________________
પ્રાધાન્ય આપ્યું. સંવર કરવા માટે ત્રણ ગુપ્તિ છે. મનોગુપ્તિ, વચનગુપ્તિ અને કાયગુપ્તિ. મન જે પ્રકારના પરમાણુઓથી સંચાલિત થાય છે તેને મનોવર્ગણા કહે છે. ભાષા પણ એક પ્રકારના વિશિષ્ટ પરમાણુઓને ગ્રહણ કરે છે પણ આ બન્ને - મન અને વચન - પરમાણુઓ ગ્રહણ કરે છે સ્થૂળ શરીર દ્વારા મન અને વચન સ્વતંત્ર રીતે પોતપોતાની વર્ગણાના પરમાણુઓને ગ્રહણ કરી શકતાં નથી. ભગવાન મહાવીર આ વસ્તુના હાર્દ સુધી પહોંચ્યા અને તેમને લાગ્યું કે આ ચક્રવ્યુહ તોડવા સૌથી પહેલો ફટકો સ્થૂળ શરીરની સક્રિયતા ઉપર-ચંચળતા ઉપર મારવાની જરૂર છે. તેથી તેમણે કાયાના સંવરને તેમની સાધનાપદ્ધતિમાં પ્રાધાન્ય આપ્યું અને ત્યાંથી શરૂઆત કરી. ભગવાને મૂળ વાત પકડી કે જો પોતાના અસ્તિત્વ સુધી પહોંચવું હોય તો સૌ પહેલાં પ્રવૃત્તિ માત્રનો નિરોધ કરવો જોઈએ. તેના વિના કર્મ શરીર નબળું નહિ પડે અને તે અસ્તિત્વ સુધી પહોંચવાનો માર્ગ મોકળો નહિ થવા દે. જો અસ્તિત્વ સુધી નહિ પહોંચાય તો બાકીની બધી સાધના વ્યર્થ બની જશે. ચિત્તપર્યાયની અવસ્થામાં ગમે એટલી નિર્જરા થશે પણ સંવર વિના આપણે ઠેરના ઠેર રહી જશું તેથી તેમણે સંવરની વાત પ્રથમ પકડી.
આમ તો મન, વચન અને કાયા એમ ત્રણને યોગ કહેવામાં આવે છે; પણ વાસ્તવમાં યોગ ત્રણ નથી. ત્રણ યોગની વાત સાપેક્ષ છે. મૂળ વાત છે પ્રવૃત્તિનો નિરોધ. પ્રવૃત્તિનું મૂળ છે કાયા, માટે ભગવાને સૌ પહેલાં કાયસંવર કરવાની વાતને પ્રધાનતા આપી. ગૌતમ સ્વામી એક જગ્યાએ ભગવાનને પ્રશ્ન કરે છે.
"ભગવાન ! જીવ કાયમુર્તિ દ્વારા શું પ્રાપ્ત કરે છે ?"
ભગવાન ઉત્તર આપે છે, - "ગૌતમ, કાયગુપ્તિ દ્વારા જીવ સંવર પ્રાપ્ત કરે છે.”
સંવર કરીને જીવ, કર્મ શરીર જે પરમાણુઓ સતત આયાત કરતું હોય છે તેને રોકે છે. આવતા પરમાણુઓના પ્રવાહને રોકવા માટે જીવ પોતાનાં દ્વાર બંધ કરી દે છે. ભગવાનની સાધનાપદ્ધતિમાં પાપ અને પુણ્ય બને આશ્રવ છે. બંને દ્વારા અશુભ અને શુભ પરમાણુઓની કર્મ કાયસંવર
– ૨૫ –
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
