Book Title: Dharm Sangraha Part 01
Author(s): Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022039/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya zrI mAnavijayajI ma. sA. kRta svopajJa TIkA tathA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA kRta TippaNa samanvita dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 ma ( 2 || vivecaka: paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 zabdazaH vivecana ja mULa graMthakAra tathA svopajJa TIkAkartA upAdhyAya zrI mAnavijayajI mahArAjA TippaNakartA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA AzIrvAdadAtA ja vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA SadRrzAvettA, mAvacanikapratibhAdhAraka sva. pa. pU. munivara zrI mohajitavijayajI mahArAja tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA ja saMkalanakArikA ja paramapUjya AcArya bhagavaMta zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnAM sAmrAjyavartI, gacchAdhipati AcAryabhagavaMta zrI puNyapAlasUri mahArAjAnAM AjJAvartinI pa. pU. viduSI sA. zrI caMdrAnanAzrIjI ma. sA.nAM ziSyaratnA pa. pU. sA. zrI cArunaMditAzrIjI ma. sA.nAM ziSyA sAdhvIjI zrI cihnaditAzrIjI * prakAzaka * mAtA gaOUP "zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 zabdazaH vivecana vivecanakAra ke paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2538 + vi. saM. 2068 + AvRttiH prathama + takalaH 250 mUlya : rU. 210-00 - Arthika sahayoga pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI pAThazALA 9, "siddhAcala vATikA', smRtimaMdira pAse, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-5. . (zAMtilAla gamanAjI cerITebala TrasTa) : mukhya prAptisthAna : mAtA 14 mRtadevatA bhuvana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com sarvodaya ophaseTa 13, gajAnaMda esTeTa, idagAha polIsa cokI pAse, prema daravAjA, amadAvAda-13. phonaH 22174519 - sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L pa.pU. AcAryadeva zrImad vijya rAmacaMdrasUrIzvarajI pAThazALA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tra prAptisthAna : - amadAvAda : gItArtha gaMgA zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. R (079) 26404911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com - vaDodarAH zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha darzana', I-kala, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. = (0275) 2391099 (mo.) 9825212997 Email : saurin 108@yahoo.in muMbaI : zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, javAharalAla naherU roDa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. (022) ra5380014, 25689030 (mo.) 9722231113 Email : lalitent@vsnl.com zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-241, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. (022) 32438434 (mo.) 9322274851 Email: divyaratna_108@yahoo.co.in surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. R (0261) 3228723 jAmanagara : zrI udayabhAI zAha clo. mahAvIra agarabattI varksa, c-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. R (0288) ra678513 (mo.) 9723993990 Email: karan.u.shah@hotmail.com - BANGALORE : Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. : (080) (O)22875262 (R) 22259925 (Mo) 9448359925 Email: amitvgadiya@gmail.com - rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. 8 (0281) 2233120 (mo.) 9427178013 Email : shreeveer@hotmail.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , prakAzakIya sujJa vAcako ! praNAma. aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa ? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte... aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva cokkasa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo-jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonA jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano dRDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI; kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono ardhAza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrI saMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. 'vidAneva vinAnAti vizvanaparizramam' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A vidvabhrogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha... zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zrutabhakto Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pugala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kuta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. yogadaSTisamuccaya : 3. karmavAda karNikA 4. sadagati tamArA hAthamAM ! 5. darzanAcAra 6. zAsana sthApanA 7. anekAMtavAda 8. praznottarI 9. cittavRtti 10. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 11. manovijaya ane Atmazuddhi 12. bhAgavatI pravajyA paricaya 13. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 14. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vinaya, siddhi, viniyoga) 15. nainazAsana sthApanA 16. cittavRtti 17. zrAvaka vAra vrata pUrva vijA 18. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 19. praznottarI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 21. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 22. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 23. jinazAsana svataMtra dharma yA saMzavAya ? 28. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ? 24. Status of religion in modern Nation State theory 26. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 27. zrI upadhAna mArgopadezikA saMpAdaka :- pa. pU. paMnyAsa zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra gItArtha gaMgA dvArA prakAzita 1 anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra Blii (gujarAtI) 4. svataMtra bhArata meM tharna parataMtra !!!!! (hindI) 5. Right to Freedom of Religion !!!! (aMgrejI) 6. 'rakSAdharma' abhiyAna (gujarAtI) 7. "Rakshadharma' Abhiyaan (aMgrejI) 8. sevo pAsa saMsaro (guja.) 9. sevA paNa saMvesara (hindI) saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananAM graMtho chuM vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSata prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhAgI zabdazaH vivecana 9. samyakatva SaTasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana-bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. kUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdaza: vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnahAviMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdhAviMzikA-21 zabdazaH vivecanA 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAciMzikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmayyadvAciMzikA-6 zabdazaH vivecana 27. bhikSadvAciMzikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAdvAaizikA-28 zabdazaH vivecanA 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhaktivyavasthApanahAviMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvadvAtriMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTiAtriMzikA-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNadvAtriMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAtriMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadRSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadRSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadRSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 45. devapuruSakAradvAtriMzikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadvAtriMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAtriMzikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAtriMzikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAdvAtriMzikA-2 zabdazaH vivecana 52. jinabhaktidvAtriMzikA-5 zabdazaH vivecana 53. yogAvatAradvAtriMzikA-20 zabdazaH vivecana 54. yogamAhAtmyadvAtriMzikA-26 zabdazaH vivecana 55. sajjanastutidvAtriMzikA-32 zabdazaH vivecana 56. pUrvasevAdvAtriMzikA-12 zabdazaH vivecana 57. IzAnugrahavicAradvAtriMzikA-16 zabdazaH vivecana 58. klezahAnopAyadvAtriMzikA-25 zabdazaH vivecana 59. vinayadvAtriMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 62. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 64. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktidvAtriMzikA-31 zabdazaH vivecana 67. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAdvAciMzikA-9 zabdazaH vivecana 74, adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75, adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-6 77. navatatva prakaraNa zabdazaH vivecanA 78, 150 gAthAnuM phaMDInuM stavana zabdazaH vivecana 79. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2. 82. amRtavelanI moTI sajhAya ane nizcaya-vyavahAra gabhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavarastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84, AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85. pakhIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecana 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 90. pAtaMjalayogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 5. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-2 97. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-3 98. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-1 99. vAdadvAbiMzikA-8 zabdazaH vivecanA 100, dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 gItArtha gaMgA aMtargata . gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 8 vais ** manomI - vina nI f ' graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raka ka dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1nA saMkalananI veLAe prAstAvika ja ja anAdi anaMtakALathI bhavATavImAM bhramaNa karatA jIva mAtranI jhaMkhanA sukha che, paraMtu jIvanI karuNa sthiti e che ke sAcuM sukha maLe kyAM tenI khabara nathI mATe ja paribhramaNa cAlu che. puNyasaMyoge Aryadeza-AryakuLamAM janma pAmatA dharmathI sukha maLe che. dharma jIvanamAM karavA jevo che vagere zabdo kAne athaDAtA. paraMtu kharekhara dharma eTale zuM ? dharma kone kahevAya ? What is the religion. jIvanI jijJAsAne kAraNe thoDI thoDI samaja AvatI gaI. dharmanuM kSetra ghaNuM vizALa che. traNa lokamAM pratiSThita dharma che. "dhU" dhAraNa karavuM. dhAtu parathI banela dharma zabdanI vyutpatti artha zAstramAM - dhAraNa kare te dharma arthAt durgatimAM patita evA AtmAne dhAraNa karI sadgatimAM sthApana karanAra dharma' karela che. bhavodadhitAraka tIrthakare sthApela dharma. be prakArano :- 1. sAdhudharma, 2. zrAvakadharma. paraMtu vyaktibheda, bhUmikA bhede, saMyogabhede - dharmanA aneka prakAro thAya che. nigodathI nirvANa - avyavahAra rAzithI vyavahArarAzimAM AvI, cauda guNasthAnakanA kramAroha svarUpe cetana evA AtmAnI AtmakathAnA nirUpaNa dvArA sAMgopAMga mokSamArganuM kathana je jainadarzanamAM che tevuM anya darzanamAM kyAMya nathI. tIrthakare arthanI dezanA ApI ane gaNadhare jinavacanane sUtrAtmaka rIte dvAdazAMgInI racanA karI AtmAnA sAcA sukhane batAvanAra anupama zrutajJAnanI bheTa dharI. A amUlya anupama zrutavArasone prAcIna maharSio, viziSTa-hyutadhara - pUrvadharo - ApaNA pUrvajoe ApaNA sudhI pahoMcADI vartamAna peDhI para ananya upakAra karyo che. pUjya jagadguru hIrasUri ma.sA.nI pAMcamI pATane zobhAvanAra zrI mAnavijayajI kRta prastuta graMtha dharmasaMgraha. "maityAdi bhAvothI saMmizra aviruddha evA vacanathI yathodita evuM je anuSThAna te dharma che." graMthakArazrIe vyavahAranayathI dharmanuM lakSaNa karI caramAvarta yathApravRttikaraNa pAmela bhavyajIve mokSanI maMjhila-mokSamArga dvArA kaI rIte prApta karavI arthAt kramasara kaI bhUmikA prApta karI siddhi hAMsala karavI tenA nirUpaNa mATe graMthakArazrIe caramAvarta dharmayauvanakAla, AdidhArmika, apunabaMdhaka, maityAdi dRSTi, samyakta, dezavirati, sarvavirati, pramatta guNasthAnaka, apramattaguNasthAnaka sudhInA kramArohane AvarI lIdhela che. sAmAnya dharma ane vizeSa dharmanA vibhAgIkaraNathI zrAvakadharma dvArA ane sApekSa yatidharma - nirapekSa yatidharma dvArA sAdhudharmanuM nirUpaNa prastuta graMthamAM karela che. mULa gAthA-159 ane uddharaNa sahita 14,902 zloka pramANa hovAthI graMthakArazrIe kRtinuM nAma "dharmasaMgraha rAkhela che. - jinavacanamAM aDaga zraddhA dharAvanAra sAdhudharmanuM paribhAvana karanAra niHspRhI bAravratadhArI suzrAvaka paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe potAnI AgavI suMdara zailIthI te te bhUmikAnA bhAvone kholIne dharmano marma samajAvavAno suMdara prayAsa karyo che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prAstAvika kaSa-cheda-tApazuddha dharmanuM svarUpa, AdidhArmika AdinI bhUmikA, samyaktanuM dravyathI-bhAvathI svarUpa tathA dasa prakAranA samyaktane khUba dhyAnathI vAMcI manana karavA yogya che. vaLI, zrAvakadharmanA bAravratanA avAMtara bhAMgA che ane bhagavAne batAvela zrAvakadharma mokSanuM kAraNa kaI rIte bane che. zrAvakadharmanA anuSThAnanA yogya bhAvonI sUkSmatA vivecanakAra suzrAvakazrI pravINabhAIe saraLa bhASAmAM suMdara rIte batAvI che, jene vAMcatA-manana karatA zrAvakadharmanuM rahasya samajAtuM jAya ? sAthe sAthe sarvajJa evA tIrthaMkara pratye bahumAnabhAvanI vRddhi thAya ke kevo sarasa dharma prabhue cAritradharma batAvyo che. - traNa svIkAra :yogabIja prAptinA tera kAraNamAMthI eka kAraNa evA graMthalekhana karavAno anupama avasara mane prApta thayo. gADha mithyAtvanA prabaLa kAraNa moha sAmrAjyathI gherAyela saMsArathI zAMta prazAMta upazAMta saumya dharmasAmrAjyano yatkiMcit mujajIvanamAM anubhava karAvanAra jaDa-cetana evA upakArIono yatkiMcit RNa svIkAra; kema ke sAco RNa svIkAra mokSamArgamAM AgaLa vadhI samakitanA sahAre bhAvacAritranA yathArtha pAlana dvArA sAmarthya yogathI kevalajJAna pAmI yoganirodha karI nirvANane hAMsala karI siddhipadane varaza tyAre thaze. paraMtu te pAmI zakAya tenA mATe preraNA-sAmagrI Adi arpaNa karanAra jagatamAM jeno joTo na jaDe tevA sudeva-suguru-sudharmane pradAna karanAra paramAtmAnI asIma kRpA muja para Utare te ja abhyarthanA. tubhyaM namastri bhuvanAtiharAya nAtha ! tubhyaM namastrijagataH paramezvarAya / tubhyaM namaH kSititalA'malabhUSaNAya, tubhyaM namo jinabhavodadhi zoSaNAya / / anaMtA arihaMta ane anaMtA siddhono upakAra samagra jIvasRSTi upara che paraMtu vartamAna bhavamAM jenA darzana-vaMdana-arcana-pratimA dvArA ananya upakAra thayo che tevA nailokya lAyabhUta, tribhuvanArtihara, kSititalAmalabhUSaNa, bhavodadhi zoSaNa karanAra jagaguru zatruMjaya zaNagAra zrI AdinAtha pragaTa prabhAvI zaMkhezvara maMDana zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya, zAMtidAyaka zrI zAMtinAtha, Asanna upakArI carama tIrthapati zrI mahAvIrasvAmI vasu dvArA arpita vAsupUjyasvAmI ane zreyakArI evA zreyAMsanAtha evA prabhu arihaMtane paMcAMgabhAve huM namuM. mArA prabhu arihaMtane paMcAMgabhAve huM namuM. ajJAnatimirAndhAnAm jJAnAJjanazalAkayA / netramunmilItaM yena tasmai zrI gurave namaH / / "suhaguru jogo - tanvayaNasevaNA AtmavamakhaMDA" muja saMyamajIvananA sArthavAha, rakSaNahAra, tAraNahAra mArgadarzaka sadguruvaryano yoga-yogAvaMcaka banI phalAvaMcakayogamAM pariNamana pAme tevI mahecchA. vadhu to zuM kahevuM ! paramopadhyAya zrI yazovijayajI ma.sA.nA zabdo yAda Ave che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prAstAvika 3 "samatidAyaka guru taNo pacyavacAra na thAya, bhava koDAkoDI karI karatA sarva upAya." moha ane ajJAnane kAraNe kAlapuTa viSa jevA viSama viSayakaSAyanA tophAnI vamaLamAM gherAyela bhavya jIvane zuddha dharmanuM pradAna karI dharmazravaNa naukA dvArA hemakhema kinAre pahoMcADanAra, 84 lAkha jalanidhi taraNa pravahaNa, bhavodadhitrAtA, bhavyajIva pratibodhaka, sUkSmatattvavivecaka, adhyAtma saMpanna bhAvAcAryanA lakSyane smRtimAM rAkhI pravrajyA paryAyane paropakAramAM pravartAvatA dharmatIrtharakSaka, zrutarakSaka, samyajJAna dAtA ananyopakArI anupameya guruvarya AcAryadeveza zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjAnA pAda paMkaje muja pApAtmAnA nata mastake anaMtAnaMta koTizaH vaMdana hojo.. mokSanA eka mAtra kAraNa evA cAritrane vezathI arpaNa karI svanI nizrAmAM sAraNAdi dvArA dharmano kharo marma samajAvI saMyamarathane mokSapatha para AgaLa dhapAvavA mATe kaTibaddha evA hitaciMtakacAritrasaMpanna vidUSI sAdhvIranA paramapUjya guruvarya cArunaMditAzrIjI ma.sA.nI kRpA muja para sadA varasatI raho, evI aMtaranI abhilASA. svAthyanI pratikULatAmAM AtmAnI svasthatA dvArA samAdhi ApanAra, bIjAnA doSone khamI khAvAno anupama guNa dharAvanAra, sva nAmane sArthaka karavAmAM tatpara evA zatAdhika zramaNI gaccha pravartaka hitakAMkSI pravartanI vidUSI sAdhvIranA paramopakArI paramapUjya caMdrAnanAzrIjI ma.sA. - dAdIgurunA AzIrvAdathI mAruM saMyamajIvana naMdanavana samuM banI rahe tevI abhyarthanA. agRhItA saMketAne paNa prAjJa kahevaDAve evI maMdabuddhivALI mane - eka paththarane dhIratA - gheryaguNathI sAttvika vAlyanA TAMkaNAthI ghaDanAra, sAdhujIvananA hArdane samajAvanAra ane prastuta graMthanI saMkalanA mATe yogya banAvanAra zilpI evA suzrAvaka zrI pravINabhAI paMDitanI muja para vaDIla tarIkenI chatrachAyA dazavidhayatidharmanA pAlanarUpa saMyamajIvanamAM sadA rahe. sahAya kare te sAdhune sArthaka karatA ratnatrayInI ArAdhanAmAM sahAya karanAra - khAsa samyakajJAnanI prApti mATe anukULatA karI ApanAra gurubhaginI ane laghubhaginInI huM sadA upakRta chuM. "jA saMyamapaMthe dIkSArthI tAro paMtha sadA ujamALa rahe..." aMtaranA AzIrvAdanI dIkSAnI rajA ApI eka ja bhavamAM navo janma ApanAra bhautika upakArI mAtuzrI caMdrAbahena ane pitAzrI sUryakAntabhAI tathA parivArajanano upakAra - kRtajJatA guNathI kahI visarAya tema nathI. rAjanagaranI dhanya dharA jeNe sanmArgadAtA-mokSamArga prarUpaka vyAkhyAna vAcaspati AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacandrasUrIzvarajI ma.sA.nI pAlakhInA darzana karAvyA ane aneka mahAtmAono meLApa karAvI nAmathI dharmanA kSetramAM praveza karAvyo. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prAstAvika dIkSAdAtA-paramapUjya hitarucivijayajI ma.sA. vaDI dIkSAdAtA-AcAryadeveza zrImadvijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. gharanI mamatA choDAvanAra AcAryadeveza zrImadvijaya kIrtiyazasUrIzvarajI ma.sA., hitaciMtA karanAra AcAryadeveza zrImadvijaya harSavardhanasUrIzvarajI ma.sA. tathA saMyamajIvanamAM sahAyaka thanAra aneka mahAtmAonI huM RNI chuM. A yatkiMcit RNa svIkAra dvArA sAco RNa svIkAra karI zakuM tevI paramapitA paramezvarane prArthanA. prAdurbhAva pAmela muktinI jhaMkhanAnuM kiraNa uvala banI zIdhra mukti Ape tevA puruSArthane icchatI bhavya jIva evA vAcakajIvamAM muktinI jhaMkhanA jAge tevI jhaMkhanA muktinI zubhAbhilASA. zuma bhavatu Aso suda-10, vi. saM. 2017, tA. 6-10-2011, guruvAra, gItArthagaMgA, zrutadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA, pAlaDI, amadAvAda-380 007. vyAkhyAnavAcaspati paramapUjya AcArya bhagavaMta zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA sAmrAjyavartI, gacchAdhipati AcAryabhagavaMtA zrI puNyapAlasUri mahArAjAnAM AjJAvartinI pa. pU. sA. caMdrAnanAzrIjI ma. sA.nAM ziSyaratnA pa. pU. sA. cArunaMditAzrIjI ma. sA.nA ziSyA sAdhvIjI cidranaMditAzrIjI Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | saMkalanA dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1nA saMkalanA durgatithI paDatA jIvane dhAraNa kare ane sadgatimAM sthApana kare tathA uttarottara sukhanI vRddhi dvArA pUrNa sukhanI prAptinuM kAraNa bane te dharma che. Avo dharma cittamAM utpanna thato jIvano pariNAma che arthAt jIvano vartamAna kSaNamAM vartato tattvane anukULa pariNAma che. AvA dharmane pragaTa karavAnuM kAraNa bane tevA ucita anuSThAnane paNa upacArathI dharma kahevAya che. AvA dharmanA svarUpano saMgraha graMthakArazrIe prastuta graMthamAM karela che mATe 'dharmasaMgraha' e pramANe graMthanuM nAma Apela che. vaLI te dharma sAmAnyathI be prakA2no che :- (1) gRhasthadharma ane (2) sAdhudharma. vaLI gRhasthadharma paNa be prakArano che. (1) sAmAnya gRhasthadharma ane (2) vizeSa gRhasthadharma. temAMthI sAmAnya gRhasthadharmanuM varNana prastuta graMthanA prathama adhikA2mAM graMthakArazrIe karela che, jenA vAMcana-ciMtanamananathI vivekIjIvane bodha thAya che ke saMsAramAM vartamAnanA bhavamAM paNa klezanA parihArapUrvaka sukhamaya jIvana jIvavAno gRhasthano ucita vyApAra te dharma che. gRhasthane arthopAjana vagara jIvanavyavasthA saMbhave nahi tethI AlokamAM ane paralokamAM kleza na thAya te rIte dhana arjana kare te sAmAnya gRhasthadharma che. AlokamAM kleza alpa thAya ane paralokamAM ahita na thAya te prakAre sadgRhasthe jIvanamAM sarva pravRttio karavI joIe ane te prakAre pravRtti karavA arthe zuM zuM ucita kRtyo ka2vA joIe, jethI prApta thayelo manuSyabhava vartamAnamAM sukhanuM kAraNa bane ane AgAmI bhavonA sukhanI paraMparAnuM kAraNa bane teno vistArathI bodha karAvavA arthe prathama adhikA2mAM sAmAnya gRhasthadharmanuM varNana karela che. vaLI, dhana arjana karavuM, lagna kaI rIte karavA, gRhanirmANa kaI rIte karavuM te sarva kRtyo dharmarUpa nathI tema sAmAnya vicArakane jaNAya chatAM tevA ja sarva kRtyone prastuta graMthamAM sAmAnya gRhasthadharma tarIke kahela che, tethI vicArakane jijJAsA thAya ke saMsAranA te te kRtyone sAmAnya gRhasthadharma kema kahela che ? tenI spaSTatA pUjya mahopAdhyAyazrI yazovijayajI ma.sA.nI TippaNI mUkIne graMthakArazrIe karela che, jene nipuNa prajJApUrvaka vAcakavarge vAMcavI joIe jethI saMsAranA paNa vivekapUrvakanA kRtyo AlokanA ane paralokanA hitanuM kAraNa bane che tene dharma kahevAya che teno mArgAnusA2I bodha thAya che. vaLI, je jIvo svAbhAvika nirmaLa mativALA che te jIvo prAyaH prastutamAM varNana karela sAmAnya gRhasthadharmane ja sevavAnA pariNAmavALA hoya che. kvacit bodhanA abhAvane kA2Ne te prakAre sAmAnya gRhasthadharma sevatA na hoya topaNa prastuta graMthamAM varNana karela sAmAnya gRhasthadharmanA varNanane vAMcIne Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / saMkalanA te jIvone avazya te rIte jIvana jIvavAnA manoratho thAya che. jenAthI teomAM te te prakAranI mArgAnusArI nirmaLa mati pragaTe che ane je jIvomAM jeTalA aMzathI ucita pravRtti karAve tevI mArgAnusArI buddhi che te samyaktane sanmukha pariNAmavALI che ane samyakta pAmela jIvomAM avazya tevI mArgAnusArI mati hoya ja che ane vizeSa prakAranA zrAvakadharmane sevanArA jIvo paNa jema zrAvakonA AcArone seve che tema prastutamAM batAvela sAmAnya gRhasthadharmane paNa svazakti anusAra seve ja che; kema ke sAmAnya gRhasthadharma AlokamAM paNa aniMdita ucita pravRtti svarUpa che ane Aloka-paralokanA hitane vyAghAta na kare te prakAre ucita AcaraNA svarUpa che. A prakArano sAmAnya gRhastha dharma prastuta graMthamAM varNana karAyela che tenuM jeo punaH punaH bhAvana kare che teo kvaci karmadoSane kAraNe koIka prakAranI viparIta pravRtti karatA hoya topaNa tevA dharmane sevavAnA teone manoratho thAya che. te sarva manoratho nirmaLa matinuM kAraNa bane che ane jeo samyakta pAmyA nathI tevA jIvo paNa prathama adhikAramAM batAvela sAmAnya gRhasthadharmanuM sevana karIne samyaktane sanmukha bane che ane tevA jIvo ja samyaktanA svIkArapUrvaka vizeSa prakAranA gRhastha dharmane sevavA mATe samartha bane che. dharmasaMgraha bhAga-1 zabdazaH vivecanamAM graMthakArazrInA Azaya viruddha ke pUjya upAdhyAya mahArAjanA Azaya viruddha kAMI paNa kSati thaI hoya te badala micchA mi dukkaDe mAMguM chuM. - pravINacaMdra khImajI motA Aso suda-10, vi. saM. 2017, tA. 6-10-2011, guruvAra 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-32447014 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | anukramaNikA - dharmasaMgraha bhAga-1nI anukramaNikA zloka naM. vigata pAnA naM. 1-2. 1-7 6-17 17-18 20-94 pa-14. 20-29 29-30 37-39 39-42 maMgalAcaraNa ane graMthanuM abhidheya. dharmanuM svarUpa. dharmanA bhedo. sAmAnya gRhasthadharmanA 35 bhedo. nyAyArjita dhana 2 kula-zIlathI samAna evA anya gotrIya sAthe vivAhakarma. 3 ziSTAcAra 4 ariSaDravargano tyAga 5 indriyajaya upadravayukta sthAnano tyAga. 7 susthAnamAM gRhano niveza. 8 pApabhIrutA 9 dezanA prasiddha evA AcAronuM pAlana 10 sarva jIvomAM aniMdApaNuM ane rAjAdimAM vizeSathI aniMdApaNuM. 11 Ayaucita vyaya 12 potAnA vivAdi anusAra veza 13 mAtApitAnuM pUjana 14 sapuruSano saMga karavo 15 kRtajJatA. 16 ajIrNamAM bhojanano tyAga 17 kAle sAmyathI AlaulyathI bhakti 18 vratastha evA jJAnavRddhanI sevA 19 gahita evA pApasthAnomAM apravartana. 20 bhartavyanuM bharaNa 21 dIrdhadaSTi ra2 dharmazruti 23 dayA 24 buddhinA ATha guNono yoga 25 guNomAM pakSapAta. raka haMmezAM anabhiniveza 27 pratidina vizeSajJAna kare 28 yathAyogya atithimAM, sAdhumAM ane dInamAM pratipannatA. 29 dharma-artha-kAma trivarganuM paraspara upaghAta vagara sAdhavuM 30 adezaakAlamAM acaraNa 31 balAbalano vicAra karavo. 32 yathAyogya lokayAtrA 33 paropakAranuM pATava 34 lajjA 35 saumyatA sAmAnya gRhastha dharmanA sevananuM AlokamAM ane paralokamAM prApta thatuM phaLa. sAmAnya gRhastha dharmanA sevanathI yogabIjonI prApti. 42-49 49-57 57-35 65-70 70-78 79-81 94-93 97-102 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / anukramaNikA bloka naM. pAnA naM. 17. 18. | vigata Adi dhArmikanA aneka bhedo. sAmAnya gRhastha dharma sevanAramAM dezanA zravaNanI yogyatA. dharmadezanA ApavAnI vidhi. dharmadezanAthI yogya jIvane prApta thatAM dharmanuM svarUpa. . 102-113 113-134 134-243 243-253 19, Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $ gaI namaH | OM hrIM zrI zaMkhezvarapArdhanAthAya namaH / che namaH | - pU. upAdhyAya zrI mAnavijayajI kRta svopajJa TIkA samanvita tathA laghuharibhadra mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA kRta TippaNI yukta. dharmasaMgraha bhAga-1 zabdazaH vivecana gna prathama khaMDa jhaN TIkAnuM maMgalAcaraNa :praNamya vizvezvaravIradevaM, vizvAtizAyiprathitaprabhAvam / zAstrAnusRtyA kila dharmasaMgraha, sukhAvabuddhyai vivRNomi lezataH / / 1 / / TIkArya : prakhya naizitaH vizvatizayithitaprabhAva=vizvamAM atizAyi pragaTa prabhAvavALA, vizvezvaravIrva=vizvanA Izvara evA vIradevane, pra=praNAma karIne, zAstranukazAstranI anusUtithI, vinaM=kharekhara, suhAvaLe sukha avabodha mATe=sukhethI bodha karAvavA mATe, tharmasaMpradaM gharmasaMgrahanuM, terAta=lezathI, vivRmi=huM vivaraNa karuM chuM. I1TI vizvamAM atizAthi prathita prabhAvavALA vizvanA Izvara evA vIradeva=vizvanA Izvara evA vIra bhagavAnane praNAma karIne zAstranI anusUtithI=sarvajJanA vacanarUpa zAstranA anusaraNathI, huM kharekhara sukha avabodha mATe=lokone sukhethI bodha karAvavA mATe, gharmasaMgrahanuM lezathI vivaraNa karuM chuM. I15 bhAvArtha - vIra bhagavAna, kevaLajJAnanI prApti thayA pachI apAyApagamAtizayAdi cAra atizayavALA che. tethI vizvamAM atizayita vistAra pAmelA prabhAvavALA che. vaLI AkhA vizvanuM rakSaNa karanArA hovAthI vizvanA Izvara che. evA vIrabhagavAnane praNAma karIne graMthakArazrI kahe che ke huM sarvajJakathita zAstranA anusaraNapUrvaka lokone sukhethI bodha karAvavA mATe dharmanA saMgrahanuM lezathI vivaraNa karuM chuM. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / PRTs-1-2 savatasil: atra granthakRt prathamaM zlokadvayena maGgalaM samAcaran zrotRpravRttaye svAbhidheyaM pratijAnIte - avatarazikSArtha : ahIM prastuta graMthamAM, graMthakArazrI prAraMbhamAM zlokaya vaDe maMgalane AcaratA zrotRnI pravRtti mATenuM zrotAnI graMthamAM pravRtti mATe, svaabhidheyanI=prastuta graMthanA viSayanI, pratijJA kare che - dos : praNamya praNatAzeSasurAsuranarezvaram / tattvajJaM tattvadeSTAraM mahAvIraM jinottamam / / 1 / / zrutAbdheH sampradAyAcca, jJAtvA svAnubhavAdapi / siddhAntasAraM grathnAmi, dharmasaGgrahamuttamam / / 2 / / ||yugmm / / manvayArtha : praNatAzeSasurAsuranarezvarammAyelA sazeSasura, sasura sane na S2, tattvajJaMtatyAne enA, tattvadeSTAraM tatpane pAunAsa, jinottamam wiali Gttama sevA, mahIvIraM mahAvIrane, praNamya=Uema zana, zrutAbdheH sampradAyAJca-zrutasamudramAthI sane saMprAyathI, svAnubhavAdapi sva anubhavathI 5, jJAtvAena, siddhAMtasAraM dharmasaMgrahamuttamam siddhAMtana sA235 mevA uttama dharmasaMgrahanI, granAmi-eM zyanA dhuM. // 1-2 // doDArtha : namAyelA azeSa sura, asura, ane naranA Izvara, tatvane jANanArA, tattvane dekhADanArA, jinomAM uttama evA mahAvIrane praNAma karIne zrutALethI zrutasamudramAMthI ane saMpradAyathI-guruparaMparAthI, sva anubhavathI paNa jANIne siddhAMtanA sArarUpa evA uttama dharmasaMgrahanI huM racanA chu. / / 1-2 // TIs:__ ahaM zrutAbdheH sakAzAt, tathA sampradAyA=gurupAramparyAt, tathA svAnubhavAcca svakIyazrutacintottarotpannabhAvanAjJAnAcca, jJAtvA nirNIya, dharmamiti zeSaH, siddhAntasAram Agamasya sArabhUtam, uttamaM ca lokottaradharmanirUpakatvAt, dharmasaMgraha dharmasaMgrahanAmakaM zAstram, tatra saMgRhyate'neneti saMgrahaH, 'puMnAmni' [si. he. 5-3-130] iti karaNe ghaH, dharmasya vakSyamANalakSaNasya saMgraho dharmasaMgraha iti Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na / dharmasaMgraha mAna-1 / PRTs-1-2 yadvA dharmasya saMgraho yatra sa dharmasaMgraha iti vyutpattistaM grathnAmi racayAmIti kriyAkArakasaNTakaH, kiM kRtvA? vizeSeNa Irayati kSipati tattatkarmANIti vIraH, "vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca, tasmAdvIra iti smRtaH" / iti lakSaNaniruktAdvA vIraH, mahA~zcAsAvitaravIrApekSayA vIrazca mahAvIraH, vIratvaM ca dAnayuddhadharmabhedAtridhA / yadAhuH "kRtvA hATakakoTibhirjagadasaddAridryamudrAkathaM, hatvA garbhazayAnapi sphuradarIn mohAdivazodbhavAn / taptvA dustapamaspRheNa manasA kaivalyahetuM tapas, tredhA vIrayazo dadhadvijayatAM vIrastrilokI guruH" / / 1 / / taM praNamya prakarSaNa bhAvapUrvakaM manovAkkAyairnatveti sambandhaH / zeSANi mahAvIrapadavizeSaNAni, taistu sadbhUtArthapratipAdanaparaizcatvAro bhagavadatizayAH prakAzyante, tatra pUrvArdhana pUjAtizayaH tattvajJamityanena jJAnAtizayaH, tattvaM sakalaparyAyopetasakalavastusvarUpaM jAnAtIti vyutpatteH / tattvadeSTAramityanena tu vacanAtizayaH, tattvaM dizatIti vyutpattisiddheH, jinottamamityanena ca apAyApagamAtizayaH, apAyabhUtA hi rAgAdayastadapagamena bhagavataH svarUpalAbhaH, sa ca jayati rAgadveSamoharUpAntaraGgAn ripUniti zabdArthAtsiddhaH / tadevaM caturatizayapratipAdanadvAreNa bhagavato mahAvIrasya pAramArthikI stutirabhihiteti bhAva iti zlokayugmArthaH / / 1-2 // sArtha : ahaM ..... zlokayugmArthaH / / 9 zrutasamudrathI sane saMpAyathI guruparaMparAthI, sate. svAnubhavathI spIya zrata-cittAnA uttaramAM utpanna thayelA bhAvanAjJAnathI dharmane jANIne nirNaya karIne, siddhAMtanA sAra evA AgamatA sArabhUta evA, uttama dharmasaMgrahanI=dharmasaMgraha nAmaka zAstranI racanA karuM chuM e pramANe kriyAnA kAraka sAthe saMbaMdha che. dharmasaMgraha uttama kema che ? temAM hetu kahe che - lokottara dharmano nirUpaka hovAne kAraNe dharmasaMgraha uttama che. dharmasaMgraha zabdanI vyutpatti batAvIne artha spaSTa kare che - tyAM=graMthamai, henA 43 saMgIta thAya saMgraha meM pramAe "puMnAmni" sUtrathI 429mA 'gha' pratyaya che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | zloka-1-2 dharmasaMgrahano samAsa spaSTa kare che - 5. ** vasthamANa lakSaNavALA evA dharmano saMgraha, dharmasaMgraha che. athavA dharmano saMgraha che jemAM te dharmasaMgraha, e prakAranI dharmasaMgraha zabdanI vyutpatti che. tevA dharmasaMgrahanI racanA huM karuM chuM. zuM karIne huM racanA karuM chuM? tethI kahe che - vIrabhagavAnane namaskAra karIne huM racanA karuM chuM ema saMbaMdha che. vIra' zabdanI vyutpatti spaSTa kare che - (1) te te karmo vizeSathI kSapaNA karela che jethI vIra che. athavA (2) je karmanuM vidAraNa kare che, tapathI zobhe che, ane tapa-vIryathI yukta che te kAraNathI vIra che.' e prakAranA lakSaNanI vyutpattithI=vIra zabdanI vyutpattithI, vIra che. Itara vIranI apekSAe mahAna evA A vIra te mahAvIra. ane (3) vIratva dAna, yuddha, dharmanA bhedathI traNa prakAranuM che. jene kahe che - "suvarNakoTi vaDe jagatane dAridranI mudrAnI kathA vagaranuM karIne mohAdinA vazathI udbhava pAmatA evA garbhamAM sUtelA paNa suSupta saMskAra rUpe rahelA paNa, ane skuraNa pAmatA evA zatruone haNIne vartamAnamAM nimittane pAmIne prAdurbhAva pAmatA evA zatruone haNIne, aspRha manathI kevalyanA hetu evA dustapa tapa karIne traNa prakAranA vIranA yazane dhAraNa karatA traNalokanA guru vIrabhagavAna vijaya pAmo." tene praNAma karIne pUrvamAM traNa prakAranI 'vIra' zabdanI vyutpatti batAvI tevA vIrabhagavAnane praNAma karIne, prakarSathI mana, vacana, kAyA vaDe bhAvapUrvaka namaskAra karIne huM gharmasaMgrahanI racanA karuM chuM ema saMbaMdha che. zlokamAM zeSa mahAvIrapadanAM vizeSaNo che. vaLI sabhRtArtha pratipAdana para evA teo vaDe=zeSa vizeSaNo vaDe, bhagavAnanA cAra atizayo prakAzana karAya che. tyAM pUrvArdhathI= praNatAzeSasurAsuranarezvaram erUpe pUrvArdhathI, pUjAtizaya, tattvajJa' enA vaDe jJAnAtizaya prakAzana karAya che; kema ke sakala paryAyathI yukta evA sakala vastunA svarUpa rUpa tatvane jANe che e prakAranI "tatvajJa' zabdanI vyutpatti che. vaLI "tattvaSTA enA vaDe vacanAtizaya prakAzana karAya che; kema ke tatvano upadeza Ape che e prakAre vyutpattinI siddhi che. ane "ninona =enA vaDe apAyApagamAtizaya prakAzana karAya che. je kAraNathI apAyabhUta rAgAdi che tenA apagamathI=rAgAditA apagamathI, bhagavAnane svarUpano lAbha che=AtmAnA svarUpanI prApti che, ane te apAyApagamAtizaya, rAga, dveSa, moharUpa aMtaraMgazatruno jaya kare che. e prakAranA zabdanA arthathIjina zabdanA arthathI, siddha che. A rIte cAra atizaya pratipAdana dvArA bhagavAna mahAvIranI pAramArthika stuti kahevAI e prakArano bhAva che. A pramANe atyAra sudhI varNana karyuM e pramANe, zlokayummano artha che=be zlokano artha che. I1-rA. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1zloka-1-2 bhAvArtha - graMthakArazrI be zloka dvArA vIra bhagavAnane namaskAra kare che. ane dharmasaMgraha graMtha racavAnI pratijJA kare che. temAM prathama vIrabhagavAnane namaskAra kare che ane virabhagavAnanAM cAra vizeSaNo batAvI prabhunI pAramArthika stuti kare che. 1. "prAtAjasurAsuranarezvara =tenAthI graMthakArazrI bhagavAnanI pUjAtizaya batAve che. 2. 'tatva' tenAthI bhagavAnano jJAnAtizaya batAve che. 3. 'tattvadara' tenAthI bhagavAnano vacanAtizaya batAve che. 4.ninottamam' tenAthI bhagavAnano apAyApagamAtizaya batAve che. ane tenA cAra atizayavALA bhagavAna mahAvIra che ane te mahAvIra zabdanI vyutpatti batAvavA arthe traNa prakAre "vIra' zabdanI vyutpatti batAve che. (1) jeoe te te karmono vizeSathI nAza karyo te vIra. A prakAranI vyutpattithI bhagavAne karmanAza mATe mahAparAkrama phoravyuM mATe vIra che, tema batAvyuM. (2) zAstramAM "vIra' zabdanI vyutpatti kahI che te pramANe jeo karmono nAza kare ane jeo tapathI zobhatA hoya ane tethI tapa-vIryathI yukta evA teo vIra kahevAya. jema rAjA zatruno nAza kare che ane vaibhavathI zobhe che tema vIra bhagavAna paNa tArUpI vaibhavathI zobhe che ane karmarUpI zatruno nAza karavAnA parAkramarUpa vIryathI yukta che tethI vIra che. (3) dAna, yuddha ane dharmanA bhedathI traNa prakAranuM vIratva che. jema vIra bhagavAna mahAdAna ApyuM tethI dAnathI vIra che. AtmAmAM suSupta rahelA mohanA saMskAro ane anAdinA mohanA pariNAmathI utpanna thayelA vartamAnamAM thatA mohanA pariNAmo erUpa zatrune mahAparAkramathI haNyA tethI moharUpI zatru sAthe yuddha karavAmAM vIra che. vaLI niHspRha evA manathI kevalajJAnano hetu evA duSkara tamane karIne dharmanuM sevana karyuM tethI dharmathI vIra che. A rIte traNa prakAre bhagavAnanuM vIrapaNuM batAvIne tevA bhagavAnane graMthakArazrI namaskAra kare che. tyAra pachI dharmasaMgraharUpa graMtha racavAnI pratijJA kare che. tyAM kahe che ke zrutarUpa samudramAMthI padArtho grahaNa karIne pote A graMthanI racanA kare che. tethI A graMtha sarvajJa kathita che ane svamati kalpanAthI racAyelo nathI tema batAve che. vaLI A graMthanI racanA saMpradAyathI prApta thayelA zratanA artha anusAra graMthakArazrI kare che. tethI gItArthonI paraMparAne saMmata padArtho prastuta graMthamAM graMthakArazrIe grahaNa karyA che, svamatithI kaMI grahaNa karyuM nathI. te rIte A graMtha suvizuddha paraMparA anusArI che tethI pramANabhUta che, tema batAvyuM. vaLI graMthakArazrI kahe che ke pote satzAstro bhaNyA tenAthI zrutajJAna thayuM. tenuM zAstrAnusArI matithI ciMtana karyuM ane te ciMtavananA uttaramAM potAne bhAvanAjJAna pragaTyuM, terUpa potAnA anubhavathI padArthano Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | zloka-1-2, 3 nirNaya karIne pote A graMtha race che. tethI e phalita thAya ke jema A graMthamAM batAvelA padArtho sarvajJanA vacana sAthe ane paraMparA sAthe aviruddha che tema graMthakArazrInA svAnubhava sAthe paNa aviruddha che. tethI graMthakArazrIe zAstromAMthI padArtho grahaNa karIne mAtra A graMtha racyo nathI paraMtu potAnA anubhavane paNa sAme rAkhIne A graMtha racyo che tethI pUrNa graMthanI racanA sarvajJanA vacanAnusAra che, mATe ekAMte pramANabhUta che. II1-zA. avataraNikA - atha dharmapadavAcyamAha - avataraNikArya : have dharmapadanA vAcyate kahe che - bhAvArtha : zloka-ramAM graMthakArazrIe pratijJA karI ke uttama evA dharmasaMgrahanI huM racanA karuM chuM. tethI jijJAsA thAya ke saMgrahanA viSayabhUta dharmapadathI vAcya zuM che ? te batAvavA arthe kahe che - zloka : vacanAdaviruddhAdyadanuSThAnaM yathoditam / maitryAdibhAvasammizraM, taddharma iti kIrtyate / / 3 / / anvayArtha: maitrAhimAvaccidaM=autrAdibhAvathI saMmizra, viruddha vayanAaviruddha evA vacanathI, yathohita yathodita evuMyavanuSThAnaM=je anuSThAna, tarma-te dharma, ti zIrghate e pramANe kahevAya che. gayA zlokArca - maicAdibhAvathI saMmizra aviruddha vacanathI yathodita evuM je anuSThAna te dharma e pramANe kahevAya che. Imall TIkA - ucyate iti vacanamAgamastasmAdvacanamanusRtyetyarthaH, yat anuSThAnam ihalokaparalokAvapekSya heyopAdeyayorarthayorihaiva zAstre vakSyamANalakSaNayorhAnopAdAnalakSaNA pravRttiriti 'taddharma iti kIrtyate' ityuttareNa yogaH / kIdRzAdvacanAdityAha-'aviruddhAt' kaSacchedatApeSu avighaTamAnAt tatra vidhipratiSedhayorbAhulyenopavarNanaM kaSazuddhiH, pade pade tadyogakSemakArikriyopadarzanaM chedazuddhiH, Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharbhasaMgraha bhAga-1 | Cos-3 vidhipratiSedhatadviSayANAM jIvAdipadArthAnAM ca syAdvAdaparIkSayA yAthAtmyena samarthanaM tApazuddhiH / taduktaM dharmabindau - "vidhipratiSedhau kaSaH" / [sU0 93] "tatsambhavapAlanAceSToktizchedaH / " [sU0 94] "ubhayanibandhanabhAvavAdastApa" [sU0 95] iti / taccAviruddhaM vacanaM jinapraNItameva, nimittazuddheH, vacanasya hi vaktA nimittamantaraGgam, tasya ca rAgadveSamohapAratantryamazuddhistebhyo vitathavacanapravRtteH, na caiSA'zuddhirjine bhagavati, jinatvavirodhAt, jayati rAgadveSamoharUpAntaraGgAn ripUnitizabdArthAnupapatteH, tapanadahanAdizabdavadanvarthatayA cAsyAbhyupagamAd / nimittazuddhyabhAvAnAjinapraNItavacanamaviruddham, yataH kAraNasvarUpAnuvidhAyi kAryam, tanna duSTakAraNArabdhaM kAryamaduSTaM bhavitumarhati nimbabIjAdivekSuyaSTiriti, anyathA kAraNavyavasthoparamaprasaGgAt yacca yadRcchApraNayanapravRtteSu tIrthAntarIyeSu rAgAdimatsvapi ghuNAkSarotkiraNavyavahAreNa kvacitkiJcidaviruddhamapi vacanamupalabhyate, mArgAnusAribuddhau vA prANini kvacit, tadapi jinapraNItameva, tanmUlatvAttasya / taduktamupadezapade - "savvappavAyamUlaM, duvAlasaMgaM jao jiNakkhAyaM / rayaNAgaratullaM khalu, to savvaM sundaraM tammi / / " [gA. 694] tti / / kIdRzamanuSThAnaM dharma ityAha 'yathoditaM' yathA yena prakAreNa kAlAdhArAdhanAnusArarUpeNa uditam pratipAditam, tatraivAviruddha vacane iti gamyam, anyathApravRttau tu tadveSitvamevApadyate na tu dharmaH / yathoktam - "tatkArI syAt sa niyamAt, tadveSI ceti yo jaDaH / AgamArthe tamullaGghya, tata eva pravarttate" / / iti / dharmadAsakSamAzramaNairapyuktam - "jo jahavAyaM na kuNai, micchaddiThThI tao u ko anno / vaDDheI micchattaM, parassa saMkaM jaNemANotti" / / [upadezamAlA gA. 504] / punarapi kIdRzamityAha-'maitryAdibhAvasaMmizraM' maitryAdayaH maitrImuditAkaruNAmAdhyasthyalakSaNA ye bhAvA-antaHkaraNapariNAmAH tatpUrvakAzca bAhyaceSTAvizeSAH sattvaguNA'dhikaklizyamAnA'vineyeSu, taiH saMmizraM saMyuktam, maitryAdibhAvAnAM niHzreyasAbhyudayaphaladharmakalpadrumamUlatvena zAstrAntareSu pratipAdanAt / [tatra samastasattvaviSayaH snehapariNAmo maitrI 1 / namanaprasAdAdibhirguNAdhikeSvabhivyajyamAnAntarbhaktiranurAgaH pramodaH 2 / dInAdiSvanukampA karuNA 3 / arAgadveSavRttibhAvo mAdhyasthyamiti Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharbhasaMgraha bhAga-1 | Cos-3 4] tadevaMvidhamanuSThAnaM 'dharma iti' durgatipatajjantujAtadhAraNAtsvargAdisugatau dhAnAcca dharma ityevaMrUpatvena 'kIrtyate' zabdyate sakalA'kalpitabhAvakalpanAkalpanakuzalaiH sudhIbhiriti / [nanvevaM vacanAnuSThAnaM dharma iti prAptam, tathA ca prItibhaktyasaGgAnuSThAneSvavyAptiriti cet ? na, vacanavyavahArakriyArUpadharmasyaivAtra lakSyatvenAvyAptyabhAvAditi / vastutaH prItibhaktitve icchAgatajAtivizeSau, tadvajjanyatvena prItibhaktyanuSThAnayorbhedaH, vacanAnuSThAnatvaM vacanasmaraNaniyatapravRttikatvam, etad tritayabhitrAnuSThAnatvam asaGgAnuSThAnatvaM nirvikalpasvarasavAhipravRttikatvaM vA / iha tu vacanAdityatra vedAtpravRttirityatreva prayojyatvArthikA paJcamI, tathA ca vacanaprayojyapravRttikatvaM lakSaNamiti na kutrApyavyAptidoSAvakAzaH, prItibhaktyasaGgAnuSThAnAnAmapi vacanaprayojyatvAnapAyAt / ] "dharmazcittaprabhavo, yataH kriyAdhikaraNAzrayaM kAryam / malavigamenaitat khalu, puSTyAdimadeSa vijJeyaH / / 1 / / rAgAdayo malAH khalvAgamasadyogato vigama eSAm / tadayaM kriyAta eva hi, puSTizcittasya zuddhasya (zuddhizca cittasya) / / 2 / / puSTiH puNyopacayaH zuddhiH, pApakSayeNa nirmalatA / / anubandhini dvaye'smin; krameNa muktiH parA jJeyA / / 3 / / " [SoDazake 3/2-3-4] ityAdi SoDazakagranthAnusAreNa tu puSTizuddhimaccittaM bhAvadharmasya lakSaNam tadanugatA kriyA ca vyavahAradharmasyeti paryavasannam pratipAditaM cetthameva mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNibhirapi svakRtadvAtriMzikAyAm itthaM ca zuddhAnuSThAnajanyA karmamalApagamalakSaNA samyagdarzanAdinirvANabIjalAbhaphalA jIvazuddhireva dharmaH yaccehAviruddhavacanAdanuSThAnaM dharma ityucyate tattUpacArAt, yathAnaDvalodakaM pAdarogaH / etena vyavahArabhAvadharmayorubhayorapi lakSaNa upapAdite bhavataH, bhAvalakSaNasya dravye upacAreNaiva saMbhavAt anyonyAnugatatvaM ca tayostatra tatra prasiddhamiti // 3 // TImArtha : ucyate ..... prasiddhamiti // AvAya che se kyanamAgama, tanAthI kyanane mnusrnn| zata, he anuSThAna=Aloka ane paralokanI apekSA karIne A ja zAstramAM vasyANa lakSaNavALI heyaupAdeya arthatI hAna-upAdAna lakSaNa pravRtti che te anuSThAna dharma kahevAya che. e pramANe zlokanA uttarArdha sAthe saMbaMdha che. kevA prakAranA vacanathI pravRtti dharma che ? ethI kahe che - 'mapithI =45, cha, dluvi vidhamAna sevA yathI, pravRti dharma cha ma sanyaya che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | zloka-3 tyAM kaSa-cheda-tApamAM; vidhi ane pratiSedhanuM bAhulyathI upavarNana kaSazuddhi che. padapadamAM zAstramAM sthAne sthAne, tenA yogakSemane karanArI kriyAnuM upadarzana chedazuddhi che=vidhi ane pratiSedhanA yoga ane kSemane karanArI kriyAnuM upadarzana chedazaddhi che, vidhi, pratiSedha ane vidhi-pratiSedhanA viSayonuM ane jIvAdi padArthonuM svAvAdanI parIkSAthI yathArthapaNA vaDe samarthana tApazuddhi che. te dharmabiMdumAM kahevAyuM che=kaSa, cheda, tApazuddhinuM svarUpa pUrvamAM kahyuM te dharmabiMdumAM kahevAyuM che. vidhi pratiSedha kaSa che." (sU. 93) "tat saMbhavanI pAlanAne anurUpa ceNanI ukti cheda che."