________________
चतुर्थे कृदध्याये पञ्चमो घञादिपादः
युक्तिमती ? सत्यम् । गोयूथनाभाधिकारोऽत्र बोध्यः । यदि पुनरत्रेति गोयूथनामाधिकारस्यानादरत्वाद् इति बोध्यम् ॥१२४९।
४८५
[समीक्षा]
“कृञः
'क्रिया, कृत्या, कृतिः' शब्दरूपों के सिद्ध्यर्थ दोनों ही व्याकरणों में 'श, क्यप्, क्ति' (पाणिनीय क्तिन् ) प्रत्यय किए गए हैं। पाणिनि का सूत्र है श च” (अ० ३।३।१००) । अतः पाणिनीय नकारानुबन्ध के अतिरिक्त तो उभयत्र समानता ही है। [रूपसिद्धि] १- ३. क्रिया । कृ
+ श + 3πT + सि। कृतिः । कृ + क्ति + सि। कृत्या । कृ
+
स्त्रीलिङ्ग
क्यप्
+ आ + सि। ‘डु कृञ् करणे' (७७) धातु से 'श, क्ति, क्यप् ' प्रत्यय, में 'आ' प्रत्यय तथा विभक्तिकार्य ।। १२४९ ।
१२५०. सर्तेर्यश्च [४।५।७८ ]
[सूत्रार्थ]
‘परि' उपसर्गपूर्वक 'सृ' धातु से 'य' प्रत्यय होता है ।। १२५०।
[दु० वृ० ]
अभिधानात् परिपूर्वात् सर्तेर्यो भवति । परिसर्या । चकाराज्जागर्तेश्च- जागर्या ।। १२५०। [दु० टी० ]
सर्ते०। परिसृतिरपि दृश्यते ।। १२५० ।
[समीक्षा]
'परिसर्या' शब्दरूप की सिद्धि कातन्त्रकार द्वारा 'य' प्रत्यय से तथा पाणिनीय व्याकरण में वार्त्तिक सूत्र द्वारा 'यक' प्रत्यय से की गई है “परिचर्यापरिसर्यामृगयाऽटाट्यानामुपसंख्यानम् " (अ० ३ | ३ | १०१ - वा० ) ।
१२५१. इच्छा [४।५।७९]
[ सूत्रार्थ ]
'इष्' धातु से इच्छा' शब्द निपातनविधि द्वारा सिद्ध होता है । । १२५१ ।
[दु० वृ० ]
इषेरिच्छेति निपात्यते । इच्छा ।। १२५१ ।
-
[रूपसिद्धि]
१. परिसर्या । परि + सृ + य + आ + सि। ‘परि' पूर्वक 'सृ गतौ' (१।२७४) धातु से प्रकृत सूत्र द्वारा 'य' प्रत्यय, ऋकार को गुण, स्त्रीलिङ्ग में 'आ' प्रत्यय तथा विभक्तिकार्य ।। १२५०