્ય સાથે. આપણું પર્યાવરણ ચારે બાજુથી આપણા શરીર ઉપર આક્રમણ કરી રહ્યું છે. હરપળે કેટલાય રોગોના વિષાણુઓ આપણા શરીરને વળગતા આવે છે. આ બધાથી આપણું રક્ષણ કરી શકે, રોગનાં પરિબળોનો પ્રતિકાર કરી શકે અને એની સામે ટકી રહે તેવું ભોજન આપણે કરવું જોઈએ. જે પ્રકારનું ભોજન શરીરનું પોષણ કરે છે તે આપણા શરીરની ઊર્જાશક્તિ ટકાવી રાખે છે. ઊર્જાની શરીરના સંચાલન માટે ખૂબ જરૂર છે. આમ, પોષણ અને રક્ષણ એ બાબતો ધ્યાનમાં રાખીને આપણે ભોજનની ગોઠવણી કરવી જોઈએ જેથી શરીર સારી રીતે ટકી રહે અને આપણી સાધના આગળ વધતી રહે.
બીજી એક મહત્ત્વની બાબત એ છે કે ભોજનનો પ્રભાવ આપણા સ્વભાવ ઉપર પડે છે. જો તામસી પ્રકૃતિના ખોરાક ઉપર પસંદગી હશે તો સ્વભાવ સાધનાને અનુકૂળ નહિ રહે. જો ભારે અને સ્નિગ્ધ ખોરાકનું પ્રમાણ વધારે લેવામાં આવશે, તો માણસમાં જડતા વધશે અને પરિણામે આળસ અને ઊંઘમાં વધારો થશે. જો લૂખો-સૂકો ખોરાક વધારે લેવાશે તો વાયુનો પ્રકોપ થશે તેની શરીર ઉપર તેમજ મનની સ્થિરતા ઉપર પણ માઠી અસરો વર્તાશે. તદ્ઉપરાંત ભોજનની માત્રા પણ ખૂબ મહત્ત્વની વાત છે. શરીરને જરૂર કરતાં ઓછો આહાર આપવામાં આવશે તો યોગ્ય પ્રમાણમાં માંસ-મજ્જા ઈત્યાદિનું પ્રમાણસર સર્જન નહિ થાય અને શરીર ઘસાવા લાગશે. જો વધારે પ્રમાણમાં ભોજન લેવાશે તો પાચનતંત્ર ઉપર વધારે બોજો પડશે જેને પરિણામે લોહીને પાચનતંત્ર તરફ વળવું પડશે અને મસ્તક તરફ તેનો પ્રવાહ ઓછો જશે. આપણે સૌ જાણીએ ભોજનનો વિવેક
– ૯૧ –
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