=vidhi pratiSedhanA saMbhava ane pAlanAne anurUpa ceSTAnI ukti cheda che. (sU. 94) "ubhaya nibaMdhana bhAvavAda tApa che."=vidhipratiSedharUpa ubhayanI saMgati thAya tevA bhAvonuM kathana tApa che. (sUtra-95) " zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane te aviruddha vacana jinapraNIta ja che; kema ke nimitanI zuddhi che=vacanane kahenArA evA tIrthaMkararUpa nimittanI zuddhi che, je kAraNathI vacananA vaktA aMtaraMga limita che ane tenI=vacananI, rAgadveSa mohanA pArataMtrarUpa azuddhi che; kema ke temanAthI=rAgadveSa ane mohathI, vitathavacananI pravRtti che. ane A azuddhi=viparita vacatarUpa azuddhi, jina bhagavAnamAM nathI; kema ke jinapaNAno virodha che. bhagavAnamAM rAga, dveSa, moharUpa azuddhi svIkAravAmAM Ave to jinapaNAno virodha kema che ? temAM hetu kahe che - rAga, dveSa, moharUpa aMtaraMga zatrune jIte che te "jina' e prakAranA zabdanA arthanI anupapatti che=asaMgati che. ahIM prazna thAya ke koI bALakanuM nAma "jina" rAkhyuM hoya teTalA mAtrathI te bALaka rAga, dveSa, moha rahita nathI. tema jina paNa rAga, dveSa, moha rahita nathI tema svIkArIe to zuM vAMdho ? tethI kahe che - ane tapata, dahalAdi zabdanI jema avarthapaNAthI zabdanA vyutpatti arthanA bhAvapaNAthI, Ano jinanA nAmano, svIkAra che. AnAthI zuM phalita thAya? te spaSTa kare che - nimittazuddhinA abhAvane kAraNe ajitapraNIta vacana aviruddha nathI. je kAraNathI kAraNanA svarUpane anusaranAra kArya che te kAraNathI duSTa kAraNathI Arabdha kArya aduSTa thavA mATe yogya nathI. jema lImaDAnAM bIjathI zeraDIno sAMTho thavA mATe yogya nathI; kema ke anyathA-kAraNane anurUpa kArya thAya che tema na mAno to, kAraNavyavasthAnA uparamano prasaMga Ave=kAraNavyavasthAnA asvIkArano prasaMga Ave, ane je yadacchA praNayana pravRtta evA rAgAdivALA paNa tIrthottarIyomAM guNAkSara utkiraNa vyavahArathI koIka sthAne kAMIka aviruddha paNa vacana prApta thAya che athavA mArgAnusArI buddhivALA prANImAM kyAreka aviruddha vacana prApta thAya che te paNa jinapraNIta ja che; kema ke tenuM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. dharmasaMgraha bhAga-1 | bloka-3 tIrthottarIyanA vacananuM athavA mArgAnusArI buddhivALA jIvanA vacananuM, taNUlapaNuM che=jinapraNIta vacana mUlapaNuM che. te upadezapadamAM kahevAyeluM che=atyadarzanamAM paNa je yathArtha vacana che te jinapraNIta che ema je pUrvamAM kahyuM te upadezapadamAM kahevAyeluM che - "noje kAraNathI nivAryA=jina vaDe kahevAyelI savvaMvAyamUrva TuvAnanAM sarva pravAdanuM mUla dvAdazAMgI vastu kharekhara racArakuntakaratnAkara tulya che. to=te kAraNathI savva sundaraM=sarvasuMdara tami=temAM che=dvAdazAMgImAM che." "je kAraNathI jina vaDe kahevAyelI, sarva pravAdanuM mUla dvAdazAMgI kharekhara ratnAkara tulya che, te kAraNathI sarva suMdara temAM che=dvAdazAMgImAM che." (upadezapada gAthA-694) aviruddha vacanathI je anuSThAna che te dharma che. zlokano eTalo aMza TIkAmAM spaSTa karyo. have te anuSThAnanuM vizeSaNa zlokamAM yathodita Apela che tene spaSTa kare che - kevuM anuSThAna dharma che ? ethI kahe che - yathA=je prakAre kAlAdi ArAdhanA anusArathI, udita che=bhagavAna vaDe pratipAdita che, tyAM ja eviruddha vacanamAM je anuSThAna che te dharma che, e pramANe avaya che. vaLI anyathA pravRttimAM=je prakAre bhagavAna vaDe kahevAyeluM che tenAthI anya prakAre pravRttimAM, tenuM dveSIpaNuM ja prApta thAya che=bhagavAnanA vacananuM dveSIpaNuM ja prApta thAya che, paraMtu dharma prApta thato nathI. "yo na =je jaDa mA mArge Agama arthamAM tamurjA=tenuM ullaMghana karIne=AgamanuM ullaMghana karIne tata parva=tenAthI ja=AgamanA vacanathI ja pravartate pravarte che. saMte dharma karanAra puruSa tArI dharmanI kriyA karanAra =thAya. pai=ane niyama-niyamathI, tethI teno dveSI thAya=dharmano kevI thAya." "je jaDa Agama arthamAM tenuM ullaMghana karIne AgamanuM ullaMghana karIne tenAthI ja AgamanA vacanathI ja, pravarte che, te dharma karanAra puruSa dharmanI kriyA karanAra thAya ane nakkI dharmano dveSI thAya che." ti' pAdapUrti arthe che. dharmadAsa kSamAzramaNa vaDe paNa kahevAyeluM che=dharmadAsa kSamAzramaNa vaDe paNa zAstravidhinuM ullaMghana karIne dharma karanAra dharma karatA nathI tema kahevAyeluM che. , "no navayaM na rU=je yathAvAdane karato nathI=je dharma karanAra puruSa je pramANe bhagavAne kahyuM che te pramANe karato nathI. tamo 3 va 35tro tenAthI koNa anya mithyASTi che ? parasa saMvaM nomAno=parane zaMkA utpanna karato micchatta vaDhuM mithyAtvane vadhAre che." (upadezamAlA gA. 504) je yathAvAdane karato nathI=je gharma karanAra puruSa je pramANe bhagavAne kahyuM che te pramANe karato nathI, tenAthI koNa anya mithyASTi che ? parane zaMkA utpanna karato mithyAtvane vadhAre che." (upadezamAlA gAthA 504) tti pAdapUrti arthe che. ' Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | zloka-3 zlokamAM anuSThAnanuM vizeSaNa "maitrAhimAvagni" che tene spaSTa kare che - vaLI paNa kevuM che?=te anuSThAna kevuM che? ethI kahe che maitrAdibhAva saMmizra che=maitrI, pramoda, karuNA, mAdhyathya lakSaNa maitrAdi je bhAvo=aMtaHkaraNanA pariNAmo ane satva-guNAdhika-klizyamAnaayogya jIvomAM tapUrvaka bAhyaceSTA vizeSa, tenAthI saMmizra=saMyukta evuM, anuSThAna dharma che. ema avaya che; kema ke maitrAdibhAvonuM vizreyasa ane abhyadayarUpa phalavALA dharmarUpa kalpadrumanA mUlapaNAthI zAstrAntaromAM pratipAdana che. maitrAdibhAvaviSayaka pUjya upAdhyAya yazovijayajI ma.sA.nI TippaNI A pramANe che. (tyAM=autrAdi cAra bhAvomAM, sarva jIva viSayaka snehato pariNAma maitrI che. 1. tamana, prasAdAdithI guNAdhika puruSomAM abhivyakta karAtI aMtaraMga bhaktirUpa anurAga pramoda che. 2. dInAdimAM anukaMpA karUNA che. 3. arAga-adveSanI vRttivALo bhAva mAdhyathya che. 4. ti' zabda maitrAdi cAra bhAvanAnA svarUpanI samApti mATe che.) . AvA prakAranuM anuSThAna dharma che=pUrvamAM varNana karyuM evA prakAranuM anuSThAna dharma che, e pramANe durgatimAM paDatA jaMtunA samUhane dhAraNa karanAra hovAthI ane svargAdi sugatimAM sthApana karanAra hovAthI dharma, evA rUpapaNAthI sakala akalpita bhAvanI kalpanA karavAmAM kuzaLa evA suMdara buddhivALA vaDe kahevAya che. ti' zabda kathananI samApti arthe che. . ahIM pU. upAdhyAya yazovijayajI ma.sA.nI TippaNI A pramANe che. (A rIte-pUrvamAM dharmanuM lakSaNa karyuM e rIte, vacanAnuSThAna dharma che e prApta thayuM, ane te rIte=vacanAnuSThAna dharma che e prApta thayuM te rIte, prIti, bhakti ane asaMga anuSThAnamAM avyApti che=dharmanA lakSaNanI avyAti che, e pramANe koI kahe to graMthakArazrI kahe che, tArI vAta barAbara nathI; kema ke vacanavyavahAra kriyArUpa dharmanuM ja ahIM lakSyapaNuM hovAne kAraNe avyAptino abhAva che. "ti' zabda zaMkAnA samAdhAnanI samApti mATe che. vastutaH prIti-bhaktipaNuM icchAgata jAtivizeSa che. tavarjanyapaNAne kAraNe icchAgata jAti-vizeSavALA anuSThAnathI janmapaNAne kAraNe, prItibhakti anuSThAnano bheda che. vacanAnuSThAnapaNuM vacanasmaraNathI niyata pravRttivALuM che. A traNathI bhinna anuSThAnapaNuM asaMgAnuSThAnapaNuM che. athavA nirvikalpa svarasavAhi pravRttipaNuM che. vaLI ahIM dharmanA lakSaNamAM, "varanA vacanathI e prakAranA vacanamAM, vedathI pravRtti che e prakAranA vacanamAM che enI jema ja prayojyatva arthavALI paMcamI vibhakti che. ane te rIte 'vanA' zabdamAM prayojya arthavALI paMcamI vibhakti che te rIte, vacana-prayojya pravRttipaNuM lakSaNa che=dharmanuM lakSaNa che, jethI karIne kyAMya paNa=prIti-bhakti Adi anuSThAnamAM kyAMya paNa, avyAptidoSano avakAza Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dharma saMgraha bhAga-1 | zloka-3 nathI; kema ke prIti, bhakti, asaMgAnuSThAnanAM paNa vacanaprayojayapaNAno apAya che=vacanaprayojyapaNuM vidyamAna che.). dharmandrittAmavo =dharma cittathI thanAro che. yata: jenAthI je dharmathI, kSidhirAzrayaM vArthaRkriyAnA adhikaraNanA AzrayavALuM kArya thAya che-kriyAnA adhikAranA AzrayavALuM bhavanirvedAdi kArya thAya che. Sa =A=dharma vastu kharekhara mavimena=malavigamanathI puNyami=puSTi-zuddhivALuM prata-Acitta vize=jANavuM. ll1il (SoDazaka-3, 2) gharma cittathI thanAro che. je dharmathI kriyAnA adhikAranA AzrayavALuM kArya thAya che. kharekhara A dharma, malavigamanathI puSTi-zuddhivALuM citta jANavuM. (SoDazaka-3, 2) rAIo manA=rAgAdi mala che AtmAne malina karanAra bhAvo che. ullu - kAmadyoti:AgamasadyogathI ja= Agama sahita je sakriyArUpa vyApAra tenAthI jauSAma=Amano=rAgAdi malano, vima=vigama che=nAza che. tatte kAraNathI mayaM Agama-saMdyoga yiA=kriyA chegata va diAnAthI ja=kriyArUpa Agama sadyogathI ja vica puSTi zuddhi=cittanI puSTi ane zuddhi saMbhave che. (joDazaka-3, 3) AtmAne malina karanArA bhAvo rAgAdi mala che. Agama sahita je sakriyArUpa vyApArathI rAgAdi malano nAza che te kAraNathI A kriyA che. AnAthI ja=kriyArUpa Agama sadyogathI ja, cittanI puSTi ane zuddhi saMbhave che. (SoDazaka-3, 3) puSTi puSpopava=puSTi puNyano upacaya che. zuddhi=zuddhi pApaye nirmAtA=pApAyathI nirmalatA che. siddha anuvanivani=A baMne anubaMdhI hote chate mena=kramathI para=prakRSTa mugi:=mukti yA=jANavI. (SoDazaka-3, 4). puSTi puNyano saMcaya che. zuddha pApAyathI nirmalatA che. A baMne anubaMdhI hote chate kramathI prakRSNa mukti jANavI. (SoDazaka-3, 4) ItyAdi SoDazaka graMthanA anusArathI vaLI puSTi-zuddhivALuM cita bhAvadharmanuM lakSaNa che. ane tene anusaranArI kriyA=bhAvadharmane anusaranArI kriyA, vyavahArathI dharma che e pramANe phalita thayuM ane A pramANe ja pUrvamAM kahyuM ke puSTi-zuddhivALuM cita bhAvadharma che ane tene anusaranArI kriyA vyavahAradharma che e pramANe ja, mahopAdhyAya zrI yazovijayajI gaNi vaDe potAnA dvArA karAyelA dvAaizikAmAM pratipAdana karAyeluM che ane A rIte pUrvamAM dharmanuM lakSaNa batAvyuM e rIte, zuddhAtuSThAnathI janca karmamalatA apagamarUpa samyagdarzanAdirUpa nivaNanuM bIja tenA lAbhanA phaLavALI jIvanI zuddhi ja dharma che ane je ahIMprastuta graMthamAM, aviruddha vacanathI anuSThAna dharma e pramANe kahevAya che te vaLI upacArathI che=kAraNamAM kAryanA upacArathI che, je pramANe anacvalodaka pAdaroga che, AnA dvAra=graMthakArazrIe dharmanuM lakSaNa karyuM enA dvArA, vyavahAradharma ane bhAvadharma baMnenuM paNa lakSaNa upapAdita thAya che-pratipAdita thAya che, kema ke bhAvalakSaNanuM dravyamAM upacArathI ja saMbhava che ane te baMnenuM dharmanAM dravyalakSaNa ane bhAvalakSaNa baMnenuM, paraspara anugatapaNuM tyAM tyAM prasiddha che. "tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. Ima Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | zloka-3 bhAvArtha zloka-ramAM graMthakArazrIe dharmasaMgraha racavAnI pratijJA karelI. tethI have dharmanuM lakSaNa prastuta gAthAmAM batAve che. ane te dharmanuM lakSaNa karatAM kahe che ke "aviruddha evA vacanathI je anuSThAna te dharma kahevAya che." tethI dharmanA lakSaNamAM rahelA "vacana' zabdano artha karatAM kahe che ke "je kahevAya te vacana' te prakAranI vyutpatti che. ane te vyutpatti anusAra sarvajJanA vacanarUpa Agama e "vacana' padathI grahaNa thAya che. ane te sarvajJanuM vacana kaSa-cheda-tApa zuddha hovAne kAraNe aviruddha vacana che ane te vacanane anusAra je kriyA karavAmAM Ave te dharma che. ahIM kahyuM ke kaSa-cheda-tApathI zuddha vacana aviruddha vacana che. tethI jijJAsA thAya ke kaSazuddhi Adi zuM che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - (1) kaSazuddhiH je zAstramAM bahulatAe mokSane anukULa evI ucita kriyAonuM vidhAna hoya ane mokSane pratikULa evI kriyAono niSedha hoya te zAstra kaSazuddha' kahevAya. jema bhagavAnanA zAsanamAM mokSane anukULa evI dhyAna-adhyayananI pravRttionuM bahulatAe vidhAna che ane mokSane pratikULa evI sUkSma paNa hiMsAdino niSedha che, mATe bhagavAnanuM vacana kaSazuddha che. (2) dazuddhi - zAstramAM sthAne sthAne je vidhi ane pratiSedha kahyAM che tene puSTa kare tevI ucita kriyA batAvI che te chedazuddhi' che. jema dhyAna-adhyayananI vidhi batAvyA pachI sAdhune dhyAna-adhyayanamAM ThaMDI Adine kAraNe vinna thatuM hoya ane tenA kAraNe dhyAna-adhyayana dvArA AtmAne bhAvita karavAnI kriyA skUlanA pAmatI hoya to bhagavAne sAdhune vastra dhAraNa karavAnI anujJA ApI. tethI dhyAna-adhyayananI vidhine anukULa kriyA bhagavAne batAvI che. vaLI hiMsAnA pratiSedha mATe saMyamavRddhinuM prayojana na hoya to sAdhune vastra dhAraNa karavAno bhagavAne niSedha karyo che; kema ke zAtAnA arthe zItAdino parihAra karI sAdhu vastra dhAraNa kare to zAtA pratye mamatvano bhAva thAya ane zAtA pratye mamatvano bhAva thAya to bhAvahiMsA thAya. tethI sAdhune sUkSma paNa hiMsAnA parivAra arthe, saMyamanI vRddhinuM kAraNa na hoya tevA vastradhAraNano niSedha karyo che. A rIte zAstramAM sthAne sthAne te te kriyAo batAvI che te sarva sAdhunA saMyamanI vRddhinuM kAraNa bane te prakAre pUrNa vivekavALI che. tethI bhagavAnanuM vacana chedazuddhivALuM che. (3) tApazuddhi - zAstramAM je vidhi, pratiSedha, vidhi-pratiSadhanA viSayone ane jIvAdipadArthone syAdvAdanA siddhAMtanI parIkSAthI yathArthapaNA vaDe je zAstramAM samarthana che te zAstra tApazuddha che. bhagavAne AtmAdi padArthone dravya rUpe nitya ane paryAyarUpe anitya kahyA che. tethI saMsAranI pravRttine anurUpa ane mokSanI pravRttine anurUpa sarva vidhi-pratiSedha Adi kriyA saMgata thAya che. bhagavAne jo Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | zloka-3 AtmAne ekAMte nitya ke ekAMte anitya kahyo hoya to, ekAMte nitya evA AtmAmAM saMsAranA ucchedane anukULa ane mokSane anukULa pravRtti ghaTe nahi ane bhagavAne AtmAne ekAMte anitya kahyo hoya topaNa ekAMte anitya evA AtmAmAM saMsAranA ucchedane anukULa ane mokSane anukULa pravRtti ghaTe nahi. tethI sarvatra syAdvAdanA vacananA baLathI padArthanuM nirUpaNa hovAne kAraNe bhagavAnanuM vacana tApazuddha che. 14 je vacana kaSa-cheda-tApazuddha hoya te vacanathI karAyelI pravRtti AtmAne ekAMte kalyANa ka2nA2I che. tethI aviruddha vacanathI karAyeluM anuSThAna 'dharma' kahevAya che. vaLI graMthakA2zrI kahe che ke AvuM aviruddha vacana jinapraNIta ja che, anya koInuM nathI; kema ke vacanane kahevAmAM nimitta evA bhagavAnano AtmA rAga, dveSa ane mohathI rahita che. ane jeo rAga, dveSa, moha rahita nathI, teonuM vacana koIka sthAnamAM aviruddha maLe topaNa kyAreka rAgane vaza mRSA kahe, kyAreka dveSane vaza mRSA kahe, kyAreka moharUpa ajJAnane vaza mRSA kahe tevuM bane. tethI rAga-dveSane vaza nahi evA caudapUrvIthI paNa mohane vaza mRSAvacana thavAno saMbhava rahe. paraMtu vItarAga, sarvajJa tIrthaMkaro to kevaLajJAnane kAraNe sahaja rIte jagatanA tamAma padArtho yathArtha dekhe che ane temanAmAM mRSAvacana kahevAnA kAraNabhUta rAga, dveSa, ajJAna vidyamAna nathI tethI je yogamArgane sevIne pote vItarAga, sarvajJa banyA ane te yogamArganA ucita svarUpane kevaLajJAnathI teo spaSTa jANe che ane jagatanA upakArArthe zabda dvArA je kAMI batAvI zakAya te sarva jagatanA jIvonA hita arthe bhagavAne batAvela che. mATe bhagavAnanuM vacana aviruddha che. vaLI, anyadarzanavALA rAgAdivALA paNa che. ane svabuddhi anusAra sva-svadarzananA zAstrane racanArA che. teonA vacanamAM paNa koIka koIka dRSTithI mokSamArganuM kaMIka kaMIka yathArtha varNana dekhAya che te ghuNAkSara utki2Na vyavahArathI prApta thAya che. arthAt jema kIDo kASThamAM koNI karato hoya ane koIka akSara tenI kriyAthI prApta thAya tema yathAtathA pralApa karanArA evA teonAM koIka vacano mokSamArganA koIka sthAne yathArtha batAvanArA che. vaLI mArgAnusA2I buddhivALA jIvone paNa koIka sthAne svabhAvika yathArtha padArthanuM jJAna thAya che tethI teone hiMsAdi pravRtti pAparUpe jaNAya che ane AtmakalyANane anurUpa ucita pravRtti . dharmarUpe jaNAya che. te paNa paramArthathI to jinapraNIta ja che; kema ke bhagavAnanA zAsanamAM te padArthonuM nirUpaNa che mATe paripUrNa aviruddha vacana sarvajJanuM ja che. bIjA koInuM nahi. je paNa aviruddha vacana che te sarva paNa dvAdazAMgI anupAtI hovAthI sarvajJanA vacanAnusAra che. mATe jinapraNIta vacana ja aviruddha vacana che. anya koInuM vacana saMpUrNa aviruddha vacana nathI. tethI kahevuM paDe ke vacanathI karAyelI pravRtti dharma che, anya nahi. vaLI, te aviruddha vacanathI karAyelI dharmapravRtti paNa je prakAre kAlAdinI ArAdhanA rUpe bhagavAne batAvela che te pramANe karAyelI hoya to dharma bane paraMtu je pravRtti je kALamAM, je vidhithI bhagavAne ka2vAnI kahI che tenAthI viparIta rIte potAnI icchAnusAra karavAmAM Ave to bhagavAnanA vacana pratyenuM dveSIpaNuM prApta thAya. mATe te rIte svamatithI karAyela anuSThAna dharma bane nahi. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dharmasaMgraha bhAga-1 | zloka-3 vaLI, sarvajJanA vacanAnusAra karAyeluM anuSThAna paNa maitrAdibhAvapUrvaka karavAmAM Ave to dharma bane, anyathA, nahi. tethI e phalita thAya ke je mahAtmAnuM citta jagatanA sarva jIvo pratye snehanA pariNAmarUpa maitrI bhAvavALuM che tethI koI jIvanuM ahita na thAya te rIte ucita pravRtti karanAruM che. vaLI, te mahAtmAne guNavAna jIvonA guNanA pakSapAtano pariNAma che, duHkhI jIvo pratye karuNAno pariNAma che ane ayogya jIva pratye dveSa na thAya paraMtu madhyastha bhAva rahe tevo pariNAma che, tevA mahAtmA potAnI zaktino gopavyA vagara, bhagavAne potAnI bhUmikA anusAra je anuSThAna je rIte karavAnuM kahyuM che te rIte karatA hoya to teonuM anuSThAna dharma che. ahIM upAdhyAya zrI yazovijayajI ma.sA. zaMkA karIne samAdhAna kare che - pUrvamAM kahyuM e rIte aviruddha vacanathI, zAstramAM kahyuM te pramANenuM anuSThAna dharma che. tema svIkArIe to vacanAnuSThAna dharma che e pramANe prApta thAya. ane tema svIkArIe to prItianuSThAna, bhakti anuSThAna ane asaMgAnuSThAnamAM dharmanuM lakSaNa prApta thAya nahi; kema ke prIti anuSThAna ane bhakti anuSThAna bhagavAne je pramANe kahyuM che te pramANe yathArtha thatuM nathI. mATe prItianuSThAna ane bhakti anuSThAnamAM dharmanuM lakSaNa jaze nahi. ane asaMgAnuSThAna bhagavAnanA vacanathI niyaMtrita pravRttirUpa nathI paraMtu jIvanA asaMga bhAva svarUpa pariNAmone kAraNe sahajathI ucita pravRttirUpa che mATe aviruddha vacanathI je karAtuM hoya te dharma te prakAranuM lakSaNa asaMgAnuSThAnamAM ghaTe nahi. A prakAranI zaMkA karIne tenuM samAdhAna karatAM upAdhyAyazrI yazovijayajI ma.sA. kahe che. prastuta dharmanuM lakSaNa pratyAdi cAra anuSThAnamAM saMgata che; kema ke vacananA vyavahAranI kriyArUpa dharmanuM ja ahIM lakSyapaNuM hovAne kAraNe prItyAdi traNa anuSThAnamAM avyApti nathI. Azaya e che ke bhagavAnanA vacanAnusAra je ucita vyavahAra che te vyavahAra anusArI kriyArUpa dharmane ja graMthakArazrIe lakSya karIne dharmanuM lakSaNa karyuM che. tethI prIti-bhakti anuSThAnavALA jIvo paNa je dharmanI kriyA kare che te bhagavAne batAvelA vyavahArane anurUpa kriyA svarUpa che. phakta bhagavAne je pramANe kahyuM che te pramANe karavAnI icchAthI teo karatA hoya che. chatAM tathA prakAranI zaktinA saMcayanA abhAvane kAraNe truTIvALuM anuSThAna bane che. mATe bhagavAne batAvela kriyAnusAra karavAnI icchAthI prIti anuSThAna ane bhakti anuSThAna thatuM hovAthI dharmanuM lakSaNa tyAM saMgata thAya che. ane asaMgAnuSThAnavALA jIvo je kAMI ucita pravRtti kare che te sarva bhagavAnanA vacananA smaraNapUrvaka nahi hovA chatAM bhagavAne batAvela vyavahAra anusAra kriyArUpa che. tethI asaMgAnuSThAnamAM paNa prastuta graMthamAM karAyela dharmanuM lakSaNa avyApta thatuM nathI. vastutaH prIti-bhakti anuSThAna icchAgata jAtivizeSa che. arthAt prIti anuSThAnamAM karAtA anuSThAna pratye prati varte che ane bhakti anuSThAnamAM anuSThAnathI niSpanna thatA guNo pratye bhakti varte che. tethI anuSThAna karavAnI icchAgata prItitva ane bhaktitva jAti che. tethI prIti anuSThAna ane bhakti anuSThAnano bheda che. ane bhagavAnanA vacananA smaraNathI niyaMtrita pravRttivALuM vacanAnuSThAna che ane A traNeyathI bhinna anuSThAna asaMgAnuSThAna che. arthAt prIti ke bhaktipUrvaka anuSThAna karAtuM nathI ke Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. dharmasaMgraha bhAga-1 | zloka-3 bhagavAnanA vacananA smaraNanA baLathI niyaMtrita anuSThAna karAtuM nathI paraMtu aviruddha evA vacanAnusAra sahajabhAve je anuSThAna karAya che te asaMgAnuSThAna che. athavA nirvikalpa svarasavAhi pravRttivALuM asaMgAnuSThAna che. arthAt zubha ke azubha sarva vikalpo zAMta thayelA hovAthI vikalpathI para evI jIvanI svAbhAvika avasthA vartatI hovAthI je ucita pravRtti thAya che taddasvarUpa asaMgAnuSThAna che. ahIM graMthakArazrIe dharmanuM lakSaNa karatI vakhate kahyuM ke "aviruddha evA vacanathI pravRtti' tyAM vacana prayojya te pravRtti che, teno artha karavAno che. vacanathI niyaMtrita pravRtti che tevo artha karavAno nathI. tethI prastuta lakSaNa cAra anuSThAnamAM saMgata thAya che; kema ke "vacanathI pravRtti" teno artha "vacananA smaraNathI niyaMtrita pravRtti" tevo karIe to prastuta dharmanuM lakSaNa mAtra vacanAnuSThAnamAM prApta thAya. paraMtu je pravRttinuM prayojaka vacana che tevo artha svIkArIe to bhagavAne je karavAnuM kahyuM che te pramANe je pravRtti thatI hoya te sarvapravRttimAM sAkSAt ke paraMparAe prayojaka bhagavAnanuM vacana che tevo artha thAya. tethI asaMgAnuSThAna paNa vacananA smaraNapUrvaka thatuM nahi hovA chatAM vacanathI prayojya che. mATe vacanathI prayojya pravRttivALuM dharmanuM lakSaNa pratyAdi cAra anuSThAnamAM-saMgata che; kema ke prIti-bhakti anuSThAna karanArA jIvo paNa bhagavAnanA vacana pratyenA rAgathI prItipUrvaka ke bhaktipUrvaka te anuSThAna kare che ane asaMgAnuSThAnavALA jIvo paNa bhagavAne je rIte mohanA vikalpathI para evA AtmabhAvomAM daDha udyama karavAnuM kahyuM che te pramANe pravRtti kare che. vastutaH asaMgAnuSThAnavALA mahAtmA paNa pUrvamAM bhagavAnanA vacananA smaraNathI anuSThAna karatA hatA ane vacananA smaraNathI levAyelA anuSThAnanA baLathI nirvikalpadazAne pAme che tyAre, vacananA smaraNa vagara sahajabhAvathI AtmAnA asaMgabhAvane phuraNa karavAne anukULa ucita pravRtti kare che tethI asaMgAnuSThAnamAM paNa vacanaprayojya pravRtti che. vaLI, SoDazaka graMthamAM je dharmanuM lakSaNa kahyuM che te graMtha pramANe puSTi-zuddhivALuM citta dharma che ane te lakSaNa bhAvadharmanuM lakSaNa che. ane tevA bhAvadharmathI yukta evI kriyA vyavahAradharmanuM lakSaNa che. tethI graMthakArazrIe je dharmanuM lakSaNa kahyuM che te vyavahAradharmanuM lakSaNa che ane te vyavahAradharma samyak tyAre ja kahevAya ke je dharmanI aMdaramAM puSTi-zuddhivALuM citta vartatuM hoya e pramANe phalita thAya che. - ahIM SoDazaka graMthanA ApelA zlokano artha "gItArtha gaMgA" dvArA prakAzita amArA SoDazaka graMthamAMthI jANI levo. ahIM vizeSa e che ke je sAdhaka AtmA praNidhAnAdi AzayapUrvaka dharmAnuSThAna seve che te vakhate je guNonA pakSapAtavALuM citta che te cittamAM guNano rAga varte che. tethI puNyAnubaMdhI puNya baMdhAya che. ane guNanA rAganA upayogavALuM citta guNanA AvAraka evA karmano kSaya kare che. tethI karmanA vigamanathI AtmAmAM zuddhi pedA thAya che ane je upayogathI puNyabaMdha ane karmanA vigamanathI AtmAmAM zuddhi thatI. hoya tevo AtmAno pariNAma te puSTi-zuddhivALuM citta che. te bhAvadharma che ane tevA bhAvadharmathI yukta dharmAnuSThAnanI kriyA te vyavahAradharma che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | zloka-3-4 A kathanathI zuM phalita thAya ? te batAvatAM graMthakArazrI kahe che - A rIteeSoDazaka graMthanI sAkSIthI je dharmanuM lakSaNa batAvyuM e rIte, zuddha anuSThAnathI janya =puSTizuddhivALA cittathI yukta evA anuSThAnathI janya, karmamalanA apagama(nAza)rUpa samyagdarzanAdi guNo che te nirvANanA bIja che ane nirjarAnA lAbhanA phaLavALI evI jIvanI zuddhi te dharma che ane te bhAvadharmarUpa che. ane je ahIM= prastuta graMthamAM, aviruddha vacanathI anuSThAna dharma kahevAya che, te upacArathI dharma che. arthAt bhAvadharmanI prAptimAM kAraNabhUta evA anuSThAnamAM dharmano upacAra karAyo che. jema paganA roganuM kAraNa anavalodaka che te anavalodakane pAdaroga tarIke vyavahArathI kahevAya che. A rIte kathana karavAthI e phalita thAya ke vyavahAradharma ane bhAvadharma baMnenuM lakSaNa graMthakArazrInA kathanathI upapAdana thAya che; kema ke bhAvadharmanuM svarUpa dravyadharmamAM upacArathI ja saMbhave che ane dravyadharma ane bhAvadharma te baMne paraspara anugata che tema tyAM tyAM prasiddha che. Azaya e che ke zAstromAM te te sthAne kahyuM che ke jIva anuSThAnAtmaka dravyadharma kare tenAthI ja bhAvadharma pragaTa thAya che. phakta praNidhAnAdi AzayapUrvaka anuSThAna kare to te anuSThAna bhAvadharmathI saMvalita hoya che. ane praNidhAnAdi Azaya vagara anuSThAna kare to te anuSThAna bAhyathI tadaza jaNAvA chatAM uttarauttaranA bhAvadharmanI niSpattinuM kAraNa banatuM nathI. AthI je sAdhaka AtmA, praNidhAnAdi AzayathI yukta te te anuSThAna kare che tenAthI te anuSThAnathI niSpAdya evo ratnatrayIno pariNatirUpa uttarano bhAvadharma avazya pedA thAya che. mATe dravyadharma ane bhAvadharma paraspara anugata che tema zAstramAM te te sthAne kahevAyuM che. saMkSepathI e prApta thAya ke je mahAtmA maityAdi cAra bhAvonuM svarUpa samyaka jANIne te cAra bhAvothI AtmA vAsita thAya te rIte upayogapUrvaka yatna kare ane te bhAvothI vAsita thayeluM citta, koIka ucita dharmAnuSThAna karavA pravRtta thAya tyAre guNavAnanI bhaktirUpa anuSThAna hoya to A guNavAna puruSanI bhakti karIne huM mArA AtmAmAM te te guNo pragaTa karuM tevo praNidhAnano Azaya rAkhe ane duSkatanI niMdAnuM anuSThAna hoya tyAre A duSkatonA saMskAro mArA AtmAmAM che tene dUra karuM tevA prakAranA praNidhAnano Azaya rAkhe to, te mahAtmAnuM anuSThAna puSTi-zuddhi yukta cittavALuM bane ane tevA anuSThAnathI uttarauttaranA guNanI prApti thAya che. A prakArano dharmanA lakSaNano phalitArtha che. Imall avataraNikA : pradarzitaM dharmalakSaNam athAmumeva dharmaM bhedataH prabhedatazca bibhaNiSurAha - avataraNikArya - dharmanuM lakSaNa batAvAyuM dharmanuM svarUpa batAvAyuM. have A ja dharma=pUrvamAM batAvAyelA svarUpavALA ja dharmane, bhedathI ane prabhedathI kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che - Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dharmasaMgraha bhAga-1 | bloka-4 zloka : sa dvidhA syAdanuSThAtRgRhivrativibhAgataH / sAmAnyato vizeSAcca, gRhidharmo'pyayaM dvidhA / / 4 / / anvayArtha: anujAhittivimA =anuSThAtu evA gRhI ane vratanA vibhAgathI, :==pUrvamAM je dharmanuM lakSaNa karyuM te, dvighA=be prakArano, cAnTathAya. artha vRdipa=A gRhIdharma paNa, sAmAnyato vizeSA=sAmAnyathI ane vizeSathI, thA=be prakArano che. jA zlokArca - anuSThAtu evA gRhI ane vatInA vibhAgathI te dharma, be prakArano thAya. A gRhIdharma paNa sAmAnyathI ane vizeSathI be prakArano che. ITI , TIkA - saH' yaH pUrva pravasumiro thama dizA' dAmyAM pravaIRTmyAM "cat mave, cuta cAda'anusstthaatRgRhivrtivibhaagtH' iti anuSThAtArau dharmAnuSThAyako yo gRhivratinau tayovibhAgato vizeSAt, gRhasthadharmo yatidharmazceti bhAvaH / tatra gRhamasyAstIti gRhI, taddharmazca nityanaimittikAnuSThAnarUpaH, vratAni mahAvratAni vidyante yasmin sa vratI, taddharmazca caraNakaraNarUpaH tatra ca gRhidharmaM vizinaSTi'gRhidharmo'pIti' 'ayaM sAkSAdeva hRdi vartamAnatayA pratyakSo gRhidharma uktalakSaNaH, kiM punaH sAmAnyadharmaH? ityapizabdArthaH 'dvidhA' dvibhedaH, dvaividhyaM darzayati-'sAmAnyato vizeSAcca' iti tatra sAmAnyato nAma sarvaviziSTajanasAdhAraNAnuSThAnarUpaH, vizeSAt samyagdarzanANuvratAdipratipattirUpaH, cakAra uktasamuccaya rUti 4 TIkArya - '... mukhya ti te=je pUrvamAM kahevA mATe ISTa che tevo dharma te be prakArano thAya. kema be prakArano thAya? ethI kahe che. anuSThAtu evA gRhI ane vratInA vibhAgathI=dharmAnuSThAna karanArA je gRhastha ane vratI te baMnenA vibhAgathI=vizeSathI be prakArano che ema avaya che. te be prakAra ja spaSTa kare che - gRhastha dharma ane yatidharma e rIte be prakArano che e bhAva che. tyAM=gRhI ane vratInA bhedathI be prakArano dharma kahyo tyAM, ghara Ave che e gRhI ane nitya naimittika anuSThAnarUpa teno dharma te gRhastha dharma che. vrato mahAvrato vidyamAna che jemAM te vratI ane caraNa-karaNarUpa teno dharma te vratIdharma Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | zloka-4 che. ane tyAM=be prakAranA gharmamAM, gRhIdharmaneegRhasthatA gharmane; vizeSathI kahe che=vibhAgathI kahe che. gRhasthadharma paNa AEsAkSAt ja hadayamAM vartamAnapaNAthI pratyakSa evo A ukta lakSaNavALo gRhasthadharma paNa, be prakArano che=be bhedavALo che. tenA be bhedane batAve che - sAmAnyathI ane vizeSathI be prakArano che, ema avaya che. tyAM be prakAranA gRhastha dharmamAM, sarvaviziSTajana sAdhAraNa anuSThAnarUpa sAmAnyathI gRhIMdharma che ane samyagdarzana aNuvratAdinA svIkArarUpa vizeSathI gRhIdharma che. vAra=sAmAnya ane vizeSamAM rahelo 'kAra, ukta samuccaya mATe che=gRhastha dharmanA be bhedanA samuccaya mATe che. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. vRdipaDapati'= kRSiDa'imAM rahela '' zabdathI zuM prApta thAya ? te spaSTa kare che - vaLI sAmAnyadharmanuM zuM kahevuM ? gRhastha dharma paNa be bhedavALo che=sAmAnyadharma to gRhI ane vratInA vibhAgathI be bhedavALo che, paraMtu gRhIdharma paNa sAmAnya ane vizeSathI be bhedavALo che, e prakArano 'pi' zabdano artha che. bhAvArtha : graMthakArazrIe zloka-3mAM dharmanuM lakSaNa batAvyuM. te dharmane sevanArA evA gRhastha ane vratInA vibhAgathI te dharma be prakArano che H 1. gRhastha dharma, 2. yatidharma. gRhasthadharma zuM che ? te spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che - nitya ane naimittika anuSThAnarUpa gRhastha dharma che. tethI e phalita thAya ke gRhasthane keTalAMka kRtyo nitya karavAnA hoya che te nitya anuSThAnarUpa che. jema jinapUjAdi nitya anuSThAno che ane keTalAMka anuSThAno naimittika hoya che. jema ke koI nimittane pAmIne gRhastha tIrthayAtrA kare che. yatidharma pAMca mahAvratarUpa che ane tenI AcaraNA caraNasittarI-karaNasittarArUpa che. vaLI jema sAmAnya dharma be prakArano che tema gRhasthadharma paNa be prakArano che. te be prakAra spaSTa karatAM kahe che - sAmAnyathI gRhastha dharma ane vizeSathI gRhasvadharma. sarva viziSTajana sAdhAraNa anuSThAnarUpa je dharma che te sAmAnyathI gRhastha dharma che ane samyagdarzana aNuvratAdinA svIkArarUpa je gRhastha dharma che te vizeSathI gRhastha dharma che. tethI e phalita thAya ke prAraMbhika bhUmikAnA jIvone ane vratadhArI zrAvakane je AcaraNA karavI Avazyaka che evI ucita AcaraNA te sAmAnyathI gRhastha dharma che ane samyagdarzananI prApti thayA pachI aNuvratAdino svIkAra kare che te vizeSathI gRhasthadharma che. jo Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 . prathama adhikAra che mavataraNi: tatrAdyaM bhedaM dazabhiH zlokairdarzayati - avatarazikSArtha : tyAM gRhasthadharmanA be bhedo batAvyA tyAM, Avabheda=sAmAnyathI gRhastha dharmanA prathamabhedane, dasa zloko vaDe graMthakArazrIzrI batAve che - CoDa: tatra sAmAnyato gehidharmo nyAyArjitaM dhanam / vaivAhyamanyagotrIyaiH, kulazIlasamaiH samam / / 5 / / ziSTAcAraprazaMsAriSaDvargatyajanaM tathA / indriyANAM jaya upaplutasthAnavivajanam / / 6 / / suprAtivezmike sthAne'natiprakaTaguptake / anekanirgamadvAraM gRhasya vinivezanam / / 7 / / pApabhIrUkatA khyAtadezAcAraprapAlanam / sarveSvanapavAditvaM nRpAdiSu vizeSataH / / 8 / / Ayocitavyayo veSo, vibhavAdyanusArataH / mAtApitrarcanaM saGgaH sadAcAraiH kRtajJatA / / 9 / / ajIrNe'bhojanaM kAle bhuktiH sAtmyAdalaulyataH / vRttasthajJAnavRddhArhA garhiteSvapravartanam / / 10 / / bharttavyabharaNaM dIrghadRSTidharmazrutirdayA / aSTabuddhiguNairyogaH pakSapAto guNeSu ca / / 11 / / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 sadA'nabhinivezazca, vizeSajJAnamanvaham / yathArhamatithau sAdhau dIne ca pratipannatA / / 12 / / anyo'nyAnupaghAtena trivargasyApi sAdhanam / adezAkAlA'caraNaM balAbalavicAraNam / / 13 / / yathArhalokayAtrA ca paropakRtipATavam / zrI sIcatA ti ninai: prajJato hitarima 198aa ramaH kam .. zlokArca - tyAM sAmAnyathI gRhasthagharma nyAyArjita dhana ItyAdinA prAraMbhathI saumyatA sudhI e pramANe hitakArI evA jina vaDe kahevAyelo che ema zloka-14mAM aMtima pAda sAthe saMbaMdha che ane te 35 bhedo kramasara batAve che - 1. nyAyArjita dhana, 2. kula-zIlathI samAna evA avyagotrIya sAthe vivAhakarma, 3. ziSTAcAra prazaMsA, 4. ariSaDravargano tyAga, 5. Indriyajaya, 6. upappata-upadravayukta sthAnano tyAga, 7. anatipragaTa ane anatigupta evA suMdara pADozIvALA sthAnamAM aneka nirgama dvAra vagaranA gRhanuM sthApana, 8. pApabhIrutA, 9. dezanA prasiddha evA AcAronuM pAlana, 10. sarvajIvomAM aniMdApaNuM ane rAjAdimAM vizeSathI aniMdApaNuM, 11. Ayaucita vyaya, 12. potAnA vibhAvAdi anusAra veza, 13. mAtA-pitAnuM pUjana, 14. sat puruSono saMga karavo, 15. kRtajJatA, 16. ajIrNamAM bhojanano tyAga, 17. kAle sAcathI ane alaulyathI bhakti=bhojana, 18. vRtastha evA jJAnavRddhanI sevA, 19. gahiMta evAM pApasthAnomAM apravartana, 20. bhartavyanuM bharaNe, 21. dIrdhadaSTi, 22. dharmaRti, 23, dayA, 24. buddhinA ATha guNono yoga, 25. guNomAM pakSapAta, 26. hamezAM anabhiniveza, 27. pratidina vizeSajJAna kare, 28. yathAyogya atithimAM, sAdhumAM ane dInamAM pratipannatA annapAnAdirUpa ucitadAnanI kriyA, 29. dharma-artha-kAma traNeyanuM paNa paraspara upaghAta vagara sAdhavuM, 30. adeza-akAlamAM acaraNa, 31. balAbalano vicAra karavo, 32. yathAyogya lokayAtrA, 33. paropakAranuM pATava, 34. hI lajjA, 35. saumyatA. pa-6-7-89-10-11-12-13-14II TIkA : 'tatra' tayoH sAmAnyavizeSarUpayoH gRhasthadharmayorvaktumupakrAntayormadhye 'sAmAnyato gehidharmaH' 'iti' amunA prakAreNa 'hitakAribhiH' paropakaraNazIlairjinairarhadbhiH 'prajJaptaH' prarUpita ityantena saMbandhaH / sa ca yathA-'nyAyArjitaM dhana'mityAdi / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 . dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama madhilAra | Rels-5 thI 14 tatra svAmidrohamitradrohavizvasitavaJcanacauryAdigArthopArjanaparihAreNArthopArjanopAyabhUtaH svasvavarNAnurUpaH sadAcAro nyAyastenArjitaM saMpAditaM dhanam, ayameva dharmaH, nyAyArjitaM hi dhanam azaGkanIyatayA svazarIreNa tatphalabhogAmitrasvajanAdau saMvibhAgakaraNAccehalokahitAya yadAha - "sarvatra zucayo dhIrAH, svakarmabalagarvitAH / svakarmaninditAtmAnaH, pApAH sarvatra zaGkitAH / / 1 / / ". satpAtreSu viniyogAt dInAdau kRpayA vitaraNAcca paralokahitAya, paThyate ca dhArmikasya dhanasya zAstrAntare dAnasthAnam yathA - "pAtre dInAdivarge ca, dAnaM vidhivadiSyate / poSyavargAvirodhena, na viruddha svatazca yat / / 1 / / " [yogabinduH gA. 121] anyAyopAttaM tu lokadvaye'pyahitAyaiva, ihaloke viruddhakAriNo vadhabandhAdayo doSAH, paraloke narakAdigamanAdayaH / yadyapi kasyacitpApAnubandhipuNyAnubhAvAdihalokikI vipanna dRzyate tathApyAyatyAmavazyaMbhAvinyeva, yataH"pApenaivArtharAgAndhaH phalamApnoti yat kvacit / baDizAmiSavattattamavinAzya na jIryati" / / iti nyAya eva paramArthato'rthopArjanopAyopaniSat yadAha"nipAnamiva maNDUkAH saraH pUrNamivANDajAH / zubhakarmANamAyAnti, vivazAH sarvasampadaH / / 1 / / " IdRzaM dhanaM ca gArhasthye pradhAnakAraNatvena dharmatayA''dau nirdiSTam, anyathA tadabhAve nirvAhavicchedena gRhasthasya sarvazrutakriyoparamaprasaGgAdadharma eva syAt / paThyate ca. "vittIvoccheyammi ya, gihiNo sIyaMti savvakiriyAu / niravekkhassa u jutto, saMpuno saMjamo khela 1 / / " [paJcAzaka 47] tti 1 // TImArtha :__'tatra' ..... ceva tti 1||tyi=34 mATe Gustd (prAraMbha) zikSA sAmAnya-vizeSa35 sthadhamAM, sAmAnyathI gRhastha dharma A prakAre zloka 14 sudhI varNana karyuM e prakAre, hitakArI vaDe=paropakAra karavAnA svabhAvavALA evA tIrthaMkara vaDe, prarUpaNA karAyela che enI sAthe saMbaMdha che. zloka-pano Als-14atha sAthe saMbadha . sanemA pramAe - vyAyAdhina' tyA. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / bloka-5 thI 14 nyAyArjita dhana : tyAM tyAghAjita dhana nAmanA prathama gRhastha dharmamAM, nyAya zuM che? te spaSTa kare che. svAmIdroha, mitradroha, vizvasita puruSane ThagavuM, cauryAdi, gardha pravRttithI arthanuM upArjana karavuM, tenA parihArathI arthatA upArjananA upAyabhUta potapotAnA varNane anurUpa sadAcAra thAya cheHnIti che tenAthI nyAyathI, ajita=saMpAdita evuM dhana, e ja dharma che. ahIM prazna thAya ke nyAyArjita dhana ja dharma kema che ? ethI kahe che - hiM=je kAraNathI, vyAyAjita evuM dhana azakatIyapaNAthI svazarIra dvArA tenA=dhananA, phaLano bhoga hovAthI ane mitra-svajanAdimAM saMvibhAgakaraNa hovAthI IhalokanA hita mATe che. je kAraNathI kahe che. sarvatra pavitra, vIrapuruSo svakarmanA baLathI garvita hoya che ane svakarmathI niMdita evA pApI sarvatra zaMkita hoya sapAtramAM viniyogane kAraNe=nyAyArjita dhanano sapAtramAM viniyoga karavAne kAraNe ane dInAdimAM kRpAthI vitaraNa karavAne kAraNe paralokanA hita mATe thAya che ane dhArmika puruSanA dhananuM zAstrAntaramAM dAnanuM sthAna kahevAya che ane te "yathA'thI batAve che. pAtramAM ane dInAdivargamAM poSavarganA avirodhathI vidhipUrvaka dAna icchAya che. ane potAnAthI apAtuM evuM je viruddha nathI=dAyaka ane grAhaka baMnene bAdhAkArI nathI, evuM dAna icchAya che" ema avaya che. (yogabiMdu zloka121). vaLI anyAyopAtta anyAyathI meLaveluM dhana lokaThayamAM paNa ahita mATe ja che. AlokamAM viruddhakArI jIvoneanyAyathI dhana meLavanArA jIvone, vadha-baMdhanAdi doSo che ane paralokamAM tarakAdigamanAdi doSo che. joke koIka jIvane pApAnubaMdhI puNyanA udayathI Ihalokika Apatti dekhAtI nathI, topaNa bhaviSyamAM paralokamAM, avayaMbhAvi ja che=nakkI Apatti che. je kAraNathI kahevAyuM che - pApa vaDe ja artharAgamAM aMdha thayelA puruSa kvacit je phaLa prApta kare che tezte pApa, baDiza AmiSanI jema=mAchalI pakaDavAnA kAMTA upara rAkhelA mAMsanA TukaDAnI jema teno nAza karyA vagara jIrNa thatuM nathI=nAza pAmatuM nathI." ethI nyAya ja paramArthathI arthaupArjananA upAya, upaniSad che=rahasya che, jene kahe che - "jema deDakAMo pANInA havADA tarapha Ave che, jema pakSIo pUrNa sarovara tarapha Ave che, tema zubhakarmone vivaza=paravaza, sarvasaMpattio Ave che." ane AvuM ghana gRhasthapaNAmAM pradhAnakAraNapaNAthI dharmapaNArUpe AdimAM batAveluM che. anyathA tenA abhAvamAM dhananA abhAvamAM, nivahatA vicchedane kAraNe gRhasthatA sarvazrata ane kriyAnA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 uparamano prasaMga hovAthI=jJAna ane kriyAnA nAzano prasaMga hovAthI, adharma ja thAya. ane kahevAya che - "vRttino uccheda thaye chate AjIvikAno uccheda thaye chate gRhasthanI sarvakriyAo sIAya che. vaLI nirapekSane AjIvikAnA uccheda pratye nirapekSa evA gRhasthane, saMpUrNa saMyama ja yukta che saMgata che." (paMcAzaka-4/7) 15 bhAvArtha : gRhasthane vratagrahaNa pUrve ane vratagrahaNa karyA pachI sevavA yogya AcAro pAMtrIsa che. te pAMtrIsa AcAro sAmAnyathI dharmarUpa che. temAM prathama "nyAyArjita dhana' che. (1) nyAyArjita dhana prApta karavuM te sAmAnyathI gRhasthadharma che - nyAyArjita dhana te sAmAnyathI gRhastha dharma che. je gRhastha svAmIdroha Adi garlsa pravRttinA parihArathI artha upArjana kare che. teothI upArjita dhanane dharma kahevAya che. ahIM prazna thAya ke dharma to jIvano aMtaraMga pariNAma che tene badale sadAcArathI upArjita dhanane dharma kema kahyo ? tethI kahe che - jema dharma A loka ane paralokamAM hitakArI che. tema nyAyArjita evuM dhana gRhasthane A loka ane paralokamAM hitakArI che mATe dhanane ja dharma kahela che. nyAyArjita dhana A lokamAM hitakArI kaI rIte che ? tethI kahe che - nyAyapUrvaka kamAyeluM dhana hovAthI gRhasthane rAjAdi taraphathI bhaya raheto nathI. ane te dhananAM phaLa pote bhogave che ane potAnI icchAnusAra mitra-svajanAdimAM teno upayoga kare che. tethI tenuM dhana A lokamAM hitakArI che. vaLI, A rIte prApta thayeluM dhanuM bhadraka prakRtivALA jIvo satpAtramAM vApare che. arthAt bhagavadbhakti, susAdhunI bhakti AdimAM teno upayoga kare che. ane dInAdi jIvo pratye kRpAthI dhanano upayoga che. tethI te dhanathI, te AtmAnuM paralokamAM hita thAya che. ane dharma haMmezAM A loka-paralokamAM hita karanAra che tethI nyAyArjita dhanane dharma kahela che. vastutaH dhana kamAtI vakhate anyAyanA parihArano je uttama pariNAma che ane prApta thayelA dhanano satupAtrAdimAM vyaya kare che te vakhate thato jIvano pariNAma dharma che topaNa te pariNAmanA aMgabhUta evA dharmane paNa ahIM dharma kahela che. vaLI, ahIM gRhasthapaNAmAM AvuM dhana dharmaniSpattimAM pradhAna kAraNa che mATe sau prathama nyAyArjita dhanane dharma kahela che ane je gRhastha pAse dhana nathI te gRhastha potAno nirvAha karI zakatA nathI ane potAno nirvAha duSkara hovAthI te gRhasthathI zruta adhyayana ane dharmanI kriyA paNa thatI nathI. tethI teone adharmanI ja prApti thAya che. tethI e phalita thAya ke gRhastha avasthAmAM zAstra-adhyayana ane ucita dharmakriyA karavAmAM pradhAna kAraNa evuM nyAyapUrvaka prApta thayeluM dhana che. mATe vizeSa prakAranA dharmanI niSpattinuM kAraNa hovAthI nyAyArjita dhanane dharma kahela che. nA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 TIDa: tathA gotraM nAma tathAvidhaikapuruSabhavo vaMzaH, anyacca tadgotraM cAnyagotram, tatra bhavA anyagotrIyAH, aticirakAlavyavadhAnavazena truTitagotrasaMbandhAstairanyagotrIyaiH, kIdRzaistaiH? kulazIlasamaiH tatra kulaM pitRpitAmahAdipUrvapuruSavaMzaH, zIlaM madyamAMsanizAbhojanAdiparihArarUpo vyavahAraH, tAbhyAM samaistulyaiH 'samaM' sArddham, kimityAha-vaivAhyaM' vivAha eva tatkarma vA vaivAhyam, sAmAnyato gRhasthadharma iti prakRtaM agrepi sarvatra jJeyam / atra laukikanItizAstramidam - dvAdazavarSA strI, SoDazavarSaH pumAn, to vivAhayogyau, vivAhapUrvo vyavahAraH kuTumbotpAdanaparipAlanArUpazcaturo varNAn kulInAn karoti, yuktito varaNavidhAnam, agnidevAdisAkSikaM ca pANigrahaNaM vivAhaH sa ca loke'STavidhaH, tatra alaGkRtya kanyAdAnaM brAhma vivAhaH 1, vibhavaviniyogena kanyAdAnaM prAjApatyaH 2 gomithunadAnapUrvamArSaH 3 / yatra yajJArthamRtvijaH kanyApradAnameva dakSiNA sa daivaH 4 ete dhardhyA vivAhAzcatvAraH, gRhasthocitadevapUjanAdivyavahArANAmetadantaraGgakAraNatvAt / mAtuH piturbandhUnAM cAprAmANyAtparasparAnurAgeNa samavAyAd gAndharvaH 5, paNabandhena kanyApradAnamAsuraH 6 prasahya kanyAgrahaNAdrAkSasaH 7 suptapramattakanyAgrahaNAtpaizAcaH 8 ete ca catvAro'dhAH / yadi vadhUvarayornapavAdaM parasparaM rucirasti tadA adhA api dhAH, zuddhakalatralAbhaphalo vivAhaH, tatphalaM ca sujAtasutasantatiranupahatA cittanirvRtirgRhakRtyasuvihitatvamAbhijAtyAcAravizuddhatvaM devAtithibAndhavasatkArAnavadyatvaM ceti / kulavadhUrakSaNopAyAstvete gRhakarmaviniyogaH, parimito'rthasaMyogaH, asvAtantryam, sadA ca mAtRtulyastrIlokAvarodhanamiti 2 / / / / 5 / / ToDArtha :___ tathA ..... avarodhanamiti 2 / / / / bhane gotra mele kA 20 me puruSathI Girl thayeTo za ane anya evuM te gotra te anya gotra. tyAM thanArA anya gotramAM thanArA, jIvo avyagotrIya kahevAya aticirakAlavyavadhAnanA vazathI truTitagotra saMbaMdhavALA kahevAya=ghaNI peDhIo sudhI eka gotrano saMbaMdha jemano nathI te truTita gotra saMbaMdhavALA acagotrI jIvo kahevAya. te atyagotrIya ke jeo kulazIlathI samAna che. teonI sAthe vivAha karavo te gRhastha dharma che ema avAya che. tyAM kula pitA, dAdA, Adi pUrvapuruSano vaMza che ane zIla madha, mAMsa, rAtribhojanAdi parihArarUpa vyavahAra che. tenA dvArA tulya evA avyagotrIya sAthe vivAha karavo joIe. vivAha ja athavA vivAhanuM karma te vaivAhya che. ane Avo vivAha karavo te sAmAnyathI gRhasthano dharma che. sAmAnyathI gRhastha dharma che e prakRta AgaLamAM paNa sarva kRtyomAM yojana karavuM. ahIM vivAhanA viSayamAM, lokanItinuM zAstra A che - Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 bAra varSanI strI, soLa varSano puruSa te baMne vivAhayogya che. kuTuMbanA utpAdana-paripAlanarUpa vivAhapUrvakano vyavahAra cAravarNane kulIna kare che. yuktithI varaNanuM vidhAna ane agnidevAdinI sAkSI pANigrahaNa vivAha che ane te=vivAha, lokamAM ATha prakArano che. tyAM=ATha prakAranA vivAhamAM (1) alaMkArothI alaMkRta karIne kanyAnuM dAna brAhmavivAha che. (2) vaibhavanA viniyogathI dhananA vyayathI, kavyAnuM dAna prAjApatyavivAha che. (3) gomithunanA dAnapUrvaka ArSavivAha che. (4) jyAM yajJa mATe brAhamaNone kanyAdAna ja dakSiNArUpe che te daivavivAha che. A cAra vivAha dharma che; kema ke gRhastha ucita devapUjanAdi vyavahAronuM AvuM cAra prakAranA vivAhanuM, aMtaraMga kAraNapaNuM che. (5) mAtAnA, pitAnA baMdhuonA aprAmANyathI=asaMmatithI paraspara anurAgathI saMbaMdha thavAne kAraNe je vivAha thAya te gAndharva vivAha che. (6) paNabaMdhathI=zaratathI, kanyAnuM pradAna te AsuravivAha che. (7) prasA=kavyA AdinI IcchA vagara, kanyAnA grahaNathI je vivAha thAya te rAkSasavivAha che. (8) sUtelI pramata evI kanyAnA grahaNathI je vivAha thAya te paizAcavivAha che. ane cAreya vivAha adharmavivAha che. jo vadhu ane varane apavAda=koI jAtanA vivAda vagara, paraspara ruci che to adharmavivAha paNa dharmavivAha che; kemake-zuddha strInA lAbhanA phalavALo vivAha che. ane tenuM phaLa=zuddha strInA lAbhanuM phaLa, 1. suMdara evI putrasaMtati 2. anupahata cittanI nivRtti 3. gRhakRtya suvihitatva 4. abhijAtya AcAranuM vizuddhapaNuM 5. devatA, atithi, bAMdhavanA satkAranuM anavadyapaNuM che. rUti' zabda zuddha strInA lAbhanA phaLonI saMkhyAnI samApti mATe che. valI kulavadhUnA rakSaNanA upAyo A che. 1. gRhakarmano viniyoga 2. parimita arthano saMyoga 3. asvataMtratA 4. haMmezAM mAtRtulya evA strIlokothI avarodhana. 