________________
આપણાં આ શરીરોની વ્યવસ્થા અને તેની સંલગ્નતા બરોબર ન સમજવાને કારણે ઘણીવાર સાધકો તેની અવગણના કરે છે અને પરિણામે સાધના પૂર્ણ થતાં સુધી આ શરીર સાથ આપતું નથી કે યોગ્ય સહકાર આપતું નથી. સાધનાકાળમાં આ સ્થૂળ શરીરનું ખૂબ મહત્ત્વ છે અને તેથી તેની સંરચના પણ થોડીક સમજી લેવા જેવી છે જેથી તેની પાસેથી યોગ્ય કામ લઈ શકાય.
એક ભ્રામક માન્યતા પ્રવર્તે છે કે ભગવાન મહાવીરે આ શરીરનું મહત્ત્વ આંક્યું નથી અને સાધના માટે તેને પોષવા કરતાં શોષવાનું યોગ્ય માન્યું છે. ભગવાન પોતાના સાધનાકાળમાં ધ્યાનની સઘન સાધના કરતા હતા અને તેમની સઘળી પ્રવૃત્તિઓ અને દિનચર્યા સાધનાને લક્ષ્યમાં રાખીને ગોઠવાતી. તેમને જે વાત બાધક લાગી તે તેમણે છોડી દીધી અને જે તેમની સાધનાને અનુકૂળ રહી તે અપનાવી. પણ આપણે મોટે ભાગે તેમની બાહ્ય દિનચર્યા જોઈને સાધના વિષે અનુમાનો બાંધીએ છીએ તે બહુધા મૂળ વાતથી વેગળાં હોય છે. વળી તેમના દેહની જે રચના હતી, તેમનું જે સંઘયણ હતું, તેને અનુરૂપ તેમની સાધના હતી પણ તે જ સાધનાપદ્ધતિ આપણને અનુકૂળ ન પણ રહે. મૂળ વાત છે સાધનાની અનુકૂળતા અને પ્રતિકૂળતાની. સાધનાકાળમાં ભગવાને શરીર સાથે જે વ્યવહાર કર્યો છે તે કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા પછી નથી કર્યો. એની પાછળ પણ રહસ્ય છે. તેમણે પણ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર અને કાળને અનુરૂપ પોતાનો વ્યવહાર રાખ્યો હતો.
આત્મા અને સ્થૂળ શરીર બન્નેની વચ્ચે સૂક્ષ્મ શરીર એક માર્ગ છે. આ માર્ગ સાફ થઈ જતાં શક્તિ, જ્ઞાનનો પ્રકાશ અને આનંદ થૂળ શરીર સુધી પહોંચી શકે છે. વાસ્તવિકતામાં સ્થૂળ શરીરમાં તો કોઈ વિકાર છે જ નહિ. વાસના, સંસ્કાર એ બધું સૂક્ષ્મ શરીરમાં છે. આપણા જેટલા સદ્ભાવો અને દુર્ભાવો છે તેનું સ્થાન સૂક્ષ્મ શરીરમાં છે. સૂક્ષ્મ શરીર જ આપણા સ્થૂળ શરીરનું નિર્માણ કરે છે કે જેથી તેના બધા ભાવોની અભિવ્યક્તિ તે દ્વારા થઈ શકે. આ સંજોગોમાં સ્થૂળ શરીર ઉપર આપણી વાસનાઓનું દોષારોપણ કરવું યોગ્ય નથી. તે તો ફક્ત અભિવ્યક્તિનું શરીરનો સહયોગ
૧૯ –
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
