________________
નીચલા સ્તરોને સ્પર્શવા લાગે અને જો તેને યોગ્ય વાતાવરણ સર્જાયું હોય તો તે અવચેતન મનને પણ સ્પર્શી શકે. પરિવર્તન, મનનાં નીચલાં સ્તરોને સ્પર્યા વિના, તેમાં ફેરફાર કર્યા વિના શક્ય નથી બનતું અને સાધના એટલે જ પરિવર્તન. જો આપણામાં પરિવર્તન ઘટિત ન થાય તો સાધના અધૂરી રહે કે પછી તેને સાધના ન ગણી શકાય.
કોઈ પણ વિચારથી આપણે મનને ભાવિત કરીએ છીએ ત્યારે ધ્વનિના તરંગો સૂક્ષ્મ બને છે અને તેની શક્તિ વધી જાય છે. સંકલ્પ એ ભાવનાની આગળનું ડગલું છે. એમાં ધ્વનિનાં પ્રકંપનો વધારે સૂક્ષ્મ બને છે. આ બધી વાત શ્રવણ થતી વૈખરીની વાત નથી. શ્રવણથી આગળ વધતા શબ્દના સૂક્ષ્મ ધ્વનિની વાત છે. સંકલ્પ વળી મનનાં નીચેનાં સ્તરો સુધી પહોંચે છે, એટલે સ્વભાવનું પરિવર્તન કરવાની તેનામાં વધારે તાકાત છે. જો સંકલ્પ અચેતન મનનાં પડળો સુધી પહોંચી જાય તો સંકલ્પ સિદ્ધ થવાની શકયતાઓ ઘણી વધી જાય. સાધનામાર્ગમાં જપનું ખૂબ મહત્ત્વ છે. જપ એટલે મંત્રનું રટણ. કોઈ શબ્દનું કે શબ્દોનું રટણ - જેનું સંયોજન વૈજ્ઞાનિક રીતે મંત્રદષ્ટાઓએ કર્યું હોય છે. સંકલ્પથી આગળ મંત્ર જાય છે. તેની ધાર વધારે તેજ હોય છે. તેનું કાર્ય મનના તળને ભેદવાનું હોય છે. તેની શક્તિને ડાયનામાઇટની શક્તિ સાથે સરખાવી શકાય - જે પડોને ભેદી નાખે છે. પણ તેની નિષ્પત્તિ માટે વળી ઓર વધારે સૂક્ષ્મ તરંગોનું સર્જન થવું જોઈએ અને તે માટે મંત્રનું રટણ થવું જોઈએ અને તે પણ મનોમય ભૂમિકા ઉપર. વૈખરી કે મધ્યમાં ધ્વનિના સ્વરૂપમાં જે મંત્રજાપ થાય છે તેની શક્તિ એટલી પ્રબળ નથી હોતી. મંત્રની શક્તિ પેદા કરવા માટે તેનું સતત રટણ થવું જોઈએ અને તેના ધ્વનિના તરંગો બને એટલા સૂક્ષ્મ હોવા જોઈએ. સાધના માર્ગમાં જે ત્રણ મહત્ત્વનાં અંગો છે - ભાવના, સંકલ્પ અને જપ એ ત્રણેયમાં ધ્વનિતરંગો કે ધ્વનિના પ્રકંપનોનું વિજ્ઞાન રહેલું છે.
આપણે રોજબરોજના વ્યવહારથી જાણીએ છીએ કે આપણા સંકલ્પો ઝાઝા ફળીભૂત થતા નથી. એનું કારણ એ છે કે તે મનની ખૂબ ઉપરની ભૂમિકા ઉપર કરવામાં આવ્યા હોય છે. કોઈ કુટેવ છોડવાનો સંકલ્પ કર્યો વાણીનો સંવર
પ૭ –
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