2aa paIL bhAvArtha :(2) anya gotravALA sAthe ane samAna kulazIlavALA sAthe vivAha karavo te sAmAnyathI gRhasthadharma cheHanya gotrano artha spaSTa karavA mATe gotra zuM che? te spaSTa kare che - koI eka puruSathI je putro thayA hoya ane te putronI saMtatino pravAha hoya te sarva eka gotravALA kahevAya. Ama chatAM koI viziSTa puruSa thayelo hoya tevA viziSTa puruSathI je putrano pravAha cAlato hoya te badhA eka gotravALA kahevAya. te batAvavA mATe tevA prakAranA eka puruSathI thayelo vaMza gotra kahevAya che. ane anya gotra eTale eTale ati cirakALanA vyavadhAnathI=ati lAMbA samayanA gALAthI, jeono gotra saMbaMdha tUTelo che te anyagotrI kahevAya. vivAha haMmezAM eka gotramAM karavo ucita nathI te prakAre vyavahAranI maryAdA che. vivAha kula ane zIlathI samAna evA anya gotravALA sAthe karavo te gRhasthano dharma che. tyAM kula eTale pitA-pitAmaha Adi puruSano vaMza te kula kahevAya. tethI je vivAhamAM samAna kulavALA sAthe vivAha Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 thAya te ucita vivAha kahevAya. vaLI, zIla eTale madya, mAMsa, rAtribhojana Adi je anucita pravRtti che teno parivAra je kulamAM thato hoya te zIlavALAM kuLo kahevAya. samAnakuLa ane samAnazIlavALA sAthe vivAha karavo te sAmAnyathI gRhasthano dharma che; kema ke tema karavAthI gRhasthanuM jIvana paraspara kleza vagaranuM ane Aloka-paralokanA hitanuM kAraNa bane tevuM thAya che. jo ke bhoganI pravRtti dharmamaya banatI nathI, topaNa gRhasthane te prakAranI mAnasika sthiti che tethI pUrNa saMyama pALI zake tema nathI, tevA gRhastha samAna kula-zIlavALA sAthe vivAha kare to anya ucita dharmanI pravRttio teo karI zake che. tethI te anya ucita pravRttimAM kAraNa vivekapUrvakano karAyelo vivAha che. jethI AvA vivAhakarmane paNa dharma kahela che. ane vivAhanA viSayamAM laukikanIti zuM che ? te spaSTa karatAM kahe che - bAra varSanI strI ane soLa varSano puruSa vivAhayogya che; kema ke bAra varSanI kanyA thayA pachI te prakAranA dehanA vikAsane kAraNe vikAro thavAno prAraMbha thAya che ane te uMmaramAM vivAha thAya to te zIlanI maryAdAvALI thaI zake ane jo vilaMbathI vivAha karavAmAM Ave to mAnasa vikArAdine kAraNe kulIna paNa gRhasthanI putrI zIlasaMpanna bane nahi. tethI lokanIti anusAra bAravarSanI kanyA ane soLa varSanA puruSane vivAhayogya kahyo che. puruSa paNa soLa varSano thAya tyAre dehanA vikAsa anusAra vikAravALo bane che. tethI te samaye lagna thavAthI kulanI maryAdAne sAcavanAra bane che. vilaMbathI lagna karavAmAM kulamaryAdA bhaMga thavAnA prasaMgo Ave. vaLI, vivAhapUrvakano strI-puruSano paraspara vyavahAra kuTuMbanuM utpAdana kare che arthAt putrAdi parivAranuM utpAdana kare che ane kuTuMbanuM paripAlana kare che. tathA cAra varNane kulIna kare che. vaLI, strI-puruSano vivAha yuktithI varavAnI kriyA che ane te agnidevAdinI sAkSIe pANigrahaNarUpa che. A vivAhane lokamAM ATha prakArano kahyo che. 1. jema koI pitA kanyAne alaMkArothI alaMkRta karIne Ape to te vivAha brAhmavivAha che. 2. koI pitA potAnA vaibhavanA vyayathI arthAt ThAThamAThathI kanyAnuM dAna kare te prAjApatya vivAha che. 3. gAyanA yugalanA dAna-pUrvaka kanyAne Ape te ArSavivAha che. 4. yajJa mATe AvelA brAhmaNane kanyAnA pradAnarUpa dakSiNA Ape te devavivAha che. A cAra vivAha lokamAM dharma tarIke svIkAravAmAM Ave che; kema ke A rIte vivAha thayela hoya to te gRhastha ucita rIte devAdinA pUjanAdi potAnA AcAronuM sabhyapAlana karI zake temAM te vivAha aMtaraMga kAraNa bane che. Azaya e che ke je pitAe potAnAM kula-zIlAdino vicAra karIne putrIne A cAra prakAranA vivAhathI Apela hoya te kanyA paNa ucita varane prApta karIne gRhasthane ucita devapUjAdi sarva vyavahAra samyapha karI zake ane te puruSa paNa ucita kanyAne prApta karI devA-pUjAdi sarva vyavahAra samyapha karI zake che. tethI A cAra vivAha dharmanI niSpattinAM aMga hovAthI dharmarUpa kahevAya che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 5. je vivAhamAM mAtA, pitA, baMdhunI saMmati na hoya paraMtu paraspara kanyA ane vara vacce anurAga thavAthI saMbaMdha thAya te gAMdharva vivAha che. 3. koI pitA koI sAthe zarata kare ke A kArya tuM karIza to tane A mArI kanyA ApIza. e prakAranA paNabaMdhathI kanyA Ape te AsuravivAha che; kema ke te rIte karavAthI kanyAnuM ahita thavAno saMbhava rahe. 7. koI mAtA, pitA kanyA AdinI icchA vagara potAnA baLathI kanyAnuM grahaNa kare to te rAkSasavivAha che. 8. sUtela pramattakanyAne grahaNa kare te paizAcavivAha che. A cAra vivAha adharmarUpa che. A adharmarUpa vivAhathI paNa vara-kanyAne anapavAda paraspara ruci thAya arthAt potAnA kuLane ucita dharma karavAmAM vyAghAta na thAya tevI paraspara ruci thAya to te cAra prakAranA adharmarUpa vivAha paNa dharmarUpa bane che; kema ke zuddha strInI prApti karavI te vivAhanuM phaLa che. ane A adharmarUpa cAreya prakAranA vivAhathI paNa koIne dharmamAM sahAyaka thAya tevI strInI prApti thaI hoya to te vivAhathI te gRhasthanuM hita thAya che, mATe te vivAha paNa dharmarUpa kahevAya che. dharmamAM sahAyaka evI zuddha strInI=patnInI, prAptinuM phaLa : 1. suMdara putranI saMtatinI prApti che. 2. anupahita cittavRtti che=paraspara kleza nahi thavAthI baMnenI cittavRtti haNAtI nathI paraMtu potAnI bhUmikAne anurUpa ucita kRtyane anukULa cittavRtti rahe che. 3. gRhakRtyanuM suvihitapaNuM gRhasthanAM gRhakRtyo sArI rIte thAya te, zuddha strInA lAbhanuM phaLa che. 4. abhijAtya AcAronuM vizuddhapaNuM potAnA kuLanA suMdara AcAronuM vizuddha pAlana, zuddha strInA lAbhathI thAya che. 5. deva, atithi, bAMdhavAdino nirdoSa satkAra e suMdara prakRtivALI strInI prAptithI thAya che. tethI gRhasthanuM jIvana kAluSya vagaranuM ane svamulane ucita evA AcArone pALavA mATe samartha bane che. strInA zIlanA rakSaNanA upAyo - vaLI, strInA zIlanA rakSaNanA upAyo A che - 1. gRhakRtyomAM strIne pravartAvavI. jethI yuvAvasthAmAM navarI - ekalI besIne nirarthaka vicAromAM cittane pravartAvI kAmavikArathI te pIDAya nahi. 2. parimita arthano saMyoga :- puruSa Akho divasa dhana pAchaLa rahe to strInI icchA saMtoSAya nahi tethI satata asaMtuSTa manavALI tene vikAro satAve tethI kulIna paNa strIzIlanuM rakSaNa karI zake nahi mATe puruSe parimita arthaupArjanamAM yatna karavo joIe. 3. asvataMtratA : yuvAna strIne ekalI icchA pramANe javAnI svataMtratA ApavAmAM Ave to game tyAM jAya, game te pravRtti kare jethI yauvananA unmAdane kAraNe zIla nAza thavAno prasaMga Ave tethI tene svataMtrapaNAthI javAno niSedha karavo paraMtu sadA vaDIlone pUchIne ja ucita sthAne javAnI anujJA ApavI. te strInA zIlanA rakSaNano upAya che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / zloka-pa thI 14 4. sadA mAtA tulya umaralAyaka strIonA samUha sAthe te yuvAna strIne rAkhavI jethI te sarvanA sAnnidhyanA kAraNe paNa tenA zIlamAM dUSaNa na Ave; kema ke uMmaralAyaka strIo sAthe vasavAthI vikAra pedA thAya tevA vicAra paNa AvavAno kulIna strIne saMbhava nathI. zA ApA TI : tathA ziSyante sma ziSTA vRttasthajJAnavRddhasevopalabdhavizuddhazikSA manujavizeSAsteSAmAcArazcaritaM yathA"lokApavAdabhIrutvaM dInAbhyuddharaNAdaraH / / kRtajJatA sudAkSiNyaM, sadAcAraH prakIrtitaH / / 1 / / sarvatra nindAsaMtyAgo varNavAdazca sAdhuSu / ApadyadainyamatyantaM, tadvatsaMpadi namratA / / 2 / / prastAve mitabhASitvamavisaMvAdanaM tathA / pratipannakriyA ceti, kuladharmAnupAlanam / / 3 / / . asadvyayaparityAgaH, sthAne caiva kriyA sadA / pradhAnakArye nirbandhaH, pramAdasya vivaja'nam / / 4 / / lokAcArAnuvRttizca, sarvatrocitapAlanam / pravRttirgarhite neti prANaiH kaNThagatairapi / / 5 / / " [yogabindu gA. 126-30] ityAdi, tasya prazaMsA prazaMsanaM puraskAra ityarthaH / tathA"guNeSu yatnaH kriyatAM kimATopaiH prayojanam / vikrIyante na ghaNTAbhirgAvaH kSIravivarjitAH" / / 1 / / tathA"zuddhA prasiddhimAyAnti, laghavo'pIha netare / tamasyapi vilokyante, dantidantA na dantinaH" / / 2 / / iti // 3 // ToDArtha : tathA ..... iti / / so ThesI zuddha mAyarA cha ta zaSTa ThevAyavratamA rahelA jJAnavRddhI sevAthI upalabdha (prApta) vizuddha zikSAvALA manuSyavizeSa, ziSTo kahevAya. teono AcAra-caritra te ziSTAcAra che. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / zloka-5 thI 14 te ziSTAcAranuM svarUpa "yathA'thI batAve che - "1. lokApavAdabhIrupaNuM 2. dInAdinA uddharaNamAM Adarayatna 3. kRtajJatA 4. sudAkSiNya sadAcAra kahevAya che. 5. sarvatra niMdAno saMtyAga 6. sajjanano varNavAda=sajjananI prazaMsA. 7. ApattimAM adaivya. 8. tenI jema saMpattimAM atyaMta namratA. 9. prastAvamAMavasare, mitabhASIpaNuM 10. avisaMvAdana=paraspara manavacanakAyAnA yogonuM paraspara visaMvAdarahitapaNuM. 11. pratipanna kriyA=svIkArAyelAM athavA svIkArelAM vratonI ucita AcaraNA ane 12. kula dharmanuM anupAlana=potAnA kulane ucita dharmanuM pAlana. 13. asadvyayano parityAga. 14. sthAnamAM ja sadA kriyA=ucita sthAne ja sadA pravRtti. 15. pradhAna kAryamAM Agraha AtmAne hitakArI evAM zreSTha kAryomAM Agraha 16. pramAdanuM varjana madyapAnAdino tyAga. 17. lokAcAranI anuvRtti=suMdara lokonA AcAranuM sevana. 18. sarvatra aucityanuM pAlana. 19. kaMThagata prANo vaDe paNa gahita kRtyomAM pravRttino abhAva=prANAMte paNa kulane dUSita kare tevA nidanIya akAryano tyAga." (yogabiMdu zloka - 126-130) ityAdi=prastuta zlokomAM kahelA ziSTAcArothI anya ziSTAcAronuM grahaNa che. tenI=ziSTAcAranI, prazaMsA=prazaMsana puraskAra AgaLa karavuM e prakArano artha che. te ziSTAcAranuM prazaMsana "tathA thI batAve che - "guNomAM yatna karo, ATopa vaDe zuM prayojana che? ghaMTa vagADavAthI kSIra vivajita evI gAya vecAtI nathI." ane "ahIM=jagatamAM, laghu paNa zuddha AcAravALA jIvo prasiddhine pAme che; itara=moTA paNa azuddha AcAravALA jIvo prasiddhi pAmatA nathI. aMdhakAramAM paNa hAthInA dAMta dekhAya che. hAthI dekhAto nathI." tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. mA bhAvArtha - (3) ziSTAcAra-prazaMsA te sAmAnyathI gRhasthadharma che : jeo saMyamamAM hoya, jJAnavRddha hoya tevA tyAgIonI sevAthI upalabdha thayelA vizuddha zikSAvALA manuSyavizeSo, ziSTo che. ane tevA ziSTapuruSo je AcaraNA kare te ziSTAcAra kahevAya. tevA ziSTapuruSonI AcaraNAnI haMmezAM je prazaMsA karavI te gRhasthano sAmAnyadharma che. tethI je gRhastho ucita pravRttinA pakSapAtI hoya teo haMmezAM ziSTapuruSonA AcAro pratyenA pakSapAtavALA hoya che. ane zakti pramANe te AcArone jIvanamAM sevavAno prayatna karanArA hoya che. ahIM ziSTAcAranuM svarUpa yogabiMdunA pAMca zlokonA uddharaNathI batAvela che te vizeSathI yogabiMdu" graMthathI jANavuM. ziSTAcAranuM prazaMsana kaI rIte karavuM joIe ? te spaSTa kare che - guNomAM yatna karavo joIe. ATopa vaDe prayojana zuM che ? arthAt svayaM guNomAM yatna na karatA hoya Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 ane pote guNavAna che tevuM batAvavA vaDe koI prayojana nathI; kema ke guNomAM karAyelA yatnathI ja guNa niSpanna thAya che. potAnuM e kathana dRSTAMtathI spaSTa kare che - ghaMTa vagADIne gAyane vecavA mATe prayatna karavAmAM Ave topaNa dUdha nahi ApatI gAya vecAtI nathI. paraMtu dUdha ApatI hoya to vecAya che tema svamukhe potAnA guNonI prazaMsA karavAthI guNo AvatA nathI. paraMtu guNamAM yatna karavAthI ja guNanI prApti thAya che. A prakAre jeo ziSTAcAranuM prazaMsana kare teomAM ziSTa puruSonA guNo prApta thAya che. anya paNa ziSTAcAranI prazaMsAne kahenAra vacana batAve che - sAmAnya paNa zuddha manuSyo prasiddhimAM Ave che arthAt dhanAdi samRddhithI sAmAnya hoya ke pratibhAdithI sAmAnya hoya chatAM zuddhAcAravALA hoya to loko teo pratye AdarathI jue che; jyAre jeo zuddha AcAravALA nathI ane potAnA guNonA guNagAna kare che tevA moTA hoya athavA samRddhivALA hoya ke bolavAnI pratibhAvALA hoya to paNa suMdara AcAravALA nahi hovAthI prasiddhimAM AvatA nathI. temAM dRSTAMta batAve che - hAthInA dAMta nAnA hovA chatAM sapheda hovAthI aMdhakAramAM dekhAya che. ane hAthI moTo hovA chatAM kALo hovAthI aMdhakAramAM dekhAto nathI. te rIte guNarahita jIvo prasiddhine prApta karatA nathI ane hAthInA dAMta jevA nAno paNa mANaso temanA zuddha AcArathI prasiddhine prApta kare che. A rIte jeo haMmezAM vicAre che teono ziSTAcAra pratyeno pakSapAta vadhe che tethI teomAM ziSTonA AcAro pragaTa thAya che. A TIkA - tathA arayaH zatravasteSAM SaDvargo'yuktitaH prayuktAH kAmakrodhalobhamAnamadaharSAH, yataste ziSTagRhasthAnAmantaraGgA'rikAryam kurvanti, tatra-paraparigRhItAsvanUDhAsu vA strISu durabhisandhiH kAmaH, avicArya parasyAtmano vApAyaheturantarbahirvA sphuraNAtmA krodhaH, dAnAheSu svadhanApradAnam akAraNaparadhanagrahaNaM ca lobhaH, durabhinivezAroho yuktoktAgrahaNaM vA mAnaH, kulabalaizvaryavidyArUpAdibhirahaGkArakaraNaM parapradharSanibandhanaM vA madaH, nirnimittamanyasya duHkhotpAdanena svasya dyUtapApAdyanarthasaMzrayeNa vA manaHpramodo harSaH / tato'syAriSaDvargasya tyajanamanAsevanam / eteSAM ca tyajanIyatvamapAyahetutvAt yadAha "dANDakyo nAma bhojaH kAmAt brAhmaNakanyAmabhimanyamAnaH sabandhurASTro vinanAza, karAlazca vaidehaH 1 krodhAjjanamejayo brAhmaNeSu vikrAntastAlajaGghazca bhRguSu 2 lobhAdailazcAturvarNyamatyAhArayamANaH, sauvIrazcAjabinduH 3 mAnAdrAvaNaH paradArAnaprayacchan duryodhano rAjyAdaMzaM ca 4 madAddambhodbhavo bhUtAvamAnI, haihayazcArjunaH 5 harSAdvAtApiragastyamabhyAsAdayan, vRSNisaGghazca dvaipAyanam / " [kauTilIyam arthshaastrm-1|6] iti 4 / / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 TIkArca - tathA rUti | ane araya zatruo, teono Savargazatruono Savarga, ayuktithI=ayogya rIte, prayoga karAyelA kAma, krodha, lobha, mAna, mada ane harSa che. je kAraNathI teo=ayuktithI prayoga karAyelA kAmakrodhAdi, ziSTa gRhasthonA aMtaraMga zatrunuM kArya kare che. - tyAM=ariSavargamAM (1) para parigRhItA athavA nahi paraNelI strIomAM durabhisaMdhiekharAba abhilASa, kAma che. (2) vicAryA vagara bIjAne ke potAne apAyanoanarthano, hetu evo aMtaraMga ke bahiskUraNa svarUpa krodha che. (3) dAna yogyamAM svadhananuM apradAna ane akAraNa paradhananuM grahaNa lobha che. (4) duraabhinivezano Aroha athavA ucita kahevAyelAnuM agrahaNa mAna che. (5) kula, bala, aizvarya, vidyA, rUpa AdithI ahaMkAranuM karaNa athavA paranA pradhaSanuM kAraNa mada che. (6) lilimita ane duHkha utpAdanathI athavA potAnA dhUta, pApaRddhi Adi anarthanA saMzrayaNathI manano pramoda harSa che, tethI A ariSavarganuM tyajata anAsevana, gRhasthano dharma che tema avaya che. ane AmanuM ariSavarganuM, tyajakIyapaNuM apAyanuM hetupaNuM hovAthI che=anartha hetupaNuM hovAthI che, je kAraNathI kahe che - dAMDakya nAmanA bhoje kAmathI brAhmaNa kanyAne grahaNa karatA baMdhu sahita rASTrano vinAza karyo. karAla evo videha=bhayaMkara evo videhano rAjA, kAmathI nAza pAmyo. krodhathI janmejaya nAmano rAjA brAhmaNomAM vikrAMta=brAhmaNo upara prahAra karato, nAza pAmyo. bhRguomAM= bhRguvaMzIomAM, prahAra karato tAlajaMgha rAjA nAza pAmyo. lobhathI aila nAmano rAjA cAturvarNanA atyAhArayamANa=dhanane grahaNa karato, nAza pAmyo. sauvIranareza ajabiMdu-sauvIranagarano rAjA ajabiMdu, lobhathI vinAza pAmyo. mAnathI rAvaNa paradArAne nahi Apato vinAza pAmyo. mAnathI duryodhana pAMDavone rAjyanA aMzane nahi Apato vinAza pAmyo. daMbhathI udbhava=daMbhavALo, bhUtano avamAnI=potAnI saMpattinA abhimAnavALo, evo haihaya dezano rAjA arjuna madathI vinAza pAmyo. harSathI vAtApi nAmano asura agamya RSine pIDA karato hato. ane vRSNisaMgha=yAdavavaMza, dvaipAyanane pIDA karato hato. (kauTilIya arthazAstra 1/6) tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. kA. bhAvArtha - (4) ariSaDravargano tyAga sAmAnyathI gRhasthadharma che - gRhastha mATe ayuktithI prayoga karAyelA kAma, krodha, lobha, mAna, mada ane harSa e cha ariSavarga che; kema ke ziSTa gRhasthanA ziSTapaNAno vinAza karavAnuM kAraNa te cha zatruo che. tethI dharmapradhAna evA ziSTa Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 33 thavA mATe gRhastha aMtaraMga zatrunuM kArya karanArA evA A cha zatruno tyAga karavo joIe. te ariSaDU varganuM svarUpa A pramANe che - 1. asamaMjasa kAma - para dvArA grahaNa karAyelI strImAM athavA nahi paraNelI strImAM kharAba adhyavasAya kAma che. 2. asamaMjasa krodha:- vicAryA vagara sva ane paranA anarthano hetu aMtaramAM skurAyamAna thato athavA bahAra dekhAto evo krodha te asamaMjasa krodha che. ane sadgahastha A rIte vicAryA vagara kyAMya gusso kare nahi. prasaMge koInA hitArthe ke koI prayojanathI krodha kare to hitAhitano vicAra karIne kare. 3. asamaMjasa lobha - dAnayogya evA pAtramAM potAnA dhananuM apradAna ane koI kAraNa vagara paranA dhananuM grahaNa karavuM te asamaMjasa lobha che. Avo lobha ziSTapuruSanA zatrunuM kArya kare che mATe ziSTapuruSoe teno tyAga karavo joIe. 4. asamaMjasa mAnaH- durabhinivezano Aroha athavA yuktiyukta kahevAyelA kathananuM agrahaNa te asamaMjasa mAna che. je jIvone potAnA kathanamAM khoTo Agraha hoya che. te durabhinivezavALA che athavA koI vyakti yuktiyukta kathana kare chatAM tene svIkAre nahi paraMtu pote je mAne teno Agraha rAkhe te asamaMjasa mAna che. je ziSTatvano nAza karanAra hovAthI ziSTapuruSoe teno tyAga karavo joIe. 5. asamaMjasa madaH- potAnuM kula, potAnuM baLa, potAnuM aizvarya, potAnI vidyA ke potAnuM rUpa AdithI ahaMkAra karavo te asamaMjasa mada che. athavA parane utArI pADavAnI pravRttinuM kAraNa asamaMjasa mada che. Avo mada ziSTapuruSa kare nahi. 7. asamaMjasa harSa - nirnimitta anyane duHkha utpAdana dvArA harSa te asamaMjasarUpa harSa che. jema ramUjane kAraNe guNasena kumArane purohitaputra agnizarmAne gadheDA para besADIne tenI mazkarI karavAthI je harSa thato hato te harSa nirnimita anyane duHkha utpAdanarUpa hovAthI asamaMjasa harSa che. athavA jugAra, pApavALI Rddhi Adi anarthanA AzrayaNathI manano je pramoda te asamaMjasa harSa che. jema keTalAka jIvomAM jugAra ramIne dhananI prApti thAya athavA to khoTAM-sAcAM kArya karIne dhananI prApti thAya, te vakhate je manano pramoda thAya te asamaMjasa harSa che ane Avo harSa ziSTapuruSo dhAraNa kare nahi. ariSavarganuM AvuM svarUpa jANyA pachI asamaMjasa kAma, krodha, lobha, mAna, mada, harSa Adi sarva ziSTapuruSone tyAga karavA yogya che. kAraNa ke tenAthI A bhavamAM ja anartha thAya che. jenAM dRSTAMto kauTilyanA arthazAstranA ullekhathI graMthakArazrIe batAvyAM che. kA TIkA : tathA indriyANAM zrotrAdIndriyANAM jaya atyantA''saktiparihAreNa svasvavikAranirodhaH, indriyajayo hi puruSANAM paramasampade bhavati, yadAha Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / bloka-5 thI 14 "ApadAM kathitaH panthA, indriyANAmasaMyamaH / tajjayaH sampadA mArgA, yeneSTaM tena gamyatAm / / 1 / / indriyANyeva tatsarvaM, yatsvarganarakAvubhau / nigRhItAni yuni, svara narAya pArA" rUti ! sarvathendriyajayastu yatInAmeva, iha tu sAmAnyato gRhasthadharma evAdhikRtastenaivamuktaM yuktamiti 5 / / TIkArya : tathA rUti aaaa ane atyaMta AsaktinA parihArathI sva-sva vikArano virodha zrotrAdi indriyono jaya che. indriyano jaya puruSane parama saMpatti mATe thAya che. jene kahe che - "Apattino paMtha Indriyono asaMyama kahevAyo che. teno jaya=Indriyono jaya, saMpattino mArga che. jenAthI ISTa che tenAthI jAo=je mArgathI javuM tamane ISTa che te mArgathI tame jAo. indriyo ja te sarva che. je svarga ane naraka-ubhayarUpa che. vigRhIta evI Indriyo svarga mATe che ane suSTa chUTI mukAyelI indriyo, naraka mATe che." kRti' uddharaNanI samApti arthe che. vaLI sarvathA indriyano jaya yatione ja che. vaLI ahIM prastuta graMthamAM, sAmAnyathI gRhastha dharma ja adhikRta che. te kAraNathI A pramANe kahevAyeluM yukta che=atyaMta AsaktinA parihArathI sva-sva vikArano virodha indriyajaya che, e pramANe je pUrvamAM kahevAyuM te yukta che. ti' zabda IndriyajayanA kathananI samApti mATe che. pAA bhAvArtha :(5) indriyono jaya te sAmAnyathI gRhasthadharma che? gRhasthoe zrotrAdi pAMceya indriyomAM atyaMta Asaktino parihAra karIne potAnA gRhastha dharmanuM pAlana karavuM joIe; kema ke indriyano jaya puruSane parama saMpattinuM kAraNa bane che. je kAraNathI anyatra kahevAyuM che. anyatra zuM kahevAyuM che ? te spaSTa kare che - indriyono asaMyama Apattino mArga kahevAyo che. je jIvone rasendriya pratye saMyama nathI te jIvo rasanAne vaza thaIne AhAra kare che ane dehano vinAza kare che. vaLI je jIvone rasendriyano saMyama nathI teo atyaMta varya evA mAMsAdi padArthonuM sevana karIne durgatimAM jAya che. tethI indriyono asaMyama Apattino paMtha kahevAyo che. vaLI indriyono saMyama saMpattino mArga che. je jIvone rasendriya para saMyama che te jIvo dehane anukULa hoya teTalo ja pramANopeta AhAra kare che. jethI dehane rogAdinA anartho thatA nathI. vaLI atyaMta varya evA mAMsAdino tyAga kare che tethI paralokanA anartho prApta thatA nathI. sarva Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 35 indriya u52no asaMyama te-te indriyane 52vaza thaIne gRhastha dvArA akArya karAve che mATe pAMceya indriyono, atyaMta AsaktinA parihArathI gRhasthe nirodha karavo joIe. A rIte indriyonA asaMyamanuM ane indriyonA saMyamanuM phaLa batAvIne upadeza ApatAM kahe che ke Apattino mArga ke saMpattino mArga je tamane iSTa hoya te mArge tame jAva. tethI e phalita thAya ke Apattino mArga koIne iSTa nathI ane saMpattino mArga sarvane iSTa che mATe sarvajIvoe indriyo upara saMyama rAkhavo joIe. vaLI kahe che ke indriyo ja svarga-naraka ubhayarUpa che. nigRhIta indriya svarga mATe thAya che ane anigRhIta indriya naraka mATe thAya che. tethI e phalita thAya ke je jIvone indriyo para saMyama che teo koIpaNa indriyane paravaza thaIne asadAcAra sevatA nathI. jethI teonI nigRhIta indriyo sadAcAranA sevana dvArA svarganuM kAraNa bane che ane jeonI indriya nigRhIta nathI paraMtu yatheccha pravarte che, teo indriyane 52vaza sarva pApo karIne narakamAM jAya che. ahIM 'indriyajaya'no artha karatAM kahyuM ke atyaMta AsaktinA parihArathI sva-sva vikArano nirodha indriyajaya che. tethI prazna thAya ke atyaMta Asaktino parihAra kema kahyo ? vastutaH sarvathA AsaktinA parihArathI indriyonA vikArano nirodha te indriyajaya kahevAya ema kahevuM joIe. tethI graMthakArazrI kahe che ke sarvathA indriyono jaya munine ja che. ane ahIM muninA indriyajayanuM varNana prastuta nathI. paraMtu, sAmAnyathI gRhasthadharmanuM varNana prastuta che. ane gRhastho indriyanI lAlasAne kAraNe yatidharma svIkArI zakatA nathI topaNa vivekI gRhasthoe atyaMta AsaktinA parihArathI indriyono nirodha karavo joIe. te batAvavA mATe 'indriyajaya'no artha karyo ke atyaMta AsaktinA parihArathI sva-sva vikArano nirodha 'indriyajaya' che. pA TIkA H tathA upaplutaM svacakraparacakravikSobhAt durbhikSamArItijanavirodhAdezcAsvasthIbhUtaM yat sthAnaM grAmanagarAdi tasya vivarjjanaM pariharaNam, atyajyamAne hi tasmin dharmArthakAmAnAM pUrvArjitAnAM vinAzena navyAnAM cAnupArjanenobhayalokabhraMza eva syAt 6 / / / / 6 / / TIkArya : tathA svAt / ane upapputa=svacakra ane paracakranA vikSobhathI=virodhathI, ane durbhikSa, mArI, iti ane jananA virodhAdithI, asvasthIbhUta je grAmanagarAdi sthAna tenuM vivarjana=pariharaNa= tyAga, te upapputa sthAnanuM vivarjana che ane te nahi tyAga karAye chate pUrvamAM ajita evA dharma, artha, kAmano vinAza thavAthI ane navIna evA dharma, artha, kAmanuM upArjana nahi thavAthI ubhayalokano bhraMza ja thAya. SII IICII Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 bhAvArtha : (6) upaThuta sthAnano tyAga te sAmAnyathI gRhasthadharma che - sahastha dharma, artha, kAma traNamAM puruSArtha karanArA hoya che ane temAM paNa dharmane pradhAna karanArA hoya che. tethI sadgahasthanA dharma, artha, kAmanA puruSArtha Aloka-paraloka mATe hitakArI hoya che ane tevA sagRhastho koI gAma-nagaramAM rahetA hoya ane te gAma, nagara svacakra ane paracakranA vikSobhathI asvasthIbhUta hoya arthAt gAmavAsI loko dvArA tyAM upadravo thatA hoya te svacakranA upadravo che. athavA to anya rAjAonA te nagaramAM vAraMvAra upadrava thatA hoya to te nagara paracakranA vikSobhavALuM che athavA to te nagaramAM durbhikSa, mArI ke anya upadravo thayA hoya jethI gRhasthanI jIvanavyavasthA sArI rIte thaI zakatI na hoya tevA upadravavALA nagaranuM sagRhastha varjana karavuM joIe. te sagRhasthanA dharmanuM aMga che; kema ke te sthAnanuM varjana karavAmAM na Ave to pote je dharmanuM sevana kareluM che tenAthI je suMdara citta banyuM che teno vinAza thAya. vaLI, je pote artha upArjana karyuM che ane je bhogasAmagrI bhegI karI che te sarvano vinAza thAya ane tethI te sadguhastha AlokamAM paNa duHkhI thAya che ane paralokamAM paNa duHkhI thAya che. vaLI tevAM upadravavALA sthAnamAM rahevAthI dharma, artha ane kAmanA navIna upArjanamAM samyakyatna thato nathI ane dharmanuM sevana nahi thavAthI uttamacitta thatuM nathI. artha ane bhoga sAmagrI nahi maLavAthI citta haMmezAM kAluSyavALuM rahe che. tethI AlokamAM klezane pAme che ane janmAtaMramAM durgatine prApta kare che. mATe sagRhastha upadravavALA sthAnano tyAga karavo joIe. kA kA TIkA : tathA na vidyante naikAni bahUni nirgamadvArANi niHsaraNamArgA yatra yathA syAttathA, gRhasya agArasya, vinivezanaM sthApanam, bahuSu hi nirgameSu anupalakSyamANanirgamapravezAnAM duSTalokAnAmApAte strIdraviNAdiviplavaH syAt [atra cAnekadvAratAyAH pratiSedhena virodhividhirAkSipyate, tataH pratiniyatadvArasurakSitagRho gRhasthaH syAditi labhyate?], tathAvidhamapi gRhaM sthAna eva nivezituM yuktam nAsthAne, sthAnaM tu zalyAdidoSarahitaM bahaladUrvApravAlakuzastambaprazastavarNagandhamRttikAsusvAdujalodgamanidhAnAdimacca sthAnaguNadoSaparijJAnaM ca zakunasvapnopazrutiprabhRtinimittAdibalena / sthAnameva vizinaSTi 'suprAtivezmike' iti, zobhanAH zIlAdisaMpannAH prAtivezmikA yatra tasmin, kuprAtivezmikatve punaH 'saMsargajA doSaguNA bhavanti' [ ] iti vacanAt nizcitaM guNahAnirutpadyata iti taniSedhaH, duSNAtivezmikAstvete zAstraprasiddhAH / "khariA tirikkhajoNI, tAlAyarasamaNamAhaNa susANe / vari adavA gima, ari urjita machaMdhA III" [onivRtti: T-767] Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 punaH kiMbhUte sthAne? 'anatiprakaTaguptake' atiprakaTamasaMnihitagRhAntaratayA'tiprakAzam, atiguptaM gRhAntaraireva sarvataH satrihitairanupalakSyamANadvArAdivibhAgatayAtIva pracchannam, tadevAtiguptakaM svArthe kaH nAtiprakaTam anatiprakaTam, nAtiguptakamanatiguptakam, tato'natiprakaTaM cA'natiguptakaM ceti dvandvastasmin, atiprakaTe sthAne kriyamANaM gRhaM paripArzvato nirAvaraNatayA caurAdayo niHzaGkamanaso'bhibhaveyuH, atigupte ca sarvato gRhAntarairniruddhatvAnna svazobhAM labhate, pradIpanAdyupadraveSu ca duHkhanirgamapravezaM ca syAt 7 / / / 7 / / TIkArca - tathA .... - . ane taika=bahu, nirgamadvArA=niHsaraNamArgo, jemAM vidyamAna nathI tevuM je pramANe thAya=bahu nirgamaDhAro vagaranuM thAya, te prakAranA gharanuM vinivezana=sthApana, gRhastha karavuM joIe; kema ke bahu nirgama dvAromAM nahi dekhAtA nirgamasthAnathI praveza karatA duSTalokonA AgamanamAM strI, dhana, Adino viplava thAya=vinAza thAya. (ahIM=aneka nirgamAravALA gharamAM aneka dvAratAnA pratiSadhathI virodhividhino AkSepa thAya che, tethI pratiniyata dvArathI surakSita gRhavALo gRhastha thAya. e pramANe prApta thAya che.) tevA prakAranuM gRha paNa sthAnamAM ja karavuM yukta che asthAnamAM nahi. vaLI zalyAdidoSathI rahita bahala, dUrvApravAla, kuzastaba, prazastavarNa - prazastagaMdhavALI mATI, susvAdu jalanA udgama ane vidhAnAdivALuM sthAna che ane sthAnanA guNa-doSanuM parijJAna zakuna, svapna, upakRti vagere nimittAdi baLathI jANavuM. vaLI te sthAnane ja vizeSathI batAve che - suMdara pADozIvALA sthAnamAM ghara karavuM joIe=zobhana zIlAdi saMpanna evA pADozI jyAM che te sthAnamAM ghara karavuM joIe. vaLI, kharAba pADozIvALA sthAnamAM saMsargathI guNa-doSo thAya che e prakAranuM vacana hovAthI nizcita guNahAni utpanna thAya che. ethI teno niSedha chekharAba pADozIvALA sthAnamAM ghara karavAno niSedha che. vaLI, kharAba pADozIo zAstramAM prasiddha A che. khariA=dviakSarikAvALA, jyAM rahe te gRhasthane mATe anAyatana che. tirikbajoNI tiryaMco, jyAM rahetA hoya te paNa anAyatana che. tAlAyara cAraNo, jyAM rahetA hoya te anAyatana che. zramaNa-zAkyAdi sAdhu, jyAM rahetA hoya te anAyatana che. mAhaNa=brAhmaNo, jyAM rahetA hoya te anAyatana che. susANa=mazAna, te anAyatana che. vaguri=zikArI, gumpiannagulmikA gosipAlA, hariesa=hariesA, pulida=bhIla, machaMdhA=masyagaMdhA, A badhA jyAM rahetA hoya te anAyatana che=gRhasthane rahevA yogya sthAna nathI." (oghaniryukti, gA. 767) vaLI, gRhastha kevA sthAnamAM ghara karavuM joIe ? te batAve che - atiprakaTa ke anatigupta sthAnamAM gRha karavuM joIe. atiprakaTa asaMnihita gRhAttarapaNuM hovAne kAraNe atiprakAzaka ane atigupta=sarvata =cAre bAjuthI; saMnihita evA gRhAtaro vaDe ja Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 anupalakSyamANadvArAdinA vibhAgapaNAne kAraNe atyaMta pracchanna, te ja atiguptaka, svArthamAM "' pratyaya che. tethI ta atiprakaTa atiprakaTa, na atigupta anatigupta tyArapachI anatiprakaTa ane anatigupta e pramANe dvanda samAsa karavo. temAMetevA sthAnamAM, gRha karavuM joIe nahi ema anvaya che; kema ke atipragaTa sthAnamAM karAtuM gRha cArebAjuthI nirAvaraNa hovAne kAraNe corAdi niHzaMka manavALA abhibhava kare ane atiguptamAM sarvathI gRhAttarothI viruddhapaNuM hovAne kAraNe svazobhAne prApta karatuM nathI=ghara potAnI zobhAne prApta karatuM nathI, ane agni AdinA upadravomAM duHkhethI nirgamata ane praveza thAya. 7mA IIkA bhAvArtha :(7) anatipragaTa ane anatigupta evA suMdara pADozIvALA sthAnamAM aneka nirgamatkAra vagaranA gRhanuM sthApana te sAmAnyathI gRhastha dharma che - gRhastha gRhanuM sthApana kevA sthAne karavuM joIe ? tenuM svarUpa batAve che - je sthAna zalyAdi doSathI rahita hoya arthAt je bhUmimAM hADakAdi zalya na hoya tevA sthAne gRha karavuM joIe. vaLI durvAra, bahala, pravAlAdi nAmanI vanaspati jyAM ghaNI hoya, vaLI je jamInanI mATInA varNa, gaMdha vagere prazasta hoya ane jyAMthI susvAdu jalano udgama thato hoya ane je bhUmimAMthI nidhAnAdi prApta thatAM hoya tevI bhUmimAM gRha karavuM joIe. jethI gRhasthane gRhasthajIvanamAM upadravo prApta na thAya ane dharmaparAyaNa gRhastha paraspara aviruddha evA dharma, artha, kAma traNa puruSArthane samyaka sevIne Aloka ane paralokanuM hita sAdhI zake. jo te gRhastha asthAne=pUrvamAM varNana karyuM evA lakSaNa vagaranA sthAne, gRha kare to gRhasthajIvanamAM aneka jAtanI Apatti Ave jethI A loka ane paralokane hitakArI traNa puruSArthane gRhastha sAdhI zake nahi. vaLI, tevA sulakSaNavALA sthAnamAM paNa jyAM dharmaparAyaNa evA suMdara pADozI vasatA hoya tevA sthAne gRhastha gRha karavuM joIe; kema ke saMsargane kAraNe guNa-doSanI prApti thAya che. tethI sArA pADozIvALA sthAnamAM gRha karavAthI tenA saMsargane kAraNe paNa guNanI vRddhi thAya che. ane kharAba pADozIvALA sthAnamAM gRha karavAthI tenA saMsargane kAraNe doSonI vRddhi thAya che. mATe vivekI gRhastha suMdara guNavALA ane suMdara pADozIvALA sthAnamAM gRha karavuM joIe. paraMtu je-te sthAnamAM ane kharAba pADozIvALA sthAnamAM gRha karavuM joIe nahi. vaLI, suMdara bhUminA guNo ane doSonuM parijJAna gRhastha zakunathI, svapnathI ke upazruti vagerethI=ziSTa lokomAM thatI vAto vagerethI jANI levuM. jema suMdara pADozIvALI suMdara bhUmimAM gRha karavuM Avazyaka che tema gRha atiprakaTa na joIe ane atigupta na joIe. atipragaTa eTale najIkamAM bIjuM gRha na hoya paraMtu bIjAM gRha ghaNAM dUra dUra hoya ane ati gupta eTale cArebAjuthI saMnihita gRhothI ati pracchanna hoya arthAtu cArebAjuthI najIka rahelAM gRhothI DhaMkAyeluM hoya. ati pragaTa sthAnamAM gRha karavAthI cArebAju khulluM hovAne kAraNe coro vagere niHzaMkamAnavALA thaIne rAtri Adi samayamAM praveza kare to teothI thatA upadravane kAraNe gRhasthane aneka prakAranA klezanI prApti thAya. tethI Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 sagRhasthe bhAvimAM corAdinA upadravathI kleza na thAya tenI ucita vicAraNApUrvaka gRha ka2vuM joIe. vaLI, atigupta gRha hoya to gRhAntarathI niruddha hovAne kA2Ne arthAt bIjAM gRhothI gherAyeluM hovAne kAraNe, gRhanI zobhA prApta thatI nathI ane sagRhasthone tenA kAraNe haMmezAM cittamAM klezano saMbhava rahe che; kema ke sagRhastha saMpUrNa nirapekSa pariNAmavALA nathI. vaLI atigupta gRha hoya to agni Adino upadrava thAya tyAre temAMthI nIkaLavuM duSkara bane ane potAnI sArabhUta vastu grahaNa ka2vA mATe praveza ka2vo duSkara bane. tethI klezanI prApti thAya, mATe gRhasthe te rIte gRha karavuM joIe ke jethI klezanA nimittano parihAra thAya ane svasthatApUrvaka dharmapradhAna traNa puruSArthane sAdhI zake. 39 (upAdhyAya zrI yazovijayajI ma.sA.nI TippaNI pramANe e artha che ke aneka dvArano niSedha ka2vAthI virodhividhi AkSipta thAya che. tethI pratiniyata dvArothI surakSita gRhavALo gRhastha thAya. A vacanathI e prApta thAya ke dharmaparAyaNa gRhasthane gRha kema karavuM tenI ucitavidhi zAstra batAve che. jo ke, zAstra gRhasthanA AraMbhamAM pravRtti karAve nahi paraMtu gRhasthanuM jIvana Aloka ane paralokamAM sukhAkArI thAya te rIte dharmapradhAna evA traNa puruSArthane sevI zake mATe gRhasthane upakAraka evI gRhanirmANanI vidhi zAstra batAve che jethI te doSarUpa nathI.) nA I7nA TIkA H tathA pApAni dRSTAdRSTApAyakAraNAni karmANi tebhyo bhIrukatA bhayam, tatra dRSTApAyakAraNAni cauryapAradArikatvadyUtaramaNAdIni ihaloke'pi sakalalokasiddhaviDambanAni, adRSTApAyakAraNAni madyamAMsasevanAdIni zAstranirUpitanarakAdiyAtanAphalAni bhavantIti dRSTAdRSTApAyahetubhyo dUramAtmano vyAvarttanamiti tAtparyam 8 / / TIkArcaH Fe..... * tAtparyam / / ane pApo dRSTa-adRSTa anarthanAM kAraNo evAM karmo che=kRtyo che arthAt vartamAnamAM ane paralokamAM anarthanAM kAraNa evAM kRtyo che. tenAthI bhIrukatA=bhaya, te pApabhIrukatA che. temAM dRSTa apAyakAraNa corI, pAradArikapaNuM, dyUtaramaNAdi AlokamAM paNa sakalalokasiddha viDaMbanAnAM kAraNo che ane adRSTa apAyakAraNa=paralokanA anarthanAM kAraNa evAM magha, mAMsa sevanAdi zAstramAM nirUpita narakAdi yAtanAnA phalavALAM thAya che. tethI duSTa ane aTThaSTa apAyanA hetuthI AtmAne dUra vyAvartana kare arthAt AtmAne dUra rAkhe e prakAranuM tAtparya che. 8 / / bhAvArtha: (8) pApabhIrutA te sAmAnyathI gRhasthadharma che H je kRtyo dRSTa apAyanAM kAraNa hoya arthAt vartamAnamAM anarthanAM kAraNa hoya ane je kRtyo adRSTa apAyanAM kAraNa hoya arthAt paralokamAM anarthanAM kA2Na hoya te kRtyo pApo kahevAya. ane tevAM kRtyothI Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 sagRhastha haMmezAM bhaya pAme che. arthAt tevAM kRtyo potAnAthI sevana na thAya tenI ciMtA rAkhe che. te pApabhIrutA guNa che. temAMthI je kRtyo AlokamAM anarthanAM kAraNa hoya te dRSTa apAyanAM kAraNa kahevAya. jema corI karavAthI ke parastrI gamana karavAthI ke jugAra ramavAthI A lokamAM paNa viDaMbanA thavAnA prasaMgo Ave che tethI kaSAyane vaza thaIne gRhastha tevAM pApo kare nahi; kema ke vartamAnamAM tenA anarthono vicAra karIne vivekIpuruSa te pApothI dUra rahe che. je kRtyo paralokamAM anarthanAM kAraNa hoya te adRSTa apAyanAM kAraNa kahevAya. jema madya, mAMsa, vagerenuM sevana zAstramAM kahelI narakAdi yAtanAnA phalavALuM che. tethI paralokanA apAyanAM kAraNa madya-mAMsAdi che tema zAstravacanathI jANIne gRhastha tenA parivAra mATe yatna kare che ane sadA vartamAnanA anarthanA ane bhAvinA anarthanA hetu evAM pApono dUrathI tyAga kare che. 8ll TIkA : tathA khyAtasya prasiddhasya tathAvidhAparaziSTasaMmatatayA dUraM rUDhimAgatasya dezAcArasya-sakalamaNDalavyavahArarUpasya bhojanAcchAdanAdicitrakriyAtmakasya prapAlanamanuvarttanaM, tadAcArAtilaGghane taddezavAsijanatayA saha virodhasaMbhavenAkalyANalAbhaH syAditi, paThanti cAtra laukikAH- ... "yadyapi sakalAM yogI, chidrAM pazyati medinIm / tathApi laukikAcAraM, manasApi na laGghayet / / 1 / / " iti 9 / / TIkArya : tathA . ti | ane dezanA prasiddha evA AcAronuM pAlana ane khyAta=prasiddhaetevA prakAranA bIjA ziSTate saMmatapaNAne kAraNe atyaMta rUDhine pAmela evA dezanA AcAranuM=sakala maMDalanA vyavahArarUpa bhojana, AcchAdanAdi citra kriyArUpa vyavahAranuM prapAlana-anuvartana, gRhasthano dharma che; kema ke tenA AcAranA atisaMghanamAM-te dezanA AcAratA atilaMghanamAM, te dezanA vAsI janapaNAnI sAthe virodhano saMbhava hovAne kAraNe akalyANano lAbha thAya ane ahIM=zAcAranA pAlananA viSayamAM, laukiko kahe che - 'jo ke yogI sakala pRthvIne chidrorUpe jue che topaNa laukika AcAra manathI paNa laMghana kare nahi. ll1 ti" zabda uddharaNanI samApti arthe che. 9 bhAvArtha :(9) dezanA prasiddha evA AcAronuM pAlana te sAmAnyathI gRhasthadharma che - dezanA prasiddha AcAronuM tevA prakAranA bIjA ziSTane saMmatapaNAthI atyaMta rUDhine pAmela evA dezanA AcAronuM, gRhastha anuvartana karavuM joIe arthAt je dezamAM gRhastha raheto hoya te dezamAM bIjA ziSTa puruSo rahetA hoya ane teone je prakAranA jIvanavyavahAranA AcAro saMmata hoya te AcAronuM saddagRhastha pAlana karavuM joIe; kema ke te dezanA AcAronuM ullaMghana karavAmAM Ave to te dezamAM rahetA anya Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-5 thI 14 41 ziSTapuruSone ema lAge ke A dezanA vAsI loko karatAM jainono AcAro virodhavALA che mATe A jainono dharma sAro nathI e prakAre anarthanI prApti thAya. tethI te dezamAM vartatA ziSTapuruSane saMmata evA AcAranuM dharmapuruSe kyAreya ullaMghana karavuM joIe nahi. ahIM bhojana-AcchAdanAdi citra kriyArUpa AcAra grahaNa karavAthI e prApta thAya ke te dezamAM ziSTapuruSo kevuM bhojana kare che ? kevAM vastro dhAraNa kare che ? kevA prakAranuM bhojana teo tyAga kare che ? te jANIne te pramANe sagRhastha AcAronuM pAlana karavuM joIe. tethI ziSyalokone te gRhasthanA AcAro viparIta rUpe jaNAya nahi ane tenA badale svecchA pramANe te gRhastha vyavahAra kare to te dezanA lokone te AcAro viparIta rUpe jaNAya. lA TIkA :___ tathA sarveSu jaghanyottamamadhyamabhedeSu jantuSu, apavAdo'zlAghA taM karotItyevaMzIlo'pavAdI tatpratiSedhAdanapavAdI tasya bhAvastattvam apavAdAbhASaNamityarthaH, parApavAdo hi bahudoSaH yadAha vAcakacakravartI "paraparibhavaparivAdAdAtmotkarSAcca badhyate karma / nIcaitra prativamane moTivam II" [prazamaratiH 0 200] tadevaM sakalajanagocaro'pyavarNavAdo na zreyAn, kiM punaH nRpAmAtyapurohitAdiSu bahujanamAnyeSu? nRpAdyavarNavAdAttu prANanAzAdirapi doSaH syAt, ata uktaM 'nRpAdiSu vizeSata' iti 10 / / / / 8 / / TIkAMI - tathA ti che ane sarva jIvomAM jaghanya, uttama, madhyama bheTavALA sarva-jIvomAM, apavAdaka azlAghA=liMdA, tene kare che evA svabhAvavALo te apavAdI tenA pratiSedhathI=apavAdanA pratiSedhathI, apavAdI teno bhAva apavAdIno bhAva, te apavAdIpaNuM che apavAdanuM abhASaNa che=koInI liMdAnuM kiraNa e prakArano artha che. je kAraNathI parano apavAda paranI liMdA, bahu doSarUpa che. jene vAcaka cakravartI kahe che - "paranA paribhavarUpa parivAdathI=bIjAne paribhava kare tevI nidAthI ane AtmAnA utkarSathI=potAnI prazaMsAthI dareka bhavamAM aneka bhavanoTi sudhI durmoca=duHkhe karIne chUTe tevuM, nIcagotra karma jIva vaDe baMdhAya che." (prazamarati kA. 100) A rIte sakalajanagocara paNa=sakalaloka viSayaka paNa, avarNavAda zreyakArI nathI. vaLI, rAjA, amAtya, purohita Adi bahujanamAnya evA puruSomAM zuM kahevuM? arthAta teono avarNavAda atyaMta zreyakArItathIkema ke rAjAditA avarNavAdathI prANanAzAdi paNa doSa thAya. AthI rAjAdinA viSayamAM vizeSathI avarNavAda yukta nathI e pramANe kahevAyuM. 101 TA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 bhAvArtha :(10) sarvajIvomAM aniMdApaNuM ane rAjAdimAM vizeSathI aniMdApaNuM te sAmAnyathI gRhasthadharma che. sadgahastha koIpaNa jIvonI niMdA kare nahi. arthAt halakI koTinA jIvo hoya, uttama koTinA jIvo hoya ke madhyama koTinA jIvo hoya topaNa teonI niMdA kare nahi; kema ke paranI niMdA karavAmAM ghaNA doSo che? te doSo batAvavA ja umAsvAtijI mahArAje "prazamarati'mAM kahyuM che ke je jIvo bIjAne paribhava thAya tevo parivAda kare=niMdA kare, ane potAno loko AgaLa utkarSa batAve te jIva nIcagotra karma bAMdhe che je nIcagotra karma dareka bhavamAM vipAka batAve ane aneka bhavakoTi sudhI chUTe nahi tevuM baMdhAya che. mATe sagRhasthe koIne pIDAkArI thAya tevI anya vyaktinA avAstavika doSonI ke vAstavika doSonI paNa niMdA karavI joIe nahi. phakta te jIvonA hita arthe vivekapUrvaka tene, tenA doSo batAvIne sudhAravA yatna karavAmAM Ave to koI doSa nathI. paraMtu koInA paNa doSa joIne potAnA asahiSNu svabhAvane kAraNe tenI niMdA karavAmAM Ave to nIcagotra karmabaMdhanI prApti thAya che. A rIte sarvajIvo viSayaka avarNavAda tyAjya che. vaLI, ghaNA lokone mAnya evA rAjA, amAtya, purohita AdinA viSayamAM avarNavAda to atyaMta tyAjya che; kema ke teone khyAla Ave ke A puruSa mArI niMdA kare che to prANanAza Adino paNa prasaMga Ave. "AdithI anya anarthonI prApti paNa thAya. AthI gRhastha vizeSathI rAjA Adi viSayaka niMdA karavI joIe nahi. 1nA III TIkA - tathA Ayasya vRddhyAdiprayuktadhanadhAnyAdhupacayarUpasyocitazcaturbhAgAditayA yogyo vittasya vyayo bharttavyabharaNasvabhogadevA'tithipUjanAdiSu prayojaneSu viniyojanam, tathA ca nItizAstram- : "pAdamAyAnnidhiM kuryAt, pAdaM vittAya ghaTTayet / tharmomoyo parva, pAuM bhavyapoSam I?" kecittvAH"AyAdarddhaM niyuJjIta, dharme samadhikaM tataH / zeSa zeSa rvota, yatnatatucchadim III" AyAnucito hi vyayo roga iva zarIre kRzIkRtya vibhavasAramakhilavyavahArAsamarthaM puruSaM karoti / paThyate ca"AyavyayamanAlocya, yastu vaizramaNAyate / vireva unnena, soDatra vai zramatte " rUti zA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 TIkArtha H tA ... kRti|| ane Ayane=vRddhayAdine prayukta dhana-dhAnyAdinA upacayarUpa Ayarna, ucita evo=cAra bhAgAdipaNAthI yogya evo, dhanano vyaya te Aya-ucita vyaya che. vyayanA be bhAga batAve che. 1. bhartavyanuM bharaNa 2. svabhoga, deva atithi, pUjanAdi prayojanamAM vyaya ane te rIte= pUrvamAM kahyuM ke cAra bhAgAdipaNAthI dhanano vyaya karavo joIe te rIte, nItizAstra che. 43 "AyathI=dhananA lAbhathI pAda=cotho bhAga, nidhine kare=saMgrahane kare. pAdane=cothA bhAgane, dhanavRddhimAM yojana kare. dharma ane upabhogamAM pAdanecothA bhAgane kare ane bhartavyapoSaNamAM pAdane kare=cothA bhAgano vyaya kare." vaLI keTalAka kahe che "AyathI samadhika ardha dharmamAM vApare tenAthI zeSa vaDe-tenAthI zeSa dhana vaDe, yatnathI tuccha aihika zeSa kRtyo kare." zarIramAM roganI jema AyathI anucita vyaya vaibhavasArane kRza karIne=zreSTha vaibhavano vinAza karIne, akhila vyavahAramAM asamartha puruSane kare che. ane kahevAya che - - "Aya vyayanuM anAlocana karIne vaLI je dhanano vyaya kare che, te acira ja kAlathI=alpa ja kALathI, ahIM=jagatamAM, dhana vagarano thAya che." 