________________
બત્રીશી-૧૮, લેખાંક-૯૬
૧૦૫૫ છે, યોગને આત્મસાત્ કર્યો નથી, તેઓના ચિત્તમાં તો ઈર્ષ્યા વગેરે ભાવ ઊઠી શકે છે, માટે ભાવનાઓના અભ્યાસથી જ એમણે સુખની ઈર્ષ્યા વગેરેને છોડવાના હોય છે. ને એ છોડવાથી જ મૈત્રી વગેરે ભાવનાઓની વિશુદ્ધિ થાય છે.
પતંજલિ ઋષિએ જે ચિત્તપ્રસન્નતા કહી છે તે પણ આ જ છે કે એ ચિત્તમાં હવે ઈર્ષ્યા વગેરે રૂપ મલિનતા-કલૂષિતભાવો ઊઠતા નથી, માટે ચિત્ત પ્રસન્ન=નિર્મળ રહે છે.
આ અધ્યાત્મથી જ્ઞાનાવરણીયાદિક્લિષ્ટકરૂપ પાપનો ક્ષય થાય છે, વીર્યના ઉત્કર્ષરૂપ સત્ત્વ થાય છે, ચિત્તની સમાધિરૂપ શીલ થાય છે અને શાશ્વત એટલે કે પ્રતિઘાત ન પામે એવું જ્ઞાન થાય છે. ઈર્ષ્યા-દ્વેષ વગેરે મોહના વિકારો જ્ઞાનને યથાર્થપણે પ્રવર્તવા દેતા નથી. આ જ્ઞાનનો પ્રતિઘાત છે. અધ્યાત્મયોગ માટે ઈષ્ય વગેરે છોડવાના છે. તેથી પ્રતિઘાત વિનાનું જ્ઞાન થાય છે. તથા આ અધ્યાત્મ સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષ અમૃત છે, કારણ કે મોહરૂપી વિષના અતિદારૂણ વિકારોને દૂર કરે છે. તત્ત્વચિંતન વગેરે રૂપ અધ્યાત્મથી મોહના, ક્રોધાદિ વિકારો દૂર રહ્યા છે એવો સાધકને પોતાને અનુભવ થાય છે. માટે અધ્યાત્મ એ સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષ અમૃત છે. ઝેરના વિકારો એક ભવ પૂરતા હોવાથી દારૂણ હોય છે, મોહના વિકારો અનેક ભવને અસર કરનારા હોવાથી અતિદારુણ હોય છે.
આમ અધ્યાત્મયોગની વિચારણા પૂર્ણ થઈ. એના પ્રસંગે મૈત્રી-પ્રમોદ(મુદિતા) કરુણા અને ઉપેક્ષા (માધ્યશ્મ) ભાવનાની વિચારણા પણ કંઇક કરી. હવે ભાવનાયોગની વિચારણા આગામી લેખમાં જોઈશું.
