________________ સુવિહિત પરંપરામાં ક્યારેય બહુમતિ, સ્વમતિ, સર્વાનુમતિ, સ્વતંત્રમતિ, સ્વચ્છંદમતિ કે અંદરના અવાજને કોઈ સ્થાન નથી. પરંતુ શાસ્ત્રમતિ જ પ્રાધાન્ય છે. આથી જ જ્ઞાનસાર ગ્રંથમાં કહ્યું છે કે - સાથd: શાસ્ત્રચક્ષુષઃ - સાધુઓની આંખ શાસ્ત્ર છે અને ધર્મરત્નપ્રકરણમાં પણ કહ્યું છે કે - (ભાવશ્રાવકના દસમા લક્ષણમાં કહ્યું છે કે -) સર્વ સ્થળે આગમને આગળ કરે = સર્વ ધર્મક્રિયાઓ શાસ્ત્રને અનુસરીને કરે. આથી કોઈપણ તત્ત્વનો નિર્ણય, ભલે તે શાસ્ત્રીય નિયમો-સિદ્ધાંતોતત્ત્વો સંબંધી હોય કે આચરણા સંબંધી હોય, તે સર્વેનો નિર્ણય શાસ્ત્રના આધારે કરવાનો છે અને એ નિર્ણય કરતી વખતે અર્થાત્ કયા નિયમસિદ્ધાંતનો શું અર્થ થાય ? કઈ સામાચારી સાચી ? તત્ત્વ કર્યું છે અને અતત્ત્વ કે તત્ત્વાભાસ કયું છે ? આ સર્વેનો નિર્ણય કરતી વખતે સર્વે પક્ષોને શાંતચિત્તે સાંભળવાના હોય છે અને તે માટે મધ્યસ્થભાવની જરૂર પડે છે. એટલે તત્વનિર્ણય કરવામાં અને ધર્મની પરીક્ષા કરવામાં શાસ્ત્રવચન અને મધ્યસ્થભાવની જરૂરીયાત છે. જો કે, શાસ્ત્રવચનોના પરિશીલન માટે બુદ્ધિ-પ્રતિભા આદિની જરૂર છે. તો પણ બુદ્ધિપ્રતિભાદિ સામગ્રી હોય, પણ મધ્યસ્થભાવ ન હોય કે પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ (બધા પક્ષોને સમાન-સરખા માનવાસ્વરૂપ પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ) હોય તો યથાર્થ તત્ત્વ-ધર્મને પામી શકાતું નથી. ધર્મપરીક્ષાને અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ (સ્વપક્ષના રાગ અને પરપક્ષના દ્વેષથી રહિત મનોભાવ) થી જ યથાર્થ તત્ત્વ-નિર્ણય પામી શકાય છે. પ્રતિકૂળ મધ્યસ્થભાવ મિથ્યાત્વરૂપ છે અને અનુકૂળ મધ્યસ્થભાવ ધર્મપરીક્ષાનું પ્રકૃષ્ટ સાધન છે. અહીં ઉલ્લેખનીય છે કે... સમ્યગ્દર્શન-સમ્યજ્ઞાન-સમ્યારિત્ર સ્વરૂપ મોક્ષમાર્ગ છે. એ રત્નત્રયીમાં સમ્યગ્દર્શન અતિ અતિ અનિવાર્ય છે. એના વિના જ્ઞાન-ચારિત્ર શુદ્ધ અને મોક્ષના કારણ બની શકતા નથી.