'kRti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. 've' pAdapUrti arthe che. 11 / / bhAvArtha : (11) Aya-ucita vyaya te sAmAnyathI gRhasthadharma che H gRhastha pAse je dhana hoya te dhana dvA2A vepAra, vANijya AdithI tenI vRddhi kare che ane te vRddhirUpa je dhana te 'Aya' che. teno cAra bhAgAdipaNAthI gRhasthe vyaya ka2vo joIe ane temAM be bhAgathI vyaya batAve che. vyaya batAve che. eka bhAga bhartavyanA poSaNamAM vAparavo joIe ane eka bhAgathI potAnA bhoga ane devatA, atithi, pUjanAdi prayojanamAM vA52vo joIe. AnI sAkSI rUpe nItizAstrano pATha Ape che tethI e prApta thAya ke vyApArAdithI je dhana prApta thAya tenA cAra bhAga karavA joIe. eka bhAga bhAvi mATe saMgraha karavo joIe, eka bhAga dhananI vRddhi mATe yojana ka2vo joIe, eka bhAga dharma ane svanA upabhogamAM vA52vo joIe ane ekabhAga potAnA upara AdhArita hoya tevA sarvanA poSaNa mATe vA52vo joIe. A rIte vyaya karavAthI sadgRhastha jIvanamAM nizcita rIte dharma, artha ane kAma traNa puruSArtha sevIne Aloka ane paralokanA hitane sAdhe che; kema ke vRddhAvasthAmAM ke koI evA viSama saMyogomAM ucita dhanasaMcaya karelo hovAthI gRhasthane ciMtA ke daridratA prApta thatI nathI. ane te gRhastha jema svabhUmikAnusAra bhogAdimAM prayatna kare che tema svabhUmikAnusAra dharmamAM paNa prayatna kare che. jethI Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 dharmaparAyaNa evuM gRhasthajIvana joza vagaranuM prApta thAya che. A rIte nItizAstra anusAra AyavyayanuM svarUpa batAvyA pachI keTalAka Aloka karatAM dharmane je adhika mahattva Ape che tenuM uddharaNa TAMke che - teo kahe che ke vyApArAdithI je dhana prApta thAya temAMthI sagRhastha ardhathI adhika bhAga dharmamAM vyaya karavo joIe. ane avazeSa je dhana che tenAthI tuccha aihika evuM sarvakRtya karavuM joIe. arthAt bhAvi mATe saMgraha paNa temAMthI karavo joIe ane potAnA tema ja bhartavyanuM poSaNa paNa temAMthI karavuM joIe ane vyApAramAM paNa adhika dhananuM yojana temAMthI ja karavuM joIe. A prakAranuM ardhathI adhika dharmamAM vyaya karavAnuM kathana je lokone AjIvikAnI ciMtA na karavI paDe teTalA pramANamAM vipula dhananI prApti thatI hoya tevA lokone AzrayIne che, paraMtu jeo A rIte dharmamAM ardhathI adhika dhanano vyaya kare to zeSa dhanathI potAnI AjIvikA paNa cAle nahi ane bhartavyanuM poSaNa paNa thaI zake nahi tevI sthiti hoya to klezanI prApti thAya. mATe tevA jIvone AzrayIne prathama vikalpa anusAra cAra bhAga karIne dhanano vyaya karavo joIe. paraMtu je kaMI dhana prApta thAya che te dhana tatkAla ja bhogAdimAM ke dharmAdi kRtyamAM vAparIne bhAvinA vicAra vagara jIvana jIvavuM sagRhasthane ucita nathI. vaLI, jeo Aya karatAM adhika vyaya kare che tevA puruSono vaibhava dhIre dhIre kSaNa thAya che. ane vaibhavane kAraNe samasta ucita vyavahAro je sagRhastha kare che te karavA mATe te asamartha thAya che. jema roga zarIrane kuza kare che tema tevA puruSano vyaya tenA vaibhavane kSINa kare che ane A rIte gRhasthanA vaibhava upara jIvanArA sarva ucita vyavahAro nAza pAmavAthI te puruSane klezanI prApti thAya che. jethI Aloka-paraloka ubhayalokanuM ahita thAya che mATe sagRhasthe potAnA Ayane anurUpa ja vyaya karavo joIe, yathAtathA nahi. A prakAranI ucita pravRtti gRhasthano dharma che; kema ke tenAthI ja zuddha dharmanuM pAlana thAya che. 11aaaa TIkA - tathA vibhavAdInAM vittavayo'vasthAnivAsasthAnAdInAmanusArata AnurUpyeNa veSo vastrAbharaNAdibhogaH, lokaparihAsAdyanAspadatayA yogyo veSaH kArya iti bhAvaH / yo hi satyapyAye kApaNyAd vyayaM na karoti, satyapi vitte kucelatvAdidharmA bhavati, sa lokagarhito dharme'pyanadhikArI syAt, prasannanepathyo hi pumAn maGgalamUrtirbhavati maGgalAcca zrIsamutpattiryathoktam - "zrIrmaGgalAtprabhavati, prAgalbhyAcca pravarddhate / dAkSyAttu kurute mUlaM, saMyamAtpratitiSThati / / 1 / / " mUlamityanubandhanam, pratitiSThatIti pratiSThAM labhata iti 12 / / TIkArya : tathA rUti | ane vibhAvAdinA=vita, vaya, avasthA, nivAsasthAna AdinA anusArathI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 1 45 anurUpapaNAthI, veza=vastra, AbharaNAdino bhoga te vibhava anusArathI veza che. lokamAM parihAsa Adi anAspadapaNAthI yogya veza dhAraNa karavo joIe, e prakArano bhAva che. vidyamAna Aya hote chate je kRpaNapaNAthI vyaya karato nathI ane vidyamAna dhana hote chate kucelatyAdi dharmavALA thAya che=jIrNAdi vastra paheranArA thAya che, lokagahita evA te dharmamAM paNa anadhikArI thAya. prasanna vastravALo puruSa=suMdara vastravALo puruSa, maMgalamUrti thAya che, ane maMgalathI dhananI samutpatti thAya che. je kAraNathI kahevAyuM che. "lakSmI maMgalathI prabhava pAme che. prAgatsyathIvadhAravA mATenA utsAhathI, pravardhamAna thAya che. vaLI dAkSyathI--caturAIthI, mUlane kare che=anubaMdhane kare che. saMyamathI pratiSThAne pAme che." 12 / / bhAvArtha : (12) potAnA vibhavAdi anusAra veza te sAmAnyathI gRhasthadharma che H sadgRhasthe potAnA vaibhava, potAnI uMmara, potAnI avasthA, potAnuM nivAsasthAna Adine anusarIne vastra-AbharaNAdi bhogarUpa veza dhAraNa karavo joIe. arthAt tene anurUpa veza dhAraNa karavAmAM na Ave to lokane mATe hAsyAspada thAya, mATe lokane hAsyAspada thAya tevo veza dhAraNa ka2vo joIe nahi. kaI rIte lokamAM hAsyAspada bane ? te spaSTa kare che - je puruSa sAruM dhana kamAto hoya chatAM kRpaNatAthI vyaya na kare ane dhanAdi vidyamAna hovA chatAM jIrNoda vastro vApare to lokamAM niMdA pAme ane tevo puruSa dharmamAM paNa anadhikArI thAya. vaLI potAnA vaibhavane anusAra suMdara vastro dhAraNa karanAra puruSa maMgalamUrti thAya che=maMgalarUpa bane che. maMgala thavAne kAraNe saMpatti Ave che. ane sadgRhasthane AvI saMpatti Ave to dharmapradhAna evA traNa puruSArthane sevIne te vizeSa prakAre Aloka ane 52lokamAM sukhI thAya che. mATe dhananI vRddhi thAya tadarthe paNa gRhasthe vaibhavane anurUpa suMdara veza dhA2Na ka2vo joIe. ahIM sAkSIpATha Apyo teno bhAva e che ke vaibhavane anurUpa veza pahe2vAthI puruSa maMgaLarUpa bane che. tethI lakSmI prabhava pAme che. ane lakSmInI vRddhi ka2vAno utsAha hovAthI dhana vadhe che. ane sagRhasthamAM caturAI hovAne kAraNe te lakSmI uttarottara vadhe che paraMtu nAza pAmatI nathI. tethI anubaMdhavALI bane che. vaLI sadgRhastha, gRhasthane anurUpa indriyonA saMyamavALo hovAthI prApta thayelI lakSmIne dharmamArge vyaya karIne ucita Atmahita sAdhe che. tethI saMyamane kAraNe tenI lakSmI pratiSThAne pAme che arthAt lokamAM kahevAya che ke A puNyazALI che ke dharmamAM dhanano vyaya karIne Atmahita sAdhe che te prakAranI pratiSThAne pAme che. 12 TIkA H tathA mAtA ca pitA ca mAtApitarau ' A dvandve' [siddha he0 3-2-39] ityAtvam, mAtuzcAbhyarhita Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 'dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / zloka-5 thI 14 tvAtpUrvanipAtaH / yanmanu: "upAdhyAyAdRzA''cArya, AcAryANAM zataM pitA / sahasraM tu piturmAtA, gauraveNAtiricyate / / " [manusmRtiH 2 / 145] iti / mAtA jananI pitA janakastayorarcanam pUjanam, trisandhyaM praNAmakaraNena paralokahitAnuSThAnaniyojanena, sakalavyApAreSu tadAjJayA pravRttyA, varNagandhAdipradhAnasya puSpaphalAdivastuna upaDhaukanena, tadbhoge bhogena cAnAdInAM, tadIyavratavizeSollaGghanavyApArAdilakSaNaucityAtikramavarjaneneti 13 / / TIkArya :tathA . mivarganeti che ane mAtA-pitAno samAsa spaSTa kare che - mAtA ane pitA=mAtApitarI " " e prakAranA sUtrathI mAtA-pitAnA samAsamAM "mA" A pratyaya lAgyo, tethI mAtRnA sthAne mAtA thayela che. mAtA-pitAnA samAsamAM mAtA adhika pUjanIya che mATe pUrvamAM mAtAno nipAta che. mAtA adhika pUjanIya kema che ? temAM "manusmRti'nI sAkSI ApatAM kahe che - je kAraNathI manue kahyuM che - "daza upAdhyAya=eka AcArya, so AcArya eka pitA, hajAra pitA eka mAtA. tethI mAtA gauravathI badhA karatAM adhika che." (manusmRtiH 2/145) tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. mAtA=jananI, pitA=janaka, te baMnenuM arcana==Na saMdhyAmAM praNAma karaNa dvArA pUjana, paralokamAM hitakArI evA anuSThAnamAM niyojanathI=mAtA-pitAne pravartAvavAthI pUjana, sakala vyApAromAM temanI AjJAthI pravRtti dvArA pUjana, varNa-gaMdhAdithI zreSTha evAM puSpa-phalAdi vastuo ApavA dvArA mAtA-pitAnuM pUjana, temanA bhogamAM mAtA-pitAnA bhogomAM, anAdinA bhogathI pUjava=teo je vastu vApare te vastu pote vApare, te prakAranA bhogathI mAtA-pitAnuM pUjana ane mAtA-pitAnA vratavizeSatA ullaMghananA vyApArAdi lakSaNa aucityanuM atikrama tenA varjanathI mAtA-pitAnuM pUjana. tti" zabda mAtA-pitAnA pUjananA svarUpanI samApti mATe che. 13 bhAvArtha(13) mAtA-pitAnuM pUjana te sAmAnyathI gRhasthadharma che : mAtA-pitAnuM pUjana karavuM joIe. mAtA-pitAnA samAsamAM prathama mAtAne grahaNa karela che. tenuM kAraNa sarva karatAM adhika pUjanIya mAtA che. te pramANe manusmRtimAM kahevAyeluM che. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 mAtA-pitAnI pUjA kaI rIte karAya ? te spaSTa karatAM kahe che - 1. traNa saMdhyAmAM namaskAra karavA dvArA mAtA-pitAnuM pUjana karavuM joIe. jethI temanA karAyelA upakAranI smRti rahe ane temanI sAthe ucita vartana karavAne anukULa uttama prakRti bane. 2. mAtA-pitAne paralokanA hitakArI evA dharmAnuSThAnamAM vyApAravALA karIne temanuM pUjana karavuM joIe. jethI temanA karAyelA upakAranI smRti rUpe teonA paralokanA hitanI ciMtA thAya. 3. potAnA sarvavyApAromAM kRtyomAM, temanI AjJA grahaNa karIne pravRtti karavA vaDe, teonuM pUjana karavuM joIe. jethI upakArIne AdhIna thavAnI prakRti daDha bane. 4. suMdara varNavALAM, suMdara gaMdhavALAM puSpa, phalAdi vastu mAtA-pitAne ApavA dvArA temanuM pUjana karavuM joIe. tethI mAtA-pitAno ucita satkAra thAya ane tenA kAraNe potAno kRtajJatA-guNa sthira thAya. 5. mAtA-pitA je anAdino bhoga kare te ja bhoga pote kare, anya bhoga na kare te dvArA temanuM pUjana karavuM joIe. Ama karavAthI upakArInA upakAranuM smaraNa rahe. 7. mAtA-pitAe je vrato lIdhAM hoya tenuM pAlana na karavAmAM Ave to temanA aucityano atikrama thAya. tevA cityanA atikramanuM varjana karavA dvArA mAtA-pitAnuM pUjana karavuM joIe. jema mAtApitAe koI dharmakRtya karavAnuM koI vrata grahaNa karela hoya ane potAnI zakti hoya to tenuM ullaMghana kare nahi paraMtu temane utsAha thAya te rIte te kRtya karAve jethI potAnA aucityano atikrama=bhaMga na thAya ane tema karavAthI temanA pratyenI bhakti thAya che. 13 TIkA - tathA sat zobhana AcAra ihaparalokahitAvahA pravRttiryeSAM te sadAcArAstaiH saha saGgaH=saMgatiH, asatsaGge hi sapadi zIlaM vilIyeta / yadAha"yadi satsaMganirato, bhaviSyasi bhaviSyasi / 3thAsajjanojhISa, patigRti patirthasi aa2aa" ti | tathA"saH sarvAtmanA cAnya: sa vet ca na vayete ! sa saHi sada rtavya: santaH sarca pepanamrA " rUti 2 24 . TIkArya : tathA . ti jA ane sazobhana, AcAra=Aloka ane paralokanA hitane karanArI pravRtti, jeone che teo sadAcAravALA che. teonI sAthe saMga=saMgati, te sadAcAravALA sAtheno saMga che. je kAraNathI asanA saMgamAM zIdhra zIla nAza pAme che. jene kahe che - Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 jo satsaMga nirata thaIza to tuM thaIza=zIlasaMpanna thaIza. have asajananI goSThImAM=durjanonA samudAyamAM, paDIza to tuM paDIza zIlathI paDIza." ti" zabda uddharaNanI samApti mATe che. ane "saMga sarvAtmanA tyAjya che=saMpUrNa tyAjya che. jo te=saMga, tyAga karavo zakya nathI to te saMga, sajjananI sAthe karavo joIe. saMtapuruSo saMganuM=saMgarUpa roganuM, auSadha che." tti 4' uddharaNanI samApti arthe che. 14 bhAvArtha - (14) sapuruSono saMga karavo te sAmAnyathI gRhasthadharma che : AlokamAM ane paralokamAM hita karanArI pravRtti te sadAcAra che ane AvA sadAcAravALA puraSo sAthe gRhastha saMga karavo joIe; kema ke kharAba puruSo sAthe saMga karavAthI zIdhra gRhasthanuM zIla nAza pAme che. arthAt suMdara AcAro nAza pAme che. temAM apakRta zlokanI sAkSI ApI. teno artha e che ke jo tuM satsaMgamAM nirata rahIza taio suMdara guNavALo thaIza ane asat puruSonA saMgamAM paDIza to tuM zIlathI patana pAmIza. A vacanathI e phalita thAya ke gRhastho dharmaparAyaNa thaIne jIvatA hoya. Ama chatAM AtmAmAM anAdino moha paDelo che. tethI jo asatu puraSo sAthe saMga karavAmAM Ave to kharAba saMskAro zIdhra jAgrata thAya che. tethI dharmI paNa gRhastha anucita pravRtti karavA mATe prerAya che. paraMtu jeo suMdara AcAravALA puruSo sAthe saMga kare che teone temanA suMdara AcAra joIne suMdara AcAra karavAnI preraNA maLe che. mATe gRhastha Aloka ane paralokanA hitArthe uttama puruSo sAthe saMga karavo joIe. vaLI, temAM bIjA zlokanI sAkSI ApI. tenAthI e prApta thAya ke sarva pAponuM bIja saMga che; kema ke saMganI vAsanAthI AtmA karma bAMdhe che. ane cAra gatimAM paribhramaNa kare che. mATe vivekI vyaktie sarva saMgano tyAga karIne yatidharma svIkAravo joIe. ane saMgano tyAga gRhasthane zakya na jaNAya to teNe uttama puruSo sAthe saMga karavo joIe; kema ke AtmAmAM anAdithI lAgelo saMgarUpa roga che. tenuM auSadha saMtapuruSo che; kema ke saMtapuruSo sadA bhaMgane choDIne asaMgI thavA mATe udyama karanArA che ane temanA saMgathI asaMga thavAnI preraNA maLe che, jethI anAdino saMgano roga vadhato nathI paraMtu kramasara nAza pAme che. 14 TIkA : tathA kRtasya jJatA jJAnam anihnavaH, evaM hi tasya mahAn kuzalalAbho bhavati, ata eva kRtopakAraM zirasi bhAramiva manyamAnAH kadApi na vismaranti sAdhavastaduktam Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14. "prathamavayasi pItaM toyamalpaM smarantaH, zirasi nihitabhArA nAlikerA narANAm / udakamamRtakalpaM dadyurAjIvitAntaM, nahi kRtamupakAraM sAdhavo vismaranti" / / 1 / / iti 15 / / / / 9 / / TIkArca - tathA ....ti ane karAyelAnI jJatA=jJAna anidbhava, te kRtajJatA che. A rIte tene kRtajJatAvALA puruSa, mahAna kuzalano lAbha thAya che. AthI ja karAyelA upakArane mAthA upara rahelA bhAratI jema mAnatA sAdhupuruSotrasajjana puruSo, kyAreya paNa vismaraNa karatA nathI=koInA karAyelA upakAranuM kyAreya vismaraNa karatA nathI. te kahevAyuM che - prathama vayamAM pIvAyeluM pANI alpa smaraNa thAya che. mAthA para nihita karAyelA=sthApana karAyelAM, bhAravALAM evAM nAriyeLo-vRkSa para laTakatAM bhAravALAM evAM nAriyeLo, manuSyone amRta jevuM pANI Ape che. karAyelA upakAra AjIvana aMta sudhI sajjana puruSo vismaraNa karatA nathI ja." ti" zabda uddharaNanI samApti arthe che. 15aa III bhAvArtha(15) kRtajJatA te sAmAnyathI gRhasthadharma che - potAnA upara karAyelA upakAranuM jJAna=karAyela upakAranuM avismaraNa te kRtajJatA guNa che. ane je jIvo potAnA upara karAyelA upakArane bhUlatA nathI tevA jIvone mahAna evA kuzalano lAbha thAya che; kema ke kRtajJatA guNane kAraNe prAyaH jIvanI puNyaprakRti jAgrata thAya che ane tenI uttamaprakRtine kAraNe lokomAM te AdarapAtra bane che. tethI Aloka ane paralokamAM mahAna kuzalano lAbha thAya che. AthI ja uttama puruSo potAnA upara karAyelA upakArane mAthA para rahelA bhAranI jema mAnatA, kyAreya paNa upakArane bhUlI jatA nathI. tethI jemanAthI upakAra thayo che temanI sAthe upakAranI abhivyakti kare tevuM ucita vartana sadA ke che. temAM sAkSI Ape che. teno artha e che ke ekadama bAlyAvasthAmAM pIvAyeluM pANI alpa smaraNamAM rahe che tema je jIvo bALa jevA che temanA upara koI upakAra kare to teo teTalo kAlamAtramAM tenuM smaraNa rAkhe che. potAnuM prayojana siddha thayA pachI upakArane smaraNamAM rAkhatA nathI ane vRkSa upara laTakatAM nAriyeLa mastaka upara nihita bhAravALAM dekhAya che. arthAt vRkSanA mastaka para laTakatAM nAriyeLa bhAravALAM dekhAya che. teo manuSyone amRta jevuM pANI Ape che. tema uttama puruSo koInA dvArA karAyelA upakArane potAnA mAthA upara rahelA bhAranI jema mAnatA hovAne kAraNe jIvana sudhI te upakArane bhUlatA nathI paraMtu upakArInA upakArane sadA smRtimAM rAkhIne temanI sAthe te prakAranuM ucita vartana kare che. 1pa IIII. TIkA : tathA ajIrNe'jaraNe pUrvabhojanasya, athavA'jIrNe paripAkamanAgate pUrvabhojane'rddhajIrNe ityarthaH, abhojanaM bhojanatyAgaH, ajIrNabhojane hi sarvarogamUlasya vRddhireva kRtA bhavati / yadAha-"ajIrNaM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tso ' prabhavA rogAH " [] iti / tatrAjIrNaM caturvidham dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 "AmaM viSaM viSTabhaM, rasazeSa tathA param / A tu dravandhitvaM vidagdhe dhUmagandhitA / / 1 / / " "viSTavye tramo'tra, rasazeSe tu nADyatA / " [] dravandhitvamiti dravasya gUthasya kuthitatakrAderiva gandho yasyAsti tattathA tadbhAvasvatattvamiti / "mAvAtayovinyio, vijJevo tranauravamaro--m / avizuddhazcodgAraH SaDajIrNavyaktaliGgAni / / 1 / / mUrchA, pratApo, vamatyu:, prale:, savana, bhramaH / upadravA mavanyete, maranuM vAvyanIrNataH / / 2 / " praseka iti adhikaniSThIvanapravRttiH, sadanamiti aGgalAniriti 16 / / TIkArya : tathA aA jJAniiita / / ane pUrvabhojananA ajIrNamAM=ajaraNamAM, abhojana=bhojanano tyAga, athavA ajIrNamAM=pUrva bhojana paripAka nahi pAme chate=ardha jIrNa thaye chate, abhojana=bhojanano tyAga. di=je kAraNathI, ajIrNabhojanamAM sarvaroganA mUlanI vRddhi ja karAyelI thAya che. je kAraNathI kahe che. ajIrNa prabhava rogo che--ajIrNathI utpanna thayelA rogo che. 'rUti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. tyAM=bhojanatyAganA viSayamAM, ajIrNa cAra prakAranuM che. "1. Ama 2. vidagdha 3. viSTabdha ane 4. parama=chelluM, rasazeSa. vaLI, Ama ajIrNamAM dravagaMdhipaNuM che=maLa durgaMdhavALo thAya che. vidagdha ajIrNamAM dhUmagaMdhitA che=maLamAM dhUma jevI vAsa Ave che, viSTabdha ajIrNamAM gAtrabhaMga thAya che--zarIra tUTe che, vaLI rasazeSa ajIrNamAM jADyatA=zarIramAM jaDatA Ave che-zarIramAM sustI lAge che. sUI rahevAnuM mana thAya che." 1 dravagaMdhitvano artha kahe che ..... -- dravagaMdhitva eTale dravane=maLane, kuthita evA takrAdinA jevI gaMdha che jene te tevuM che-te ajIrNa dravagaMdhI che. teno bhAva=tenuM svatattva=tenuM svarUpa, te dravagaMdhipaNuM che. 'kRti' zabda dravagaMdhitvanA svarUpanI samApti arthe che. have bhojana karAyelA AhArathI thayelA ajIrNanAM liMgo batAve che - - "1-2. mala ane vAtamAM=vAchUTamAM kharAba gaMdha 3. vibheda=maLano bheda=maLa eka sAthe chUTo na thAya paraMtu thoDo Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 pa1 thoDo Ave 4. gAtragaurava sustI Ave 5. arocya=AhAra viSayaka aruci 6. avizuddha ugAra-kharAba oDakAra." cha ajIrNanAM vyakta ligo che. "mUcha, pralApa, vamana, praNeka, sadana, bhrama A upadravo thAya che=ajIrNane kAraNe A upadrava thAya che. athavA ajIrNathI maraNa paNa thAya che." praseka eTale adhika niSThIvananI pravRtti adhika pramANamAM thuMkavAnI pravRtsikana eTale aMganI glAni=dehanI asvasthatA. rUti' zabda kathananI samApti mATe che. 16 bhAvArtha :(16) ajIrNamAM bhojanano tyAga te sAmAnyathI gRhasthadharma che : vivekI sagRhastha mArgAnusArI buddhivALA hoya che. tethI bhojanAdi pravRtti paNa potAnA hitanuM kAraNa thAya te rIte kare nahi te batAvavA mATe kahe che. ajIrNamAM bhojanano tyAga. ajIrNanA be artha kare che. 1. pUrvanuM bhojana ajIrNa thayuM hoya sarakhuM paDyuM na hoya. arthAt pUrvanA bhojanathI dehamAM vikRti thaI hoya tyAre bhojanano tyAga kare. 2. pUrvanuM bhojana pUrNa pacyuM na hoya arthAt viparIta rUpe pariNamana pAmyuM nathI paraMtu aDadhuM pacyuM hoya tyAre bhojana na kare paraMtu pUrvanuM bhojana pacI gayuM hoya tyAre sudhA lAge che. ane te vakhate vivekI gRhastha bhojana kare. A baMne prakAranA ajIrNamAM bhojana karavAthI sarvarogonA mULanI sarva rogonI niSpattinI kAraNabhUta evI dhAtunI vikRtinI, vRddhi thAya che mATe sukhanA arthI jIve ajIrNamAM bhojana karavuM joIe nahi. jethI svastha zarIrane kAraNe gRhastha dharma, artha, kAma traNe puruSArthane aviruddha rIte sevIne Aloka ane paralokanuM hita sAdhI zake. ajIrNanuM svarUpa batAvavA mATe tenA cAra bhedo batAve che - (1) Ama ajIrNa - Ama=maLamAM cIkAza thAya te Ama ajIrNa che. ane Ama ajIrNane kAraNe maLamAM kharAba thayelAM chAza Adi jevI durgadha Ave che. A prakAranA jJAnathI ajIrNane jANIne ajIrNamAM bhojanano tyAga karavo joIe. 2. vidagdha ajIrNa - AhAra aDadho pacyo hoya te vidagdha ajIrNa kahevAya che. ane vidagdha ajIrNa thavAthI maLamAM dhumADA jevI kharAba gaMdha Ave che. 3. viSTabdha ajIrNa - AhAra barAbara pacela nahi hovAthI maLa dehamAM bharAI rahe che. paraMtu maLazuddhi vyavasthita thatI nathI tethI gAtrabhaMga thAya che=zarIra tUTe che. 4. rasazeSa ajIrNa - grahaNa karAyela AhAra pUrNa pacato nathI tyAre rasazeSa nAmanuM ajIrNa thAya che. jenA kAraNe zarIramAM jaDatA Ave che. arthAt zarIramAM sustI Ave che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa2 dharmasaMgraha bhAga-1 /prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 vaLI, ajIrNa thayuM hoya tenAM vyakta cihno batAve che - je puruSe je AhAra grahaNa karyo hoya te pacyo na hoya paraMtu vikRti thaI hoya to tenA manamAM kharAba gaMdha Ave che ane vAchUTa thAya temAM paNa kharAba gaMdha Ave che. vaLI, maLazuddhi thatI nathI. paraMtu vAraMvAra javAnI zaMkA thAya che ane thoDo thoDo maLa Ave che. vaLI, zarIramAM jaDatA pedA thAya che. pathArImAM paDyA rahevAnuM ja mana thAya che, AhAranI aruci thAya che ane kharAba oDakAra Ave che. A sarva grahaNa karAyelo AhAra nahi pacavAne kAraNe thayelI vikRtinAM liMgo che. vaLI, ajIrNanA kAraNe dehamAM upadrava thAya che, tema bIjA paNa upadravo thAya che. ajIrNane kAraNe kyAreka mUccha Ave che. kyAreka mana parano kAbU javAthI jema-tema pralApa te puruSa kare che. vaLI, kyAreka dehanI tevI asvasthatA thavAne kAraNe te puruSa pharI pharI adhika pramANamAM ghUMkavAnI pravRtti kare che ke dehamAM asvasthatA thAya che. vaLI potAne mAnasika bhrama thAya che. atizaya pramANamAM ajIrNa thayuM hoya to mRtyu paNa thAya che. A sarva ajIrNanA upadravone jANIne buddhimAna puruSe ajIrNamAM bhojanano tyAga karavo joIe ane ajIrNa na thAya te rIte ja AhAra grahaNa karavo joIe, jethI A loka ane paralokanuM hita thAya. 11aaaa TIkA - tathA kAle bubhukSodayAvasaralakSaNe sAtmyAt / "pAnAhArAdayo yasyA'viruddhAH prakRterapi / sutvIya dhyanta, tatsAbhyamiti nIyate II" ityevaMlakSaNAdalaulyatazca, cakAro gamyaH, AkAGkSAtirekAdadhikabhojanalakSaNalaulyatyAgAt bhuktirbhojanam, ayamabhiprAyaH-Ajanma sAtmyena bhuktaM viSamapi pathyaM bhavati, paramasAtmyamapi pathyaM seveta na punaH sAtmyaprAptamapyapathyam, sarvaM balavataH pathyamiti manvAnaH kAlakUTaM khAdansuzikSito hi viSatantrajJo mriyata eva kadAcidviSAt, sAtmyamapi ca laulyaparihAreNa yathAgnibalameva bhuJjIta, atiriktabhojanaM hi vamanavirecanamaraNAdinA na sAdhu bhavati / "yo hi mitaM bhuGkte sa bahu bhuGkte" [] akSudhitena hyamRtamapi bhuktaM bhavati viSam, tathA kSutkAlAtikramAdannadveSo dehasAdazca bhavati, vidhyAte'gnau kiM nAmendhanaM kuryAditi 17 / / TIkArca - tathA -- viti che ane kAle=bhUkhanA udayanA avasara lakSaNakALamAM, sAmyathI=uddharaNamAM ApelA evA lakSaNavALA sAbhyathI ane alaulyathI AkAMkSAnA atirekathI adhika bhojanalakSaNa bolyA tyAgathI, bhakti=bhojana, che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 sAmyanA svarUpane batAvanAra zlokano artha A pramANe che. jenI prakRtinA paNa pAna-AhArAdi aviruddha che ane sukhIpaNA mATe kalpAya che te sAmya che. e pramANe kahevAya che." A prakArano abhiprAya che - Ajanma=AjIvana, sAmyathI khAdheluM viSa paNa paththa thAya che. paraMtu sAmya paNa pathya sevavuM joIe. vaLI, sAmya prApta paNa apathya sevavuM joIe nahi. kema sAmya prApta paNa apathya sevavuM joIe nahi ? te spaSTa kare che - baLavAtane sarva pathya che. e pramANe mAnato kAlakUTa viSane khAto suzikSita paNa viSataMtrane jANanAro kadAcit viSathI mare ja che. ane sAbhya paNa bhojana lIlyanA parihArathI potAnA jaTharAgninA bala pramANe ja khAvuM joIe. je kAraNathI atirikta bhojana vamana-virecanamaraNAdi vaDe suMdara thatuM nathI. vaLI laulya parihAra viSayaka spaSTatA kare che - "je mita=parimita, khAya che te bahu bhojana kare che." akSadhita vaDe khavAyeluM amRta paNa viSa thAya che. ane mutkAlanA atikramathI=sudhAkAlane oLaMgIne bhojana karavAthI, annano dveSa annanI aruci, ane dehano nAza thAya che, kema ke agni bujhAye chate iMdhana zuM kare? arthAt sudhAkALane oLaMgyA pachI bhojana karavAmAM Ave to jaTharAgnirUpa agni zAMta thaye chate bhojana rUpasiMdhana pace nahi. tti' zabda kathananI samApti mATe che. 17 bhAvArtha :(17) kAle sAbhyathI ane alaulyathI bhukti te sAmAnyathI gRhasthadharma che. gRhastha bhUkhanA udayanA avasararUpa kAlamAM sAmyathI ane alaulyathI bhojana karavuM joIe. sAbhyanuM svarUpa spaSTa karatAM kahe che - potAnA zarIranI prakRti sAthe viruddha na hoya tevAM pAna ane AhArAdi vAparavAthI sukhanuM kAraNa thAya che ane tevAM AhAra-pAna sAmya kahevAya che. tethI e prApta thAya ke dareka jIvonA zarIranI potAnI prakRti hoya che ane te prakRtine jANIne kevA prakAranAM AhAra-pAna potAnI prakRtine aviruddha che tenuM jJAna karIne tevAM ja AhAra-pAna gRhastha karavAM joIe. jethI te AhAra pacIne sukhanI niSpattinuM kAraNa bane che. te sAmya bhojana kahevAya. arthAt potAnA dehanI prakRtine anurUpa bhojana kahevAya. vaLI te bhojana icchAnA atizayane kAraNe adhika pramANamAM karavAmAM Ave to te bhojanagata lolupatA che. tevI lolupatAno tyAga karIne potAnA dehanI svAbhAvika zakti anusAra pramANopeta bhojana gRhastha karavuM joIe. sAbhyabhojana karavAthI zuM thAya che ? te spaSTa karatAM kahe che - Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 koI jIvane Ajanma sAbhyapaNAthI khAdheluM viSa paNa paththa thAya che. arthAtu potAnI prakRtine upaghAta na thAya te pramANe alpamAtrAmAM pratidina viSanuM bhakSaNa kare to te viSa paNa tene pacI jAya tevuM thAya che. Ama chatAM, te viSa jIva mATe pathya nathI. tethI gRhastha parama sabhya evuM paNa apathya viSa sevavuM joIe nahi paraMtu paramasAmya paNa pathya evo AhAra karavo joIe. paNa sAmya prApta paNa apathya-viSAdi jevuM anya paNa apathya sevavuM joIe nahi. kema sAmya prApta paNa apathya sevavuM joIe nahi? temAM yukti Ape che - baliSTha zarIravALA mATe sarva pathya che ema mAnato puruSa kAlakUTa viSane khAya ane te puruSa suzikSita hoya, viSanA taMtrane jANanAro hoya topaNa te viSano pratikAra karI zake nahi ane kadAca te viSathI mare ja che. Azaya e che ke koI baliSTha zarIravALA vicAre ke jenuM zarIra baliSTha hoya te je bhojana kare te sarva tene pacI jAya che. mATe tene mATe sarvabhojana pathya che ema mAnIne game te prakAranAM AhAra-pAnAdi vAparato hoya ane tene pacI jatAM hoya tevo puruSa game tevA AhAranI jema kAlakUTa viSane khAya ane te suzikSita hoya arthAt sArI rIte jANato hoya ke zarIramAM gayeluM viSa zarIrano nAza kare tevuM che, chatAM meM tene khAdhuM che ane viSanA nivAraNanA upAyane paNa jANato hoya tethI viSa khAdhA pachI viSa dehamAM vyApe nahi tevA ucita upAya kare to paNa zIdhra prANano nAza kare tevuM kAlakUTaviSa, tenA prayatna chatAM zarIramAM vyApI jAya to kadAca te viSathI mare ja che. tema potAnA zarIranI prakRtino vicAra karyA vagara balavAna zarIravALAne sarva pathya che tema mAnIne potAnI prakRtine viruddha sarva prakArano AhAra jeo kare che teonA dehamAM te viruddha AhAra kaMIka-kaMIka dehanI zaktine avazya kSaNa kare che. mATe mane badhuM pacI jAya che tema mAnI viSa khavAya nahi, tema viSa jevuM apathya paNa gRhastha khAvuM joIe nahi. mATe dehanA ArogyanA arthIe sadA potAnI prakRtine anurUpa evuM pathyanuM sevana karavuM joIe. vaLI, potAnI prakRtine anurUpa evuM pathya paNa bhojana potAnA jaTharAgninA baLane anurUpa pramANasara khAvuM joIe paraMtu lolapatAthI adhika bhojana karavuM joIe nahi; kema ke adhika bhojana karavAthI vamanAdi asuMdara doSo thAya che. vaLI, AyurvedamAM kahyuM che ke jeo parimita bhojana kare che-potAnA jaTharAgnine anurUpa parimita bhojana kare che. teo nIrogI rahevAthI ghaNuM bhojana kare che. vaLI jeo bhUkha na hoya chatAM pathya paNa AhAra kare che teono te pathya paNa AhAra viSa bane che=Arogyano nAza karanAra bane che. vaLI, gRhastha pratidina niyatakALe bhojana karavuM joIe. paraMtu niyatakALano atikrama karavo joIe nahi; kema ke niyatakALe ja bhojana karanArane te bhojananA kALe jaTharAgnimAMthI rasa jhare che ane te vakhate sudhA lAge che. koI anya pravRttine kAraNe jo gRhastha te sudhAnA kALane atikrama karIne bhojana kare to bhojana pratye aruci thAya che ane te bhojana pacatuM nathI tethI dehano nAza thAya che. mATe dehanA samyaka pAlanArthe gRhastha sAbhyapUrvaka, lolupatAnA parihArathI sudhAnA niyatakALe bhojana karavuM joIe, paraMtu pratidina bhojananA kALano pheraphAra karIne anukULatA mujaba bhojana karavuM joIe nahi. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 55 A rIte sAtmyathI ane lolupatAnA parihArathI je gRhastha bhojana kare che teo dehanA Arogyane pAme che. ane dehanuM Arogya surakSita hoya to dharmapradhAna te gRhastho dharma aviruddha artha-kAma sevIne Aloka ane paralokanA sukhane prApta kare che ane dehanuM Arogya hovAthI ucita kAle dharmanuM sevana karIne AlokaparalokanuM hita kare che. jo sAtmyapUrvaka ane lolupatAnA parihArapUrvaka bhojana na kare to dehanA Arogyano nAza thavAthI te gRhasthanA dharma-artha-kAma traNeya puruSArthano nAza thAya che. jethI te gRhastha AlokaparalokamAM sukhI thato nathI. mATe kAle sAtmya ane alolupatAthI karAyela bhojana paNa dharmanA aMgarUpa hovAthI dharmarUpa che. 17] TIkA : tathA vRttamanAcAraparihAraH samyagAcArapAlanaM ca tatra tiSThantIti vRttasthA:, jJAnaM heyopAdeyavastunizcayastena vRddhA mahAntaH vRttasthAzca te jJAnavRddhAzca teSAmarhA sevA'bhyutthAnAdilakSaNA, guNabhAjo hi puruSAH samyak sevyamAnA niyamAtkalpatarava iva sadupadezAdiphalaiH phalanti yathoktam "pavezaH zumo nitya, varzana dharmavAriAm / sthAne vinaya tyetatsAdhusevAAM mat / / / / " kRti [zAstravArtAsamuccaye . 7] 18 / / TIkAryaH tathA rUti / / ane vRtta anAcArano parihAra ane samyacAranuM pAlana che, temAM=tevA vRttamAM, jeo rahe che teo vRtastha che. jJAna heya-upAdeya vastuno nizcaya tenAthI vRddha-mahAna, te jJAnavRddha che. have vRtastha ane jJAnavRddhano samAsa spaSTa kare che. vRttamAM rahelA evA te jJAnavRddha, teonI arhA=abhyutthAnAdi lakSaNa sevA, te vRttastha evA jJAnavRddhanI sevA che. ddi=je kAraNathI, guNavAna evA puruSo samyak sevAtA niyamathI kalpatarunI jema sadupadezAdi phaLo vaDe phaLe che. je kAraNathI kahevAyuM che. ..... "nitya zubhano upadeza, dharmacArInuM darzana, sthAne vinaya e mahAna sAdhusevAnuM phaLa che." (zAstravArtAsamuccaya, gA. 7) 'kRti' uddharaNanI samApti mATe che. 18 / / bhAvArtha: (18) vRttastha evA jJAnavRddhanI sevA te sAmAnyathI gRhasthadharma che H dharmI gRhastho haMmezAM pUrNadharmanA arthI hoya che. Ama chatAM pUrNadharma sevavAnuM sAmarthya pragaTa thayuM nathI. tethI gRhasthaavasthAmAM rahI svabhUmikA anusAra dharma seve che. tevA gRhasthane uttama AcAramAM rahelA jJAnavRddha puruSa pratye bhakti hoya che. tethI haMmezAM teonI abhyutthAnAdirUpa sevA kare che. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / bloka-5 thI 14 vRttastha jJAnavRddha koNa che ? te spaSTa kare che - je mahAtmA anAcArano parihAra kare che ane zAstrAnusArI samyaka AcAranuM pAlana kare che teo vRttamAM rahelA che ane vRttamAM rahelA teo satuzAstrono abhyAsa karIne heya-upAdeya vastunA nizcita jJAnane prApta kare che. tevA jJAnathI teo samRddha hoya che tethI ja vRttimAM rahelA ane jJAnathI samRddha evA mahAtmAnI gRhastho haMmezAM sevA kare che; kema ke gRhastho mahAtmA pAsethI sadupadezanA arthI hoya che. ane AvA uttamapuruSo samyakurIte sevAtA kalpatarunI jema sadupadeza ApIne niyamathI phala denArA thAya che. ahIM vizeSa e che ke jeoe bhagavAne batAvelA satzAstrono bodha karyo che teo saMsAranA kAraNabhUta evA bhAvo ane saMsAranI kAraNabhUta evI pravRttine yathArtha rIte heya rUpe joI zake che ane mokSanA kAraNabhUta bhAvo ane mokSanA kAraNabhUta bhAvomAM sahAyaka evI ucita pravRttio upAdeya rUpe jANI zake che. eTaluM ja nahi paNa te te jIvonI te te bhUmikA pramANe zuM heya che ? zuM upAdeya che? teno zAstramatithI nirNaya karI zake che ane tevA jJAnavRddha puruSanI sevA karavAthI sadgRhasthane paNa potAnI bhUmikA pramANe zuM ucita karavuM joIe teno yathArtha bodha thAya che. tethI sagRhastha mahAtmAnI sevA karIne kalyANanI paraMparA pAme che. 18 TIkA : tathA garhiteSu lokalokottarayoranAdaraNIyatayA nindanIyeSu madyamAMsasevanapararAmAbhigamanAdipApasthAneSu apravRttirgADhaM manovAkkAyAnAmanavatAraH, AcArazuddhau hi sAmAnyAyAmapi kulAdyutpattau puruSasya mAhAtmyamupapadyate, yathoktam"na kulaM hInavRttasya, pramANamiti me matiH / antyeSvapi hi jAtAnAM, vRttameva viziSyate" // 1 // iti 19 / / / / 10 / / TIkArya : tathA rUti che ane gahita=loka ane lokottara baMnemAM anAdaraNIyapaNAthI niMdanIya evAM masevana, mAMsasevA, parastrInuM abhigama Adi pApasthAnomAM apravRtti=gADha mana, vacana, kAyAno avatAra karavo joIe, kije kAraNathI, sAmAnya paNa AcAranI zuddhi hote chate kulAdinI utpattimAM puruSanuM mAhAbhya utpanna thAya che. je kAraNathI kahevAyuM che - "hInavRttanuM kula pramANa nathI. e pramANe mArI mati che. aMtyakulamAM hInakulamAM, paNa janmelAnuM vRtta AcAra, ja vizeSa che." 'rUti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. 19 /10 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 pa7 bhAvArtha :(19) gahiMta evAM pApasthAnomAM apravartana te sAmAnyathI gRhasthadharma che - lokamAM paNa madya-mAMsasevana, parastrIgamanAdi niMdyakRtya kahevAyAM che ane lokottara dharmamAM paNa A sarva pravRtti niMdya kahevAI che. tethI tevI pravRtti sArA gRhastho kyAreya kare nahi eTaluM ja nahi paraMtu manavacana-kAyAnA koI vyApAra te pravRttimAM na thAya tema atyaMta yatna kare che. A prakAranA sAmAnya paNa pApanI nivRttithI AcAranI zuddhi thaye chate A gRhastha kulAdimAM utpanna thayo che. te prakAranuM mAhAbhya te puruSanuM utpanna thAya che. kema AcAranI zuddhithI puruSanuM mAhAtma utpanna thAya che ? temAM sAkSI ApatAM kahe che - hina AcAravALAnuM sAruM kula pramANa nathI arthAt saphaLa nathI, te pramANe mArI mati che. ane halakA paNa kulamAM thayelAnA suMdara AcAra hoya arthAt madya, mAMsAdinA tyAgarUpa suMdara AcAra hoya to teo vizeSa gaNAya che. mATe suMdara kulanI utpatti mAtra sArA kulathI thatI nathI paraMtu uttama AcArathI thAya che. AthI gRhastho atyaMta niMdanIya evA AcArothI haMmezAM dUra rahe che je teono dharma che. 1lA II10ll TIkA : tathA bharttavyAnAM bhartuM yogyAnAM mAtApitRgRhiNyapatyasamAzritasvajanalokatathAvidhabhRtyaprabhRtInAM, bharaNa-poSaNam, tatra trINyavazyaM bharttavyAni, mAtApitarau, satI bhAryA alabdhabalAni cApatyAnIti yata uktam"vRddhau ca mAtApitarau, satI bhAryAM sutAn zizUn / pyazAM vRtva, martavyanminurabravIt III" vibhavasampattau cAnyAnapi / anyatrApyuktam - "catvAri te tAta gRhe vasantu, zriyAbhijuSTasya gRhasthadharme / sakhA daridro bhaginI vyapatyA, jAtizca vRddho vidhanaH kulInaH / / 1 / / " iti 20 / / TIkArca - tathA .. kRti che ane bhartavyanuM bharaNa-poSaNa karavA yogya evAM mAtA-pitA, patnI, putra, samAzrita svajanaloka ane tevA prakAranA nokara vagerenuM, bharaNa poSaNa, karavuM joIe. tyAM=bhartavyamAM, traNanuM avazya poSaNa karavuM joIe. 1. mAtA-pitA 2. satI strI 3. alabdhabalavALA evA putro. A traNanuM avazya pAlana karavuM joIe. je kAraNathI kahevAyuM che - vRddha mAtA-pitA, satI bhAryA, zizu avasthAvALA putrone seMkaDo akarma karIne paNa poSaNa karavAM joIe, ema manuM kahe che." Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 pUrvamAM bhartavya keTalA che te batAvyuM ane tyAra pachI kahyuM ke traNanuM avazya poSaNa karavuM joIe. have anyanuM paNa kyAre poSaNa karavuM joIe te batAve che - vaibhavanI prApti hote chate mAtA-pitAdi pUrvamAM kahelAM bhartavyathI anyanuM paNa poSaNa karavuM joIe. anyatra paNa kahevAyuM che - "he tAta ! lakSmIthI yukta evA tArA gharamAM gRhasvadharma hote chate cAra vaso. 1. daridra evA mitra, 2. vidhavA bahena, 3. svajJAtinA vRddho, 4. dhana vagaranA kulIna." ti' uddharaNanI samApti arthe che. 20I bhAvArtha(20) bhartavyanuM bharaNa te sAmAnyathI gRhasthadharma che - gRhastha potAnA upara nirbhara rahetA bhartavyanuM poSaNa karavuM te paNa dharma che; kema ke svArthavRttithI teonI upekSA kare to ziSTapaNAno nAza thAya ane ucita pravRtti nahi karavAthI adharmanI prApti thAya. ane bhartavyanuM poSaNa karavuM te ucita pravRtti hovathI gRhasthano dharma che. gRhasthanA bhartavya koNa che ? te batAve che - mAtA-pitA, patnI, putro, potAnA para Azrita svajanaloka ane je sadA mATe temanA tyAM kAma karatA hoya tevA prakArano nokaravarga. vaLI gRhastha pAse vizeSa vaibhava na hoya to traNanuM to avazya poSaNa karavuM joIe. 1. mAtA-pitA 2. zIlasaMpanna bhAryA 3. sva para nirbhara na thayA hoya tevAM nAnI uMmaranA bALako. jo teonuM bharaNapoSaNa na karavAmAM Ave to teono vinAza thAya. temAM manunI sAkSI ApI kahyuM ke seMkaDo akarma karIne paNa A traNanuM avazya poSaNa karavuM joIe. tethI e prApta thAya ke gRhastha ucita kRtya karIne ja AjIvikA karavI joIe, Ama chatAM, koIka evA viSama saMyogone kAraNe AjIvikA prApta na thatI hoya to gRhastha game te rIte paNa potAnI AjIvikAmAM yatna kare che. tema traNanA mATe paNa avazya yatna karavo joIe. jo te yatna svArthavRttine kAraNe karavAmAM na Ave to dharmano nAza thAya. tyAM kahyuM ke satI bhAryAnuM avazya poSaNa karavuM joIe. tethI e prApta thAya ke koI strI durAcArI hoya to tene gharamAMthI kADhI mUke to paNa koI doSa nathI. vaLI, kahyuM ke vaibhava hoya to anya sarvanuM paNa poSaNa karavuM joIe. tethI e prApta thAya ke vaibhavasaMpanna zrAvaka dharmano arthI hoya to jema dharmamAM dhana vyaya kare che tema saMsAramAM sarvatra ucita pravRtti karanArA hoya che. tethI mAtA-pitAdi traNathI atirikta pAlana karavA yogya evA sarvanuM avazya pAlana kare. jo teonI upekSA karIne mAtra svArthathI potAnuM ane potAnA kuTuMbanuM ja pAlana kare to adharmanI prApti thAya. 20gA. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa9 dharmasaMgraha bhAga-1) prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 TIkA : tathA dIrghakAlabhAvitvAddIrghasyArthasyAnarthasya ca dRSTiH paryAlocanaM suvimRzyakAritvamityarthaH, avimRzyakAritve hi mahAdoSasambhavAt yata uktam"sahasA vidadhIta na kriyAmavivekaH paramApadAM padam / vRNute hi vimRzyakAriNaM, guNalubdhAH svayameva sampadaH / / 1 / / " iti 21 / / TIkArya : tathA ri ane dIrghakAlabhAvipaNuM hovAthI dIrgha evA arthatI ane arthanI dRSTi=paryAlocana, te dIrdhadaSTi che suMdara vicArapUrvaka karavApaNuM che e prakArano artha che; kema ke avicArapUrvaka karavApaNAmAM mahAdoSano saMbhava che. je kAraNathI kahevAyuM che - sahasA kriyAne karavI joIe nahi; kema ke aviveka parama ApattinuM sthAna che. vimuzyakArI jIvone=vicAraka jIvone guNamAM lubdha evI saMpatti svayaM ja vare che." ti' uddharaNanI samApti mATe che. 21 bhAvArtha:(21) dIrdhadaSTi te sAmAnyathI gRhasthadharma che - saMsAramAM vicAraka jIvo dIrghadRSTivALA hoya che. dIrghadRSTithI padArthane joIne pravRtti karavI te paNa gRhasthano dharma che. AthI dIrghadRSTivALA dharmAtmAo Aloka ane paralokamAM vyAghAta na thAya tevI sarva ucita pravRttio kare che. dIrghadRSTino artha kare che. dIrgha evA artha ane anarthanI dRSTi=dIrgha evA artha ane anarthanuM paryAlocana te dIrdhadaSTi ane dharmI jIva AjIvana sudhInuM AlokanuM paNa hita vicAre che, tema paralokanuM paNa hita vicAre che ane Aloka-paralokane sAme rAkhIne sarva ucita pravRtti kare che. tevo puruSa dIrghadRSTivALo che. avicAraka rIte pravRtti karavAmAM mahAdoSano saMbhava che. temAM sAkSI ApI tenuM tAtparya e che ke vicAraka puruSe koI kriyA aMdarathI icchA UThe ke sahasA karavI joIe nahi, paraMtu te kriyAnuM bhAvi ane vartamAnamAM phaLa zuM che? paralokamAM phaLa zuM che? teno vicAra karIne pravRtti karavI joIe; kema ke tevo vicAra karyA vagara avivekapUrvaka pravRtti karavAmAM Ave to te aviveka, parama ApattinuM sthAna che. arthAt te avivekathI AlokamAM paNa Apatti Ave ane aMte paralokamAM paNa Apatti Ave. vaLI, jeo vicArapUrvaka pravRtti kare che temAM mArgAnusArI buddhirUpa guNa che ane saMpatti haMmezAM jIvanA guNamAM lubdha hoya che. tethI je jIvomAM vicArapUrvaka karavAnI mArgAnusArI buddhi che teonA guNamAM lubdha thayela lakSmI bAhya saMpatti dvArA ke aMtaraMga saMpatti dvArA te puruSane vare che. AthI jeo vicArapUrvaka pravRtti karanArA che teone kvacit karmanA doSathI bAhya Apatti dekhAya topaNa tenI uttama pravRttine kAraNe prAyaH puNyaprakRti jAgrata thAya. kadAca A bhavamAM pUrvabhavanuM bAdhaka karma viziSTa hoya to saMpatti prApta na thAya topaNa Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 vicArapUrvaka ucita pravRtti karanArA puruSane avazya janmAntaramAM uttama kulAdi saMpatti prApta thAya che ane aMtaraMga rIte uttama prakRtirUpa guNasaMpatti prApta thAya che. mATe vicA2ka puruSe dIrghakALanuM hita vicArIne ucita pravRtti karavI joIe. 21 TIkA H tathA dharmasyAbhyudayaniHzreyasahetorihaiva zAstre vaktuM prastAvitasya kAntakAntAsametayuvajanakinnarArabdhagItAkarNanodAharaNena zrutiH zravaNam, tasmAcca manaH khedApanodAdi guNaH syAt yadAha"klAntamapojjhati khedaM, taptaM nirvAti budhyate mUDham / sthiratAmeti vyAkulamupayuktasubhASitaM cetaH / / 1 / / " pratyahaM dharmazravaNaM cottarottaraguNapratipattisAdhanatvAtpradhAnamiti 22 / / TIkArya H tA ..... praghAnamiti / ane abhyudaya ane mokSanA hetu evA, ahIM ja zAstramAM kahevA mATe prastAvita evA dharmanI, kAntAthI yukta evA kAnta yuvAnajanane kinnarathI Arabdha gItanA zravaNanA udAharaNathI zruti=zravaNa, te dharmazruti che. ane tenAthI=te dharmazrutithI, mananA khedanA apanoda Adi guNa thAya che. je te kahe che. 60 "vyAkula=pravRtta, upayukta subhASitavALuM citta kalAnta evA khedane dUra kare che=viSamasaMyogathI khinna thayelA evA khedane dUra kare che. tapta avasthAne dUra kare che. arthAt AtmAmAM tevA saMyogathI je tapta avasthA thaI che tene zAMta kare che, mUDhane bodha karAve che. sthiratAne pAme che." ane pratidina dharmanuM zravaNa uttarottara guNa pratipattinuM sAdhanapaNuM hovAthI pradhAna che. 'kRti' kathananI samApti arthe che. 22 // bhAvArtha : (22) dharmazruti te sAmAnyathI gRhasthadharma che H gRhasthe pratidina dharmanuM zravaNa karavuM joIe; kema ke dharmazravaNa sadgRhastha mATe zreSTha koTino dharma che. te dharma kevA svarUpavALo che, te batAvatAM kahe che - abhyudaya ane niHzreyasano hetu dharma che. tethI samyak sevAyelo dharma saMsAramAM jIvane sukha-zAMti Ape che ane aMte mokSarUpa phaLa Ape che. vaLI, te dharma prastuta graMthamAM ja kahevA mATe prastAvita che. tevA dharmane sAMbhaLavA mATe zrAvaka sadA tatpara hoya. kaI rIte sAMbhaLe ? tethI batAve che Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra / zloka-5 thI 14 61 jema koI puruSa rUpasaMpanna hoya, suMdara strIthI parivarelo hoya, yuvAna hoya ane kinnarathI Arabdha gItane sAMbhaLavAmAM je rIte tatpara hoya te rIte gRhastha dharma sAMbhaLavAmAM tatpara hoya. vaLI, te dharmazravaNathI zrAvakanA cittamAM thayelA khedAdi doSo dUra thAya che. arthAt koIka evA viSama saMyogone kAraNe mana khinna rahetuM hoya to dharmanA zravaNane kA2Ne citta prasannatAne pAme che. khedAdi doSo dUra thAya che. temAM sAkSI Ape che. dharma sAMbhaLavAmAM vyAkuLa evuM citta=pravRtta evuM citta, kalAnta evA khedane=cittane vihvaLa kare tevA khedane, dUra kare che; kema ke dharmazravaNathI citta bAhya padArtho pratye nirapekSa bane che. ane bAhya padArthanI sApekSatAne kAraNe viSama saMyogomAM citta khedane prApta kare che. bAhya padArtha pratye nirapekSa thayela citta jema manano kheda dUra kare che tema kaSAyonI tapta avasthAne zAMta kare che. vaLI, pote mohathI mUDha che tevA mUDhane bodha karAve che. arthAt dharmazravaNathI tene jJAna thAya che ke mohathI mUDhane ja A sarva klezo hoya che. jene moha nathI tene jagatanA bAhya padArthajanya koI upadrava nathI. A rIte mUDhane bodha ka2AvIne dharmathI vAsita citta yogamArgane anukULa evI sthiratAne prApta kare che. mATe gRhasthe pratidina dharmazravaNa karavuM joIe; kema ke pratidina dharmazravaNathI gRhasthane uttarottara guNanI prApti thAya che. mATe gRhastha mATe dharmazravaNa pradhAna aMga che. 2aa TIkA H tathA dayA- duHkhitajantuduH khatrANAbhilASaH, dayAlurhi sarvasattvahitakAGkSitayA paramayatanAvAn sarvameva dharma kSamAtisAramArAdhavRti, tavu m--"dharmasya yA mUtam" [prazamarati jA. 68] rUtyAvi 23 / / TIkArya : tathA * jJAti / / ane du:khita jantunA duHkhanA trANano abhilASa=duHkha dUra karavAno abhilASa, dayA che. je kAraNathI sarva jIvonuM hitakAMkSIpaNuM hovAne kAraNe paramayatanAvALo dayALu jIva kSamAdi sAra evA sarva ja dharmanuM ArAdhana kare che. te kahevAyuM che=dayA sarvadharmano sAra che te kahevAyuM che. "dharmanuM mULa dayA che." (prazamarati kA. 168) ityAdithI anya uddharaNano saMgraha karavo. 23aa bhAvArtha : (23) dayA te sAmAnyathI gRhasthadharma che H dayA gRhasthano dharma che. dayAnuM svarUpa batAve che saMsAramAM duHkhI jIvone joIne teonA duHkhane dUra karavAno abhilASa te dayA che ane AvA dayALu jIvo badhA jIvonI hitanI kAMkSA rAkhanArA hoya che. tethI saMsAranA AraMbhamAM paNa parama yatnAvALA hoya che. tethI tevA sagRhastha kSamAdi sAra evA sarvadharmanuM ArAdhana kare che; kema ke dayALu jIvanI dayA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 uttarottara vRddhi pAmIne kSamA, mAdava Adi guNone avazya prApta karAve che. sarvadharmanuM mULa dayA che te pramANe prazamaratimAM kahevAyuM che tethI gRhastha haMmezAM sarva jIvo pratye dayApradhAna vartana karavuM joIe. 23 TIkA - tathA aSTabhirbuddhiguNairyogaH samAgamaH, buddhiguNAH zuzrUSAdayaH, te tvamI"zuzrUSA zravaNaM caiva, grahaNaM dhAraNaM tathA / karoDapohoDarthavijJAnaM, tattvajJAnaM thITTI IIII tatra zuzrUSA zrotumicchA, zravaNamAkarNanam, grahaNaM zAstrArthopAdAnam, dhAraNamavismaraNam, Uho= vijJAtamarthamavalambya anyeSu tathAvidheSu vyAptyA vitarkaNam, apoha=uktiyuktibhyAM viruddhAdarthAt hiMsAdikAt pratyapAyasambhAvanayA vyAvarttanam athavA UhaH sAmAnyajJAnamapoho vizeSajJAnam, arthavijJAnamUhApohayogAnmohasandehaviparyAsavyudAsena jJAnam, tattvajJAnamUhApohavizuddhamidamitthameveti nizcayaH, zuzrUSAdibhirhi upAhitaprajJAprakarSaH pumAnna kadAcidakalyANamApnoti, ete ca buddhiguNA yathAsaMbhavaM draSTavyAH 24 / / TIkArya : tathA .... dravyA che ane ATha buddhinA guNonI sAthe yoga-samAgama. buddhinA guNo zuzruSAdi che. vaLI te A che=AgaLamAM kahevAya che e che - 1. "zuzruSA tatvane sAMbhaLavAnI icchA. 2. zravaNatattvanuM zravaNa. 3. grahaNa-tatvanuM grahaNa. 4. dhAraNa=prahaNa karAyelA tattvanuM buddhimAM dhAraNa. 5. tyArapachI Uha=dhAraNa karAyelA tattva pratye sUkSma vicAraNA. 6. tyAra pachI apoha 7. arthavijJAna ane 8. tattvajJAna buddhinA guNo che." I1 tyAM=buddhinA guNomAM, 1. sAMbhaLavAnI icchA zuzruSA cheetatvane sAMbhaLavAnI icchA zuzruSA che. 2. zravaNakatatvane sAMbhaLavuM. 3. grahaNaHzAstramAM arthanuM yathArtha grahaNa. 4. dhAraNa=grahaNa karAyela arthanuM avismaraNa. 5. Uha=jANelA arthanuM avalaMbana laIne tevA prakAranA anya padArthomAM vyAptithI vitarkaNa=vizeSa rUpe avalokana. 6. apohaEukti ane yukti dvArA hiMsAdi evA viruddha arthathI pratyapAyanI saMbhAvanAne kAraNe vyAvartana. 'athavAthI Uhato ane apohato avya artha kare che. Uha eTale sAmAnya jJAna ane apoha eTale vizeSajJAna. 7. arthavijJAna=Uha ane apohavA yogane kAraNe moha, saMdeha ane viparyAsanA sudAsathI thatuM jJAna arthavijJAna che. 8. tatvajJAna=UhaapohathI vizuddha "A Ama ja che' e prakArano nizcaya. zuzraSAdi vaDe ja prApta thayelI prajJAnA prakarSavALo puruSa kyAreya paNa akalyANane prApta karato nathI. ane A buddhinA guNo gRhasthamAM thathAsaMbhava jANavA - dareka gRhasthane tenI yogyatA anusAra taratamatAthI jANavA. 24 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 63 bhAvArtha : (24) buddhinA ATha guNono yoga te sAmAnyathI gRhasthadharma che - gRhastha svazakti anusAra buddhinA ATha guNa sAthe samAgama karavA yatna kare che; kema ke vicAraka gRhasthane saMsAranuM svarUpa jIva mATe viDaMbanArUpa che tevuM mArgAnusArI buddhithI jaNAya che ane A saMsAranA ucchedano upAya satzAstrano bodha karavo ane satuzAstranA vacanAnusAra pravRtti karavI e che tevo sthira nirNaya che. tethI tenI mArgAnusArI prajJAne kAraNe haMmezAM tene zAstranA paramArthane sAMbhaLavAnI icchA varte che ane te sAMbhaLavAnI icchAthI prerAIne te vivekI gRhastha yogIo pAse arthanuM zravaNa kare che. arthanuM zravaNa karyA pachI koI sthAnamAM nirNaya na thAya to teone pUchIne te satuzAstranA arthanuM yathArtha grahaNa kare che. grahaNa karAyelA arthane svazakti anusAra parAvartana karIne tenuM dhAraNa kare che jethI te arthanuM potAne vismaraNa na thAya paraMtu bodha thayelo padArtha sadA buddhi samakSa upasthita rahe. jenAthI sarvatra vizeSa rIte ucita pravRtti thAya che. vaLI, vivekI evo gRhastha dhAraNa karAyelA arthanuM avalaMbana laIne Uha kare che. arthAt je prakAre mahAtmAe A padArtha Ama batAvela che. te rIte anya - anya padArthomAM te vacananuM yojana kare che. jethI zAstrazravaNathI thayelo bodha vistArane pAme che. vaLI, Uha karyA pachI zAstravacananI uktithI ane potAnI buddhithI karAyela UhathI pragaTa thayela yuktithI hiMsAdi evI anarthakArI pravRttithI potAne anarthanI saMbhAvanA che, tevo nirNaya karIne te pAponuM vAvartana kare che. arthAt Uha karyA pachI te bodhane anurUpa ucita AcaraNA karIne zakti anusAra AraMbha-samAraMbhathI gRhastha nivartana pAme che. athavA Uha ane apohano anya artha kare che. Uha eTale sAmAnyajJAna ane apoha eTale vizeSa jJAna. tethI e prApta thAya ke zAstranA grahaNa karAyelA arthone dhAraNa karyA pachI te padArtha viSayaka UhApoha karavAmAM Ave che ke A vacana kaI rIte saMgata thAya ? temAM A vacana kaI rIte saMgata che ? te UharUpa che te sAmAnyajJAna che. ane A vacane A rIte saMgata che tevo vizeSa nirNaya te vizeSajJAna che. ane A rIte UhApohano yoga karavAthI=zAstrathI jANelA padArtho upara UhApoha karavAthI, koIka sthAnamAM potAne ajJAna hoya to te dUra thAya che. koIka sthAnamAM potAne saMdeha hoya to te dUra thAya che. ane koIka sthAnamAM potAne viparyA hoya to te dUra thAya che ane je yathArtha jJAna thAya che te arthavijJAna che= padArthanuM samyajJAna che. A arthavijJAna karyA pachI tattvajJAna thAya che; kema ke te arthavijJAna karyA pachI pharI-pharI aneka yuktiothI te padArthano UhApoha karavAmAM Ave tyAre zAstravacanano A artha Ama ja che. tevo sthira nirNaya thAya che. te tattvajJAna che. ane A buddhinA ATha guNomAM vivekI gRhastha potAnI zakti anusAra yatna kare to te guNonI vRddhi thAya che. ane je te prakAre yatna kare nahi teomAM te te guNone pragaTa karavAnI zakti hovA chatAM te te guNa pragaTa thatA nathI ke vRddhi pAmatA nathI. je gRhasthamAM zuzruSAdi guNone kAraNe prajJAno prakarSa thayo che tevo puruSa A saMsAramAM kyAreya paNa akalyANane pAmato nathI; kema ke buddhinA ATha guNothI nirmaLa buddhivALA jIvo je kaMI pravRtti kare che te sarva ekAMte hitanuM kAraNa bane che. vaLI A buddhinA guNone potAnAmAM pragaTa karavA arthe je gRhastha jeTalo prayatna kare teTalA prayatna Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 anusAra potAnI svAbhAvika jJAnAdi zaktine anurUpa te te guNo tenAmAM pragaTa thAya che; kema ke te te guNonAM AvAraka karmonI pracuratA jemanAmAM che. teone ghaNA yatnathI paNa te te guNo alpa pramANamAM pragaTa thAya che. ane jemanAmAM te te guNonAM AvAraka karmo zithila che teone te te guNone anukULa prayatna anusAra te te guNo atizayatAthI prApta thAya che. je jIvomAM buddhinA ATha guNonAM AvAraka karmo zithila che teo, jo atizayathI prayatna kare to zuzruSAdi guNo dvArA prajJAnA prakarSavALA thAya che ane zuzruSAdi guNo dvArA prajJAnA prakarSavALA thayelA jIvo kyAreya akalyANane prApta karatA nathI. tethI gRhastha avazya svazaktine gopavyA vagara buddhinA ATha guNomAM zaktinA prakarSathI udyama karavo joIe. 24 TIkA - tathA guNeSu saujanyaudAryadhairyadAkSiNyasthairyapriyaprathamAbhibhASaNAdiSu svaparayorupakArakAraNeSvAtmadharmeSu, pakSapAto=bahumAnaM tatprazaMsAsAhAyyadAnAdinAnukUlA pravRttiH, guNapakSapAtino hi jIvA avandhyapuNyabIjaniSekeNehAmutra ca guNagrAmasampadamArohanti 25 / / / / 11 / / TIkArya : tathA ..... mArotti che ane guNomAM saujanya, audArya, vairya, dAkSiNya, dhairya, priya evuM prathama abhibhASaNa AdirUpa sva-para upakAranA kAraNa evA AtmadharmamAM, pakSapAta=bahumAna, tat prazaMsA sAhAdhya dAnAdi dvArA anukUla pravRtti=saujanyAdi guNonI prazaMsA ane tevA guNavALAone sahAya ApavA AdithI te guNavALA jIvone anukULa pravRtti karavI joIe. dikaje kAraNathI guNanA pakSapAtI jIvo avaMdhya puNyabIjanA siMcanathI Aloka ane paralokamAM guNanA samUhanI saMpadAne ArohaNa kare che. rUpA ||11|| bhAvArtha :(25) guNomAM pakSapAta te sAmAnyathI gRhasthadharma che - guNono pakSapAta karavo te gRhasthano sAmAnya dharma che. te guNo batAve che - 1. saujanya-sarva jIvo sAthe saujanyapUrvaka sajjanatApUrvaka, vartana karavuM. 2. audArya sarva pravRttiomAM udAratApUrvaka pravRtti karavI. 3. dharyakaucita pravRttio dhIratApUrvaka karavI. arthAt duSkara paNa anuSThAna dhIratApUrvaka karavAthI krame karIne samyaka niSpanna thAya che. tethI dharmAnuSThAnamAM dhairyapUrvaka pravRtti karavI. athavA viSama saMyogo Ave topaNa pairyapUrvaka teno ukela kare paraMtu dInatA dhAraNa na kare. 4. dAkSiNya badhA sAthe anukUlapaNAthI vartana kare paraMtu svArthapUrvaka vartana kare nahi. 5. dhairya=dareka pravRtti vicArIne sthiratApUrvaka kare. cittanI atyaMta asthiratA dhAraNa kare nahi. 3. koInI sAthe prathama saMbhASaNa prIti utpanna kare tevuM kare paraMtu prathama saMbhASaNa apriya kare nahi. kvacit koI puruSa kArya barAbara na kare to Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upa dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 pAchaLathI gRhasthane kyAreka kaTuvacana bolavAno prasaMga Ave. paraMtu prathama vacanaprayoga haMmezAM priya hoya tevo kare. gRhasthanA A sarvadharmo sva-paranA upakAranA kAraNa che; kema ke AvA dharmavALA jIvane vartamAnamAM paNa cittanA lezo thatA nathI ane tenA saMbaMdhamAM AvanArA jIvone klezanA kAraNa banatA nathI paraMtu ucita pravRtti karanArA bane che. AvA prakAranA AtmAnA dharmomAM gRhastha pakSapAta karavo joIe=bahumAna karavuM joIe ane saujanyAdi dharmanI haMmezAM prazaMsA karavI joIe ane tevA dharmovALA anya jIvone sahAya karavI joIe. ityAdi tevA guNovALA puruSo sAthe ja anukULa pravRtti che. te guNono pakSapAta che. ahIM prazna thAya ke AvA guNono pakSapAta karavAthI gRhasthane zuM prApta thAya ? tethI kahe che - guNanA pakSapAtI jIvo avaMdhyapuNyabIjanA siMcanathI-uttarottara puNya vadhe tevA puNyanA bIjarUpa guNonA siMcanathI, Aloka ane paralokamAM guNanA samudAyanI saMpadAne prApta kare che. Azaya e che ke je gRhasthane saujanyAdi guNono pakSapAta che te gRhasthamAM saujanyAdi guNo uttarottara pragaTa thAya che. je avaMdhya evA puNyanA bIjarUpa che ane te avaMdhyapuNyanA bIjabhUta guNonA siMcanathI teono AtmA A bhavamAM paNa guNanI saMpattine prApta kare che ane parabhavamAM paNa guNanI saMpattine prApta kare che, kema ke guNanA pakSapAtathI baMdhAyeluM puNya uttama kulAdinI prApti karAvI jIvanamAM adhika-adhika guNonuM AdhAna kare che. 2pA 11 TIkA - __ tathA anabhinivezo'bhinivezarAhityam, abhinivezazca nItipathamanAgatasyApi parAbhibhavapariNAmena kAryasyArambhaH, sa ca nIcAnAM bhavati yadAha"darpaH zramayati nIcAnniSphalanayaviguNaduSkarArambhaiH / strotovitnomatarAvyasaniriyasthate matsyaH III" anabhinivezazca kAdAcitkaH zAThyAnIcAnAmapi sambhavatyata Aha-'sadA' iti 26 / / TIkArya : tathA -- ti che ane anabhiniveza=abhiniveza rahitapaNuM, ane nItipathamAM nahi AvelA paNa paranA abhibhavanA pariNAmathI kAryano AraMbha abhiniveza che. te nIca jIvone thAya che. jene kahe che - darpa nIca jIvone niSphaLa jayaviguNa evA duSkara AraMbha vaDe zrama karAve che. pravAhanA viloma taravAnA vyasanavALA eva masyo vaDe yatna karAya che." ane abhiniveza kyAreya zaThapaNAthI nIca jIvone paNa saMbhave che. AthI kahe che. sadA sadA anabhiniveza rAkhavo joIe. 'ti' kathananI samApti mATe che. 2. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-5 thI 14 bhAvArtha - : (26) sadA anabhiniveza te sAmAnyathI gRhasthadharma che - gRhastha nItimArgathI viruddha tevA kAryamAM sadA abhiniveza rAkhavo joIe nahi. abhiniveza zuM che ? te spaSTa kare che - nItipathamAM nahi AveluM tevuM paNa kArya, paranA abhibhavanA pariNAmathI AraMbha karAya te abhiniveza che. jema, koI pravRttithI potAne koI lAbha thato hoya athavA na thato hoya ane te pravRttinuM koI phaLa prApta thatuM hoya athavA koI phaLa na hoya, Ama chatAM bIjAne parAbhava karavAnA pariNAmathI te kAryano AraMbha karAya te abhiniveza kahevAya. ane Avo abhiniveza nIca jIvone thAya che. temAM anyanI sAkSI Ape che - je jIvomAM darpa che te darpa, je kAryanuM koI phaLa na hoya tevA niSphaLa, nayaviguNatrayukti rahita ane ghaNA zramathI thAya tevuM duSkara kAryanA AraMbhathI nIca jIvone zrama karAve che. te kathana dRSTAMtathI spaSTa kare che. pravAhathI viparIta dizAmAM taravAnA vyasanavALA matsya vaDe yatna karAya che. arthAtu pANIno pravAha jema cAlato hoya tenAthI viparIta dizAmAM taravAnA vyasanane kAraNe te matsyane ghaNuM kaSTa paDe che. kyAreka mRtyu paNa thAya che. topaNa tevA UMdhA svabhAvavALA matsya tevuM artha vagaranuM duSkara kArya kare che tema te jIvomAM huM A kArya karI zakuM chuM. te prakArano ahaMkAra che. te jIvo niSphaLa evAM paNa artha vagaranAM duSkara kArya karavA yatna kare che, paraMtu potAnI zaktinuM Alocana karIne ucita kRtya karatA nathI te azakya anuSThAna sevavAno abhiniveza che. AnAthI e prApta thAya ke mAnakaSAyane vaza artha vagaranuM kArya karIne huM duskara kArya karI zakuM chuM te batAvavAno abhiniveza hoya athavA bIjAne hIna dekhADavAno prayatna jemAM hoya te abhiniveza che. vaLI, abhinivezarahitapaNuM kyAreka zaThapaNAne kAraNe nIca jIvone paNa saMbhave che. arthAt sAmAnyathI nIca jIvo mAnane vaza abhinivezapUrvaka kArya karanArA hoya che topaNa pote ziSTa che te batAvavA mATe ziSyalokajananI vacce zaThapaNAthI abhiniveza rahita pravRtti kare topaNa je mithyAbhimAnavALA che tevA nIca jIvo sadA abhiniveza vagaranA hotA nathI; kema ke prasaMga Ave tyAre teonI prakRti avazya abhivyakta thAya che. tethI gRhasthanA dharma tarIke kahyuM ke sadA anabhinivezavALA rahevuM joIe. tethI sagRhastha haMmezAM=mAnakaSAyane vaza thaIne asaMbaddha kArya karavAno Agraha rAkhe nahi. paraMtu jenAthI koIno abhibhava na thAya tevI saphaLa pravRtti karanArA ja hoya. 2kA TIkA - tathA [vastva]vastunoH kRtyAkRtyayoH svaparayorvizeSasyAntarasya jJAnaM nizcayaH, avizeSajJo hi Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 naraH pazo tiricyeta, athavA vizeSasyAtmana eva guNadoSAdhirohalakSaNasya jJAnam / yadAha"pratyahaM pratyevekSeta, narazcaritamAtmanaH / kiM nu me pazubhistulyaM, kiM nu satpuruSairiti!" / / tacca kadAciditarasyApi bhavatItyata Aha-'anvaham' iti nirantaramityarthaH 27 / / . TIkArya : tathA . nirantaramatyartha ane vastu-avastunA sva-paranA kRtya akRtyanA vizeSanuM aMtaranuM, jJAna-nizcaya, te vizeSajJAna che. avizeSate jANanAro puruSa pazuthI adhika nathI. athavA AtmAnA ja guNadoSanA adhirohaNa lakSaNavizeSanuM jJAna vizeSajJAna che. jene kahe che - manuSya, "zuM huM pazuonI sAthe tulya chuM ke satapuruSonI sAthe tulya chuM' e prakAranA potAnA caritrane pratidivasa jonAro thAya." ane te vizeSajJAna, kyAreka Itarane paNa dharmaparAyaNa gRhasthathI Itarane paNa, thAya che. ethI kahe pratidivasa=niraMtara, vizeSajJAna karanAro thAya ema avaya che. rA. bhAvArtha:(27) pratidina vizeSajJAna kare te sAmAnyathI gRhasthadharma che - gRhastha pratidivasa vizeSa prakAranuM jJAna kare. vizeSa prakAranA jJAnano artha kare che - vastu-avastunA kRtya-akRtyanuM=A vastu kartavya che ke A vastu akartavya che tenuM potAnA ane paranA viSayamAM vizeSa rUpe jJAna kare arthAtuM mArA mATe A kRtya karavA jevuM che ane A kRtya karavA jevuM nathI. paranA mATe paNa A kRtya karavA jevuM che ane A kRtya karavA jevuM nathI teno vizeSa nirNaya kare te vizeSajJAna kahevAya. je jIva AvuM vizeSajJAna karyA vagara potAnuM kRtya kare che jenA phaLarUpe pote duHkhI thAya che ane bIjAnuM tevuM kRtya karIne tenuM ahita kare che. je manuSya sva-para viSayaka kRtyAkRtyano vicAra karatA nathI teo pazu jevA che. athavAthI vizeSajJAnano artha anya prakAre kare che - potAno AtmA kayA prakAranA guNa ane kayA prakAranA doSanuM sevana kare che ? tenuM vizeSathI jJAna karavuM te vizeSajJAna che. AnAthI e prApta thAya ke pote pratidina guNasaMpattine vadhAravA mATe udyama kare che ke potAnA anAdinA doSo che tene poSavA mATe udyama kare che, tenuM sUkSma Alocana gRhastha pratidivasa karavuM joIe. jethI Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u8 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 guNavRddhine anukULa udyama thAya ane vidyamAna doSonI hAnine anukULa udyama thAya. temAM sAkSI ApatAM kahe che ke sahastha pratidivasa vicAre ke jema pazu koI jAtano vicAra karyA vagara jIvana jIve che. tenA jevuM jIvuM chuM ke satpuruSo haMmezAM guNavRddhine anukULa yatna karanArA hoya che tenI jema huM yatna karuM chuM? A rIte je puruSa pratidina AtmanirIkSaNa kare te puruSa pratidina vizeSajJAnanuM AzrayaNa kare che. arthAt svagata ucita pravRtti viSayaka vizeSajJAnanuM AzramaNa kare che. ahIM kahyuM ke AvA prakAranuM vizeSajJAna kyAreka itarane paNa thAya che. tethI e prApta thAya ke jeo dharmI gRhastha nathI ane bhogapradhAna che tevA paNa jIvo koIka nimittane pAmIne kyAreka potAnA ucita kRtya viSayaka UhApoha kare che tyAre te jIvone kaMIka puNya baMdhAya che. ane kAMIka mArgAnusArI buddhi thAya che. Ama chatAM teo mohathI ativAsita hovAne kAraNe pratidina te prakArano UhApoha karatA nathI. tethI teo kalyANanI paraMparAne pAmatA nathI. jyAre saMsArathI bhaya pAmela ane paralokanA hitanA arthI gRhastha to pratidina A rIte vizeSajJAna karavuM joIe. jethI prApta thayelo manuSyabhava guNasaMcayamAM atyaMta udyamavALo thAya. paraMtu pazunI jema jIvana pUrNa karavAmAM pasAra na thAya te rIte yatna karavo joIe. A rIte vizeSajJAnamAM yatna karanArA sagRhastho saMcita vartavALA thAya tyAre dezavirati AdinA kramathI saMyamane paNa prApta kare che. mATe kalyANanA arthIe pratidivasa vizeSajJAna karavAmAM udyama karavo joIe. 2chA TIkA : tathA, na vidyate satatapravRttAtivizadaikAkArAnuSThAnatayA tithyAdidinavibhAgo yasya so'tithiH, yathoktam - "tithiparvotsavaH sarve, tyA yena mahAtmanA . atithiM te vinAnIyAcheSamyA te vi6. IT!" sAdhuH ziSTAcArarataH sakalalokAvigItaH, dIno "dIkSaye" [divAdau thA0 101] itivacanAt kSINasakaladharmArthakAmArAdhanazaktiH, teSu pratipannatA pratipattirannapAnAdirUpopacAra itiyAvat / kathaM? yathArham aucityAnatikrameNa aucityaM ca yasyAtithyAderuttamamadhyamajaghanyarUpApratipattirityarthaH, tasyAnullaGghanena, tadullaGghane hi zeSAH santo'pi guNA asanta iva bhavanti / yadAha govityamevametra guInAM koTitaH | viSAyate guNagrAma, aucityaparivarjitaH / / " iti 28 / / // 12 // TIkArya - tathA .... kRti che ane satata pravRta evuM ativizada ekAkAra anuSThAnapaNuM hovAnA kAraNe tithi Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 Adi divasano vibhAga nathI jene te atithi. je kAraNathI kahevAyuM che - 'tithi, parva ane utsavo sarva je mahAtmA vaDe tyAga karAyA che tene atithi jANavo. zeSane abhyAgata jANavo." ziSTAcAramAM rata sakalalokathI aniMdita sAdhu che. "dIna zabda kSaya arthamAM che," e pramANe vacana hovAthI kSINa thayela che sakala dharma, artha ane kAmanI ArAdhanAnI zakti jenAmAM te dIna che. teomAM=atithi, sAdhu ane dIvamAM, pratipannatA pratipatti annapAnAdirUpa upacAra, tyAM sudhI pratipannatAno artha che. kevI rIte pratipannatA karavI joIe ? tethI kahe che - yathAyogya=aucityanA atikramathI pratipatti karavI joIe, ema avaya che. atithi AdinI, uttama, madhyama ane jaghanyarUpa pratipattirUpa je aucitya che te aucityatA, anullaMghanathI pratipatti karavI joIe. tenA ullaMghanamAM zeSa vidyamAna guNo asat jevA thAya che. arthAta nirarthaka thAya che. jene kahe che=aucityanA ullaMghatathI zeSa guNo nirarthaka thAya che ema pUrvamAM kahyuM tene kahe che - eka ThekANe aucitya eka ane eka bAju guNonI koTi, aucityathI parivajita guNono samudAya viSa jevo varte che." ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. 28 12aaaa bhAvArtha(28) yathAyogya atithimAM, sAdhumAM ane dInamAM pratipannatA=annapAnAdirUpa ucita dAnanI kriyA te sAmAnyathI gRhasthadharma che : sagRhastha atithinI, sAdhunI ane dInanI potAnI zakti anusAra annapAnAdithI pratipatti kare=annapAnAdinA dAnano ucita vyavahAra kare. A prakArano saMgRhasthano dharma che. tyAM atithi koNa che ? te batAve che. jeo potAnI zaktinA prakarSathI ati suMdara ekAkAravALuM anuSThAna seve che arthAt zaktinA prakarSathI uttama anuSThAna satata seve che, teo mATe tithi Adi divasano vibhAga nathI mATe teo atithi kahevAya ane teo susAdhu che. temAM sAkSI ApI teno artha A pramANe che - je mahAtmAe tithi, parva, utsavo sarvano tyAga karyo che arthAt mAtra tithi, parva athavA utsavanA prasaMge dharmanI ArAdhanA karatA nathI paraMtu pratidina sarva zaktithI dharmamAM udyama kare che tene atithi jANavA. gRhasthanA ghare je mahemAna Ave che temanA mATe atithi zabdano prayoga thAya che. te kharekhara atithi nathI paraMtu abhyAgata che=mahemAna tarIke AvelA che tema jANavuM. vaLI, sAdhu koNa che ? te spaSTa kare che - ' ziSTanA AcAramAM rata badhA lokone aniMdita che te sAdhu che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 dIna koNa che ? te spaSTa kare che - je manuSya dharma, artha ane kAmanI ArAdhanA karIne AlokanuM ane paralokanuM hita sAdhI zake tevI zaktivALA nathI tethI bIjAnI pAsethI mAMgIne potAnI AjIvikA kare che te dIna che. teomAM=atithi evA, sAdhumAM ane dInamAM pratipannatA te gRhasthano dharma che. pratipannatA eTale anna-pAnAdinA dAna dvArA teono satkAra karavo. kaI rIte annapAnAdi dvArA A traNano satkAra karavo ? te batAvatAM kahe che - aucityanA anatikramathI A traNano satkAra karavo. te aucityanA anatikramane spaSTa kare che - atithi sauthI uttama che. sAdhu madhyama che ane dIna jaghanya che ane tene anurUpa traNeyamAM je pratipatti che=annadAnAdinI pravRtti che tenuM ullaMghana karyA vagara teone annadAnAdi sAthe te aucityathI pratipatti che. tethI e phalita thAya ke atithi uttama pAtra che. mATe teonA pratye atyaMta AdarapUrvaka annadAnAdi Ape. sAdhu madhyamapAtra che. ahIM sAdhu zabdathI dikSita grahaNa karavAnA nathI, paraMtu je ziSTanA AcAro pALatA hoya tevA sajjana sagRhastha grahaNa karavAnA che. tevA sajjano madhyamapAtra che. tethI te madhyamapAtrane anurUpa teo pratye bahumAnapUrvaka anna-dAnAdithI satkAra karavo joIe. dIna jaghanya pAtra che tethI teone dayAbhAvathI anna-dAnAdi ApavA joIe. A prakAranA aucityanA anullaMghanathI annadAnAdi ApavAthI vivekapUrvakanI pravRtti thAya che. ahIM atithi zabdathI bhAvasAdhunuM grahaNa che. sAdhu zabdathI ziSTanA AcArone pALanArA sagRhasthanuM grahaNa che ane dIna zabdathI mAMganArAnuM grahaNa che. aucityanuM mahattva batAvatAM uddharaNa Ape che teno artha A pramANe che - eka bAju aucitya eka guNa ane bIjI bAju karoDo guNa; aucitya vagaranA guNo viSa tulya che. AnAthI e prApta thAya ke jeo aucityapUrvaka vyavahAra karanArA nathI, teo tapa-tyAga karatA hoya, dAna ApatA hoya ke anya sukRta karatA hoya topaNa guNavAna ane aguNavAna vaccenA aucityano bheda jeo karatA nathI ane badhAne sarakhA mAne che. athavA nirguNane adhika sthAna Ape che ane guNavAnane hIna sthAna Ape che teono sarva dharma aucitya rahita hovAthI asAra che. mATe guNavAna, madhyama ke nirguNanA bhedapUrvaka tene anurUpa aucityapUrvaka pravRtti karavI joIe. 28 nizA TIkA - tathA trivargo dharmArthakAmAstatra yato'bhyudayaniHzreyasaMsiddhiH sa dharmaH, yataH sarvaprayojanasiddhiH so'rthaH, yata AbhimAnikarasAnuviddhA sarvendriyaprItiH sa kAmaH, tato'nyo'nyasya parasparasyA'nupaghAtenApIDanena trivargasyApi uktasvarUpasya natvekaikasyetyapizabdArthaH, sAdhanaM sevanam / trivargasAdhana Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 vikalasyobhayabhavabhraSTatvena jIvananairarthakyAt yadAha"yasya trivargazUnyAni, dinAnyAyAnti yAnti ca / sa lohakArabhaneva, zvasannapi na jIvati / / 1 / / " tatra dharmArthayorupaghAtena tAdAtvikaviSayasukhalubdho vanagaja iva ko nAma na bhavatyAspadamApadAm na ca tasya dhanaM dharmaH zarIraM vA yasya kAme'tyantAzaktiH, dharmakAmAtikramAddhanamupArjitaM pare anubhavanti, svayaM tu paraM pApasya bhAjanam, siMha iva sindhuravadhAt arthakAmAtikrameNa ca dharmasevA yatInAmeva dharmo na gRhasthAnAm / na ca dharmabAdhayArthakAmau seveta, bIjabhojinaH kuTumbina iva nAstyadhArmikasyAyatyAM kimapi kalyANam sa khalu sukhI yo'mutrasukhAvirodhenehalokasukhamanubhavati tasmAddharmAbAdhanena kAmArthayormatimatA yatitavyam, evamarthabAdhayA dharmakAmau sevamAnasya RNAdhikatvam, kAmabAdhayA dharmArtho sevamAnasya gArhasthyAbhAvaH syAt / evaM ca tAdAtvikamUlaharakadaryeSu dharmArthakAmAnAmanyo'nyabAdhA sulabhaiva tathAhi-yaH kimapyasaMcityotpannamarthamapavyeti sa tAdAtvikaH, yaH pitRpaitAmahamarthamanyAyena bhakSayati sa mUlaharaH, yo bhRtyAtmapIDAbhyAmarthaM saMcinoti na tu kvacidapi vyayate sa kadaryaH, tatra tAdAtvikamUlaharayorarthabhraMzena dharmakAmayovinAzAnAsti kalyANam, kadaryasya tvarthasaGgraho rAjadAyAdataskarANAM nidhiH na tu dharmakAmayorheturiti / anena trivargabAdhA gRhasthasya kartumanuciteti pratipAditam, yadA tu daivavazAd bAdhA saMbhavati tadottarottarabAdhAyAM pUrvasya pUrvasya bAdhA rakSaNIyA / tathAhi-kAmabAdhAyAM dharmArthayorbAdhA rakSaNIyA, tayoH satoH kAmasya sukarotpAdatvAt, kArmArthayostu bAdhAyAM dharmo rakSaNIyaH dharmamUlatvAdarthakAmayoH uktaM ca"dharmazcennAvasIdeta, kapAlenApi jIvataH / ADhyo'smItyavagantavyaM, dharmavittA hi sAdhavaH / / 1 / / " 29 / / TImArtha : tathA ..... sAdhavaH / / sane dharma-artha-ma tri[ che. tyaiafi, hainAthI sanyudhya bhane niHzreyasanI siddhi che te dharma che. jenAthI sarvaprayojatanI siddhi che te artha che. jenAthI AbhimAlika evA rasathI anuviddha sarva IndriyanI prIti che te kAma che. tenAthI-te trivargathI, avyocanA=parasparatA, anupAtathI apIunathI, sAdhana=sevana, stha dharma cha. 'trivargasyApi'mA 'api' zanI artha 2di kahe che. kahevAyelA svarUpavALA trivarganuM paraMtu eka-ekanuM nahi eka-ekane sAdhavuM te gRhastha dharma nayI ta 'api' zanI artha cha. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 gRhastha traNa varga kema sAdhavA joIe ? temAM hetu kahe che - trivarganA sAdhanathI vikala puruSanuM ubhayabhavabhraSTapaNuM hovAne kAraNe jIvananuM nirarthakapaNuM che. jene kahe che - "jenA trivarga zUnya divaso Ave che ane jAya che te lohakAranI luhAranI, dhamaNanI jema zvAsa leto paNa jIvato nathI." traNeya vargane choDIne eka-ekanuM sevana gRhastha mATe ucita nathI te batAvatAM kahe che - tyAM=trivargamAM, dharma ane arthatA upaghAtathI tatkAla AnaMda ApanAra viSayasukhamAM lubdha jaMgalanA hAthInI jema koNa ApattinuM sthAna thatuM nathI ? arthAt je dharma, arthanA upaghAtathI kAmane seve che te puruSa sarva ApattinuM sthAna bane che ane tenuM tevA gRhasthanuM, dhana, dharma ane zarIra nathI. arthAt tenuM dhana, dharma ane zarIra nAza pAme che, jene kAmamAM atyaMta Asakti che. dharma ane kAmanA atikramathI upArjita evuM dhana bIjA anubhave che=bIjA bhogavanArA thAya che. paraMtu svayaM to pApanuM bhAjana thAya che. jema hAthInA vadhathI siMha pApanuM bhAjana thAya che. artha ane kAmanA atikramathI dharmanI sevA sAdhuno ja dharma che - gRhasthano nahi. A rIte dharma, artha ane kAmamAM paraspara bAdhAthI eka-ekanuM sevana gRhasthano dharma nathI tema batAvyA pachI te trivarga konI pradhAnatApUrvaka sAdhavo joIe te spaSTa karavA arthe kahe che - ane dharmanA bAdhapUrvaka gRhastha artha-kAma seve nahi. bIjabhojI evA kuTuMbanI jemaekhetInA vapana mATe rAkhelA bIjane khAnArA evA kheDUtanA kuTuMbanI jema, adhArmikane bhaviSyamAM kaMI paNa kalyANa nathI. te kharekhara sukhI che je paralokanA sukhanA avirodhathI AlokanA sukhane anubhave che. te kAraNathI dharmanI abAdhAthI kAma ane arthamAM buddhizALIe yatna karavo joIe. A rIte je rIte dharmanI bAdhAthI artha, kAmane sevanAra puruSanuM hita thatuM nathI e rIte, arthanI bAdhAthI dharma ane kAmane sevanArA puruSanuM RNa adhikapaNuM thAya che arthAt bIjAono devAdAra thAya che. kAmanI bAdhAthI dharma ane arthane sevanArA puruSane gRhasthapaNAno abhAva thAya che ane A rIte-pUrvamAM varNana karyuM e rIte, tAdAtvika, mUlahara ane kadaryamAM dharma, artha ane kAmanI anyonya bAdhA sulabha tAdAtvikAdi traNamAM anyonya bAdhA sulabha kema che ? te tathAdithI spaSTa kare che - je puruSa kaMI paNa saMcaya karyA vagara utpanna arthane vApare che te tAdAvika che. je pitA, dAdA AdinA arthanuM anyAyathI bhakSaNa kare che. te mUlahara che. je mRtya=nokara ane potAne pIDAthI arthano saMcaya kare che paraMtu kyAMya vAparato nathI te kArya che=kaMjUsa che. tyAM tArAtvikAdi traNamAM tArAtvika ane mUlahara puruSanA arthabhraMzanA kAraNe dharma ane kAmano vinAza thavAthI kalyANa nathI. vaLI kaMjUsa puruSanA arthasaMgraha rAjA, vArasadAra ane coronI vidhi che. paraMtu dharma ane kAmano hetu nathI. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-5 thI 14 ti' zabda "tathAdi'thI karelA kathananI samApti mATe che. AnA dvArA=pUrvamAM varNana karyuM ke tAdAtvikAdi traNeyanI anyonya bAdhA sulabha che enA dvArA, trivarganI bAdhA=dharma, artha, kAmanI parasparanI bAdhA, gRhasthane karavI anucita che e prakAre pratipAdana karAyuM. vaLI, jyAre bhAgyanA vazathI bAdhA saMbhave che tyAre uttarottaranI bAdhAmAM=dharma, artha, kAma traNeyanI uttarottara bAdhAmAM, pUrva-pUrvanI bAdhA rakSaNIya che. te A pramANe, kAmanI bAdhAmAM dharma ane arthanI bAdhA rakSaNIya che; kema ke dharma-artha hote chate kAmanuM sukara utpAdakapaNuM che=kAma sukhethI prApta thAya che. vaLI, kAma ane arthanI bAdhAmAM dharma rakSaNIya che; kema ke arthakAmanuM dharma mUlapaNuM che. arthAt dharmathI ja arthanI prApti che. ane kahevAyuM che - "jo dharma sIdAya nahi to kapAlathI paNa suMdara jIvitavALo chuM bhIkha mAMgIne paNa suMdara jIvana jIvavAvALo chuM. e pramANe jANavuM. hiM=je kAraNathI dharmanI vittavALA sAdhuo che=dharmanI saMpattivALA uttama puruSo che." - "tti" zabda uddharaNanI samApti mATe che. 29 bhAvArtha(29) dharma-artha-kAma traNeyane paNa paraspara upaghAta vagara sAdhavA te sAmAnyathI gRhasthadharma che - gRhastha dharma-artha-kAma traNene paraspara aviruddha rIte sevavA joIe. temAM dharma, artha, kAma zuM che ? te batAvatAM kahe che - je pravRttithI abhyadaya ane niHzreyasanI siddhi thAya te dharma che. tethI e phalita thAya ke je gRhastha dAna, zIla, tapAdirUpa je anuSThAna seve che. tenAthI teno abhyadaye thAya che ane paraMparAe mokSa thAya che. te gRhasthano dharma che. jenAthI sarva prayojananI siddhi thAya che te artha che, ema kahyuM tethI e prApta thAya ke gRhastha dhanathI dAnadharma evI zake che, bhogo karI zake che ane sukhe sukhe potAno jIvananirvAha karI zake che. mATe dhanathI sarva prayojananI siddhi thAya che. tethI sarvaprayojananI siddhine karanAra artha che. jenAthI AbhimAnika rasathI anuviddha (yukta) sarva indriyanI prIti thAya che te kAma che; kema ke te te indriyonA svabuddhithI kalpita bhogothI te te indriyajanya gRhasthane je AnaMda thAya che tene kAma kahevAya che. vaLI, gRhastha dharma, artha ane kAma ekabIjAne upaghAta na kare te rIte sevavA joIe. arthAt kAmanuM te rIte sevana na karavuM joIe ke jethI artha ane dharmamAM yatna na thAya, arthanuM te rIte sevana na karavuM joIe ke jethI kAma ane dharmamAM yatna na thAya ane dharmanuM te rIte sevana na karavuM joIe ke jethI artha ane kAmamAM yatna na thAya. kema paraspara abAdhAthI trivarganuM sevana karavuM joIe ? temAM yukti batAve che - Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / zloka-pa thI 14 trivarga sAdhana vikalanuM ubhayabhavabhraSTapaNuM hovAne kAraNe jIvana nirarthaka che. Azaya e che ke je gRhastha mAtra dhana kamAya che ke mAtra bhoga kare che ke artha-kAmano vicAra karyA vagara mAtra dAnAdi dharma kare che te gRhasthanuM jIvana Aloka ane paraloka baMne mATe ahitakArI bane che; kema ke potAnA aryAdino vicAra karyA vagara mAtra dharma seve to dhanarahita avasthAmAM kleza pAmIne Aloka nirarthaka kare che ane klezanA baLathI paralokamAM ahita sAdhe che. kevala arthaupArjanamAM pravartato hoya to AlokamAM arthaupArjananA klezane pAme che ane te arthane dharmamAM vAparyA vagaranuM jIvana hovAthI paralokamAM ahitane prApta kare che. ane mAtra kAma seve che, teo kSINa zarIravALA thaIne ane arthAdinA abhAvavALA thaIne AlokamAM duHkhI thAya che ane dharmanA abhAvane kAraNe paralokamAM duHkhI thAya che. mATe gRhastha trivargane paraspara aviruddha rIte sevavA joIe. jeo dharmanA ane arthanA upaghAtathI mAtra kAma seve che teo tatkAla sukhanA arthI che tethI tene 'tAtvi' kahevAya che. jema vanano hAthI, hAthaNImAM lubdha thaIne tenI pAchaLa doDe che ane tene grahaNa karavA mATe puruSoe tyAM ghAsathI DhAMkelo khADo karIne rAkhelo hoya che temAM te paDe che. tethI anarthane pAme che tema indriyamAM lubdha jIva dhanano nAza kare che, dharmano nAza kare che ane zarIrano nAza karIne sarva anartho prApta kare che. mATe gRhastha kAmamAM atyaMta Asakti rAkhavI joIe nahi paraMtu dharma ane arthane bAdha na thAya te pramANe ja kAmanuM sevana karavuM joIe. jeo dharmanA ane kAmanA atikramathI dhana upArjana kare che teo "kadarya" kahevAya che ane teonuM dhana vartamAnamAM, bhoganA AnaMdanuM kAraNa nathI ane dharmanA sevanamAM dhanano vyaya nahi hovAthI dharmaniSpattinuM paNa kAraNa nathI. paraMtu bIjAnA bhoganuM kAraNa che ane artha-arjananA pApanuM te puruSa bhAjana thAya che. jema hAthIno vadha karIne siMha pote bhoga karato nathI paraMtu siMhathI nAza pAmelA hAthInA dehano bIjA upabhoga kare che topaNa hAthInA nAzanuM pApa siMhane prApta thAya che tema dhana-arjananuM pApa kadaryane lAge che arthAt kaMjUsa puruSane prApta thAya che. vaLI, artha-kAmanA atikramathI dharmanuM sevana yatino ja dharma che. gRhasthano nahi. tethI gRhastha arthakAmanA atikramathI paNa dharmanuM sevana karavuM joIe nahi. Azaya e che ke sAdhuo pAMca indriyothI saMvRta thaIne traNa guptiothI gupta thaIne sarvatra vItarAganA vacanAnusAra pravRtti karanArA hoya che. tethI teo artha, kAmano tyAga karIne pUrNa dharma sevanArA che ane tevo dharma gRhastha sevI zake tema nathI. AthI ja sarvavirati grahaNa karato nathI. Ama chatAM mugdhabuddhithI potAnA artha-kAmano vicAra karyA vagara mAtra dharmAnuSThAnamAM rata rahe to potAnI Arthika sthiti nabaLI thavAthI klezanI prApti kare che. ane kAmanA sevanakRta AnaMda nahi hovAthI citta haMmezAM khinna rahe che. mAtra mugdha dharmabuddhithI bAhya AcaraNA karI zake che. paraMtu sAdhunI jema pUrNa dharma pALI zakato nathI. mATe artha-kAmanA atikramathI dharmanuM sevana gRhastha mATe ucita nathI. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7pa dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 vaLI, vivekI gRhastha dharmanI bAdhA thAya te rIte artha, kAmane sevatA nathI. jema koI kheDUtanuM kuTuMba khetImAMthI utpanna thayelA dhAnyanA bIjane vAvaNI mATe rAkheluM hoya ane prasaMge dhAnya ochuM jaNAya to te bIjano bhoga kare to pharI khetI karI zake nahIM tethI teno nirvAha thAya nahi tethI bIjane bhogavanArA kuTuMbIo vinAza pAme che. te rIte artha-kAmanI prAptinuM bIja dharma che ane te dharmano nAza karIne jeo artha-kAma seve che te bhAvimAM dharma rUpI dhanathI rahita hovAne kAraNe artha-kAmane pAmaze nahi, paraMtu duHkhanI paraMparAne prApta karaze, mATe gRhastha dharmanI bAdhA na thAya te rIte artha-kAma sevavAM joIe. arthAt potAnI zaktinA prakarSathI dharmamAM udyama karavo joIe. ane potAnI AjIvikAno prazna na thAya te rIte artha upArjanamAM yatna karavo joIe. ane indriyonI utsukatA dharmamAM vyAghAtaka na thAya tadarthe ucita kAle bhoga karIne indriyone zAMta rAkhavA yatna karavo joIe. jethI bAdhA vagara adhika-adhika dharmanuM sevana thaI zake. te jIva saMsAramAM sukhI che je paralokanA sukhanA avirodhathI AlokanA sukhane anubhave che. tethI dharmanI bAdhA na thAya te rIte ja gRhastha artha-kAmamAM yatna karavo joIe. AnAthI zuM phalita thAya che te spaSTa karatAM kahe che. je jIvo tAdAtvika che=tatkAla sukhane jonArA che, teonA jIvanamAM bhogathI dharma ane arthanI bAdhA thAya che. je pUrvajothI upArjita arthano ayogya rIte vyaya kare che te "mUlahara' kahevAya che. jema koI gRhastha bApadAdAnuM arjana karAyeluM dhana jugArAdimAM vyaya kare. AvA jIvo dharma paNa karI zakatA nathI ane kAmanA sukhane paNa meLavI zakatA nathI tethI Aloka ane paralokamAM duHkhI thAya che. AnAthI e phaliMta thAya ke koI yogya jIvane vaDIla upArjita dhana maLeluM hoya ane ayogya rIte te dhanano vyaya na kare ane arthaupArjananI tene AvazyaktA na hoya to temAM paNa yatna na kare paraMtu zaktinA prakarSathI dharmamAM yatna karIne gRhasthajIvana jIve to koI doSa nathI je jIvo kaMjUsa che teo dhana arjana kare che paraMtu kaMjUsAIne kAraNe bhoga paNa karatA nathI, dharmamAM paNa dhanano vyaya karatA nathI. teonuM dhana rAjA, dAyAda vArasadAra ane coronuM dhana bane che. paraMtu potAnA upabhoganuM kAraNa ke potAnA paralokanA hitanuM kAraNa dhana banatuM nathI. AnAthI e phalita thAya ke kaMjUsa jIvo kaMjUsAIne kAraNe dharmamAM dhana vyaya na karatA hoya ane anya dharmAnuSThAna karatA hoya topaNa paramArthathI dharma karatA nathI; kema ke gRhasthano dAnadharma mukhya che. je gRhastha zakti hovA chatAM dAnadharma sevI na zake teonI anya AcaraNA dharmarUpa bane nahi. mATe gRhastha potAnI AjIvikAthI kaMIka adhika maLe to avazya dAnadharmamAM udyama karavo joIe to ja tenAthI anya dharmanuM paNa sevana thAya. vaLI, bhAgyane vaza trivargamAM bAdhA thAya tevA saMyogo utpanna thAya to gRhastha dharma-artha-kAmamAM uttarauttaranI bAdhAthI pUrva-pUrvanuM rakSaNa karavuM joIe. jema AjIvikAno prazna thAya tevI sthiti hoya to kAmane gauNa karIne paNa arthaupArjanamAM prayatna karavo joIe ane tema na karavAmAM Ave ane bhogamAM ja gRhastha rata rahe to AjIvikAnA abhAvane kAraNe klezanI prApti thAya ane dharmanuM paNa sevana azakya bane. dharmanI bAdhA thatI hoya to artha ane kAmanA bhogathI paNa dharmanuM rakSaNa karavuM joIe. jema koIka evA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 saMjogomAM dharmano nAza thato hoya ke koI mahAtmAne Apatti AvI hoya to tenA nivAraNa mATe gRhastha potAnA artha-kAmane gauNa karIne paNa te kRtya karavuM joIe; kema ke rakSaNa karAyelo dharma sarva iSTane ApanAro che. mATe gRhastha dharma-artha-kAmamAM pUrvapUrvanI mukhyatA karIne gRhasthajIvana jIvavuM joIe. jethI Aloka ane paralokamAM ekAMte sukhanI paraMparA prApta thAya. 29ll TIkA - tathA pratiSiddho dezo'dezaH, pratiSiddhaH kAlo'kAlaH, tayoradezAkAlayoracaraNaM caraNAbhAvaH, adezAkAlacArI hi caurAdibhyo'vazyamupadravamApnoti 30 / / TIkArya : tathA .... manoti che ane pratiSiddha deza adeza che, pratiSiddha kAla akAla che. te adeza ane akAlamAM acaraNacaraNano abhAva. di=je kAraNathI, adeza akAlacArIne corAdi vaDe avazya upadrava prApta thAya che. 301 bhAvArtha :(30) adeza ane akAlamAM acaraNa te sAmAnyathI gRhasthadharma che - je dezamAM ziSyaloko javAno niSedha karatA hoya, je kALamAM ziSyaloko bahAra javAno niSedha karatA hoya tevA dezamAM ane tevA kALamAM gRhastha javuM joIe nahi; kema ke je dezamAM javAthI cora, ThagArA vagerenA upadrava hoya tevA sthAnamAM ziSyaloko javAno niSedha kare che ane je rAtri Adi kALamAM bahAra javAthI upadrava thavAno saMbhava hoya tyAM ziSTapuruSo javAno niSedha kare che. Ama chatAM, avicAraka gRhastha vicAre ke sAhasikane kaMI duSkara nathI ane tevA dezamAM ke tevA kALamAM jAya to corAdi vagereno upadrava pAmIne AlokamAM paNa duHkhI thAya ane dhanAdino ke dehAdino nAza thAya to paraloka sAdhavAmAM paNa vipna thAya che. ane kvacit durbAna AdithI mRtyu thAya to durgatinI paNa prApti thAya che. tethI vivekI gRhastha pratiSiddha dezamAM ke pratiSiddha kAlamAM javuM joIe nahi. ArtadhyAna ke klezanA parihArArthe vivekI gRhastha pratiSiddha deza ane pratiSiddha kAlano parihAra kare te paNa dharmanuM aMga hovAthI gRhasthano sAmAnyathI dharma che. 30mI TIkA - tathA balaM zaktiH, svasya parasya vA dravyakSetrakAlabhAvakRtaM sAmarthyam, abalamapi tathaiva, tayorvicAraNaM paryAlocanam, balAbalaparijJAne hi sarvaH saphala ArambhaH, anyathA tu viparyayaH, yadAha"sthAne zamavatAM zaktyA, vyAyAme vRddhiraGginAm / . yathAvatnamariSpo, nitAne kSayasampaH IIII" ti Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 ata eva ca paThyate": vArtaH ? ni mitrA? ko lezaH ko yA mo? | gvAdaM? 1 me ritti vityuM muhuH III" ti rUAA AArUA. TIkArya : tathA ati aa ane bala-sva athavA paranI zakti dravya, kSetra, kAla, bhAvakRta sAmarthya. abala paNa te prakAre ja che=je prakAre bala che tenAthI viruddha svarUpe ja che. te bannenI vicAraNA=paryAlocana, gRhastha dharma che. di=je kAraNathI, balAbalanA parijJAnamAM sarva saphala AraMbha che. anyathA vaLI balAbalA aparijJAnamAM, vaLI, viparyaya che=sarva viphala AraMbha che. jene kahe che - zamavALA evA manuSyone zaktithI sthAnamAM vyAyAma karAve chate yatna karAya chata, vRddhi che=ISTaphalanI vRddhi che. ayathAbalano AraMbha kSayasaMpattinuM kAraNa che." tti zabda uddharaNanI samApti che. ane AthI ja=balAbalanI vicAraNA karIne gRhastha pravRtti karavI joIe. AthI ja kahevAya kayo kALa che? kayAM mitra che? kayo deza che? zuM vyaya-Agama che ?=zuM dhanAdino vyaya che ke dhanAdinI prApti che? huM koNa chuM? ane mArI zakti zuM che? te vAraMvAra vicAravuM joIe." ti' zabda uddharaNanI samApti che. 31T II13nA bhAvArtha - (31) balAbalano vicAra karavo te sAmAnyathI gRhasthadharma che. vicAraka puruSa koIpaNa kRtya karatI vakhate potAnuM baLa zuM che ? athavA jenI sAthe pravRtti karavAnI che tevA paranuM baLa zuM che ? tenI ucita vicAraNA karI pravRtti kare to anarthanI prApti thAya nahi. baLa eTale potAnI ke paranI zakti ane te zakti dravya-kSetra-kAla-bhAvakRta sAmarthyarUpa che. jema koI kArya karatA gRhastha potAnI pAse dhananuM sAmarthya zuM che ? kSetra potAne anukULa zuM che? te kArya karavAne anukULa kAlakRta sAmarthya zuM che ? ane viSama saMyogomAM potAnA klezanA parihArarUpa bhAvanuM sAmarthya zuM che ? teno vicAra karIne sarva pravRtti kare. vicAra karyA vagara potAnAthI adhika balavAna sAthe saMgharSa Adi thAya to vinAza ke anya anarthonI prAptino prasaMga Ave. vaLI, jema balanI vicAraNA thAya che tema abalanI paNa te ja rIte vicAraNA thAya che. ane koIpaNa prakAranA=kArya karavAmAM bala-abalano vicAra karIne pravRtti karavI joIe ane je vyakti bala-abalanA parijJAnapUrvaka pravRtti kare che tenA sarva AraMbho saphaLa thAya che. jema dhana-arjananA prasaMgamAM bala-abalanI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 1 vicAraNApUrvaka vyApAra kare to vinAza thavAno prasaMga Ave nahi ane potAnI zaktino vicAra karyA vagara koI evuM kArya kare to vinAza thavAno prasaMga Ave. vaLI, dharmanA kSetramAM paNa potAnA balAbalano vicAra karIne pravRtti ka2vAmAM Ave to je prakAranA dharmane sAdhavAmAM potAnuM sAmarthya che te prakAranA dharmane sevIne te dharmanuM uttama phaLa prApta kare. balAbalano vicAra karyA vagara potAnI zaktithI uparanI bhUmikAno dharma jeo svIkAre che teo zaktinA abhAvane kAraNe te dharmanA phaLane pAmatA nathI. kevala bAhya AcaraNAnA klezane pAme che. jo vicAraka gRhastha potAnuM zArIrika baLa, potAne anukULa saMyoga, potAne anukUla kAla ane potAnA anukULa bhAvone joIne ucita dharmamAM pravRtti kare to avazya dharmanA phaLane prApta kare che; kema ke zakti anusAra sevAyelo bAhya dharma aMtaraMga guNavRddhi karIne hitanuM kAraNa bane che. A rIte bhogAdinI pravRttimAM paNa potAnA balAbalano vicAra karIne gRhastha pravRtti kare to vinAza pAme nahi ane balAbalano vicAra karyA vagara bhogAdi kare to dehano vinAza, dhanano vinAza ane dharmano paNa vinAza prApta kare. mATe gRhasthe sarva kAryomAM balAbalano vicAra karIne pravRtti karavI joIe. vaLI, 52nI sAthe koI kAryano prasaMga hoya to tyAM balAbalano vicAra karIne pravRtti ka2vI joIe. jema koI rAjA hoya to zatrurAjAnA balAbalano vicAra karIne sAmano kare to anarthanI prApti kare nahi ane vicAryA vagara kare to vinAzane pAme. 7. balAbalanA vicArapUrvaka pravRtti karavAmAM sAkSIpATha Apyo teno artha A pramANe che balAbalanI vicAraNAmAM zama pariNAmavALA puruSo zaktithI sthAne vyAyAma kare arthAt vicAraka puruSa svazaktino vicAra karIne sthAne yatna kare to iSTa evA kAryanI vRddhi thAya che. ane jeo potAnA balAbalano vicAra karyA vagara asthAne AraMbha kare che teono AraMbha vinAzanuM kAraNa che. balAbalanI vicAraNA kaI rIte karavI joIe ? te batAvavA mATe uddharaNa Ape che - vartamAnano kAla kayo che ? arthAt A kAlamAM karAyela kRtya mane phaLa Apaze ke nahi ? teno vicAra ka2vo joIe. mArA mitro kevA che ? arthAt A kRtya karatAM Apatti Avaze to temAM sahAyaka thAya tevA mitro che ke nahi ? teno vicAra karavo joIe. A deza kevo che ? jethI huM kArya karuM ane Apatti Ave to deza sahAyaka thAya tevo che ke nahi ? teno nirNaya kare. arthAt nItimAna rAjA hoya to sahAyaka thAya, anyathA na thAya. teno vicAra kare ane A pravRttimAM zuM vyaya thAya tema che ? zenI prApti thAya tema che ? tenI vicAraNA karI pravRtti kare. huM koNa chuM ? arthAt huM gRhastha chuM ? huM sAdhu chuM ? athavA huM kayA kulAdino chuM ? ityAdino vicAra kare. ane mArI zuM zakti che ? arthAt je kArya svIkAravA mATe huM tattpara thayo chuM te kAryamAM mArI zuM zakti che ? ityAdinI vAraMvAra vicAraNA karIne pravRtti karavI joIe. A rIte je gRhastha balAbalano vicAra karIne sarva vyavahAra kare che teonA sarva puruSArtha ekAMte Aloka ane paralokanA hitanuM kAraNa bane che. mATe balAbalanI vicAraNA paNa dharmanuM aMga che. 31 I13 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 TIkA - tathA yathArhA yA yasyocitA, lokayAtrA lokacittAnuvRttirUpo vyavahAraH, sA vidheyA, yathArhalokayAtrAtikrame hi lokacittavirAdhanena teSAmAtmanyanAdeyatayA(tA)pariNAmApAdanena svalAghavamevotpAditaM bhavati evaM cAnyasyApi svagatasya samyagAcArasya laghutvamevopanItaM syAditi / / 3 - "tno: uttvathAra: sarveSAM dharmacAriNAM mAt tasmAllokaviruddhaM, dharmaviruddhaM ca saMtyAjyam / / 1 / / " [prazamarati 131] 32 / / TIkArya :- tathA ~ saMtAjan aa ane yathAyogya che jene ucita che tevI lokamAtrA=lokacittanI atuvRttirUpa vyavahAra, te karavo joIe. dikaje kAraNathI, yathAyogya lokayAtrAno atikrama karAve chate lokacittanA virAdhanathI teonA potAnAmAM anAdeyatAnA pariNAmanA ApAdanathI svalAghava ja utpAdana karAyeluM thAya che. ane A rIte yathAyogya lokayAtrA na karavAmAM Ave e rIte, svagata samyapha AcAranuM laghutva ja anyane paNa prApta karAyeluM thAya. ti zabda kathananI samApti mATe che ane kahevAyuM che. je kAraNathI kharekhara sarvadharmacArIono loka AdhAra che te kAraNathI lokaviruddha ane dharmaviruddha saMtyAjya che." (prazamarati zloka-131) 32aaaa bhAvArtha(32) yathAyogya lokyAtrA te sAmAnyathI gRhasthadharma che - gRhastha dareka jIvo sAthe je prakAre ucita vyavahAra hoya te prakAre ucita vyavahAra saMpAdana karavo joIe. jo gRhastha darekanI bhUmikAne anusAra ucita vyavahAra na kare to te lokonA cittanuM virAdhana thavAthI-te lokonuM citta gRhastha pratye viruddha bhAvavALuM thavAthI, teone te gRhastha anAdeya thAya che. arthAt AdarapAtra thato nathI. tethI potAnuM lAghavapaNuM ja prApta thAya che. ane A rIte anya sAthe ucita vyavahAra nahi karavAthI gRhastha vaDe sevAyelo dharma paNa anya jIvone asAra jaNAya che. tethI gRhasthe potAnI bhUmikA anusAra sarva jIvo sAthe ucita saMbhASaNa ke ucita pravRttirUpa vyavahAra karavo joIe. saddagRhasthano sarva jIvo sAthe bhUmikAnusAra ucita vyavahAra anyane dharmaprAptinuM kAraNa bane che ane potAnI paNa ucita pravRtti karavAnI prakRti bane che. tethI te vyavahAra dharmarUpa che. 3zA Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-5 thI 14 TIkA : tathA paropakRtau-paropakAre, pATavaM-paTutvam, paropakAraparo hi pumAn sarvasya netrAmRtAJjanam TIkArca - tathA .... netrAmRttIjhanam II ane paropakRtimAM paropakAramAM, pATava=paTupaNuM, je kAraNathI paropakAratatpara puruSa sarvajIvonA kSetranA amRtanA aMjana jevo che arthAt sarvajIvone priya lAge che. 33 bhAvArtha - (33) paropakAranuM pATava te sAmAnyathI gRhasthadharma che - suMdara prakRtivALA gRhastho haMmezAM paranuM hita kema thAya ? tenI ciMtA karanArA hoya che. tethI potAnI zakti anusAra je-je prakAre paranuM hita thAya te prakAre paranA hitamAM pravRtti kare che ane AvA paropakAranA svabhAvavALo gRhastha sarvane priya jaNAya che. 33ll TIkA - tathA hIrlajjA vaiyAtyAbhAvaH itiyAvat, lajjAvAn hi prANaprahANe'pi na pratijJAtamapajahAti yathAha "lajjAM guNaughajananI jananImivAryAmatyantazuddhahRdayAmanuvartamAnAH / tenasvinaH survamasUri saMtyanakti, satyasthitivyanino puna: pratijJAm III" rUA. TIkArca - tathA vijJAn II ane hIgalajjA=vaiyAtyano abhAva=nirlajjatAno abhAva. je kAraNathI lajjAvALo puruSa prANanA nAzamAM paNa pratijJAno tyAga karato nathI. je pramANe kahe che - "atyaMta zuddha hadayavALI Arya mAtAnI jema guNanA samudAyane niSpanna karanArI lajjAne anuvartana karatA tejasvI jIvo sukhapUrvaka prANano paNa tyAga kare che. vaLI, satyasthitinA vyasanavALA puruSo pratijJAno tyAga karatA nathI." 34nA bhAvArtha :(34) lajjA te sAmAnyathI gRhasthadharma che - gRhastha lajjAnA svabhAvavALA hoya che. lajjA eTale uddhatAIno abhAva. ane lajjA svabhAvavALA puruSa, pote je pratijJA karI hoya te pratijJAno prANanA bhoge paNa nirvAha kare che. temAM sAkSI Ape che. jema koIkanI mAtA atyaMta zuddha hRdayavALI ane Arya-uttama svabhAvavALI, hoya to te mAtA putranI hitaciMtA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 karI putrane guNasaMpanna banAve che tema jIvamAM rahela lajjA guNa, guNonA samudAyane niSpanna karanAra che. ane tevI lajjAne dhAraNa karanAra jIvo potAnI pratijJA pALavAmAM tejasvI hoya che tethI koI viSama saMyoga Ave to sukhapUrvaka prANono paNa tyAga kare che. paraMtu svIkArelI satyamaryAdAnA pAlanamAM vyasanavALA teo pratijJAno tyAga karatA nathI. A lajjA guNa jIvamAM dharmaniSpattinuM prabaLa kAraNa hovAthI dharmarUpa che. 34ll TI : tathA saumyatA=akrUrAkAraH, krUro hi lokasyodvegakAraNaM saumyazca sarvajanasukhArAdhyo bhavatIti 35 / / / / 14 / / TImArtha ::: tathA ..... bhavatIti ||sne saubhyatA ra sAra, he 12thI dUra puruSa dohana garnu // 21 // bane che ane saumya puruSa sarvajIva vaDe sukhethI ArAdhya thAya che. 'iti' za6 paineelan samApti mATe che. 34 // // 14 // lAvArtha :(34), saubhyatA se sAmAnyathI gRhasthadharma cha : je jIvonI prakRti saumya hoya che teo koInA pratye krUratAvALuM vartana karatA nathI. ane je jIvonI prakRti krUra hoya che teo bIjA lokonA udveganuM kAraNa bane che. saumya puruSanI sAthe sarvajIvo sukhapUrvaka sarva vyavahAra karI zake che tethI saumyatA te jIvanI uttamaprakRti che mATe dharmarUpa bane. 3pa II14mA TIs: uktaH saprabhedaH sAmAnyato gRhidharmaH / [atredamavadheyam nyAyArjitadhanasusthAnagRhanivezanamAtApitrarcanAdInAM siddhAnte karttavyatAbodhakapratyakSavacanAnupalambhena dharmalakSaNasya yojayitumazakyatve'pi tattadadhikAriziSTAcAramahimnA tAdRza 2 vidhivacanAnAmunnayanAnAsaMlagnatA doSa iti / evamapyaprAptAMza eva vidhipravRtteH prApteSu dhanAdiSu nyAyArjitatvAdyaMzAnAmeva vidheyatvAdviziSTe kathaM dharmatvam ? vidhyasparzAditi cetsatyam, anUdyatAvidheyatayoviSayatAvizeSayoH prAptyaprAptiniyatatve'pi iSTasAdhanatvAdirUpavidhyarthasya viziSTa eva saMbhavAt / kathaM tarhi satatAbhyAsaviSayAbhyAsabhAvAbhyAsAnAM madhye bhAvAbhyAsasyaiva dharmAnuSThAnatvamanumatamupadezapade, satatAbhyAsaviSayAbhyAsayozca niSiddham? iti cet na kathaJcit, samyagdarzanAdyanugatabhAvagrAhinizcayanayAbhiprAyeNaiva tanniSedhAd apunarbandhakAdhucitabhAvalezagrAhivyavahAranayAbhiprAyeNa tatsamarthanAdeva, tathA ca tadgranthaH Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-5 thI 14 "anne bhaNaMti tivihaM, sayayavisayabhAvajogao NavaraM / dhammami aNuTThANaM, jahuttarapahANarUvaM tu / / 1 / / eaM ca Na juttikhamaM, NicchayaNayajogao jao visae / bhAveNa ya parihINaM, dhammANuTThANamo kiha Nu / / 2 / / vavahArao u jujjai, tahA tahA apuNabaMdhagAIsutti / " [upadezapada gA. 149, 150-1] etadartho yathA-"anye AcAryA bruvate trividhaM triprakAraM, satataviSayabhAvayogataH yogazabdasya pratyekamabhisaMbandhAt satatAdipadAnAM satatAbhyAsAdau lAkSaNikatvAtsatatAbhyAsaviSayAbhyAsabhAvAbhyAsayogAdityarthaH, navaraM kevalam, dharme'nuSThAnaM yathottaraM pradhAnarUpaM turevakArArthaH yadyaduttaraM tadeva tataH pradhAnamityarthaH, tatra satatAbhyAso nityameva mAtApitRvinayAdivRttiH, viSayAbhyAso mokSamArganAyake'rhallakSaNe paunaHpunyena pUjanAdipravRttiH, bhAvAbhyAso bhAvAnAM samyagdarzanAdInAM bhavodvegena bhUyo bhUyaH parizIlanam / / 1 / / etacca dvividhamanuSThAnam, na yuktikSama nopapattisaham, nizcayanayayogena=nizcayanayAbhiprAyeNa, yato mAtApitrAdivinayasvabhAve satatAbhyAse samyagdarzanAdyanArAdhanArUpe dharmAnuSThAnaM durApAstameva, viSaya ityanantaram apirgamyaH, viSaye'pi arhadAdipUjAlakSaNe viSayAbhyAse'pi, bhAvena bhavavairAgyAdinA parihINaM dharmAnuSThAnam, kathaM nu ? na kathaMcidityarthaH, okAraH prAkRtatvAt paramArthopayogarUpatvAddharmAnuSThAnasya, nizcayanayamate bhAvAbhyAsa eva dharmAnuSThAnaM nAnyadvayamiti nigarvaH / / 2 / / vyavahAratastu vyavahAranayAdezAttu, yujyate dvayamapi, tathA 2 tena 2 prakAreNApunarbandhakAdiSu apunarbandhakaprabhRtiSu / tatrApunarbandhakaH pApaM na tIvrabhAvAtkarotItyAyuktalakSaNaH, AdizabdAdapunarbandhakasyaiva viziSTottarAvasthAvizeSabhAjau mArgAbhimukhamArgapatitau aviratasamyagdRSTyAdayazca gRhyanta" iti / nanu tathApi dharmasaMgrahiNyAM nizcayanayamatena zailezIcaramasamaya eva dharma uktaH, tatpUrvasamayeSu tu tatsAdhanasyaiva sambhavaH "so ubhayakkhayaheU sIlesIcaramasamayabhAvI jo / seso puNa Nicchayao, tasseva pasAhago bhaNiu / / " [gA. 26] tti vacanAt / atra tu nizcayato dharmAnuSThAnasaMbhavazcApramattasaMyatAnAmeveti kathaM na virodhaH? iti cenna, dharmasaMgrahiNyAM dharmasyaivAbhidhitsitatvena tatra dharmapadavyutpattinimittagrAhakaivaMbhUtarUpanizcayanayasya zailezIcaramasamaya eva pravRttisaMbhavAt atra tu dharmAnuSThAnapadavyutpattinimittagrAhakaivaMbhUtarUpanizcayanayasyApramattasaMyata eva pravRttisaMbhavena virodhalezasyApyanavakAzAt / hantaivaM nirupacarito bhAvAbhyAso'pramattasaMyatasyaiva, pramattasaMyatadezaviratAviratasamyagdRzAM tvApekSikatvenaupacArika eva prApta ityapunarbandhakasyaivaupacArika iti kathaM yujyate? iti ced, yathA paryavanayavyutkrAntArthagrAhI dravyopayogaH paramANAvevApazcima Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 vikalpanirvacanaH, tathA nizcayanayavyutkrAntArthagrAhI vyavahAranayo'pyapunarbandhaka eva tathetyabhiprAyAditi pRhA ! mata vi"apunrbndhksyaayN, vyavahAreNa tAttvikaH / adhyAtmabhAvanArUpo, nizcayenottarasya tu / / " ityuktaM yogabindau / [gA. 369] yattvatrApunarbandhakasyApyupalakSaNatvAt samyagdRSTyAdInAmapi (samyagdRSTeH ca) vRttau grahaNaM kRtam, tadapekSayaiveti tattvam / tadayaM paramArtha:-nizcayenAnupacaritaM dharmAnuSThAnamapramattasaMyatAnAmeva, pramattasaMyatAdInAM tvapekSayA nizcayavyavahArAbhyAm, apunarbandhakasya tu vyavahAreNaiva, tena sAmAnyato gRhidharmo vyavahAreNApunarbandhakApekSayaiveti sthitamiti / ] TIkArca - are ... sthiti ] prabheda sahita sAmAnyathI gRhastha dharma kahevAyo. [ahIMatyAra sudhI gRhasthanA pAMtrIza sAmAnya dharmanuM varNana karyuM emAM, A=AgaLamAM kahevAya che e, jANavuM=nyAyAjitadhana - susthAna gRhano niveza - mAtApitAdinuM arcata AdinuM siddhAntamAM kartavyatAbodhaka vacananuM pratyakSa anupalabhya hovAne kAraNe dharmanA lakSaNanuM yojana karavA mATe azakyapaNuM hovA chatAM paNa te te adhikArI ziSTAcAranA mahimAthIegRhastha rUpe te te bhUmikAnA adhikArI evA ziSTAcAranA mahimAthI, tevA tevA prakAranA vidhivacananuM unnayata thavAthI gRhasthanI pUrvabhUmikAmAM A prakAranuM kartavya che tevA prakAranA vidhivacananI upasthiti thavAthI, asaMlagnatA doSa nathI=pUrvamAM varNana karAyela pAMtrIza prakAranA sAmAnya dharmamAM nyAyAjita dhanAdine dharma kahevAmAM asaMlagnatAdoSa nathI. ti" zabda pAMtrIsa prakAranA gRhasthanA dharmamAM vyAyAjita dhanAdine dharma svIkAravAmAM koI doSa nathI te kathananI samApti mATe che. A rIte paNa pUrvamAM yuktithI sthApana karyuM ke vyAyAjita dhanane ghamarUpe svIkAravAmAM doSa nathI e rIte paNa, aprApta aMzamAM ja vidhinI pravRtti hovAthI nyAyapUrvaka dhana kamAvuM joIe emAM svataH gRhastha vyAyapUrvakamAM pravRtta nahi hovAnA kAraNe vyAyapUrvaka aMzamAM ja vidhinI pravRtti hovAthI, prApta evA dhanAdimAM vyAyArjitatvAdi aMzonuM ja vidheyapaNuM hovAnA kAraNe viziSTamAMs vyAyAjita vizeSaNathI viziSTa evA dhanamAM, dharmapaNuM kevI rIte thAya ? arthAt thAya nahi; kema ke vidhino asparza che=vyAyAjita dhanamAM rahela "dhana' zabdamAM vidhino asparza che. e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - tArI vAta sAcI che. (topaNa vyAyAjitadhanane dharmarUpe svIkAravAmAM doSa nathI.) kema doSa nathI ? temAM yukti Ape che - Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 viSayatA vizeSarUpa anughatAnuM ane vidheyatAnuM=uddezya vidheyabhAvanuM, prApti-aprAptinI sAthe niyatapaNuM hovA chatAM paNa ISTasAdhana-AdirUpa vidhi arthanuM viziSTamAM ja=vyAyArjita vizeSaNathI viziSTa evA dhanamAM ja, saMbhava che. kevI rIte to pachI satatAbhyAsa, viSayAbhyAsa ane bhAvAbhyAsamAM bhAvAbhyAsanuM ja dhamanuSThAnapaNuM upadezapadamAM anumata che ? ane satatAbhyAsa-viSayAbhyAsanuM niSiddha che=satatAbhyAsa ane viSayAbhyAsanuM dharmAnuSThAnapaNuM niSiddha che e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che - koIka rIte nahikakoIka rIte niSedha nathI; kema ke samyagdarzanAdi anugata evA bhAvagrAhI nizcayanayanA abhiprAyathI ja teno niSedha hovAthI=satatAbhyAsa ane viSayAbhyAsamAM dharmAnuSThAnano niSedha hovAthI, apunabaMdhakAdi ucita bhAvalezagrAhI vyavahAranayanA abhiprAyathI tenuM samarthana ja che satatAbhyAsa-viSayAbhyAsamAM dharmAnuSThAnapaNAnuM samarthana ja che. ane te pramANe pUrvamAM kahyuM ke samyagdarzanAdi anugata bhAvagrAhI nizcayanayanA abhiprAyathI satatAbhyAsamAM ane viSayAbhyAsamAM dharmAnuSThAna saMgata nahi hovA chatAM a5nabaMdhakAdi ucita bhAvalezAhI vyavahAranayanA abhiprAyathI upadezapadamAM satatAbhyAsamAM ane viSayAbhyAsamAM dharmAnuSThAnapaNAnuM samarthana ja che te pramANe, te graMtha che=upadezapadanuM vacana che. anya AcArya kevala satata-viSaya ane bhAvanA yogathI dharmaviSayaka anuSThAna yathottara pradhAnarUpa ja trividha kahe che." (upadezapada-gAthA-148) ane A anya AcAryo kahe che, e yuktikSama nathI je kAraNathI nizcayanayanA yogathI viSayamAM paNa bhAvathI parihIna dharmAnuSThAna kevI rIte hoya ? arthAt na hoya." (upadezapada-gAthA-149) "vyavahArathI=vyavahAranayathI, te te prakAranA apunabaMdhakAdimAM ghaTe che=satatAbhyAsa ane viSayAbhyAsa baMnemAM dharmapaNuM ghaTe che." (upadezapada-gAthA-150/1) Ano artha=pUrvamAM je aDhI zloka batAvyA eno artha, "yathA'thI batAve che - anya AcArya satata-viSaya ane bhAvanA yogathI trividhaetraNa prakAranuM, kahe che. "satata-viSaya ane bhAvanA yogathI' emAM rahela yoga zabdano pratyekamAM saMbaMdha hovAthI satatAdi padonuM satatAbhyAsAdimAM lAkSaNikapaNuM hovAthI, satatAbhyAsa-viSayAbhyAsa-bhAvAbhyAsanA yogathI e prakArano artha prApta thAya che=satata-viSaya-bhAva yogathI e zabdano artha satatAbhyAsa, viSayAbhyAsa ane bhAvAbhyAsanA yogathI e prakArano prApta thAya che, kevala dharmamAM yathottara pradhAnarUpa anuSThAna che. '' zabda "vivAra' arthavALo che. tethI je jenA uttaramAM che te ja tenAthI pradhAna che - e prakArano artha che sUtatAbhyAsanA uttaramAM viSayAbhyAsa che tethI satatAbhyAsa karatAM viSayAbhyAsa pradhAna che. viSayAbhyAsanA uttaramAM bhAvAbhyAsa che. tethI viSayAbhyAsa karatAM bhAvAbhyAsa pradhAna che e prakArano artha che. tyAM-traNa prakAranA abhyAsamAM, satatAbhyAsa nitya ja mAtApitAnA vinayAdinI pravRtti che. viSayAbhyAsamAM arihaMta lakSaNa mokSamArganA nAyakamAM punaHpunaHpaNAthI pUjanAdi pravRtti che. bhAvAbhyAsa samyagdarzanAdi bhAvonuM bhavanA udvegathI pharI pharI parizIlana che. II1II Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-5 thI 14 85 ane A dvividha anuSThAna=satatAbhyAsa ane viSayAbhyAsa e baMne anuSThAna, yuktikSama nathI=upapatti saha nathI=dharmarUpe svIkAravAmAM yuktivALA nathI. je kAraNathI nizcayanayanA yogathI-nizcayanayanA abhiprAyathI, mAtApitAdinA vinayanA svabhAvavALA samyagdarzanAdinI anArAdhanArUpa satatAbhyAsamAM dharmAnuSThAna dUrApAsta ja che= dharmAnuSThAna nathI ja. zlokamAM 'visa' zabda pachI "pi' adhyAhAra che. tethI ahaMdAdi pUjAlakSaNa viSayamAM paNa= viSayAbhyAsamAM paNa, bhavavairAgya Adi bhAvothI paripINa dharmAnuSThAna kevI rIte hoya ? arthAt koI rIte na hoya. zlokamAM "dharmadyAno' zabda che temAM rahelo 'o 'pAra prAkRtapaNAthI che. tethI teno koI artha nathI. viSayAbhyAsamAM paNa dharmAnuSThAna kema nathI ? temAM hetu kahe che - gharmAnuSThAnanuM paramArthanA upayogarUpapaNuM hovAthI=AtmAmAM pAramArthikabhAvarUpa samyapha-darzanAdi viSayaka upayogarUpapaNuM nizcayanayanA matamAM bhAvAbhyAsa ja dharmAnuSThAna che, avyadvaya nahi=satatAbhyAsa ane viSayAbhyAsa dharmAnuSThAna nathI, e prakArano ligarva che=e prakArano nirNaya che. purA vaLI, vyavahArathI=vyavahAranayanA AdezathI, baMne paNa ghaTe che=satatAbhyAsa ane viSayAbhyAsa baMne paNa dharmAnuSThAna ghaTe che. tathA tathA'Rte te prakAre, apunabaMdhakAdimAM ghaTe che. ema avaya che. tyAM apunabaMdhakAdimAM, pApa tIvrabhAvathI karato nathI ItyAdithI kahevAyelA lakSaNavALo apunabaMdhaka che. Adi zabdathI=apunabaMdhakAdimAM rahelA Adi zabdathI, apunabaMdhakanI ja viziSTa uttara avasthAvizeSane bhajanArA evA mArgAbhimukha, mArgapatita ane avirata samyagdaSTi Adi grahaNa karela che. ti' zabda uddharaNanA arthanI samApti mATe che. nathI zaMkA kare che. topaNa=pUrvamAM upadezapadanuM uddharaNa ApyuM ane temAM kahyuM ke nizcayanayathI bhAvAbhyAsa ja dharma che ane vyavahAranayathI satata abhyAsa ane viSayaabhyAsa paNa dharma che topaNa, dharmasaMgrahaNImAM nizcayanayanA matathI zailezInA caramasamayamAM ja dharma kahevAyo che. vaLI, tenA pUrvasamayomAM=zailezInA caramasamayathI pUrvanA samayomAM, tenA sAdhano ja saMbhava cheHnizcayanayane abhimata dharmanA sAdhanano ja saMbhava che=vyavahAranayane abhimata ja dharmano saMbhava che. kema ke, "te ubhaya kSayano hetu che je zailezInA caramasamayabhAvi che. zeSa vaLI nizcayanayathI teno ja=nizcayanayano ja prasAdhaka kahevAyo che=nizcayanayanA dharmane sAdhanAro vyavahAranayathI dharma kahevAyo che." (dharmasaMgrahaNI, gAthA 26) e pramANe vacana che. vaLI ahIMaupadezapadanA vacanamAM, nizcayathI=nizcayanayathI, dharmAnuSThAnano saMbhava apramatta saMyatone ja che, ethI kevI rIte virodha nathI?=dharmasaMgrahaNInA kathana sAthe upadezapadanA vacanane kevI rIte virodha nathI ? e pramANe koI kahe to graMthakArazrI kahe che - '=virodha nathI; kema ke dharmasaMgrahaNImAM dharmanuM ja abhidhitsitapaNuM hovAne kAraNe=dharmanuM ja vaktavyapaNuM hovAne kAraNe, tyAM=dharmasaMgrahaNImAM, dharmapadanI vyutpattinA nimittagrAhaka evA evaMbhUtarUpa nizcayanayanI zailezIavasthAnA caramasamayamAM ja pravRttino saMbhava hovAthI, vaLI ahIMsupadezapadamAM, dharmAnuSThAnapadanI vyutpattinA nimitta grAhaka evA evaMbhUta nizcayanayanI apramatta saMyatamAM ja Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 dharmasaMgraha bhAga-1prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 pravRttino saMbhava hovAne kAraNe virodhalezano paNa avakAza che=dharmasaMgrahaNInA kathana sAthe upadezapadanA kathanamAM virodhalezano paNa avakAza che=dharmasaMgrahaNInA kathana sAthe upadezapadanA kathAno virodha nathI. ttathI zaMkA kare che - A rIte-upadezapada vacanano pUrvamAM artha karyo e rIte, tirupacarita bhAvAbhyAsa apramattasaMyatane ja che. pramatasaMvata, dezavirata ane avirata evA samyagdaSTinuM ApekSikapaNuM hovAne kAraNe= pramasaMyatAdimAM bhAvAbhyAsanuM ApekSikapaNuM hovAne kAraNe, aupacArika ja prApta che=aupacArika ja dharmAnuSThAna prApta che. ethI apunabaMdhakane ja aupacArika cheHapunabaMdhakane aupacArika dharmAnuSThAna che, e prakAranuM vacana kevI rIte ghaTe ? e prakAranuM vacana anyatra upalabdha che te kaI rIte saMgata thAya? arthAt saMgata thAya nahi. e prakAre pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI tenA samAdhAna mATe kahe che - je pramANe paryavasAyavyutkrAMta arthagrAhI evA paryAstikAyanA sparza vagaranA arthane grahaNa karanAra evA, dravyano upayoga paramANumAM ja apazcima vikalpanA nirvacanarUpa che= chellA vikalpanA kathanarUpa che, te pramANe nizcayana vyutkrAnnArthagrAhI vyavahAranaya paNa aputabaMdhakamAM ja te prakAre kahe che aupacArika dharma kahe che, e prakAranA abhiprAyathI aputabaMdhakane aupacArika dharmAnuSThAna kahenAra anya sthAnanuM vacana saMgata che ema avaya che e pramANe grahaNa kara. AthI ja=pUrvamAM graMthakArazrIe khulAso karyo ke nizcayanaya vyutkrAMta arthagrAhI vyavahAranaya aputabaMdhakamAM aupacArika dharma svIkAre che AthI ja "apunabaMdhakanuM ja A=dharmAnuSThAna, vyavahArathI tAtvika che. vaLI, adhyAtmabhAvanArUpa uttaranuM=samyagdaSTinuM, nizcayathI tAtvika che." (yogabiMdu, gAthA-369). e pramANe yogabiMdumAM kahevAyuM che. je vaLI ahIM yogabiMdumAM apunabaMdhakanuM paNa upalakSaNapaNuM hovAthI samyagdaSTi, vRttimAM grahaNa karAyuM te apekSAthI ja che, e prakAranuM tatva che. dharmasaMgrahaNInA ane upadezapadanA kathanano sthUlathI dekhAto virodha pUrvamAM graMthakArazrIe dUra karyo te sarvanuM nigamana karatAM kahe che - te kAraNathI=pUrvamAM varNana karyuM te kAraNathI, A paramArtha che - nizcayanayathI anupacarita dharmAnuSThAna apramattasaMyatone ja che. vaLI pramattasaMyatAdine apekSAthI nizcayanaya-vyavahAranaya dvArA dharmAnuSThAna che. vaLI apunabaMdhakane vyavahArathI ja che. te kAraNathI sAmAnyathI gRhasvadharma vyavahAranayathI apunabaMdhakanI apekSAe ja che, e prakAre sthita che.] 'rUti' zabda upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAja sAhebanA kathananI samApti mATe che. yogabiMdu zloka 309nuM je uddharaNa TIkAmAM ApyuM che tyAra pachI kahyuM ke "sIzyAvInA vRtta graha kRtam' tyAM " sa tyAvInAne badale "sagare' e pramANe vRttimAM pATha che ane te zuddha che tethI te pramANe artha karela che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 bhAvArtha : pUrvamAM sAmAnyathI gRhasthanA pAMtrIsa prakAranA dharmanuM svarUpa batAvyuM. te kathanamAM AgaLa kahe che e padArtha vicAravA jevo che ane te graMthakArazrI spaSTa kare che. nyAyArjita dhana, susthAnamAM gharano niveza ane mAtA-pitAnI pUjAdine siddhAMtamAM kartavyano bodha karAve tevuM pratyakSa vacana kyAMya upalabdha nathI, tethI nyAyArjita dhanAdimAM dharmanuM lakSaNa yojana karI zakAya nahi; topaNa te te dharmanA adhikArIete te bhUmikAnA dharmanA adhikArI, evA ziSTAcAranA mahimAthI tevI tevI vidhinuM unnayana thAya che=nyAyArjita dhanAdinA vidhivacananI upasthiti thAya che, tethI nyAyArjita dhanAdimAM dharmanuM lakSaNa graMthakArazrIe yojana karyuM che te asaMbaddha nathI. AMzaya e che ke zAstramAM je je sthAnamAM jene jene je je pravRtti kartavya kahI hoya te te jIvane AzrayIne te te pravRtti dharma che tema svIkArI zakAya ane zAstramAM dharmapadathI vAcya sarvaviratidharma, dezaviratidharma ke -avirata samyagdaSTinAM pUjAdi kRtyone dharma kahela che. tethI nyAyapUrvaka dhanaarjanAdine dharma kahenAra vacana zAstramAM sAkSAt upalabdha nathI, topaNa je je ziSTapuruSanA AcAro hoya te dharma che. e prakArano dharmapadano sAmAnya artha che; kema ke vivekapUrvakanI sarva ucita pravRttimAM kAMIka kAMIka kaSAyonuM apravartana hoya che. ane dharmanA prathama bhUmikAnA adhikArI evA ziSTapuruSano AcAra che ke gRhasthAvasthAmAM nItipUrvaka dhana kamAvuM, vaLI bhaviSyamAM koI Apatti na Ave tenA mATe ucita sthAne gharanuM nirmANa karavuM. vaLI AlokamAM potAnAM upakArI mAtA-pitAnuM pUjana karavuM. tethI te ziSTAcAranA mahimAthI AvA prakAranI vidhi zAstrasaMmata che tema nirNaya karI zakAya che. tethI sAkSAt tevI pravRttine dharma kahenAruM vacana zAstramAM upalabdha na hoya to paNa tene dharmarUpe svIkAravAmAM koI doSa nathI. ahIM te-te adhikArI ziSTAcAranA mahimAthI tevA-tevA vidhivacananuM unnayana thAya che. ema kahyuM tethI e prApta thAya ke je jIvo sAkSAt nirlepa pariNatirUpa dharma karavA samartha nathI topaNa sArI rIte dhanAdi kamAIne, tenA dvArA bhagavadbhakti Adi karIne suMdara bhAvo karI zake tevI prakRtivALA che. teo nyAyapUrvaka dhana kamAIne dhanano vyaya guNavAnanI bhaktimAM karIne guNa pratyenA pakSapAtavALA thAya tevA che. tevA adhikArI ziSTapuruSono AcAra che ke nyAyapUrvaka dhana kamAya ane zakti anusAra dharmamAM vyaya karIne guNanA pakSapAtI bane. tevA jIvo mATe nyAyapUrvaka dhana kamAvuM e paNa dharmanI pravRttinuM aMga hovAthI dharmapravRtti che. vaLI, potAnA jIvanamAM Apattio na Ave tenA mATe sArA-surakSita sthAne gRhanuM nirmANa karavuM te paNa dharma che; kema ke asthAne gRhanuM nirmANa kare ane ArthikAdi saMyogo viSama thAya tyAre durgAnAdi karIne AlokamAM duHkhI thAya ane paralokamAM paNa duHkhI thAya. mATe tenA parivAranA upAyabhUta evA gRhanuM ucita sthAne nirmANa karavAthI AlokamAM paNa upadrava vagaranuM jIvana thAya che ane paraloka arthe ucita dharmanI prApti karavAmAM vighna na Ave tevI pravRtti thavAthI paralokamAM hitanI prApti thAya che. mATe sArA sthAne gRhanuM nirmANa paNa dharmanuM aMga che. vaLI, Adi zabdathI ajIrNamAM bhojanano tyAga ityAdinuM grahaNa che; kema ke ajIrNamAM bhojana tyAgAdinI pravRtti paNa te te bhUmikAnA gRhastha mATe zarIranI svasthatAnuM kAraNa banavAthI Aloka ane paralokanA hita mATe thAya che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / bloka-5 thI 14 A rIte nyAyArjitadhanAdinI pravRttine dharma svIkAravAmAM koI doSa nathI topaNa aprApta aMzamAM ja vidhinI pravRtti hoya che. jyAre prApta evA dhanAdi arjananI pravRttimAM vidhinI prApti nathI paraMtu nyAyapUrvaka dhanaarjana aMzamAM vidhinI prApti che tethI "nyAyArjita dhana kamAvuM dharma che' tema kaI rIte kahI zakAya ? arthAt kahI zakAya nahi; kema ke dhana kamAvAnI pravRtti dharmarUpa nathI. paraMtu dhana kamAvAnI kriyAmAM nyAyapUrvakanI pravRtti dharma che. e prakAranI zaMkA karIne graMthakArazrI kahe che - uddezyanI viSayatA ane vidheyanI viSayatA bhinna prakAranI che evA uddezya-vidheyabhAvanuM prApti-aprAptimAM niyatapaNuM hovA chatAM paNa iSTa sAdhana-AdirUpa vidhiarthanuM nyAyArjita vizeSaNathI viziSTa evA dhanamAM ja saMbhava che. mATe nyAyapUrvaka dhana kamAvAnI pravRttine dharma kahI zakAya. Azaya e che ke koI puruSa potAnI bhUmikA pramANe dhana kamAvAmAM apravRtta hoya tyAre ziSTapuruSa tene kahe ke sadgahastha potAnI AjIvikA arthe nyAyapUrvaka dhana kamAvuM joIe. te vakhate te jIvane AzrayIne nyAyapUrvaka dhana kamAvAmAM vidhinI prApti che; kema ke sagRhastha potAnI AjIvikA bhIkha mAMgIne kare athavA AjIvikAnI ciMtA karyA vagara jIve to klezanI prApti thAya te gRhastha mATe ucita nathI. tethI te sthAnamAM nyAyapUrvaka dhana kamAvuM te vidheye che ane te sthAnamAM kleza vagaranuM dharmaparAyaNa jIvana jIvavuM te uddezya che. tethI kleza rahita dharmaparAyaNa jIvana jIvavAne uddezIne nyAyapUrvaka dhana kamAvAmAM vidhi che. ane koIka gRhastha dhana kamAvA mATe svataH pravRtta hoya paraMtu lobhane vaza nyAyanItine choDIne anyAyathI paNa dhana prApta karato hoya tevA puruSane kahevAmAM Ave ke "nyAyapUrvaka dhana kamAvuM joIe' te sthAnamAM dhana kamAvAnI pravRtti svataH prApta hatI. tethI nyAyapUrvaka dhana kamAvAnI pravRttine uddezIne nyAyapUrvaka pravRtti karavAnuM vidhAna karAya che=tuM je dhana kamAvAnI pravRtti kare che te anyAyapUrvaka karIza nahIM paraMtu nyAyapUrvaka karaje, ema kahevAmAM Ave che. te sthAnamAM nyAyapUrvaka dhana kamAvAmAM vidhi nathI; kema ke dhana kamAvAnI pravRtti svataH prApta hatI chatAM nyAyapUrvakanI pravRtti aprApta hatI tethI nyAyapUrvakanI pravRtti karAvavAmAM vidhi che. mATe te sthAnamAM nyAyapUrvaka aMzamAM ja vidhinI prApti che. topaNa sagRhasthane mATe iSTa evI AjIvikAnuM sAdhana ane iSTa evA dharmanuM sAdhana nyAyapUrvakanuM dhana che. tethI AjIvikA mATe ane dharmanAM kAryomAM savyaya karavAnA AzayathI nyAyapUrvaka dhana arjana kare te gRhastha mATe dharmarUpa che; kema ke nyAyapUrvaka dhana kamAya to dhana kamAvAmAM anItino pariNAma thato nathI ane nyAyapUrvaka dhana kamAIne dharmapradhAna jIvana jIve to te dhanano sanmArgamAM vyaya karI te gRhastha uttama bhAvo karI zake che te sarva bhAvo dhananA abhAvamAM thAya nahi. tethI kleza vagaranI AjIvikA ane svabhUmikA anusAra ucita dharmakRtya karI zake temAM sahAyaka nyAyapUrvaka kamAyeluM dhana che. mATe nyAyapUrvaka dhana kamAvAnI pravRttine dharma kahevAmAM koI doSa nathI. ahIM kahyuM ke iSTa sAdhana-AdirUpa vidhiarthano viziSTamAM ja saMbhava che tyAM Adi padathI balavad aniSTa ananubaMdhItva ane kRtisAdhyatvanuM grahaNa che. ethI e prApta thAya ke gRhastha mATe je dhananI prApti iSTanuM sAdhana hoya, balavAna aniSTanuM ananubaMdhI hoya ane kRtithI sAdhya hoya tevA dhananI prApti mATe gRhastha udyama karavo joIe ane e prakArano gRhasthano udyama dharma che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 dharmasaMgraha bhAga-1/ prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 Azaya e che ke vivekI gRhastha AlokamAM paNa kleza vagaranI pravRtti icche che ane paralokanA hitano nAza na thAya te prakAranI pravRtti icche che. tethI tevA gRhastha mATe dharmapradhAna evA ja artha-kAma hoya che. tethI tevA gRhastho vicAre che ke kharekhara jIvanamAM pUrNa dharma sevavA jevo che. Ama chatAM, pUrNa dharma sevavAnI potAnI zakti nathI. evuM jaNAya tyAre dharmane bAdha na thAya te rIte artha kAmane seve che, tethI potAnI zaktinA prakarSathI dharmamAM udyama karyA pachI teo dharmane bAdha na thAya te prakAre nItipUrvaka dhana kamAya che ane te dhanano bhogamAM paNa te rIte upayoga kare ke jethI dharmane bAdha na thAya. vaLI tevA vivekI gRhastho svazaktinA prakarSathI zakya eTalA dharmanuM sevana kare che chatAM bhoganI icchA dharmanI pravRttimAM vijJabhUta jaNAya che tyAre yatanApUrvaka bhoga kare che jethI kAmanI icchA zame ane dhana kamAvAnI pravRtti paNa dharmanI pravRttino vyAghAta na thAya te prakAre kare che teonI te dhana kamAvAnI pravRtti balavAna aniSTanI anubaMdhI nathI. vaLI, dhana kamAvAnI je pravRtti potAnA prayatnathI=kRtithI, sAdhya hoya tevI ja pravRtti kare che. jethI 'niSphaLa pravRttinA klezanI prApti na thAya. pUrvamAM kahyuM e pramANe iSTasAdhana-AdirUpa vidhi artha nyAyapUrvakarUpa vizeSaNathI viziSTa dhana kamAvavAmAM hoya to pachI upadezapadamAM satatAbhyAsa, viSayAbhyAsa ane bhAvAbhyAsamAMthI mAtra bhAvAbhyAsane ja dharmAnuSThAna kema kahyuM ? vaLI satatAbhyAsamAM ane viSayAbhyAsamAM dharmAnuSThAnano niSedha kema karyo ? vastutaH jema satata abhyAsarUpa mAtApitAdinI sevA dharma nathI tema nyAyapUrvaka dhana kamAvavAnI pravRttine paNa dharma kahI zakAya nahIM e prakAranI zaMkA thAya; kema ke satatAbhyAsamAM mAtA-pitAnA arcana AdinI pravRtti che. ane satatAbhyAsarUpa mAtA-pitAnuM arcana dharma hota to upadezapadamAM teno niSedha kare nahi, ane upadezapadanA vacanaanusAra satata abhyAsa dharma nathI tema nyAyapUrvaka dhana kamAvuM e paNa dharma nathI. A prakAranI zaMkAnuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe che - -upadezapadamAM satatAbhyAsa ane viSayAbhyAsamAM dharmAnuSThAnano niSedha sarvathA karelo nathI paraMtu samyagdarzana Adi anugata bhAvagrAhI nizcayanayanA abhiprAyathI teno niSedha karyo che ane apunabaMdhakAdi ucita bhAvalezagrAhI evA vyavahAranayanA abhiprAyathI satatAbhyAsamAM ane viSayAbhyAsamAM dharmAnuSThAnanuM samarthana ja karyuM che. Azaya e che ke bhagavAnanuM zAsana nizcayanaya ane vyavahAranaya svarUpa che. nizcayanaya aneka bhedavALo che. temAM je nizcayanaya mokSamAM sAkSAt kAraNabhUta evA samayagdarzanAdi bhAvone dharmarUpe svIkAre che te nizcayanayanA abhiprAyathI bhAvAbhyAsane dharmAnuSThAna kahI zakAya; kema ke bhAvAbhyAsamAM ratnatrayInA bhAvono abhyAsa che. je ratnatrayInA bhAvono abhyAsa uttarottara vRddhine pAmIne vItarAgatAnuM kAraNa che tethI nizcayanaya bhAvAbhyAsane dharma kahe che. te dRSTithI nyAyArjitAdi dhanAdine dharma kahI zakAya nahIM topaNa apunabaMdhakAdi jIvo je koI ucita pravRtti kare che temAM kaSAyonI alpatA che tethI ratnatrayIne anukULa bhAvaleza che tene AzrayIne vyavahAranayathI ziSTanI sarvapravRttine dharma svIkAravAmAM Ave che. AthI ja mAtA-pitAnI bhakti karavI te ziSTAcArarUpa hovAthI vyavahAranayathI upadezapadamAM tene dharmarUpe svIkArela che; kema ke te pravRttimAM apunabaMdhakAdi jIvone ucita evo bhAvaleza che je bhAva kaSAyonI Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GO dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / bloka-5 thI 14 alpatA karanAra hovAthI mokSane anukULa che tethI te bhAvalezane grahaNa karanAra vyavahAranaya te pravRttimAM dharma svIkAre che. ahIM kahyuM ke satatAbhyAsamAM ane viSayAbhyAsamAM apunabaMdhakAdine ucita bhAvaleza che mATe dharmAnuSThAna che. tethI e prApta thAya ke gRhastha avasthAmAM mAtA-pitAnI ucita bhakti karavI e paNa ucita pravRttirUpa che ane ucita pravRtti dharmAnuSThAnarUpa che. phakta bhAvAbhyAsamAM jevI ucita pravRtti che tevI ucita pravRtti satatAbhyAsamAM nathI; kema ke bhAvAbhyAsamAM sarva udyamathI mohanA umUlanane anukULa evI ucita pravRtti che. jyAre satatAbhyAsamAM prathama bhUmikAnI ucita pravRtti che. tethI satatAbhyAsAdimAM ucita pravRtti karavArUpa bhAvaleza che ane te bhAvalezane sAme rAkhIne satatAbhyAsanI pravRttimAM dharmAnuSThAnapaNuM kahevAyuM che. upadezapadanI sAkSI ApI temAM traNa prakAranA abhyAsanuM varNana karela che. 1. satatAbhyAsa 2. viSayAbhyAsa ane 3. bhAvAbhyAsa. temAM satata gRhasthane karavA yogya mAtA-pitAnI vinayAdi pravRtti te satatAbhyAsa che. vaLI, mokSamArgane batAvanArA evA arihaMta bhagavaMtonI bhaktithI pUjanAdinI pravRtti che te viSayAbhyAsa che; kema ke mokSamArganA viSayabhUta evA tIrthaMkara pratye bhakti che ane samyagdarzana, samyajJAna ane samyaphacAritranI vRddhi thAya te prakAre zAstraadhyayana ane zAstrAnusArI anuSThAnonuM sevana te bhAvAbhyAsa che. ane nizcayanaya AtmAnA pAramArthika bhAvone dharmarUpe svIkAre che tethI bhAvAbhyAsane dharma kahe che. vaLI vyavahAranaya svabhUmikAnusAra sarva ucita pravRttine dharmarUpe svIkAre che, tethI satatAbhyAsa ane viSayAbhyAsane paNa dharmAnuSThAna tarIke svIkAre che. mATe apunabaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita, avirata samyagdaSTi ke dezaviratidhara je kaMI paNa mAtA-pitAdinI sevA vagere kare che te sarvane vyavahAranaya dharmarUpe svIkAre che. ahIM 'nathI zaMkA kare che ke "dharmasaMgrahaNI'mAM nizcayanayathI zailezInA carama samayamAM ja dharma kahevAyo. che ane zailezInA carama samaya pUrve je kaMI pravRtti che te dharmanuM sAdhana che. mATe vyavahAranayathI tene dharma kahevAyo che ane pUrvamAM upadezapadanI sAkSI ApI tenA vacana pramANe nizcayanayathI dharmAnuSThAnano saMbhava apramattasaMyatane ja che; kema ke apramattasayata ja paripUrNa ratnatrayI mATe sudaDha yatnavALA hovAthI bhAvAbhyAsa kare che. tethI dharmasaMgrahaNInA vacana sAthe upadezapadanA vacanano virodha kema nahi thAya ? tenuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe che - dharmasaMgrahaNImAM dharmane kahevAnI icchA che, dharmAnuSThAnane kahevAnI icchA nathI ane dharmapadanI vyutpattinA nimittanA grAhaka evA evaMbhUtarUpa nizcayanaya zailezInA carama samayamAM ja dharma svIkAre che. upadezapadamAM dharmAnuSThAnane dharmapadathI kahevAnI icchA che, mATe dharmAnuSThAnapadanI vyutpattinA nimittanA grAhaka evA evaMbhUtarUpa nizcayanaya apramattasaMyatane ja bhAvAbhyAsarUpa dharmAnuSThAna svIkAre che tethI dharmasaMgrahaNInA vacana sAthe upadezapadanA vacanano virodha nathI. Azaya e che ke mokSarUpa kAryane sAdhe tevo dharma zailezInA carama samaye che ane tevA dharmane kahevAnA abhiprAyathI dharmasaMgrahaNImAM zailezInA carama samayamAM dharma che tema svIkArela che. zailezInA caramasamayanA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-pa thI 14 pUrvano dharma, dharma nathI paraMtu dharmanuM sAdhana che, tema kahela che. upadezapadamAM mokSasAdhaka dharmAnuSThAna paripUrNa kyAM hoya che ? tene sAme rAkhIne apramattamunione dharmAnuSThAna che, tema svIkArIne bhAvAbhyAsarUpa dharma apramattamunine ja che, anyane nahi tema kahela che. ahIM kahyuM ke dharmapadanI vyutpattinA nimittagrAhaka evo evaMbhUtarUpa nizcayanaya zailezInA caramasamayamAM ja dharma svIkAre che ane dharmAnuSThAna padanI vyutpattinA nimittagrAhaka evo evaMbhUtarUpa nizcayanaya apramattasaMyatane dharma svIkAre che te kathanamAM dharmapadanI vyutpatti e che ke "vatyu sahAvo dhammo." e vyutpattithI vicArIe to jIvano svabhAva siddha avasthAmAM che, tethI te dharma saMsAra avasthAmAM nathI. vaLI, siddha avasthArUpa dharmanuM kAraNa evo je dharma che te dharmanI vyutpatti pramANe vicArIe to durgatithI paDatA jIvane dhAraNa kare ane sugatimAM sthApana kare te dharma ema prApta thAya ane jIvana mATe cAragatio viDaMbanArUpa hovAthI durgatirUpa che jyAre mokSa sarvathA viDaMbanA rahita hovAthI sugati che. e pramANe artha karIe to je dharma cAragationI viDaMbanAthI para evI mokSarUpa sugatimAM AtmAne sthApana kare tene dharma kahevAya. Avo dharma zailezInA carama samaye che; kema ke zailezInA carama samaye jIva sarvakarmano kSaya karIne siddha avasthAne prApta kare che. AvA prakAranA dharmapadanI vyutpattinA nimittane grahaNa karanAra evA evaMbhUtarUpa nizcayanaya zailezInA caramasamayamAM ja dharma svIkAre che. vaLI, dharmaanuSThAna padanI vyutpatti e che ke zailezInA caramasamayamAM thanArA dharmane niSpanna karavA mATe je aMtaraMga apramAdabhAvathI udyama karAya che te dharmAnuSThAna che ane tevuM dharmAnuSThAna apramattamuniomAM che; kema ke apramattamuni sarva vikalpathI para evI nirvikalpadazAmAM varte che ane te nirvikalpadazArUpa aMtaraMga udyama e dharmAnuSThAna che. te dharmAnuSThAnapadanI vyutpattinA nimitta grAhaka evo evaMbhUta nizcayanaya apramattamunimAM ja dharma anuSThAna svIkAre che. mATe dharmasaMgrahaNInA vacana sAthe upadezapadanA vacanano virodha nathI. ahIM 'hattathI zaMkA karatAM kahe che ke upadezapadamAM svIkAryuM te pramANe nirupacarita bhAvAbhyAsa apramattasaMyatane ja che. ane tema svIkArIe to pramattasaMyata, dezaviratidhara ke avirata samyagdaSTi jIvo je ratnatrayIno abhyAsa kare che teono ratnatrayIno abhyAsa koIka aMzathI che, paripUrNa nathI. tethI aupacArika ja bhAvAbhyAsa che tema prApta thayuM ane zAstramAM apunabaMdhakane ja aupacArika yogamArga che tema kahela che. pramattasaMyatAdine aupacArika yogamArga kahela nathI. tethI upadezapadanA kathana sAthe te zAstravacanano virodha Avaze. zaMkAkArano Azaya e che ke upadezapadanA vacanAnusAra je apramattamunio che teo asaMga-anuSThAna seve che ane sarvathA asaMgabhAva ja ratnatrayInA bhAvanA abhyAsarUpa che. mATe nirupacarita bhAvAbhyAsa apramattamunione ja che. ane pramattasaMyata, dezavirata ke avirata samyagdaSTi jIvo je dharmaanuSThAna seve che te dharmAnuSThAnamAM asaMgabhAvano pariNAma nathI paraMtu asaMgabhAvane abhimukha bhAva che. tethI teonA anuSThAnamAM apekSAe bhAvAbhyAsa che, pUrNa bhAvAbhyAsa nathI. mATe pramattayatAdinA anuSThAnane aupacArika bhAvAbhyAsarUpa ja svIkArI zakAya ane zAstramAM apunabaMdhakane aupacArika yogamArga svIkArela che ane Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 pramattasaMyatAdine aupacArika yogamArga svIkArela nathI. tethI upadezapadanA vacana sAthe anya zAstravacanano virodha kevI rIte nahi thAya ? arthAt thaze. teno graMthakArazrI uttara Ape che - je pramANe paryAyanayathI vyutkrAMta arthane grahaNa karanAra dravyano upayoga paramANumAM ja apazcima vikalpanA nirvacanarUpa che te pramANe nizcayanayanA vyutkrAMta arthane grahaNa karanAra vyavahAranaya apunabaMdhakamAM ja aupacArika yogamArga svIkAre che. Azaya e che ke kAraNa hoya te dravya kahevAya ane kArya hoya te paryAya kahevAya A prakArano niyama che. A niyamAnusAra caNuka, caNakAdi kaMdho koIka apekSAe kAraNa che ane koIka apekSAe kArya che. arthAt kayaNukankaMdha paramANunuM kArya che ane vyaNukAdi skaMdhonuM kAraNa hayaNuka che. tethI kacaNukAdi skaMdhamAM kAraNa tarIke vicAra karIe tyAre dravyano upayoga varte che arthAt A dravya che teno upayoga varte che; topaNa te dravyano upayoga paryAyanayanA vyutkrAMta arthavALo nathI; kema ke kacaNukAdine paramANunAM kArya kahIe tyAre te kacaNukano upayoga paryAyanayane sparzanAro che. tethI hayaNukamAM vartato dravyano upayoga paryAyanayanA vyutkrAMta arthane grahaNa karanAro nathI paraMtu paryAyanayanA arthagrAhI evo dravyano upayoga che. jyAre paramANu to jaNakAdinuM kAraNa che paraMtu paramANu svayaM koInuM kArya nathI. tethI paramANu kevaLa kAraNa che ane koInuM kArya nathI. mATe paramANumAM paryAyanayanA vyutkrAMta arthagrAhI evA dravyano upayoga varte che je chellA kAraNa tarIkenA vikalparUpa che. te pramANe pramattasaMyata, dezavirata, avirata samyagdaSTi jIvo nirvikalpa upayogamAM vartatA nathI tethI teomAM ratnatrayInA abhyAsane anukULa pUrNa bhAvAbhyAsa nathI paraMtu nirvikalpa upayogane abhimukha evA vikalpAtmaka dharmAnuSThAnarUpa bhAvAbhAsa che, tethI apekSAe ratnatrayInI pariNati hovA chatAM apekSAe prazasta evA rAgAdinA vikalpo paNa che. tethI pUrNa dharmAnuSThAnanuM sevana nathI. mATe pramattasaMyatAdi kevala bhAvAbhyAsa karatA nathI, paraMtu kaMIka aMzathI ja bhAvAbhyAsa kare che jyAre apramattamunio kevala bhAvAbhyAsa kare che. tethI nizcayanaya apramattasaMyatane bhAvAbhyAsa che tema kahe che ane pramattasaMyatAdine kaMIka aMzathI bhAvAbhyAsa svIkAre che ane je aMzamAM bhAvAbhyAsa nathI paraMtu bhAvAbhyAsane anukULa saMyamanA vikalpo varte che te apekSAe karAtI dharmanI kriyAne aupacArika bhAvAbhyAsa kahe che. mATe pramattasaMyatathI mAMDIne avirata samyagdaSTi jIvomAM nizcayanayane abhimata tevA bhAvAbhyAsathI yukta aupacArika yogamArga che, paraMtu apunabaMdhaka Adi jIvomAM nizcayanayane abhimata evo bhAvAbhyAsa sarvathA nathI ema yogabiMdumAM kahela che. vaLI nizcayanayanA arthathI vyutkrAMta arthane grahaNa karanAra evo vyavahAranaya apunabaMdhakamAM aupacArika yogamArga svIkAre che. tethI je sthAnamAM apunabaMdhakane aupacArika yogamArga kahyo che te sthAnamAM nizcayanayanA arthane nahi sparzanAra evA vyavahAranayane AzrayIne kathana che. upadezapadanA vacanAnusAra apramattasaMyatane bhAvAbhyAsa svIkArIe tyAre pramattasaMyatathI mAMDIne avirata samyagdaSTimAM je aupacArika bhAvAbhyAsa che te nizcayanayane abhimata bhAvAbhyAsanA sparzavALo aupacArika bhAvAbhyAsa che. A rIte apekSAe banne kathano hovAthI syAdvAdanI maryAdA anusAra koI virodha nathI. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14 A kathananI puSTi mATe kahe che - AthI ja apunabaMdhaka jIvone adhyAtmabhAvanArUpa yogamArga vyavahAranayathI tAttvika che ane samyagdaSTi Adi jIvone nizcayanayathI tAttvika che ema yogabiMdumAM kahela che. ahIM prazna thAya ke nizcayanaya vyutkrAMta arthagrAhI vyavahAranaya apunabaMdhaka jIvone aupacArika yogamArga svIkArato hoya ane tene sAme rAkhIne apunabaMdhakano yogamArga vyavahAranayathI tAttvika che tema kahevAmAM AvyuM hoya ane nizcayanayathI samyagdaSTi Adi jIvone adhyAtmabhAvanArUpa yogamArga hoya to yogabiMdunI TIkAmAM apunabaMdhakanA upalakSaNathI samyagdaSTinuM grahaNa kema karyuM ? tethI graMthakArazrI kahe che te TIkAkArazrInuM vacana apekSAe che mATe doSa nathI. Azaya e che ke samyagdaSTi jIvane apekSAe anaMtAnubaMdhInA kSayapazAmajanya cAritrano pariNAma che tema sUkSma cAritrane cAritrarUpe svIkAranAra nizcayanaya kahe che. te apekSAe samyagdaSTimAM samyajJAna, samyagdarzana, samyaphacAritrano abhyAsa che tethI bhAvAbhyAsa che. vaLI dezaviratithI ja cAritrano svIkAra vyavahAranaya kare che. te apekSAe samyagdaSTi jIvomAM cAritra nathI paraMtu samyagdarzana ane samyajJAna mAtra che ane bhAvAbhyAsa e ratnatrayInA abhyAsarUpa che. mATe vyavahAranaya samyagdaSTimAM cAritra nahi hovAthI samyagdaSTine paNa bhAvAbhyAsa nathI ema kahe che. mATe yogabiMdunI vRttimAM apunabaMdhakanA upalakSaNathI samyagdaSTine grahaNa karela che; kema ke apekSAe samyagdaSTimAM paNa bhAvAbhyAsa nathI te apekSAe samyagdaSTimAM paNa apunabaMdhaka jIvonI jema ja vyavahAranayathI aupacArika yogamArga che e prakAranuM tattva che=e prakArano paramArtha che. pUrvanA kathanathI zuM phalita thAya che ? te batAve che - nizcayanayathI anupacarita dharmAnuSThAna apramattasaMyatane ja hoya che; kema ke apramattasaMyata satata asaMgAnuSThAnane sevIne ratnatrayInI vRddhi kare che tethI teonuM dharmAnuSThAna saMsAranA kSayano ekAMta hetu che. vaLI, pramattasaMyatAdine apekSAthI nizcayanayathI ane vyavahAranayathI dharmAnuSThAna che. Azaya e che ke pramattasaMyata, dezavirata ane avirata samyagdaSTi jIvo je ratnatrayInI vRddhinuM kAraNa bane te prakAre je dharmAnuSThAna seve che te nizcayanayathI dharmAnuSThAna che ane dharmAnuSThAna sevanakAlamAM pramattasAdhu je vikalpo kare che te vikalpaaMzathI vyavahAranayathI upacarita dharmAnuSThAna che; kema ke prazasta evA rAgAdithI te vikalpo thAya che. vaLI, dezavirata ke avirata samyagdaSTi jIvo je dharmAnuSThAna seve che temAM paNa ratnatrayInI vRddhine anukULa je vyApAra che te nizcayanayathI anupacarita dharmAnuSThAna che ane te dharmavyApArakAlamAM je vikalpaaMzo che te vyavahAranayathI upacarita dharmAnuSThAna che. vaLI, dezaviratidhara ane avirata samyagdaSTi jIvo dhanaarjanAdi ke mAtA-pitAnI sevA kare che ke ucita sthAne gRhanirmANa Adi kare che te sarva kRtyakALamAM paNa nizcaya-vyavahAra dvArA dharmAnuSThAna che; kema ke dezaviratidhara ke avirata samyagdaSTi jIvone dRSTivAdopadezikI saMjJA hoya che tethI saMsAranI koIpaNa Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-5 thI 14, 15 pravRtti kare tyAre bhagavAnanA vacananA upadezanA niyaMtraNathI te pravRtti kare che. tethI saMsAranA pravRttinA kAlamAM paNa teomAM vartanI ratnatrayInI pariNatinI vRddhine anukULa vartato vyApAra che; kema ke vivekadRSTine kAraNe saMsAranI pApapravRtti kema ghaTe ? evA yatnapUrvaka teo saMsAranI sarva pravRtti kare che ane je aMzathI te pravRttimAM ratnatrayIne vRddhine anukULa vyApAra nathI chatAM ucita pravRtti che te aMzathI vyavahAranayathI te pravRttine dharma kahevAya che. mATe pramattasaMyata, dezavirata ane avirata samyagdaSTi jIvone kevala nizcayanayathI dharmAnuSThAna nathI paraMtu nizcayavyavahArarUpa ubhayanayathI saMkIrNa evuM dharmaanuSThAna che. vaLI, apunabaMdhaka jIvone vyavahAranayathI ja dharmAnuSThAna che; kema ke apunabaMdhaka jIvo sAkSAt ratnatrayImAM yatna karI zakatA nathI. paraMtu tenuM kAraNa bane tevI ucita AcaraNa kare che. tethI vyavahAranaya upacArathI te ucita AcaraNAne dharma kahe che te kAraNathI sAmAnyathI gRhasthadharma=pUrvamAM batAvAyelo pAMtrIsa prakArano sAmAnyathI gRhasthadharma, vyavahAranayathI apunabaMdhakanI apekSAe ja che. e pramANe sthita che=e pramANe siddha che., Azaya e che ke apunabaMdhaka jIvo sAkSAt ratnatrayIne anukULa abhyAsa karI zakatA nathI topaNa ratnatrayInuM kAraNa bane tevA A pAMtrIsa prakAranA sAmAnya gRhastha dharmamAMthI yathAyogya gRhastha dharmanuM sevana kare che. mATe apunabaMdhakanI apekSAe ja A sAmAnyathI gRhastha dharma che. jo ke avirata samyagdaSTi ke dezavirata zrAvako paNa tevI pravRtti kare che paraMtu teonI te dhanArjanAdinI pravRtti vyavahArathI gRhastha dharma nathI paraMtu nizcaya-vyavahAra dvArA svIkArAyelA evA saMkIrNa gRhasthadharmarUpa che. jyAre ahIM batAvela sAmAnyathI gRhastha dharma vyavahArathI apunabaMdhakanI apekSAe ja che, e pramANe phalita thAya che. ahIM vizeSa e che ke apramattamunione to nizcayanayathI kevala dharmAnuSThAna ja hoya che. pramattasaMyata, dezavirata ane avirata samyagdaSTi jIvo jyAre zubhayogamAM hoya che tyAre nizcayavyavahAra dvArA dharma hoya che ane azubhayogamAM hoya tyAre adharmanI prApti thAya che. AthI ja paDilehaNAdinI kriyAmAM pramAdavALA sAdhune cha kAyanI virAdhanArUpa adharmanI prApti che. AthI ja brAhmI-suMdarI AdinA jIvane azubhayogane kAraNe mithyAtvanI prApti thaI tethI strIveda baMdhAyuM. ane apunabaMdhaka jIvo paNa jyAre AgAmI hitanA vicArapUrvaka dharmapradhAna thaIne dhanAdi arjana kare che tyAre teonI te pravRtti dharmarUpa bane che. ane pramAdane vaza thaI lobhAdine kAraNe anIti Adi kare che ke asamaMjasa kaSAyane vaza thaI koI pravRtti kare che tyAre teonI te pravRtti adharmarUpa bane che. ll14ll avataraNikA - saprabhedaM sAmAnyato gRhidharmamabhidhAya sAmprataM tatphalaM darzayatrAha - avataraNikArya - prabheda sahita sAmAnyathI gRhastha dharmane kahIne have tenA phalane batAvatAM graMthakArazrI kahe che - Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-15 lapa bloka : patayukta surdaDhyuM, yaH roti naraH sudhIH | lokadvaye''pyasau bhUri, sukhamApnotyaninditam / / 15 / / anvayArtha : =je, suthI =buddhimAna, nara=puruSa, AnAthI, yu=pUrvamAM batAvelA pAMtrIsa prakAranA dharmathI yukta, su a sugRhasthapaNuM, karoti kare che, asau=A=A puruSa, nodhaveDaDapi AlokamAM ane paralokamAM paNa, nindrita--aniMdita evA mUri ghaNA, suvazsukhane, manoti=prApta kare che. 1paIL zlokArca - je buddhimAna puruSa AnAthI yukta pUrvamAM batAvelA sAmAnyathI pAMtrIsa prakAranA gharmathI yukta, sugRhasthapaNuM kare che te puruSa, lokaddhayamAM paNa Aloka ane paralokamAM paNa, aniMdita evA ghaNA sukhane prApta kare che. ll15ll TIkA - etenAnantaroditena sAmAnyagRhidharmeNa saMyutaM sahitaM 'sugArhasthyaM' zobhanagRhasthabhAvaM yaH' kazcit puNyasampannaH 'sudhIH' prazastabuddhiH 'naraH', pumAn 'karoti' vidadhAti 'asau' sugArhasthyakartA 'lokadvaye'pi' ihalokaparalokarUpe, kiM punarihaloka evetyapizabdArthaH 'aninditaM' zubhAnubandhitayA'garhaNIyam, mUri' prapura "surgha' zarma 'Akhoti' tamatte zaT - . TIkArca - nAnattaravina ... namaste ! anaMtaramAM kahevAyela=pUrvazlokomAM kahevAyela, A sAmAnya gRhastha dharmathI yukta=sahita, sugRhasthapaNA=zobhana gRhasthabhAvane, je koI puNyasaMpanna suMdara buddhivALo=prazasta buddhivALo, puruSa kare che. A sugRhasthapaNAno kartA Aloka ane paralokarUpa loka drayamAM paNa aniMdita=zubhAnubaMdhIpaNAthI agahaNIya, pracura sukhane prApta kare che. 'noveDapi' mAM rahelA 'vi' zabdano artha kare che - zuM vaLI AlokamAM ja, e prakArano 'mapi' zabdano artha che=AlokamAM to ghaNuM sukha meLave che paraMtu lokadrayamAM paNa ghaNuM sukha meLave che, e prakArano "pa" zabdano artha che. 15 bhAvArtha : pUrvamAM sAmAnyathI gRhasthadharmanuM svarUpa batAvyuM. ane tevA sAmAnyathI gRhastha dharmane je koI buddhimAna puruSa seve che teno gRhasthabhAva suMdara che. ane tevA suMdara gRhasthabhAvane kAraNe AlokamAM bhogasukhane pAme Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-15-16 che. nItipUrvakanuM jIvana hovAthI rAjAdi koIthI upadravane pAmato nathI ane dharmapradhAna svabhUmikAnusAra sarva ucita pravRtti hovAthI paralokamAM paNa sukhanI paraMparAne pAme che. tethI tevA gRhasthane prApta thayeluM sukha uttarottara adhika dharma sevIne sukhanuM kAraNa hovAthI zubhAnubaMdhavALuM che. te sukha zubha anubaMdhavALuM hovAthI ziSTapuruSathI niMdita nathI. vaLI uttama prakRti ane dharmapradhAna jIvana hovAthI te gRhastha pracura sukhane pAme che; kema ke vartamAnamAM aklezapUrvakanuM jIvana che, ucita pravRtti karanAra che ane paralokamAM puNyanA baLathI adhika adhika bhogasAmagrI prApta karI dharmaparAyaNa thaze. tethI dareka bhavamAM adhika-adhika sukhanI paraMparA prApta thaze. II1pA avataraNikA - iti pratipAditaM sAmAnyato gRhidharmaphalam, atha etadguNayuktasya puMsaH sadRSTAntamuttarottaraguNavRddhiyogyatAM darzayati - avataraNikArya : have saddharma grahaNanI yogyatAne kahe che - bhAvArtha : A pramANe sAmAnyathI gRhastha dharmanuM phaLa pratipAdana karyuM. have AvA guNayukta puruSanI, uttarottara guNavRddhinI yogyatAne daSTAMtapUrvaka batAve che - bloka : tasmin prAyaH prarohanti, dharmabIjAni gahini / vidhinoptAni bIjAni, vizuddhAyAM yathA bhuvi / / 16 / / anvayArthaH tamina nerini=te sadagRhasthamAM=pUrvamAM varNana karyuM evA sAmAnya dharmane sevana karanArA evA saddagRhasthamAM, pratha: ghavInAni kontiHprAyaH dharmabIjo praroha pAme che, cA vizuddha muvi je pramANe vizuddha bhUmimAM, vidhinA 3ptAni vIjhAnikavidhithI vavAyelAM bIjo. 16 zlokArca - te sagRhasthamAM-pUrvamAM varNana karyuM evA sAmAnya gharmane sevana karanAra evA sadgahasthamAM, prAyaH dharmabIjo praroha pAme che. je pramANe vizuddha bhUmimAM vidhithI vavAyelAM bIjo. ll16 TIkA :_ 'prAyo' bAhulyena 'dharmabIjAni' lokottaradharmakAraNAni, tAni cAmUni yogadRSTisamuccaye prtipAlitani- Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-16 "jineSu kuzalaM cittaM, tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddhaM, yogabIjamanuttamam / / 23 / / upAdeyadhiyA'tyantaM, saMjJAviSkambhaNAnvitam / phalAbhisandhirahitaM, saMzuddhaM hyetadIdRzam / / 25 / / AcAryAdiSvapi hyetadvizuddhaM bhAvayogiSu / vaiyAvRttyaM ca vidhivacchuddhAzayavizeSataH / / 26 / / bhavodvegazca sahajo, dravyAbhigrahapAlanam / tathA siddhAntamAzritya vidhinA lekhanAdi ca / / 27 / / lekhanApUjanAdAnaM, zravaNaM vAcanodgrahaH / prakAzanAtha svAdhyAyazcitanA bhAvaneti ca / / 28 / / duHkhiteSu dayAtyantamadveSo guNavatsu ca / aucityAtsevanaM caiva, sarvatraivAvizeSataH / / 32 / / " [yogadRSTi0 gA. 23, 25, 26, 27, 28, 32] 65 iti / 'tasmin ' pUrvoktaguNabhAjane 'gehini' gRhasthe 'prarohanti' prakarSeNa = svaphalAvandhyakAraNatvena, rohanti dharmacintAdilakSaNAGkurAdimanti jAyante uktaM ca "vapanaM dharmabIjasya, satprazaMsAdi tadgatam / taccintAdyaGkurAdi syAt, phalasiddhistu nirvRtiH / / 1 / / cintAsacchrutyanuSThAnadevamAnuSasampadaH / krameNAGkurasatkANDanAlapuSpasamA matAH / / 2 / / " kIdRzAni santi prarohantItyAha - ' vidhinA' dezanArhabAlAdipuruSaucityalakSaNena 'uptAni ' nikSiptAni, anikSipteSu hi teSu kathamapi dharmasyAnudayAt yata upadezapade - - "akae bIjakkheve, jahA suvAsevi na bhavaI sassaM / taha dhammabIjavirahe, na sussamAevi tassassaM / / " [gA. 224] ti / yatheti dRSTAntArthaH 'bIjAni' zAlyAdIni 'vizuddhAyAm' anupahatAyAM 'bhuvi' pRthivyAM vidhinoptAni santi, prAyograhaNAdakasmAdeva pakvatathAbhavyatve kvacinmarudevyAdAvanyathAbhAve'pi na virodha iti / / 16 / / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-16, TIkArca - prAyaH .... ti | zlokamAM kahela "prAyaH' no artha bahulatAthI che. dharmabIjo=lokottaradharmanAM kAraNo, che ane te dharmanA kAraNo yogadaSTisamuccayamAM A pratipAdana karAyAM che. jinamAM saMzuddha evuM kuzalacitta ane temane namaskAra ja ane praNAmAdi anuttama yogabIja che. ra3 atyaMta upAdeyabuddhithI, saMjJAviSkasmaNathI yukta, phalAbhisaMdhithI rahita A kuzalacitta, AvA prakAranuM saMzuddha che-phulapAka AraMbha kare evuM saMzuddha che. 1rapA bhAvayogI evA AcAryAdimAM paNa A saMzuddha evuM kuzalacitta, vizuddha che. ane vidhipUrvaka zuddhAzaya vizeSathI vaiyAvRtya yogabIja che ema anvaya che. rA. ane sahaja bhavano udvega, dravya abhigrahanuM pAlana tathA siddhAMtane AzrayIne vidhipUrvaka lekhanAdi dharmabIja che. IrazA lekhanA, pUjana, dAna, zravaNa, vAcanA, ugraha vAcanA Na, prakAzanA, svAdhyAya, citanA ane bhAvanA A sarva dharmabIjo che. 28 dukhitomAM atyaMta dayA, guNavAnamAM adveSa ane sarvatra ja avizeSathI pakSapAta vagara, aucityathI sevana dharmabIja che. ll3rA" (yogadaSTisamuccaya0) te gRhasthamAM=pUrvamAM kahelA guNanA bhAjana evA gRhasthamAM, dharmabIjo prakarSathI=svalanA avadhyakAraNapaNAthI, praroha pAme che=dharmaciMtAdi lakSaNa aMkurAdivALAM thAya che. ane kahevAyuM che - "dharmabIjanuM vapana tagata saprazaMsAdi che=dharmagata saprazaMsAdi che. tacittAdi=dharmaniSpattinuM citana Adi, aMkurAdi thAya. vaLI phalasiddhi nivRtti che=mokSa che. III ciMtA, sakRti, anuSThAna, devamanuSyanI saMpattio kramathI aMkura, satkAMDa=kaMda, nAla ane puSpAdi jevI manAya che. rA" kevA chatA praroha pAme che=kevA prakAranA chatA yogabIjo praroha pAme che? ethI kahe che - dezanA yogya bAlAdipuruSanA aucityalakSaNa vidhithI vapata karAyelAM te dharmabIjo praroha pAme che, ema avaya che. je kAraNathI avikSipta evA teo pote chate=je jIvomAM yogabIjo nahIM vikSepa karAyela hote chate, koIpaNa rIte dharmano anudaya che. je kAraNathI upadezapadamAM kahyuM che - "je pramANe bIjano lepa nahi karAya chate suvarSAmAM paNa dhAnya thatuM nathI, te pramANe dharmabIjanA virahamAM=pUrvamAM kahela saMzuddha kuzalacittAdhirUpa dharmabIjanA virahamAM, suSamAmAM paNa=tIrthaMkarAdinA mahotsavAdi prasaMgovALA suSamAkAla nAmanA suMdarakALamAM paNa, te dhAnya te dharmarUpa dhAnya, thatuM nathI." (upadezapada - gA. 224) zlokamAM kahela 'tha' zabda daSTAMta arthavALo che. tethI je pramANe vizuddha evI anupahata evI pRthvImAM vidhithI vapana karAyelAM bIjo thAya che, bIjo praroha pAme che, te pramANe dharmabIjo praroha pAme che, e pramANe avaya che. zlokamAM "prAyaH' zabdanA grahaNathI akasmAta ja pakvatathAbhavyatvamAM Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GG dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-16 kyAreka marudevAdimAM anyathAbhAva hovA chatAM paNa=pUrvamAM bIjAdhAna nahi karAyeluM hovA chatAM paNa, dharma niSpanna thayo teno virodha nathI. ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. II16. bhAvArtha : pUrvamAM varNana karyuM tevA pAMtrIsa prakArano sAmAnyadharma je gRhastha pAlana kare che te gRhasthanI prakRti sarvatra ucita pravRtti karanArI bane che. jema vizuddha bhUmimAM vidhipUrvaka vapana karAyelAM bIjo praroha pAme che, tema sarvatra ucita pravRtti karanArA gRhasthamAM bhagavAnanA zAsanane pAmIne jina pratye saMzuddha kuzalacittAdirUpa dharmanA bIjo praroha pAme che. ane te dharmabIjo lokottara dharmanI niSpattinAM kAraNo che. tethI e prApta thAya ke je jIvoe A dharmabIjo AtmAmAM vapana karyA che tevA jIvone upadezAdi sAmagrI dvArA tIrthakara vaDe kahevAyelA lokottaradharmarUpa samyakta, dezaviratidharma ane sarvaviratidharma prApta thAya che. te yogabIjonuM varNana yogadRSTimAM A pramANe kahyuM che. tIrthakaromAM saMzuddha evuM kuzalacitta uttama evuM yogabIja che. tIrthakarane joIne namaskAranI kriyA te yogabIja che. ane tIrthakarane praNAmAdinI kriyA te yogabIja che. paraMtu A traNeya saMzuddha hoya to yogabIja bane che. anyathA nahi. saMzuddha kuzalacitta dvArA manovyApAranuM grahaNa che. jinane saMzuddha namaskAra dvArA vADu vyApAranuM grahaNa che ane saMzuddha praNAmAdi dvArA kAyavyApAranuM grahaNa che. yogabIja kahevAthI e prApta thAya ke te yogabIja ja dharmanAM bIja che. anuttama kahevAthI te zreSTha evA yogabIja che. A traNeya prakAranAM yogabIjomAM saMzuddha vizeSaNa ApyuM tethI saMzuddhanuM svarUpa zuM che? te spaSTa kare che - svabodha anusAra jinane joIne jemane atyaMta upAdeya buddhi thAya che. arthAt A jina ja upAsanA karavA yogya che tevI buddhi thAya che ane vaLI te vakhate namaskAra kare che tyAre te jinamAM kuzalacitta thAya che. te Aloka-paralokanI AzaMsApUrvaka ke mAnAdi kriyAne vaza thaI namaskAranI kriyA nathI paraMtu potAnA bodha anusAra vItarAga pratyeno bahumAnabhAva che tethI te kuzalacittAdi saMzuddha che. vaLI te saMzuddha citta AvA prakAranuM che ema kahyuM teno artha yogadRSTimAM phalapAka AraMbha sadaza kahela che. tethI e phalita thAya ke AtmAmAM rahelo te kuzala pariNAma vItarAganA guNo pratyenA rAgathI pravarte che, je rAga vItarAgabhAvane pragaTa karavAne anukULa=prAraMbhanI kriyA svarUpa che. tethI vItarAgabhAvarUpa phalane pakavavAnA AraMbha tulya che. AnAthI e phalita thAya ke je gRhastha ucita pravRtti karavAnA artha che tethI zakti anusAra pUrvamAM varNana karyuM evo sAmAnya gRhasthadharma seve che. pramAdavaza koI prakAranI anyathA pravRtti hoya topaNa teone ucita pravRtti karavAnI ruci che. AthI ja pUrvamAM varNana karAyelA gRhasthadharmane sAMbhaLIne teone prIti thAya che tevA jIvone koIka nimittane pAmIne guNavAna evA tIrthakaro pratye bahumAnabhAva thAya che, tenA kAraNe je namaskArAdinI pravRtti kare che te sarva potAnAmAM vItarAgabhAvane pragaTa karavAne anukULa vyApAra svarUpa che ane A vyApArakALamAM vItarAganA guNo pratye je rAgayukta upayoga varte che te rAgayukta upayoganA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-16 saMskAro AtmAmAM paDe che. te saMskAro yoganAM bIjo che. vaLI, jema jina viSayaka kuzalAdi citta yogabIja che, tema bhAvayogI evA AcAryamAM bahumAnanA pariNAmavALuM je vizuddhacitta che te paNa yogabIja che. vaLI, AcAryAdi pratyenA bahumAnanA kAraNe huM AmanI bhakti karIne mAruM Atmahita sAdhuM tevA zuddhAzaya vizeSathI vidhipUrvaka vaiyAvaccanI pravRtti paNa yogabIja che. vaLI, bhava cAragatinI viDaMbanA svarUpa che. tevuM jaNAvAthI bhavanA svarUpanA AlocanakALamAM bhava pratye je sahaja udvega pedA thAya che arthAt cittamAM vikalpa thAya che ke A cAragatinA paribhramaNarUpa bhavano uccheda karavA jevo che te paNa yogabIja che; kema ke bhavathI nitAra thavAnA abhilASano pariNAma e yogamArganA pakSapAtavALA citta svarUpa che. vaLI, bhavathI vistAra pAmavAnA arthI jIvo aneka prakAranA dravya abhigraho grahaNa kare che. ane tenuM pAlana kare che te paNa yogabIja che. vaLI, bhagavAnanA zAstranA vacanane AzrayIne vidhipUrvaka zAstrone lakhAve, zAstronuM pUjana kare, satuzAstra yogya jIvone Ape, vaLI satzAstronuM zravaNa kare, satuzAstronuM vAMcana kare, satuzAstrano vidhipUrvaka udgaha kare arthAt satzAstranI vAcanAne vidhipUrvaka grahaNa kare vaLI potAne thayela bodha bIjAne paNa tevo bodha thAya tevA AzayapUrvaka prakAzana kare, abhyAsa karelAM zAstrono svAdhyAya kare, zAstroe batAvelA badhA padArthonuM ciMtana kare, tenuM bhAvana kare te sarva yogabIjo che; kema ke saMsArathI nistAra pAmavAnA AzayapUrvaka tenA upAyanA sevanarUpa A sarva pravRtti che. vaLI, duHkhI jIvone joIne teonAM duHkha dUra karavAnA pariNAma svarUpa je atyaMta dayA thAya che. vaLI, guNavAna puruSomAM teonA guNane joIne dveSa thato nathI ane gRhasthajIvanamAM sarvatra sarvajIvo sAthe pakSapAta vagara aucityathI vartana kare che te paNa yogabIja che. A prakAre yogadRSTi samucyamAM je yogabIjo kahyA che te sarva dharmabIjo jANavAM. je sagRhastha pUrvamAM batAvela pAMtrIsa prakAranA sAmAnya gRhastha dharmanuM yathAyogya bhAjana che te gRhastha AvAM yogabIjonuM vapana kare che. tyArapachI te gRhasthamAM te yogabIjo dharmaciMtAdilakSaNa aMkurAdivALAM thAya che. Azaya e che ke prakRtithI bhadraka jIvo gRhasthajIvanamAM sarvatra ucita pravRtti karanArA hoya che ane tevA jIvomAM koIka nimittane pAmIne jina pratye saMzuddha kuzalacittAdi bIjonuM vapana thAya te bIjo sAmagrIne pAmIne dharmaciMtArirUpa aMkurAne prApta kare che; kema ke e vakhate te gRhasthane guNa pratyeno rAga pragaTe che te vakhate yogabIjonuM vapana thAya che. ane guNanA rAgI jIvone sAmagrI maLatAM adhika adhika guNaniSpattinA upAyabhUta dharmanuM ciMtana Adi karavAno pariNAma thAya che je kramasara aMkurAdirUpa che. dharmabIjamAMthI dharmaciMtAdi aMkura thAya che. te kathanamAM sAkSIpATha Apyo teno artha A pramANe che. dharmabIjonuM vapana satprazaMsAdi che. tethI e phalita thAya ke satkRtyo joIne tenI prazaMsA karavAmAM Ave athavA pUrvamAM varNana karyuM e pramANe jinamAM kuzalacittAdi thAya te sarva dharmabIjonuM vapana che. ane te dharmabIjonuM vapana thayA pachI te dharmaniSpattinA ciMtanAdi aMkurA che. ane te dharmabIjonuM phaLa mokSa che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-16 aMkurAdi zuM che ? te spaSTa karatAM kahe che - dharmaniSpattinuM ciMtana aMkuro che ane dharma sAMbhaLavAnI kriyA satkAMDa=kaMda che. dharmazravaNathI bodha thayA pachI anuSThAnanuM sevana te nAla che. ane anuSThAnanA sevananA phaLarUpe devabhavanI ane manuSyabhavanI uttama saMpatti maLe che te puSpa samAna che ane pUrNa dharmanA sevananuM phaLa mokSa che. A rIte zlokanA pUrvArdhano artha karyA pachI zlokanA uttarArdhano artha kare che. kevA prakAranAM evAM te dharmabIjo aMkurAdi rUpe praroha pAme che e prakAranI jijJAsA thAya. tethI kahe che - vidhipUrvaka vapana karAyela evAM yogabIjo praroha pAme che. ahIM prazna thAya ke jinamAM kuzalacittAdi vidhipUrvaka vapana kaI rIte thAya ? ethI kahe che - dezanAyogya jIvo traNa prakAranA che. 1. bAla, 2. madhyama, 3. prAjJa. te puruSo potAnI bhUmikAnA aucityapUrvaka, jinamAM kuzalacittAdi kare to te yogabIjo potAnA AtmAmAM vapana thAya che. Azaya e che ke dharmanA arthI jIvo hoya te dezanAyogya che, anya nahi. dezanAyogya jIvo jJAnAvaraNIyAdi karmanA kSayopazamanA bhedathI traNa prakAranA che. bAla, madhyama ane buddhimAna. te traNeya prakAranA jIvo potAnA bodha anusAra jinamAM kuzalacittAdi kare to te kuzalacittAdi bIjonuM AtmAmAM vapana thAya ane jo teo potAnA bodhane anusAra kuzalacittAdi na kare to bIjonuM vapana thAya nahi. jema durgatAnArI atyaMta mugdha avasthAmAM che. te vakhate kevAM puSpo bhagavAnane caDhAvAya ane kevAM puSpo bhagavAnane na caDhAvAya ? teno bodha nathI. Ama chatAM svabodha anusAra te durgatAnArIne bhagavAnanI bhaktino pariNAma thAya che. tethI bhagavAnane caDhAvavA mATe na kahyuM tevAM paNa puSpone grahaNa karIne bhagavAna pratyenI bhaktinA atizayathI bhagavAnanI pUjA karavAnA praNidhAnathI jAya che. tethI mRtyu pAmIne devalokamAM jAya che. jo anya koIne jJAna hoya ke AvAM puSpothI bhagavAnanI pUjA thAya nahi Ama chatAM bhagavAna pratyenI bhaktipUrvaka tevAM asAra puSpa laIne bhakti karavA yatna kare to te yogabIjo vidhipUrvaka vapana thayAM kahevAya nahi. AnAthI e phalita thAya ke tattvanA arthI evA bAlajIvo potAnA bodha anusAra ucita pravRtti karavAnA pakSapAtavALA hoya. tattvanA arthI evA madhyamabuddhivALA jIvo potAnA bodha anusAra ucita pravRtti karavAnA pakSapAtavALA hoya ane prAjJa jIvo potAnA bodha anusAra ucita pravRtti karavAnA pakSapAtavALA hoya to teonA jinakuzalacittAdi bIjo vidhipUrvaka vapana thAya che, anyathA nahi. AthI ja bAlAdi jIvonI yogyatA anusAra yogya upadezaka upadeza Ape to teomAM yogabIjonuM vapana thAya che. mATe upadezakane paNa bAlAdinA vibhAgathI ja dezanA ApavAnuM vidhAna zAstramAM che. vaLI yogya rIte vapana karAyelAM yogabIjo sAmagrI pAmIne dharmaciMtAdi rUpe praroha pAme che. je jIvoe AtmAmAM yogabIjo nAkhyAM nathI tevA jIvomAM koIpaNa rIte dharmano udaya thato nathI. temAM upadezapadanI sAkSI Ape che -- Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-16-17 jema bhUmimAM bIjano nikSepa karAyo na hoya ane suMdara varSA thAya topaNa dhAnya thatuM nathI. tema AtmAmAM dharmanuM bIja vapana karAyeluM na hoya to sAkSAt tIrthaMkaranuM darzana thAya, tIrthaMkaranA upadezanuM zravaNa thAya topaNa te zravaNAdi kriyAthI dharmarUpa dhAnya pedA thatuM nathI. zlokanA uttarArdhamAM 'yathA' zabdathI dRSTAMta ApyuM ke je pramANe vizuddhabhUmimAM vidhipUrvaka vapana karAyelAM bIjo suvarSAne pAmIne praroha pAme che tema vizuddhabhUmi sthAnIya sAmAnya gRhastha dharma pALanArA jIvo potAnI bAlAdi avasthAne anurUpa jinamAM kuzalacittAdi karIne bIjonuM vapana kare to yogya upadezakane pAmIne te bIjo praroha pAme che. jenAthI dharmarUpa dhAnya niSpanna thAya che. zlokamAM "prAyaH' kahyuM tethI e prApta thAya ke marudevAmAtAnA jevA keTalAka jIvoe pUrvamAM kyAreya yogabIjo nAkhyAM nathI chatAM pakva thayela tathAbhavyatvane kAraNe teomAM dharma niSpanna thayo. tethI bIja nAkhyA hoya to ja dharma niSpanna thAya tevo ekAMta nathI. paraMtu moTAbhAganA jIvo pUrvamAM bIjAdhAna kare tyArapachI ja sAmagrIne pAmIne teonA lokottara dharmanI niSpatti thAya che. ahIM kahyuM ke marudevAmAtA jevA jIvone tathAbhavyatva pakva thayuM tethI e prApta thAya ke dareka jIvomAM mokSagamanarUpa bhavyatva judA prakAranuM che ane jemAM je prakAranuM bhavyatva hoya te tathAbhavyatvathI vAcya che. ane moTAbhAganA jIvonuM tathAbhavyatva bIjAdhAna karyA pachI lokottara dharmane prApta karavAne anukULa pakva bane che. bIjAdhAna karyA vagara tathAbhavyatva lokottara dharma anukULa pakva banatuM nathI. marudevAmAtA jevA keTalAka jIvonuM tathAbhavyatva pUrvamAM bIjAdhAna nahi kareluM hovA chatAM tyAre te prakAre pakva bane che ke jethI teomAM pUrvamAM bIjAdhAna nahi kareluM hovA chatAM jJAnAvaraNIyAdi karmano te prakArano kSayopazama thAya che jethI teone lokottara dharmanI prApti thAya che. ll1aaaa avatAraNikA - atha pUrvoktaguNavata eva saMjJAvizeSavidhiM tadavasthAvizeSavidhiM cAha - avataraNitArtha - have pUrvokta guNavALAmAM ja=pUrva varNana karAyelA pAMtrIsa guNavALA gRhasthamAM ja, saMjJAvizeSanI vidhine zlokanA pUrvArdhathI saMjJAvizeSanI vidhine, ane tenI avasthAvizeSanI vidhine zlokanA uttarArdhathI te AdidhArmika gRhasthanI avasthAvizeSanI vidhine, kahe che - bhAvArtha : pUrvamAM kahelA pAMtrIsa guNavALA ja jIvomAM AdidhArmikarUpa saMjJAvizeSanI vidhine kahe che ane te AdidhArmika jIvo jainadarzana pramANe kevI avasthAvizeSavALA che tenI vidhine zlokanA uttarArdhathI kahe Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | do-17 CoDa: sa AdidhArmikazcitrastattattantrAnusArataH / iha tu svAgamApekSaM, lakSaNaM parigRhyate / / 17 / / manvayArtha :. sa-d=pUrvabhai vialsa gupothI uttarottara guganI vRddhitI yogyatAvANo vo 94, tattattantrAnusArataH=d- taMtra anusArathI=d- na anusArathI citra:=piyana mAyArANI, AdidhArmikaH=REAlfma. tu=qNI iha-81=UHHi=dhanA sv35| 3tA pramamai, svAgamApekSaM svAgamatI apekSAvAmu lakSaNaM=MALL, parigRhyate=U& rAya che. // 17 // dohArtha : te te darzananA anusArathI vicitra AcAravALo te AdidhArmika che. vaLI ahIM dharmanA svarUpanA nirUpaNanA prakramamAM, svaAgamanI apekSAvALuM lakSaNa grahaNa karAya che. ll17ll ttii| : 'saH' pUrvoktaguNairuttarottaraguNavRddhiyogyatAvAn 'AdidhArmikaH' prathamamevArabdhasthUladharmAcAratvenAdidhArmikasaMjJayA prasiddhaH, sa ca tAni 2 tantrANi zAstrANi tadanusAratazcitro vicitrAcAro bhavati, bhinnAcArasthitAnAmapyantaHzuddhimatAmapunarbandhakatvAvirodhAt, apunarbandhakasya hi nAnAsvarUpatvAt tattattantroktA'pi mokSArthA kriyA ghaTate, taduktaM yogabindau - "apunarbandhakasyaivaM, samyagnItyopapadyate / tattattantroktamakhilamavasthAbhedasaMzrayAd / / 1 / / " [gA. 251] iti / . 'iha tu' prakrame 'svAgamApekSaM' svAgamAnusAri lakSaNaM' vyaJjakaM prakramAdAdidhArmikasya 'parigRhyate' AzrIyate, yo hyanyaiH ziSTabodhisattvanivRttaprakRtyAdhikArAdizabdairabhidhIyate sa evAsmAbhirAdidhArmikA'punarbandhakAdizabdairiti bhAvaH / lakSaNamityatraikavacanaM jAtyapekSam, tallakSaNasampAdanavidhizcAyamukto lalitavistarAyAm - "pariharttavyo'kalyANamitrayogaH, sevitavyAni kalyANamitrANi, na laGghanIyocitasthitiH, apekSitavyo lokamArgaH, mAnanIyA gurusaMhatiH, bhavitavyametattantreNa, pravartitavyaM dAnAdau, karttavyodArapUjA bhagavatAm, nirUpaNIyaH sAdhuvizeSaH, zrotavyaM vidhinA dharmazAstram, bhAvanIyaM mahAyatnena, pravartitavyaM vidhAnataH, avalambanIyaM dhairyam, paryAlocanIyA AyatiH, avalokanIyo mRtyuH, bhavitavyaM paralokapradhAnena, sevitavyo gurujanaH, karttavyaM yogapaTadarzanam, sthApanIyaM tadrUpAdi cetasi, nirUpayitavyA dhAraNA, pariharttavyo vikSepamArgaH, yatitavyaM yogasiddhau, kArayitavyA bhagavatpratimA, Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama madhikAra | -17 lekhanIyaM bhuvanezvaravacanam, karttavyo maGgalajApaH, pratipattavyaM catuHzaraNam, garhitavyAni duSkRtAni, anumodanIyaM kuzalam, pUjanIyA mantradevatAH, zrotavyAni sacceSTitAni, bhAvanIyamaudAryam, vartitavyamuttamajJAne(te)na / evaMbhUtasya yeha pravRttiH sA sarvaiva sAdhvI, mArgAnusArI hyayaM niyamAdapunarbandhakAdiH, tadanyasyaivaMbhUtaguNasampado'bhAvAt, ata Adita ArabhyAsya pravRttiH satpravRttireva naigamAnusAreNa citrApi prasthakapravRttikalpA, tadetadadhikRtyAhuH - "kuThArAdipravRttirapi rUpanirmANapravRttireva," [] tadvadAdidhArmikasya dharme kAtsnyena tadgAminI na tadbAdhinItihArdAH, tattvAvirodhakaM hRdayamasya, tataH samantabhadratA, tanmUlatvAtsakalaceSTitasya, evamato'pi vinirgataM tattaddarzanAnusArataH sarvamiha yojyaM suptamaNDitaprabodhadarzanAdi, na hyevaM pravarttamAno neSTasAdhaka iti / bhagno'pyetadyatnaliGgo'punarbandhaka iti taM pratyupadezasAphalyam / nAnivRttAdhikArAyAM prakRtAvevaMbhUta iti kApilAH, na anavAptabhavavipAka iti ca saugatAH, apunarbandhakAstvevaMbhUtA iti jainA iti / " [lalitavistarAyAM prAnte] apunarbandhakalakSaNaM cedaM prasaGgenAtrAvaseyam - "pAvaM Na tivvabhAvA, kuNai Na bahu mannaI bhavaM ghoraM / uciaTThiiM ca sevai, savvatthavi apuNabaMdhotti / / 1 / / [paJcAzaka 3/4, yogazataka gA.13]. etadvattiryathA-"pApamazuddha karma tatkAraNatvAddhiMsAdyapi pApaM tat, "na" naiva, tIvrabhAvAdgADhasaMkliSTapariNAmAt, "karoti" atyantotkaTamithyAtvAdikSayopazamena labdhAtmanairmalyavizeSatvAt, tIvrativizeSaNAdApannam atIvrabhAvAt karotyapi tathAvidhakarmadoSAt / tathA "na bahu manyate" na bahumAnaviSayIkaroti, "bhavaM" saMsAraM, "ghoraM" raudraM, ghoratvAvagamAt, tathA ucitasthitimanurUpapratipattiM, cazabdaH samuccaye, "sevate" bhajate karmalAghavAt, sarvatrApyAstAmekaMtra dezakAlAvasthApekSayA samasteSvapi devA'tithi-mAtA-pitRprabhRtiSu, mArgAnusAritAbhimukhatve mayUrazizudRSTAntAd / "apunarbandhaka" uktanirvacano jIvaH, "iti" evaMvidhakriyAliGgo bhavatItyalaM prasaGgena" [paJcAzakavRttiH pa. 54] // 17 // TImArtha : 'saH' ..... prasaGgena / pUrvamA retA gue 43 uttarottara guganI vRddhinI yogyatApAmo gRhastha, AdidhArmika che=prathama ja AraMbha karAyelA evA sthaladharmanA AcArapaNAne kAraNe AdidhArmika saMjJAthI prasiddha che. ane te=AdidhArmika evo gRhastha, te-te taMtro zAstro, tene anusArathI citra=vicitra, AcAravALo che; kema ke bhinna AcAramAM rahelA paNa=jaina darzanathI bhinna evA avyadarzananA AcAramAM rahelA paNa, aMtaHvizuddhivALAonA=asadgaha vagara dharma pratyenA valaNane anukULa mevI yitazudiyAvonasa, sanatvano bhavizeSa cha. 'hi'=d rathI, adhunash tAnA svarUpapaNuM hovAthI=aputabaMdhakanuM bhinnabhinna svarUpa hovAthI, te te darzanamAM kahevAyelI paNa Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-17 105 mokSArtha kriyA ghaTe che te=apanabaMdhakamAM anya darzananI mokSArtha kriyA ghaTe che te, yogabiMdumAM kahevAyuM che - A rIte yogabiMdunA pUrvanA zlokomAM kahyuM e rIte, samyaphanItithI zuddha yuktithI, apunabaMdhakane te te taMtramAM kahevAyeluM kapilAdi zAstramAM kahevAyeluM, akhila anuSThAna avasthAbhedanA AzrayaNathI ghaTe che." (yogabiMduzloka - 251) 'ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. vaLI ahIM=prakramamAM=prastuta graMthanA kahelA dharmanA prakramamAM, svaAgama apekSAvALuM svaAgamane anusaranAruM, prakramathI AdidhArmikanuM lakSaNa=vyaMjaka, parigrahaNa karAya che=AzrayaNa karAya che. je anya vaDe ziSTa, bodhisatva, nivRtta prakRti adhikArAdi zabda vaDe kahevAya che, te ja amArA vaDe AdidhArmika, apunabaMdhakAdi zabda vaDe kahevAya che, e prakArano bhAva che=e prakArano zlokanA uttarArdhano bhAva che. 'nakSam' e prakAranA vacanaprayogamAM jAtinI apekSAe ekavacana che aputabaMdhakanA aneka dharmo che te sarvadharmanI apekSAe bahuvacanano prayoga joIe chatAM te sarvadharmamAM rahelI jAtinI apekSAe ekavacanano prayoga che. ane tenA lakSaNanA saMpAdananI vidhi=aputabaMdhakanA lakSaNanI saMpAdananI vidhi, lalitavistarAmAM A kahevAyela che=AgaLamAM kahevAya che e kahevAyela che - 1. akalyANamitrano yoga parihAra karavo joIe. 2. kalyANamitrane sevavA joIe. 3. ucita sthitinuM laMghana karavuM joIe nahi-sarvapravRttimAM ucita kRtyanuM ullaMghana karavuM joIe nahi. 4. lokamArganI apekSA rAkhavI joIe=ziSTalokonI AcaraNAnI apekSA rAkhIne pravRtti karavI joIe. pa. gurusaMhatine mAna ApavuM joIe vaDIlAdine mAna ApavuM joIe. 6. emanA taMtrathI=vaDIlAdinA parataMtrathI, rahevuM joIe. 7. dAnAdimAM prayatna karavo joIe. 8. bhagavAnanI udAra pUjA karavI joIe. 9. sAdhavizeSano paricaya karavo joIe guNavAna evA sAdhupuruSano paricaya karavo joIe. 10. vidhipUrvaka dharmazAstra sAMbhaLavAM joIe. 11. mahAyatvathI bhAvana karavuM joIe=dharmazAstrathI prApta thayela bodhanuM mahAyatnathI bhAvana karavuM joIe. 12. vidhAnathI pravartavuM joIe=vidhipUrvaka gharmanI pravRttimAM yatna karavo joIe. 13. vairyanuM avalaMbana levuM joIe=dharmanuM sevana duSkara hovA chatAM vairyapUrvaka dharma niSpanna karavA mATe yatna karavo joIe. 14. AyatinuM paryAlocana karavuM joIe=bhaviSyano vicAra karavo joIe=bhaviSyamAM koI anartha na thAya te rIte vicArIne sarva pravRtti karavI joIe. 15. mRtyunuM avalokana karavuM joIe A manuSyabhava game tyAre mRtyu AvavAthI pUrNa thaI jaze tema vicArIne pramAdano parihAra karavA mATe yatna karavo joIe. 16. paralokanA pradhAnapaNAthI yatna karavo joIe. 17. gurujananI=susAdhunI sevA karavI joIe. 18. yogapaTanuM darzana karavuM joIe yogamArganI sarvabhUmikAno bodha karIne buddhirUpI cakSuthI tenuM darzana karavuM joIe. 19. tenA rUpAdi cittamAM sthApana karavA joIe=yogamArganA svarUpAdinuM cittamAM sthApana karavuM joIe. 20. dhAraNA nirUpaNa karavI joIe yogamArganA svarUpa viSayaka dhAraNA cittamAM sadA rAkhavI joIe. 21. vikSepamArgano tyAga karavo joIe=vikSepa vagaranA thaIne yogamArganI pravRtti karavI joIe. 22. yogasiddhimAM yatna karavo joIe. 23. bhagavAnanI pratimA karAvavI joIe. 24. bhuvanezvaranuM vacana lakhAvavuM joIe=sarvajJanA vacananuM lekhana karAvavuM joIe. 25. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-17 maMgalajApa karavo joIe AtmAnuM maMgala karanAra evA paMcaparameSThi Adino jApa karavo joIe. 26. catudazaraNa svIkAravuM joIe arihaMta, siddha, sAdhu ane dharma e cAranuM zaraNa svIkAravuM joIe. 27. duSkatonI gartA karavI joIe. 28. kuzala kRtyanuM anumodana karavuM joIe. 29. maMtradevatAnI pUjA kavI joIe. 30. satpuruSonI saceSTAo sAMbhaLavI joIe=uttama puruSonI suMdara ceSTAo sAMbhaLavI joIe. 31. audaryanuM bhAna karavuM joIe. 32. uttama puruSanA dAMtathI prayatna karavo joIe. AvA prakAranA gRhasthanI ahIM AlokamAM, je pravRtti che te sarva ja suMdara che. di=je kAraNathI, niyamathI A apunabaMdhakAdi mArgAnusArI che; kema ke tenAthI anyane=apunabaMdhakAdithI anya jIvone, AvA prakAranI guNasaMpattino abhAva che. AthI AdithI mAMDIne AvI pravRtti apunabaMdhakanI pravRtti, sapravRtti ja taigamaya anusArathI citra paNa prasthaka pravRttikalpa che. te AneapunabaMdhakanI pravRtti vaigamanaya anusAra prasthaka pravRttikalpa citra che tema pUrvamAM kahyuM ke Ane, AzrayIne anya graMthamAM kahe che - kuThArAdinI pravRtti paNa rUpanirmANanI pravRtti ja che=lAkaDAne kApavAnI pravRtti paNa prasthakanA svarUpanA nirmANanI ja pravRtti che !" tenI jema AdidhArmikanI dharmamAM kArcathI vaijJAminI pravRtti che. taddhAdhinI nathI=dharmane bAdha karanArI pravRtti nathI, e pramANe hArda che. ahIM prazna thAya ke AdidhArmikanI kArcathI dharmamAM tadgAminI pravRtti kema che ? tethI kahe che - AnuM AdidhArmika, tattva avirodhaka hadaya che tethI samantabhadratA che; kema ke sakala ceSTitanuM tadmUlapaNuM cheH AdidhArmikanI badhI ceSTAnuM tattva aviruddha hRdayapUrvakapaNuM che. 'vam'=A rIte=prasthakanA daSTAMtanI jema, AnAthI ja jainadarzanathI ja vinita'=pRthaphabhUta, te te darzananA anusArathI suptamaMDitaprabodhadarzanAdi sarva ahIM=apunabaMdhakamAM, yojavuM. 'di'=je kAraNathI, A rIte pravartamAna=prasthakanA darzananI jema pravartamAna, ISTasAdhaka nathI ema nahi, arthAt iSTasAdhaka ja che. apunabaMdhakanuM lakSaNa batAve che - bhagna paNa A apunabaMdhakanA ucita AcArathI koIka rIte bhagna thayelo paNa A, yatnaliMgavALo apunabaMdhaka che. ethI tenA pratye apunabaMdhaka jIva pratye, upadezanuM sAphalya che. prakRtino adhikAra nivRtta nahi thaye chate jIva AvA prakArano thato nathI, e pramANe kapiladarzanavALA kahe che. aprApta bhavavipAkavALA jIvo AvA prakAranA nathI, e pramANe saugato kahe che=bauddhadarzanavALA kahe che. apunabaMdhaka AvA prakAranA che tema jaino kahe che. (lalitavistarAmAM aMtamAM) ane apunabaMdhakanuM lakSaNa prasaMgathI ahIM A jANavuM. "apunabaMdhaka tIvrabhAvathI pApa karato nathI. ghora evA bhavane bahu mAnato nathI ane sarvatra paNa ucita sthitine seve che." (paMcAzaka 3-4, yogazataka gA. 13) AnI=zlokanI vRtti, A pramANe che - "pApa azuddha karma che. ane tenuM kAraNa hovAthI=pApanuM kAraNa hovAthI, hisAdi paNa pApa che. tene=pApane, tIvra bhAvathI=gADha saMkliSTa pariNAmathI, karato nathI ja, kema ke atyaMta Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-17 107 utkaTa evA mithyAtvAdi karmono kSayopazamabhAva hovAne kAraNe prApta thayelA AtmAnuM nirmalabhAvarUpa vizeSapaNuM che. tIvra e prakAranA vizeSaNathI atIvrabhAvathI kare paNa che, e pramANe prApta thayuM, kema ke tevA prakAranA karmano doSa che-pApa karAve tevA prakAranA karmano doSa che. ane bhavane bahumAnano viSaya karato nathI. bhava eTale saMsAra, ghora eTale raudra. ghora saMsArane bahumAnano viSaya kema karato nathI temAM hetu kahe che. saMsAranA ghorapaNAno bodha che ane ucita sthitine=anurUpa pratipattine, seve che; kema ke karmano lAghava che. kyAM ucita pravRtti seve che ? tethI kahe che. sarvatra paNa koIka sthAnane choDI do paraMtu sarvatra paNa deza, kAla avasthAnI apekSAe deva, atithi, mAtA-pitA vagere viSayaka samasta kRtyamAM paNa, ucita sthitine seve che, ema avaya che. ' kaI rIte ucita sthitine seve che ? te spaSTa karatAM kahe che - mArgAnusAritAnuM abhimukhapaNuM hote chate mayUrazizunA daSTAMtathI ucita sthiti seve che. koNa seve che ? te spaSTa kare che - - apunabaMdhaka jIva=uparamAM varNana karAyelo jIva, AvA prakAranA kriyAligavALo thAya che. ethI prasaMgathI saryuM." - zlokamAM rahela "' zabda che te traNa ligonA samucyaya mATe che. I17nA bhAvArtha - pUrvamAM sAmAnyathI gRhasthadharma batAvyo tevA guNothI jIvo uttarottara guNavRddhinI yogyatAvALA bane che. ane tevA jIvo AdidhArmika e prakAranI saMjJAthI prasiddha che. prathama bhUmikAnA ja sthUla dharmanA AcArone ja sevanArA te AdidhArmika kahevAya. te AdidhArmika te te darzananA anusAre judA judA AcAravALA ' hoya che. ahIM prazna thAya ke jainadarzananusAra je AcAro pALatA nathI teone AdidhArmika kaI rIte kahI zakAya? tethI kahe che - anya darzananA AcArone pALanArA paNa jeonA AtmAmAM kadAgraha vagara tattvanA pakSapAtarUpa aMtaHzuddhi varte che teomAM, apunabaMdhakapaNuM svIkAravAmAM koI virodha nathI. AthI apunabaMdhaka aneka svarUpavALA che arthAt zuddhinI taratamatAnI apekSAe aneka bhUmikAvALA che. tene kAraNe te te darzanamAM kahevAyela paNa mokSa mATenI kriyAo apanabaMdhakamAM ghaTe che. arthAt mokSanA AzayapUrvaka te te darzanamAM rahela bhadraka prakRtivALA jIvo te-te darzananA yama-niyamAdinA pUla AcAro pALIne mokSamArgane anukULa evA uttamacittane niSpanna kare che. A rIte zlokanA pUrvArdhathI anyadarzanamAM rahelA paNa apunabaMdhaka jIvo AdidhArmika che tema batAvyuM. have prastuta graMthamAM kayA AdidhArmika jIvone grahaNa karavA che te zlokanA uttarArdhathI batAvatAM kahe che - prastuta graMthamAM bhagavAnanA vacanAnusAra kriyAo karanArA AdidhArmika grahaNa karavAnA che. anya darzanamAM rahelA AdidhArmikane grahaNa karavAnA nathI. teo pUrvamAM batAvelA pAMtrIsa prakAranA sAmAnyathI gRhasthadharmane sevanArA ane jinavacanAnusAra pravRtti karanArA hoya che. AvA apunabaMdhaka jIvone bIjA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-17 darzanavALA ziSTa, bodhisatva, nivRttaprakRti adhikAravALA ityAdi zabdothI kahe che. teone jainadarzanavALA AdidhArmika, apunabaMdhakAdi zabdothI kahe che. tethI e prApta thAya ke jainadarzananA zAstramAM prakRtibhadraka jIvone AdidhArmika zabdathI kahevAya che athavA apunabaMdhakAdi zabdathI kahevAya che. arthAtu apunabaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita kahevAya che. te ja jIvone anyadarzanavALA judA judA zabdothI kahe che. keTalAka darzanavALA te jIvone bodhisattva kahe che ane keTalAka darzanavALA te jIvone nivRttaprakRtiadhikAravALA kahe che. te sarva zabda dvArA AdidhArmika jIvonuM ja svarUpa abhivyakta thAya che. vaLI, jainadarzanAnusAra apunabaMdhakanuM svarUpa potAnAmAM pragaTa karavAno upAya lalitavistarAmAM A pramANe kahevAyo che. tethI e phalita thAya ke koIpaNa AdyabhUmikAnI apunabaMdhaka dazAne pAmelo hoya ane lalitavistarAmAM kahevAyelI pravRtti kare to viziSTa viziSTatara evI apunabaMdhaka dazAne prApta kare ane je prakarSavALI thAya to samyaktAdi guNonI prAptinuM kAraNa bane che. lalitavistarAnA uddharaNano bhAva A pramANe che - pUrvamAM batAvelA sAmAnya gRhasthadharmane sevanAra jIvoe jainadarzanAnusAra potAnAmAM vartatA apunabaMdhakapaNAne vizuddha vizuddhatara banAvavA arthe zuM zuM karavuM joIe ? te batAvavA arthe batrIsa AcAro batAve che - akalyANamitrano saMbaMdha tyAga karavo joIe ane kalyANamitrane sevavA joIe. AnAthI e prApta thAya ke AghabhUmikAmAM jIvo nimitta pramANe bhAvone prApta karanArA hoya che. tethI dharmathI vimukha manovRttivALA evA akalyANamitro sAthe saMbaMdha rAkhavAmAM Ave to anucita pravRtti thavAno saMbhava rahe che ane potAnI je kaMI suMdara prakRti thaI che te paNa nAza pAme che. tethI kalyANanA arthI jIvoe saMsAranA rasika evA akalyANamitrano tyAga karavo joIe ane jeo haMmezAM paralokanI ciMtA karanArA che, AlokamAM ucita pravRtti karanArA che, tevA kalyANamitronI sAthe saMbaMdha rAkhavo joIe. jethI temanA sahavAsathI uttama prakRti bane. kalyANamitro haMmezAM ucita pravRtti karavAnI preraNA Ape che. teonI ucita pravRtti karavAnI preraNAnuM ullaMghana karavuM joIe nahi. kalyANamitranI preraNAthI ucita pravRtti karavAthI prakRti vizuddha vizuddhatara thAya ane tema karavAthI potAnI uttama prakRtinuM nirmANa thAya. vaLI, apunabaMdhaka jIvoe lokamArganI apekSA rAkhavI joIe arthAt ziSyaloko je prakAre ucita pravRtti karatA hoya tenI apekSA rAkhIne sarva ucita pravRtti karavI joIe; paraMtu lokaviruddha pravRtti karavI joIe nahi. vaLI, jeo vayathI, jJAnathI vRddha che tevA gurusamudAyane mAna ApavuM joIe. paraMtu teono anAdara karIne svamati anusAra pravRtti karavI joIe nahi. vaLI, vaDIlonA samudAyane parataMtra thaIne rahevuM joIe. jethI namratA guNa Ave. ane jJAnavRddha puruSanA ucita anubhava anusAra ucita pravRtti karavAno mArgAnusArI bodha thAya. vaLI apunabaMdhaka jIvoe potAnI bhUmikA anusAra dAna, zIla, tapa, ane vairAgyabhAvamAM yatna karavo Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-17 joIe, jethI apunabaMdhaka jIvo pratidina guNathI pravardhamAna bane. bhagavAnanI udAra pUjA karavI joIe arthAtu potAnI zaktinA prakarSathI uttama dravyothI jagatagurunI pUjA karavI joIe, jethI guNavAna evA tIrthakaro pratye bahumAna bhAva vRddhi pAme. sAdhuvizeSano saMparka rAkhavo joIe=uttama guNovALA ane zAstranA paramArthane jANanArA evA sAdhu vizeSa sAthe saMparka rAkhavo joIe ane tevA mahAtmA pAse vidhipUrvaka dharmazAstro sAMbhaLavAM joIe. dharmazAstro sAMbhaLyA pachI je prakArano sUkSma bodha thAya te bodhathI AtmAne mahAprayatnathI bhAvana karavo joIe. paraMtu mAtra dharmazAstro sAMbhaLIne saMtoSa mAnavo joIe nahi. vaLI dharmazAstronA padArthothI AtmAne bhAvita karyA pachI je je ucita anuSThAna hoya te anuSThAnamAM vidhipUrvaka pravartavuM joIe. jethI te te anuSThAnamAM atinipuNatA Ave ane te te anuSThAnanA sevanathI karIne guNanI vRddhi thAya. vaLI, dharmanA anuSThAna vidhipUrvaka karavAM atiduSkara che. topaNa dhairyanuM avalaMbana laIne svazakti anusAra apramAdabhAvathI yatna karavo joIe. paraMtu A anuSThAna vidhipUrvaka karavuM duSkara che tema vicArIne vidhi pratye upekSA karavI joIe nahi. - A rIte kalyANa mATe zuM zuM karavuM ucita che ? te batAvyA pachI aMtaraMga jAgRti mATe zuM karavuM joIe ? te batAvavA arthe kahe che - bhaviSyanuM paryAlocana karavuM joIe. arthAt huM zuM karuM ke jethI mAruM AlokanuM jIvana ane paralokanuM jIvana anarthakArI na bane te rIte bhaviSyano vicAra karIne sarva ucita pravRttimAM daDhayatna karavo joIe. mRtyunuM avalokana karavuM joIe arthAt vicAravuM joIe ke mRtyu game tyAre AvI zake che ane jevuM mRtyu Avaze tevuM AlokanuM sarjana karAyeluM dhanAdi sarva, A bhavamAM ja samApta thaze, potAnI sAthe AmAMthI kaMI Avaze nahi. mATe paralokanuM hita thAya te rIte mAre sarva ucita karavuM joIe ema vicArIne paralokapradhAna thavuM joIe. vaLI, guNavAna evA moTA puruSanI sevA karavI joIe jethI te guNavAna puruSanI sevAthI paNa potAnAmAM guNo Ave. vaLI, zAstranA vacananA bodhanA baLathI yogamArgane batAvanAra evI yoganI bhUmikArUpa yogapaTanuM darzana karavuM joIe arthAt saMsAravata jIvo jainadarzananI prakriyA pramANe kaI rIte guNasthAnakanI vRddhi dvArA saMsAranA aMtane kare che te svarUpa yogapaTanuM darzana karavuM joIe. vaLI, yogapaTanuM darzana karyA pachI te yogamArganAM svarUpAdi cittamAM sthApana karavAM joIe. arthAt mArI bhUmikA anusAra ucita yogamArgane huM sevIne uttarottaranA yogamArgane prApta karuM e prakAre yogamArganAM svarUpAdine cittamAM sthApana karavAM joIe. vaLI, dhAraNA nirUpaNa karavI joIe=yogamArgano je je prakAre potAne sUkSma bodha thayo che tenA pAramArthika svarUpane cittamAM dhArI rAkhavo joIe. vaLI, svabhUmikAthI uttara-uttaranI bhUmikAmAM javAnA vikSepa kare tevA mArgano parihAra karavo joIe. ane vikSepanA parihArapUrvaka uttara-uttaranI yogasiddhimAM prayatna karavo joIe. vaLI, je gRhastha pAse dhanAdinI anukULatA hoya tevA gRhastha bhagavAnanI pratimA karAvavI joIe. jethI bhagavAnanA pratyenI bhaktinI vRddhi thAya. vaLI, bhuvanezvara evA tIrthaMkaranA vacanane Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-17 lakhAvavAM joIe. jethI satuzAstro surakSita rahe ane yogya jIvone tenI prApti thAya. A rIte ucita kRtya batAvyA pachI cittane nirmaLa karavA arthe zuM karavuM joIe ? te batAve che - maMgalajApa karavo joIe. arthAt AtmAnuM maMgala kare evA paMcaparameSThi Adino jApa karavo joIe. jethI citta uttama puruSonA guNothI bhAvita rahe. arihaMtAdi cAranuM zaraNa svIkAravuM joIe; kema ke karmane parataMtra potAno AtmA azaraNa che tethI game te gatimAM jaIne viDaMbanA prApta kare tema che. AvA azaraNajIvone arihaMta, siddha, sAdhu ane dharma A cAranuM zaraNa svIkAravuM joIe ane temanA zaraNathI potAno AtmA A saMsAramAM surakSita rahe che. tethI jyAre avakAza maLe tyAre AdidhArmika jIvoe cAranuM zaraNa svIkAravA mATe aMtaraMga udyama karavo joIe. vaLI je je duSkato che tenI gartA karavI joIe. jethI dukRto pratye vimukhabhAva atizaya - atizayatara thAya. kuzalakRtyanuM anumodana karavuM joIe. arthAt jagatamAM je koI jIvo je kAMI kuzalapravRtti kare che te sarva kuzalapravRtti pratye pakSapAta vadhe tema anumodana karavuM joIe. vaLI, maMtradevatAnI pUjA karavI joIe arthAt paMcaparameSThi Adi je maMtro che tenA adhiSThAyaka evA devonI pUjA karavI joIe, jethI te maMtro pratyeno pakSapAta atizayita thAya. saceSTA sAMbhaLavI joIe=uttama puruSanA uttama AcAronuM varNana je kaMI zAstramAM AvatuM hoya te sarva sAMbhaLavuM joIe. audAryanuM bhAvana karavuM joIe potAnI prakRti udAra bane te prakAre sadA udyama karavo joIe. uttama dRSTAMtathI vartavuM joIe=pUrvanA uttama puruSoe kaI rIte AtmahitanI pravRttio karI che ? tenAM dRSTAMtonuM avalaMbana laIne svazakti anusAra ucita pravRttimAM udyama karavo joIe. AvA prakAranA jIvonI=pUrvamAM varNana karyuM evI ucita pravRtti karanArA jIvonI, je AlokamAM pravRtti che te sarva ja suMdara che. je kAraNathI A apunabaMdhakAdi jIvo niyamathI mArgAnusArI che. tethI e phUlita thAya ke apunabaMdhakAdi jIvo pUrvamAM varNana karAyelI pravRtti karatA hoya tyAre niyamathI teo moMkSamArgane anurUpa evA ucita dravyamArgane sevanArA hoya che ane jeo apunabaMdhakAdi nathI tevA jIvone AvA prakAranI guNasaMpattino abhAva che. arthAt pUrvamAM varNana karyuM tevI guNasaMpattino abhAva che. AthI prAraMbhathI ja mAMDIne apunardhadhaka Adi jIvonI pravRtti naigamanayAnusAra citra prakAranI prasthaka pravRtti jevI satupravRtti che. Azaya e che ke apunabaMdhakAdi jIvo upadezane sAMbhaLIne pUrvamAM varNana karyuM tevI je koI pravRtti kare che te sarva pravRtti satupravRtti ja che. ahIM prazna thAya ke apunabaMdhakAdi jIvo ratnatrayInA mArgamAM pravRtta nathI tethI teonI pravRttine satupravRtti kaI rIte kahI zakAya ? tethI kahe che - nagamanayanA matAnusAra prasthakapravRtti jevI citra prakAranI paNa teonI satmavRtti che. Azaya e che ke koI suthAra praki nAmanA dhAnyanuM mApa vizeSa nirmANa karavAthuM lAkaDuM levA jaMgalamAM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-17 jato hoya tyAre paNa te prasthaka kare che ema naigamanaya svIkAre che ane vyavahAranaya te lAkaDuM kApIne lAvyA pachI prasthaka banAvavAnI kriyAno prAraMbha kare tyAre prasthaka banAve che ema kahe che. te dRSTAMta pramANe je jIvo ratnatrayIne anukULa caityavaMdanAdinI pravRtti karatA hoya tyAre te jIvonI pravRttine vyavahAranaya sapravRtti kahe che. je jIvonI pravRtti ratnatrayIne anukULa caityavaMdanAdi anuSThAnamAM nathI paraMtu dUradUravartI ratnatrayIne anurUpa bhAvavALI che teonI te pravRttine naigamanaya ratnatrayIne anukULa evA anuSThAnavALI pravRtti svIkAre che. tethI jema lAkaDuM kApavAnI kriyAne prasthAnI kriyA kahevAya tema apunabaMdhakanI ratnatrayIthI dUravartI paNa ucita pravRttine ratnatrayIne anukULa dharmAnuSThAna kahevAya. mATe apunabaMdhakane AdithI mAMDIne satupravRtti che ema kahela che. temAM sAkSIpATha Apyo teno artha A pramANe che - prasthakanA rUpanA nirmANane mATe kuThArAdinI pravRtti paNa=kuThArAdi grahaNa karIne lAkaDuM kApavA javAnI pravRtti paNa, prasthakanA rUpanA nirmANanI ja pravRtti che. tema apunabaMdhakAdi jIvonI pUrvamAM varNana karAyelI sarvapravRttio caityavaMdanAdi anuSThAnane samyaku niSpanna karavAnI ja pravRtti che. mATe jema caityavaMdananI pravRtti guNaniSpattinuM kAraNa che tema apunabaMdhakAdi jIvo akalyANamitranA yogano parihArAdi je kRtyo kare che te sarva paNa dharmaniSpattine anukULa ucita vyApArarUpa che. uparamAM varNana karyuM e rIte apunabaMdhakAdi AdidhArmika jIvonI dharmamAM kArcathI=saMpUrNapaNe, janArI pravRtti che. paraMtu dharmamAM bAdha karanArI pravRtti nathI te prakAranuM hArda prApta thAya che; kema ke apunabaMdhaka jIvonuM tattvanI sAthe avirodhaka evuM hRdaya hoya che. tethI teonI samantabhadratA che=badhI rIte kalyANa kare tevI uttama prakRti che; kema ke badhI ceSTAonuM tadnalakapaNuM che=apunabaMdhakAdi jIvonI badhI ceSTAo samantabhadratA mUlaka che. A rIte pUrvamAM prasthaka dRSTAMtathI batAvyuM e rIte, AnAthI paNa vinirgata=jainadarzanathI pRthabhUta evA, te-te darzana anusArathI suptamaMDitaprabodhadarzana Adi sarva=te-te darzanamAM kahevAyela suptapaMDita prabodha darzanAdi sarva, ahIM=apunabaMdhakamAM, yojana karavA. Azaya e che ke koI puruSa sUto hoya ane koI tene UMghamAM kuMkumAdi vastuothI zaNagArI de ane jAge tyAre pote kuMkumAdithI zaNagArAyelo che tevo AzcaryakArI bodha thAya che te pramANe apunabaMdhakAdi jIvone paNa anAbhogathI vicitra guNathI alaMkRta thayelAne samyagdarzanAdinA lAbhakALamAM vismayane karanAra evuM AtmAnuM darzana thAya che te "suptamaMDita prabodha darzana" che. Adi zabdathI sUtelAne naukAdi dvArA samudrathI uttIrNa kare ane jAge tyAre tene AzcaryakArI evA samudra-uttIrNano bodha thAya che tenuM grahaNa karavuM ane A rIte pravartamAna=prasthakakartAnA dRSTAMtathI pravartamAna, evo apunabaMdhaka iSTano sAdhaka nathI ema nahiHprasthaka tulya samyaktAdi guNano sAdhaka nathI ema nahi, paraMtu sAdhaka ja che. bhagna paNa=apunabaMdhaka ucita AcArothI koIka rIte bhagna thayelo paNa, etayatnaliMgavALosvaucita AcAranA prayatnavALo, apunabaMdhaka=AdidhArmika jANavo. ethI tenA pratye apunabaMdhaka, pratye upadezanuM sAphalya che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-17 kapiladarzanavALA prakRtino adhikAra nivRtta na thayo hoya to jIvo AvA prakAranA thatA nathI ema kahe che=pUrvamAM varNana karyuM tevA guNovALA thatA nathI ema kahe che. anavApta bhavavipAkavALA=bhavano paripAka jeoe prApta nathI karyo teo, AvA thatA nathI tema saugato kahe che ane apunabaMdhaka AvA prakAranA che ema jaino kahe che. A pramANe lalitavistarAnA prAntamAM kahevAyuM che. A rIte graMthakArazrIe lalitavistarAnA vacanathI AdidhArmika evA apunabaMdhakanuM svarUpa batAvyuM. have anya graMthamAM apunabaMdhakanuM lakSaNa kahela che te batAvatAM kahe che - apunabaMdhaka jIvomAM sUkSma bodha nahi hovAthI samyakta nathI paraMtu mithyAtva che. Ama chatAM, te mithyAtva kaMIka maMda paDeluM che tethI atyaMta utkaTa mithyAtvAdi karmano kSayopazamabhAva varte che. ane tenA kAraNe temanA AtmAmAM kaMIka nirmalatA prApta thaI che. tethI apunabaMdhaka jIvone dharma karavAno pariNAma thayo che. Ama chatAM pApanI vRtti paNa sarvathA gaI nathI tethI hiMsAdi pApa apunabaMdhaka jIvo karatA hoya topaNa tIvrabhAvathI karatA nathI. AnAthI e phalita thAya ke keTalAka apunabaMdhaka jIvone skUlabodha hovA chatAM svazakti anusAra kevala dharma sevavAno ja pariNAma thAya che. tethI tevA apunabaMdhaka jIvo zakti hoya to saMyama paNa grahaNa kare che ane saMyamanI zakti na hoya to zakti anusAra dharmanI ja pravRttimAM udyama kare che, paraMtu pApapravRtti karatA nathI. keTalAka apunabaMdhaka jIvone pApa karAve tevuM karma hovAthI hiMsAdi AraMbha karavAne abhimukha pariNAma thAya che tethI saMsAranA AraMbha-samAraMbha kare che. topaNa tIvra bhAvathI pApa karatA nathI. AthI ja tevA prakAranA apunabaMdhaka jIvone tyAgIo pratye bahumAna hoya che. tyAgI niSpApa jIvana jIvavAnI vAto kare che teo prItipUrvaka sAMbhaLe che topaNa bhoganI lAlasAne kAraNe AraMbha samAraMbha karAve tevI pravRttine choDavA mATe citta taiyAra thatuM nathI. te batAve che ke teo pApa kare che paNa tIvrabhAvathI karatA nathI. vaLI, kaMIka nirmalatA thaI hovAne kAraNe A bhava cAragationA paribhramaNarUpa che, tethI teone bhava pratye abahumAnabhAva varte che; kema ke mithyAtvanI maMdatAne kAraNe, nirmala thayelI buddhi hovAthI cAragatinA paribhramaNamAM durgatinI viDaMbanA zuM che? tenI upasthiti teone thAya che tethI bhavanuM A paribhramaNa suMdara nathI ema vicArIne tenA ucchedanA pariNAmavALA apunabaMdhaka jIvo hoya che. vaLI, mithyAtvanI maMdatAne kAraNe prakRtibhadraka thayela hovAthI apunabaMdhaka jIvo deza, kAla ane potAnI zArIrika-ArthikAdi avasthAnI apekSAe devanI bhakti kare che. atithi=jemane tithi nathI tevA, mahAtmAonI bhakti kare che. ane mAtA-pitA vagere sAthe ucita vartana kare che tethI teomAM mArgAnusAritAno abhimukha bhAva varte che. te mayurazizunA dRSTAMtathI batAve che - jema mora dekhAvamAM ati suMdara hoya che ane moranuM baccuM eTaluM suMdara nathI topaNa kAgaDAnA baccA jevuM aramya nathI paNa kaMIka suMdara che tema susAdhu ratnatrayInA mArga para cAlanArA hovAthI mora jevA ramya Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-17-18 che. jemAM moranA abhimukhabhAva rUpe moranuM baccuM ramya che tema apunabaMdhaka jIvo susAdhunA abhimukhabhAva svarUpe ramya che. tethI e phalita thAya ke vItarAgatA mATe sarva udyama karanArA munio atyaMta mArgAnusArI pariNAmavALA che tevA pariNAmavALA apunabaMdhaka jIva nathI, topaNa tene abhimukhabhAvavALA hovAthI bhagavAnanI bhakti kare che, susAdhunI bhakti kare che, mAtA-pitAnA upakArane yAda karIne teo sAthe ucita vartana kare che. AvA bhAvo krame karIne sAdhupaNAnI prAptinuM kAraNa banaze jema moranuM baccuM krame karIne mora bane che. ll1LA avataraNikA - athoktasvarUpasyAdidhArmikasya saddharmadezanAyogyatvaM darzayati - . avataraNikArya : have ukta svarUpavALA evA AdidhArmikatuM-pUrvamAM varNana karAyelA sAmAnya gRhastha dharmane sevanArA evA AdidhArmikatuM, sadharmadizatAyogyapaNuM batAve che - bhAvArtha - graMthakArazrIe atyAra sudhI sAmAnyathI pAMtrIsa prakArano gRhastha dharma batAvyo. AvA gRhasthadharmane sevattArA jIvo AdidhArmika che, tema kahyuM. have lokottara dharmasvarUpa saddharmadezanAnuM yogyatva tevA jIvomAM che te batAve che - zloka : sa dharmadezanAyogyo, madhyasthatvAgjinairmataH / yogadRSTyudayAtsArthaM, yad guNasthAnamAdimam / / 18 / / anvayArtha : madhyasthatvA=madhyasthapaNuM hovAthI, sakate pUrvamAM varNana karAyela AdidhArmika, zanAyogya =dharmadezanAne yogya, ninai =bhagavAna vaDe, mati =kahevAyo che. =je kAraNathI, (taca=AdidhArmikane), yovRdyutavA=yogadaSTino udaya hovAthI, sArtha arthavALuM evuM, gAvika guNasthAna=prathama guNasthAnaka che. 18 zlokArya : madhyasthapaNuM hovAthI te pUrvamAM varNana karAyelo AdidhArmika dharmadezanAne yogya bhagavAna vaDe kahevAyo che. je kAraNathI yogadaSTino udaya hovAthI arthavALuM evuM prathama guNasthAnaka che. II18II Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-18 TI : 'saH' pUrvoktaguNasampattyA prasiddha AdidhArmiko 'dharmadezanAyogyaH' lokottaradharmaprajJApanArhaH 'jinaiH' arhadbhiH 'mataH' upadiSTaH, kAlatazcAyaM caramAvarttavatyaivetyanuktamapi jJeyam, yata uktam upadezapade - "ghaNamicchatto kAlo, ettha akAlo u hoi NAyavvo / kAlo a apuNabaMdhagapabhiI dhIrehiM NiddiTTho / / 1 / / Nicchayao puNa eso, vinneo gaMThibheakAlaMmi (kAlo uN)| eyaMmi vihi (vihiNA?) sayapAlaNAu (sayApAlaNAo?) AroggameyAu / / 2 / / [gA. 432-3] etavRttiryathA-"ghanaM mithyAtvaM yatra sa tathA, kAlo'caramAvarttalakSaNo "atra" vacanauSadhaprayoge "akAlastu" anavasara eva bhavati vijJeyaH caramAvarttalakSaNastu tathAbhavyatvaparipAkato bIjAdhAnabIjodbhedabIjapoSaNAdiSu syAdapi kAla iti / ata evAha-"kAlastu" avasaraH punarapunarbandhakaprabhRtistatrAdizabdAnmArgAbhimukhamArgapatitau gRhyete, tatra mArgazcetaso'vakragamanaM bhujaGganalikAyAmatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipravaNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSo hetusvarUpaphalazuddhyabhimukha ityarthastatra patito bhavyavizeSo mArgapatita ityucyate, tadAdibhAvApannazca mArgAbhimukha iti etau caramayathApravRttakaraNabhAgabhAjAveva jJeyau / apunarbandhako'punarbandhakakAlaH prabhRtiryasya sa tathA, dhIrairnirdiSTo vyavahArata iti / / 1 / / nizcayatastu kAlo granthibhedakAla eva, yasmin kAle'pUrvakaraNA'nivRttikaraNAbhyAM granthibhinno bhavati tasminnevetyarthaH, yato'smin vidhinA'vasthocitakRtyakaraNalakSaNena sadA sarvakAlaM yA pAlanA vacanauSadhasya tayA kRtvA''rogyaM saMsAravyAdhirodhalakSaNam, etasmAdvacanauSadhaprayogAd bhavati / apunarbandhakaprabhRtiSu vacanaprayogaH kriyamANo'pi na. . tathAsUkSmabodhavidhAyako'nAbhogabahulatvAttatkAlasya, bhinnagranthyAdayastu vyAvRttamohatvenAtinipuNabuddhitayA teSu 2 . kRtyeSu vartamAnAstatkarmavyAdhisamucchedakA jAyanta / / " iti / granthibhedameva puraskurvanAha"iyarA vi haMdi eyaMmi, esa AroggasAhago ceva / puggalapariaTTaddhaM, jamUNameaMmi saMsAro / / 1 / / " [upadezapada gA. 432] vyAkhyA-"itarathApi" vidheH sadApAlanamantareNApi, handIti pUrvavat, "etasmin" granthibhede kRte sati "eSa" vacanauSadhaprayogaH "ArogyasAdhakazcaiva" bhAvArogyaniSpAdaka eva saMpadyate / tathAca paThyate "labdhvA muhUrtamapi ye parivarjayanti, samyaktvaratnamanavadyapadapradAyi / yAsyanti te'pi na ciraM bhavavArirAzau, tadvibhratAM cirataraM kimihAsti vAcyam / / 1 / / " atra hetumAha-"pudgalaparAvartArddhaM, yAvat, yadyasmAdUrdhvaM na, kiJciddhInaM "etasmin" granthibhede kRte sati "saMsAro" jIvAnAM tIrthakarAdyAzAtanAbahulAnAmapi / / " iti / viMzikAyAmapi Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama madhikAra / PGTs-18 ___115 "acaramapariaDesuM, kAlo bhavabAlakAlamo bhaNio / caramo a dhammajuvvaNakAlo taha cittabheoti / / 1 / / [caramAvarttaviMzikA-19] tA bIapuvvakAlo, Neo bhavabAlakAla eveha / iaro u dhammajuvvaNakAlo vihiliMgagammutti / / 2 / / " [bIjAdiviMzikA-16] nanu - "galamacchabhavavimoagavisannabhoINa jAriso eso / mohA suhovi asuho, tapphalao evamesotti / / 1 / / " [upadezapada gA.188] iti zrI haribhadravacanAnusAreNa viparyAsayuktatvAnmithyAdRzAM zubhapariNAmo'pi phalato'zubha eveti kathamAdidhArmikasya dezanAyogyatvamityAzaGkAyAmAha-'madhyasthatvAd' iti rAgadveSarahitatvAt pUrvoktaguNayogAdeva mAdhyasthyopasaMpatterityarthaH, madhyasthasyaiva cAgameSu dharmAhatvapratipAdanAt yataH "ratto 1 duTTho 2 mUDho 3 puTviM vuggahio a 4 cattAri / * ee dhammANarahA, dhammArahA u majjhattho / / 1 / / " tti / zrIhAribhadravacanaM tu kadAgrahagrastAbhigrahikamAzrityeti na virodhaH, idamatra hRdayam-yaH khalu mithyAdRzAmapi keSAJcitsvapakSanibaddhoddharAnubandhAnAmapi prabalamohatve satyapi kAraNAntarAdupajAyamAno rAgadveSamandatAlakSaNa upazamo bhUyAnapi dRzyate, sa pApAnubandhipuNyahetutvAtparyantadAruNa eva, tatphalasukhavyAmUDhAnAM teSAM puNyAbhAsakarmoparame narakAdipAtAvazyaMbhAvAdityasatpravRttirevAyam yazca guNavatpuruSaprajJApanArhatvena jijJAsAdiguNayogAnmohApakarSaprayuktarAgadveSazaktipratighAtalakSaNa upazamaH; sa tu satpravRttirevAgrahanivRtteH sadarthapakSapAtasAratvAditi / nanvevamapi svAgamAnusAriNa AdidhArmikasyopapannaM mAdhyasthyam, paraM tasya vicitrAcAratvena bhinnAcArasthitAnAM teSAM svasvamataniSThAnAM kathaM tadupapadyate? tadabhAve ca kathaM dezanAyogyatvamityatrAha'yogetyAdi / yadyasmAddhetoH, tasyeti zeSaH 'yogadRSTyudayAt' yogadRSTiprAdurbhAvAt 'AdimaM 'guNasthAnaM' 'sArtham' anvarthaM bhavati / ayaM bhAvaH-mithyAdRSTayo'pi paramArthagaveSaNaparAH santaH pakSapAtaM parityajyAdveSAdiguNasthAH khedAdidoSaparihArAdyadA saMvegatAratamyamApnuvanti tadA mArgAbhimukhyAtteSAmikSurasakakkabaguDakalpA mitrA tArA balA dIpA ceti catasro yogadRSTaya ullasanti / bhagavatpataJjalibhadantabhAskarAdInAM tadabhyupagamAt / tatra mitrAyAM dRSTau svalpo bodhaH, yamo yogAGgam, devakAryAdAvakhedo yogabIjopAdAnam, bhavodvegaH siddhAntalekhanAdikaM bIjazrutauparamaHzraddhA satsaGgazca bhavati, caramayathApravRttakaraNasAmarthyena karma Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | PRI5-18 malasyAlpIkRtatvAdata evedaM caramayathApravRttakaraNaM paramArthato'pUrvakaraNameveti yogadRSTisamuccaye vyavasthitam / tathA ca tadgranthaH"apUrvAsannabhAvena, vyabhicAraviyogataH / tattvato'pUrvamevedamiti yogavido viduH / / 1 / / prathamaM yad guNasthAnaM, sAmAnyenopavarNitam / asyAM tu tadavasthAyAM, mukhyamanvarthayogataH / / 2 / / " [yogadRSTisamuccaya gA. 39-40] iti 1 / / tArAyAM tu manAk spaSTaM darzanam, zubhA niyamAH, tattvajijJAsA, yogakathAsvavicchinnA prIti vayogiSu yathAzaktyupacAraH, ucitakriyA'hAniH, svAcArahInatAyAM mahAtrAsaH, adhikakRtyajijJAsA ca bhavati / tathAsyAM sthitaH svaprajJAkalpite visaMvAdadarzanAnAnAvidhamumukSupravRtteH kAtsnyena jJAtumazakyatvAcca ziSTAcaritameva puraskRtya pravarttate / uktaM ca "nAsmAkaM mahatI prajJA, sumahAn zAstravistaraH / ziSTAH pramANamiha tadityasyAM manyate sadA / / 1 / / " [yogadRSTisa. gA. 48] 2 / / balAyAM dRSTau dRDhaM darzanam, sthirasukhamAsanam, paramA tattvazuzrUSA, yogagocarotkSepaH, sthiracittatayA yogasAdhanopAyakauzalaM ca bhavati 3 // dIprAyAM dRSTau prANAyAmaH, prazAntavAhitAlAbhAd yogotthAnavirahastattvazravaNam, prANebhyo'pi dharmasyAdhikatvena parijJAnam, tattvazravaNato gurubhakterudrekAtsamApattyAdibhedena tIrthakRddarzanaM ca bhavati 4 / / tathA mitrAdRSTistRNAgnikaNopamA, na tattvato'bhISTakAryakSamA samyakprayogakAlaM yAvadanavasthAnAt, alpavIryatayA tataH paTubIjasaMskArAdhAnAnupapatteH, vikalaprayogAdato vandanAdikAryAyogAditi / tArAdRSTiomayAgnikaNasadRzI, iyamapyuktakalpaiva, tattvato viziSTavIryasthitivikalatvAdato'pi prayogakAle smRtipATavAsiddhestadabhAve prayogavaikalyAttatastathA tatkAryAbhAvAditi / balAdRSTiH kASThAgnikaNatulyA ISadviziSTa uktabodhadvayAt, tadbhAvenAtra manAsthitivIrye, ataH paTuprAyAH smRtiriha prayogasamaye, tadbhAve cArthaprayogamAtraprItyA yatnalezabhAvAditi / dIprAdRSTiH dIpaprabhAsadRzI, viziSTatara uktabodhatrayAdato'trodane sthitivIrye tatpadvyapi prayogasamaye smRtiH evaM bhAvato'pyatra dravyaprayogo vandanAdau, tathAbhaktito yatnabhedapravRtteriti, prathamaguNasthAnaprakarSa etAvAniti samayavidaH / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18 ___ itthaM coktasya yogadRSTisamuccayagranthArthasyAnusAreNa mithyAdRSTinAmapi mAdhyasthyAdiguNamUlakamitrAdidRSTiyogena tasya guNasthAnakatvasiddhestathApravRtteranAbhigrahikasya saMbhavAdanAbhigrahikatvameva tasya dezanAyogyatve zobhananibandhanamityApanam / itthaM ca "anAbhogato'pi mArgagamanameva sadandhanyAyenetyadhyAtmacintakA" [pa. 116 bI] iti lalitavistarAvacanAnusAreNa yadyanAbhogavAn mithyAdRSTirapi mithyAtvamandatodbhUtamAdhyasthyatattvajijJAsAdiguNayogAnmArgamevAnusarati, tarhi tadvizeSaguNayogAdanAbhigrahike tu sutarAM dharmadezanAyogyatvamitibhAvaH, kRti tharmavezanArda 3: sArA TIkArya :- ': pUrvottara ..... ghazinArda 3: . te pUrvamAM kahevAyela evI guNasaMpattithI prasiddha evo AdidhArmika, dharmadezanA yogya=lokottara dharma samajAvavA mATe yogya, bhagavAna vaDe kahevAyo che. ane kALathI A=dharmadezanA yogya jIva, A caramAvartavartI ja che. e pramANe nahi kahevAyeluM paNa jANavuM pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM nathI paNa arthathI jANavuM. je kAraNathI upadezapadamAM kahevAyuM che - "micchatto vAno=ghanamithyAtvano kALa, tyaahIM dharmadezanAnA viSayamAM, atno 3 roTTa nAyablo=akAla ja jJAtavya che. =vaLI, vAsto kAla, dhIrejiM-dhIrapuruSo vaDe, apuLavaMdhavapiruM apunabaMdhaka vagere, nidhidya=batAvAyo che." "ghanamithyAtvano kALa ahIM akAla ja jJAtavya che. vaLI kAla dhIrapuruSo vaDe apunabaMdhaka vagere batAvAyo che." (upadezapada - gA. 432) "pu=vaLI, nirjIyamo nizcayanayathI, raso A vacanaauSadha prayogano kALa, Timena kAnto 3 vinnego-graMthibheda kALa ja jANavo. ni=A hote chata=graMthibheda hote chate, vihipa=vidhithI potAnI avasthA ucita kRtya karaNarUpa vidhithI, thApAnAmo sadA vacanaauSadhanA pAlanane kAraNe, thoDe=AnAthI=vacanaauSadhinA prayogathI, 'mArotham'=Arogya thAya che." "vaLI nizcayanayathI A graMthibheda kAla ja jANavo. A hote chate vidhithI sadA pAlanane kAraNe AnAthI Arogya thAya che." (upadezapada - gA. 433) AnI vRtti-upadezapadanA zlokanI vRtti, 'athA'thI batAve che - ghana mithyAtva jemAM che te tevo che ghana mithyAtvavALo acaramAvartalakSaNa kALa che. ahIM=vacanaauSadha prayogamAM, acaramAvartakALa akALa ja anavasara ja, vizleya che. vaLI, tathAbhavyatvanA paripAkathI-siddhigamana yogya potAnuM je prakAranuM bhavyatva hoya tenA paripAkathI, bIjApAna=bIjano ubheda, bIjanuM poSaNa, Adi hote chate caramAvartalakSaNa kAla thAya paNa. AthI ja kahe che - kALa vaLI=avasara vaLI=dezanA ApavAno avasara vaLI, apunabaMdhaka vagere che. tyAM apunabaMdhaka AdimAM, Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18 'Adi' zabdathI mArgAbhimukha ane mArgapatita grahaNa thAya che. tyAM mArgAbhimukha ane mArgapatita zabdamAM rahela mArgano artha kare che. mArga cittanuM avakragamana, bhujaMganalikAnA AyAma tulya, viziSTa guNasthAnakanI prAptimAM samartha, svarasavAhI=jIvanA svabhAvane vahana karanAra, kSayopazamavizeSa hetu, svarUpa, phalazuddhine abhimukha, e prakArano artha che e prakAranA arthavALo kSayopazamavizeSa che. tyAM=tevA mArgamAM, patita=rahelo, bhavyavizeSa mArgapatita e pramANe kahevAya che. ane tenA AdibhAvane pAmelotramArganA AdibhAvane pAmelo, mArgAbhimukha e pramANe kahevAya che. A mArgapatita ane mArgAbhimukha, caramayathApravRttikaraNanA bhAgane bhajanArA ja jANavA. apunabaMdhaka vagere jene che te tevo apunabaMdhaka AdikALa dhIra puruSo vaDe vyavahArathI upadezane yogya batAvAyo che." ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. noMdhaH upadezapada : gA. 432nI TIkAmAM 'punarvazvakoDapunarvatthAna: prakRtiryasya sa tathA' te prakArano pATha azuddha che tenA sthAne A pramANe pATha joIe - 'punarva prakRtiryaMca sa tathA, punarvavavava vAta: ' "vaLI nizcayathI kAla=vacanaauSadhano kAla, graMthibhedano kALa ja che. je kALamAM apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa dvArA graMthibheda thAya che te kALamAM vacanaauSadha karAya che ema avaya che. je kAraNathI AmAM=graMthibheda kALamAM=samyaktanI prAptikALamAM, avasthAne ucita evA kRtyanA karaNarUpa vidhithI sadA=sarvakAla, je vacanauSadhanI pAlanA tenA vaDe karIne saMsAravyAdhirodharUpa Arogya AnAthI=vacanaauSadhanA prayogathI, thAya che. apunabaMdhaka vageremAM karAto paNa vacanaprayoga te prakAre sUkSmabodha vidhAyaka nathI; kema ke te kALanuM apunabaMdhaka vagere kAlanuM, anAbhogabahulapaNuM che. vaLI bhinnagraMthi Adi=samyagdaSTi Adi jIvo, vyAvRtta mohapaNuM hovAne kAraNe atinipuNa buddhipaNAthI te te kRtyomAM vartatA te karmavyAdhinA samucchedaka thAya che." tti' zabda upadezapadanI TIkAnI samApti mATe che. graMthibhedane ja puraskAra karatAM prazaMsA karatAM, kahe che - "phacara vi=vidhinA sadA pAlana vagara paNa hemi'=A karAye chata=graMthibheda karAye chate, '=A=vacanaauSadhano prayoga, 'mAro pAsAhano ceva'=ArogyasAdhaka ja thAya che. "na =je kAraNathI vaMmi A hote chata=graMthibheda hote chate, "putriparimarda ardhapugala parAvartathI, 'mana' saMsArI-nyUna saMsAra che. upadezapadanA uddharaNanI vyAkhyA kare che - tarathA'=vidhinA sadA pAlana vagara paNa 'handI' zabda pUrvanI jema arthavALo che-upadarzananA arthavALo che. A hote chata=graMthibheda karAye chate, A=vacanaauSadhano prayoga, ArogyasAdhaka ja=bhAvaArogyano niSpAdaka ja thAya che. ane te rIte=upadezapadanAM zlokanA pUrvArdhamAM kahyuM ke graMthibheda thaye chate vacanaauSadhano prayoga bhAvaArogyano sAdhaka che te rIte, kahevAya che. muhUrta paNa prApta karIne jeo anavadyapadane denAra evA samyaktaratnano tyAga kare che. teo paNa bhavasamudramAM cirakALa raheze nahi. tene dhAraNa karanArAonuM=samyaktaratnane dhAraNa karanArAonuM, ahIM=bhavasamudramAM, citara vAcya zuM che ?=ciratara vasavATa nathI arthAt teo bhavamAM lAMbo kALa rahetA nathI. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18 119 "atra=ahIM-upadezapada gAthA naM. 43ranA pUrvArdhamAM kahyuM ke graMthibheda hote chate vacanaauSadhano prayoga bhAvaArogyano sAdhaka thAya che emAM. hetu kahe che - "ya =je kAraNathI, A=graMthibheda karAye chate kaMIka hIna pudagala parAvartana ardhathI Urdhva tIrthaMkarAdinI AzAtanA bahula paNa jIvono saMsAra nathI." ti' zabda upadezapadanA uddharaNanI samApti mATe che. viMzikAmAM paNa kahevAyuM che - acarama parAvartAmAM kAla bhavano bAlakAla kahevAyo che. ane carama=carama parAvartano kALa, gharmano yauvanakALa te prakAranA cittabhedavALo che. "ti' pAdapUrti mATe che." (caramAvartaviMzikA - gA. 19). "tA'=te kAraNathI, ahIM=saMsAramAM, bhavabAlakAla ja bIjapUrvakAla jANavo bIjAdhAna pUrvano kAla jANavo. vaLI Itara bIjaprAptino kALa dharmayauvana kALa, vidhi, liMga gamya che. "ti' pAdapUrti mATe che." (bIjAdiviMzikA - gAM. 16) * zloka-18nA prathamapAdamAM kahyuM ke pUrvamAM kahela guNasaMpattithI prasiddha evo AdidhArmika dharmadezanAyogya che te kathananuM aneka uddharaNo dvArA atyAra sudhI spaSTIkaraNa karyuM. have zlokanA bIjA pAdamAM kahyuM ke madhyasthapaNuM hovAthI te dezanAyogya che tenuM utthAna karatAM kahe che - "nanu' galamasya, bhavavimocaka, visAnabhojIno je prakArano A=zubhabhAva, che, vam'=e pramANe so' A=mithyAdaSTino saTsanuSThAnakALano bhAva, mohathI zubha paNa tenA phalathI azubha ja che. "tti' pAdapUrti mATe che." (upadezapada - gA-188). rUti =e pramANe zrI haribhadrasUri mahArAjanA vacanAnusAre viparyAsayuktapaNuM hovAthI mithyASTino zubha pariNAma paNa phalathI azubha ja che, ethI AdidhArmikanuM kevI rIte dezanAyogyatva che ? arthAt dezavAyogyatva svIkArI zakAya nahi. e prakAranI AzaMkAmAM kahe che - madhyasthapaNuM hovAthI=rAga-dveSarahitapaNuM hovAthI pUrvamAM kahela guNanA yogathI ja mAdhyathyanI upasaMpatti hovAthI, dezanAyogyapaNuM che, ema zloka sAthe saMbaMdha che. ane madhyasthanuM ja AgamamAM dharmayogyatvanuM pratipAdana hovAthI mithyAdaSTi evo paNa AdidhArmika dezavAyogya che, ema avaya che, je kAraNathI AgamamAM madhyasthanuM ja dharmayogyatvanuM pratipAdana che ema pUrva sAthe saMbaMdha che. rAgavALo, dveSavALo, mUDha ane pUrvamAM vyastrAhIe cAra A dharmane mATe ayogya che ane dharmane mATe yogya madhyastha che." 'tti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. ahIM prazna thAya ke zrI haribhadrasUri mahArAjanA vacana pramANe mithyAdRSTi jIvo dezanAyogya nathI ema kahyuM ane mithyAdRSTi evA AdidhArmikamAM madhyasthapaNuM hovAthI te dezanAyogya che tema kahyuM. te vacanano paraspara virodha che. tenA parivAra arthe kahe che - vaLI, zrI haribhadrasUri mahArAja sAhebanuM vacana zrI haribhadrasUri mahArAja sAhebanA upadezapada Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18 gAthA-188nuM vacana, kadAgrahagrasta AbhigrahikamithyASTine AzrayIne che. ethI virodha nathI-mithyASTi evA AdighArmikane dezanAyogya kahevAmAM koI virodha nathI. ahIM=pUjya haribhadrasUri mahArAja sAhebe mithyASTi jIvonA zubha pariNAma paNa azubha che tema kahyuM ane graMthakArazrIe AdidhArmikamAM madhyasthapaNuM hovAthI dezanAyogyapaNuM kahyuM emAM, A hadaya che=A tAtparya che - je kharekhara mithyASTiomAM paNa keTalAka svapakSatibaddhauddhara anubaMdhavALAono paNa=svapakSamAM atyaMta kadAgrahavALAono paNa, prabala mohapaNuM hote chate paNa kAraNottarathI thato rAga-dveSanI maMdatArUpa upazama atyaMta paNa dekhAya che, te pApAnubaMdhI puNyano hetu hovAthI paryattamAM dAruNa ja che; kema ke tenA phalarUpe prApta thatA sukhamAM vyApUDha Asakta evA, teono puNyAbhAsakarmano uparama thaye chate tarakAdipAtano avazya bhAva che. ethI asatapravRtti ja A che=zubhabhAvapUrvaka karAyelI tapasaMyamanI pravRtti asapravRtti ja che ane je guNavAna puruSanA prajJApanAnA-upadezanA, yogyapaNAne kAraNe jijJAsAdi guNono yoga thavAthI mohatA apakarSathI yukta rAga-dveSanI zaktinA pratighAtarUpa upazama che. te vaLI sapravRtti ja che; kema ke asahanI nivRttine kAraNe sadarthanA pakSapAtanuM pradhAnapaNuM che. "rUti' zabda "mitra hRdayam'thI prAraMbha karAyelA kathananI samApti mATe che. zlokanA uttarArdhanuM utthAna karatAM nathI kahe che - A rIte paNa pUrvamAM varNana karyuM e rIte paNa, svaAgamane anusaranArA=jainadarzanane anusaranArA, AdidhArdikanuM madhyasthapaNuM utpanna thayuM. paraMtu tenuM AdidhArmikanuM, vicitra AcArapaNAthI=judA judA AcArapaNAthI, bhinna AcAramAM rahelA=svasvamatamAM rahelA=potapotAnA darzanamAM rahelA, evA teone=AdidhArmikone, te=madhyasthapaNuM, kevI rIte upapanna thAya ? arthAt upapanna thAya nahi. ane tenA abhAvamAM=madhyasthapaNAnA abhAvamAM, kevI rIte dezanAyogyatva thAya ? arthAt acadarzanamAM rahelA AdidhArmikonuM dezanAyogyatva thAya nahi e prakAranI zaMkAmAM zlokanA uttarArdharUpa 'yogetyAdithI kahe che - je kAraNathI tene=anyadarzanamAM rahelA AdidhArmika, yogadaSTino udaya thavAthI=yogadRSTino prAdurbhAva thavAthI, Adima guNasthAnaka=prathama guNasthAnaka, sArtha vyutpattiarthavALuM, che. zlokanA uttarArdhano A bhAva che - mithyAdRSTi Adi paNa paramArthanI gaveSaNAmAM tatpara chatA pakSapAtano parityAga karIne sva-darzanano asat pakSapAtano parityAga karIne, adveSa Adi guNomAM rahelA khedAdi doSanA parihArathI jyAre saMvegatA tAratamyane prApta kare che tyAre mArmAbhimukhapaNAne kAraNe teone ikSa, ikSanA rasa, kakkala, goLa jevI mitrA, tArA, balA ane dIprA e pramANe cAra yogadaSTio ullAsa pAme che; kema ke bhagavAna pataMjali ane bhadatta bhAskarAdine teno abhyapagama che yogadRSTino svIkAra che. tyAM mitrAdaSTimAM, svalpa bodha=atialpa bodha che, yama nAmanuM yogAMga che, devakAryAdimAM akheda Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18 121 che, yogabIjanuM utpAdana che, bhavano udvega che, siddhAMtanuM lekhanAdi che, bIjazrutimAM parama zraddhA che ane satpuruSano saMga che; kema ke caramayathApravRttakaraNanA sAmarthyathI karmamalanuM alpIkRtapaNuM che. AthI ja A caramayathApravRttakaraNa paramArthathI apUrvakaraNa ja che. e pramANe yogadaSTi samuccayamAM vyavasthita che. te pramANe caramayathApravRttakaraNa paramArthathI apUrvakaraNa che te pramANe, te graMtha cheete pATha che. "apUrva AsanabhAvane kAraNe, vyabhicArano viyoga hovAthI tatvathI AkacaramayathApravRttakaraNa, apUrva ja che e pramANe yoganA jANanArA kahe che." (yogadaSTisamuccaya, zloka-39). "sAmAnyathI je prathama guNasthAnaka varNana karAyuM che te A avasthAmAM caramayathApravRttakaraNa avasthAmAM, avartha yoganA kAraNe guNasthAnakanA arthanA ghaTanane kAraNe, mukhya che." (yogadaSTisamuccaya, zloka-40) 1|| vaLI tArAmAM tArAdaSTimAM, thoDuM spaSTa darzana che mitrAdaSTi karatAM kaMIka spaSTa darzana che. zubha niyamo che, tatvanI jijJAsA che. yogakathAmAM avicchinna prIti che. bhAvayogImAM yathAzakti upacAra che= yathAzakti AhArAdi dAnano upacAra che. ucitakriyAnI ahAni che=ucitakriyAnuM sevana che. svaAcAranI hInatAmAM mahAtrAsa che ane adhikakRtyamAM jijJAsA che pote seve che tenAthI UMcI bhUmikAnAM kRtyomAM huM kaI rIte te kRtyo karuM te prakAre jANavAnI jijJAsA che ane A dRSTimAM rahelo puruSa svaprajJAthI kalpitamAM visaMvAdanuM darzana hovAne kAraNe ane judA judA prakAranI mokSanA arthI jIvonI pravRttinuM saMpUrNapaNe jANavuM azakyapaNuM hovAne kAraNe ziSTa Acaritane ja AgaLa karIne pravarte che. ane kahevAyuM che - "amArI mahAna prajJA nathI. sumahAna zAstrano vistAra che te kAraNathI ahIM-paralokanI pravRttimAM, ziSTo pramANa che e pramANe A dRSTimAM sadA mAne che." (yogadaSTisamuccaya, zloka-48) rA balAdaSTimAM daDha darzana che pahelI be dRSTi karatAM atizaya tattva darzana che. sthira ane sukharUpa Asana che. parama tathA zuzruSA che. yogaviSayamAM kSepa nathI ane sthira cittapaNuM hovAne kAraNe yoganA sAdhananA upAyanuM kuzalapaNuM che. 3 dIprASTimAM prANAyAma che=bhAva prANAyAma che, prazAMtavAhitAnA lAbhane kAraNe yogamAM utthAnano viraha che, tattvazravaNaguNa che. prANa karatAM paNadehAdi karatAM paNa, dharmano adhikapaNA rUpe bodha che ane tattvazravaNathI gurubhaktino udraka thavAne kAraNe samApati Adi bhedathI tIrthakRta darzana thAya che. ane mitrAdaSTi tRNanA agninA kaNanI upamAvALI che. tatvathI abhISTa kAryamAM samartha tathI yogamArganI pravRttimAM samyapha yatna karAvavA samartha nathI; kema ke samyapha prayogakALa sudhI bodhanuM avasthAna nathI. prayogakALa sudhI mitrAdaSTimAM bodhanuM avasthAta kema nathI ? temAM hetu kahe che. alpavIryapaNuM hovAne kAraNe mitrAdaSTimAM thayelA bodhamAM alpavIryapaNuM hovAne kAraNe, tenAthI Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18 mitrAdaSTinA bodhathI, paTubIjanA saMskAranA AdhAnanI anupapatti che. mitrAdaSTino bodha paramArthathI abhISTa kArya karavA samartha nathI tema pUrvamAM kahyuM tethI zuM prApta thAya che? te spaSTa kare che. AnAthI= mithyASTinA bodhathI, vikalaprayoga hovAne kAraNe=pravRttikALamAM bodha sahavartI nahi hovAne kAraNe, vaMdanAdi kAryano ayoga che=vaMdanAdi kArya bodhathI niyaMtrita samyapha thatA nathI. "ti' zabda mitrAdaSTinA kathananI samApti mATe che. tArAdaSTi chANanA agninA kaNa sadaza che tArAdaSTino bodha chANanA agninA kaNa sadaza che. A paNa tArAdaSTino bodha paNa, ukta kalpa ja che=mitrAdaSTinI jema tattvathI abhISTa kAryamAM asamartha ja che; kema ke tatvathI bodhamAM viziSTa vIrya ane sthitinuM vikalpapaNuM che. ahIM prazna thAya ke tArAdaSTinA bodhamAM viziSTa vIrya ane sthitinuM vikalapaNuM kema che ? temAM hetu kahe che - AnAthI paNa=tArAdaSTinA bodhathI paNa, prayogakAlamAM bodhathI karAtI vaMdanAdi kriyAnA prayogakALamAM, smRtipATavanI asiddhi che=paTusmRti nathI. tenA abhAvamAM kriyA karatI vakhate bodhanA abhAvamAM, prayoganuM vikalapaNuM hovAthI karAtI vaMdanAdi kriyAmAM bodhanuM vikalapaNuM hovAthI, tenAthIetArAdaSTinA bodhathI, te prakAre tenA kAryano abhAva hovAthI=je prakAre bodhathI niyaMtrita samyapha kArya thavuM joIe te prakAre vaMdanAdi kAryano abhAva hovAthI, tArAdaSTino bodha paramArthathI abhISTa kAryakSama nathI ema atraya che. ti' zabda tArAdRSTinA kathananI samApti mATe che. balAdaSTi kASThanA agninA kaNa tulya che=balAdRSTino bodha kASThanA agninA kaNa tulya che. ukta bodha dvayathI ISad viziSTa che=mitrAdaSTi ane tArAdeSTinA bodhathI ISad viziSTa che. tenA bhAvane kAraNe=viziSTa bodhatA bhAvane kAraNe, ahIM=balAdaSTinA bodhamAM, kaMIka sthiti ane vIrya che. AthI=balAdaSTitA bodhathI, prayogasamayamAM kriyAkALamAM ahIM=balAdaSTimAM paTaprAyaH smRti che. ane tenA bhAvamAM bodhanA sabhAvamAM, artha prayoga mAtra prItine kAraNe yatralezano bhAva hovAthI=vaMdanAdi kriyAkALamAM yatralezano bhAva hovAthI, ukta bodhadvaya karatA ISad viziSTa che ema avaya che. dIprAdaSTi dIvAnI prabhA sadazI che dIprAdaSTino bodha dIvAnI prabhA jevo che. ukta bodhatrayathI pahelI traNa dRSTionA bodhathI, viziSTatara bodha che. AthI=dIprAdeSTimAM viziSTatara bodha che AthI, ahIM-dIprAdaSTinA bodhamAM, udagra sthiti-vIrya che-dIprAdaSTino bodha dIrdhakALa Take che ane bodhamAM ghaNA vIryanuM pravartata che. te kAraNathI prayogasamayamAM-anuSThAnanA sevanakALamAM, paTu paNa smRti che=thayelA bodhathI atyaMta smRti che. A rIte tradIprAdaSTimAM viziSTatara bodha che e rIte, bhAvathI paNa=bhAvathI vaMdanaprayoga hovA chatAM paNa, 'tra'=ahIM dIprAdRSTimAM vaMdanAdi viSayaka dravyaprayoga Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18 123 che dIprAdaSTinI vaMdananI kriyA dravyavaMdana che e prakAranuM kathana che; kema ke te prakAranI bhaktine kAraNe=samyagdaSTine je prakAre bhakti che tenA karatAM cUta prakAranI bhaktine kAraNe, yatnamedanI pravRtti che=samyagdaSTinA bhAvavaMdanamAM jevo yatna che tenA karatAM alpamAtrAnA uttamabhAvanI pravRtti che. ti' zabda dIprAdaSTinA kaMthananI samApti mATe che. pUrvamAM cAra dRSTionuM varNana karyuM teno phalitArtha batAve che - prathama guNasthAnakano prakarSa ATalo che=A cAra dRSTi sudhI che, e pramANe samayanA jANanArA kahe che. ane A rIte zlokanA uttarArdhanuM utthAna karyA pachI kahyuM ke yogadaSTinA prAdurbhAvane kAraNe prathama guNasthAnaka atyadarzanavALA yogIone paNa hoya che. mATe teo dezanAyogya che ane tyAra pachI " bhAva:'thI mAMDIne atyAra sudhI cAra dRSTionuM varNana karyuM e rIte, kahevAyelA yogadRSTi samuccaya graMthanA arthanA anusArathI mithyAdRSTione paNa mAdhyathyAdi guNamUlaka mitrAdi dRSTinA yogane kAraNe tene guNasthAnakatvanI siddhi hovAthI-mithyAdaSTine guNasthAnakatvanI siddhi hovAthI, te prakAranI pravRttine kAraNe=potAnA AtmAnuM hita thAya te prakAre ucita pravRttine kAraNe, anAbhigrahikano saMbhava hovAthI=anAbhigrahika mithyAtvano saMbhava hovAthI, anAbhigrahikapaNuM ja tenA dezanAyogyapaNAmAM suMdara kAraNa che, e pramANe prApta thayuM. ane A rIte pUrvamAM kahyuM ke atyadarzananA mithyAdaSTi jIvomAM paNa anAbhigrahikapaNuM dezanAyogyapaNAmAM suMdara kAraNa che e rIte, anAbhogathI paNa sadabdha vyAyathI mArgagamana ja che e pramANe adhyAtmaciMtako kahe che. e prakAranA lalitavistarA'nA vayamAnusArathI jo anAbhogavALA mithyAdRSTi paNa mithyAtvanI maMdatAthI udbhUta mAdhyamathyanA kAraNe tatvajijJAsAdi guNanA yogathI mArgane ja anusare che. to tenA vizeSa guNanA yogane kAraNe anAbhigrahika mithyAdaSTi jIvanA vizeSa guNanA yogane kAraNe, anAbhigrahika mithyASTimAM to atyaMta dharmadezanAyogyatva che e prakArano bhAva che. A pramANe=prastuta zlokamAM varNana karAyuM e pramANe, dhamadezatAne yogya puruSa kahevAyo. 18. bhAvArtha - pUrvamAM graMthakArazrIe gRhasthanA sAmAnya dharmo batAvyA. tevA gRhastha dharmane sevanArA jIvo madhyastha hoya che=prakRtithI gRhastha avasthAmAM Aloka ane paralokamAM hita thAya tevI ucita pravRtti karanArA hoya che. ane tevA jIvone lokottaradharmanI dezanA mATe bhagavAne yogya kahyA che; kema ke ucita pravRtti karavAnI teonI prakRti hovAthI lokottaradharma sAMbhaLIne vizeSa prakAranI ucita pravRtti karIne paralokanuM hita sAdhe tevI yogyatAvALA che. vaLI, AvI ucita pravRtti karanArA jIvono kALa caramAvartakALa che. je graMthakArazrIe pUrvamAM kahyuM nathI chatAM arthathI jANavuM; kema ke caramAvarta pUrvanA jIvomAM bhogano rAga atyaMta hoya che. tethI prAyaH karIne paralokapradhAna thaIne pravRtti karatA nathI. kvacit paralokanA paNa uttama bhogasukhanI AzaMsAthI Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18 dharma kare topaNa bhogathI para evA mokSa arthe teo pravRtti karatA nathI. mATe pUrvamAM varNana karAyelA sAmAnya gRhasthadharmanuM sevana karanArA caramAvartavartI jIvo hoya che ane teo lokottara dharmanI dezanA mATe yogya che tema phalita thAya che. dharmanI prAptino kALa caramAvarta che temAM upadezapadanI sAkSI Ape che, teno artha A pramANe che - ghanamithyAtvano kALa dharmano upadeza mATe akAla jANavo. tethI e prApta thAya ke acaramAvartamAM rahelA jIvomAM atattva pratye atyaMta rAga hoya che. tethI tattvane jANavAne paNa abhimukha teo thatA nathI mATe dharmanI prAptino akALa acaramAvarta che, tema kahela che. vaLI, dhIrapuruSo vaDe apunabaMdhakAdi kAla kahevAyo che. tethI e prApta thAya ke apunabaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita jIvomAM gADha mithyAtva nathI tethI upadezane anukULa evo teono kALa che tema kahevAyuM che. AthI jIva apunabaMdhaka Adi bhAvone caramAvartimAM ja prApta kare che mATe dharmanA upadezano kALa caramAvarta che tema prApta thAya che. A rIte vyavahAranayathI dharmadezanAno kALa batAvyA pachI nizcayanayanathI dharmadezanAno kALa zuM che ? te batAvavA arthe upadezapadamAM kahe che - nizcayanayathI dharmadezanAno kALa graMthibhedano kALa che arthAt je jIvoe graMthibheda karIne samyaktane prApta karyuM che te jIvo ja lokottara dharmanI dezanAne mATe yogya che, tema nizcayanaya kahe che. ahIM prazna thAya ke nizcayanaya samyagdaSTine ja kema lokottara dharmadezanA mATe yogya kahe che, apunabaMdhakane kema nahi ? tethI kahe che - samyagdaSTi jIvo dezanAthI prApta thayelA dharmane sadA vidhipUrvaka seve che. tethI teone apAyela dezanApa vacanaauSadhathI teone bhAvaArogya prApta thAya che. upadezapadanA A be zlokothI e phalita thAya ke apunabaMdhakAdi jIvomAM gADha mithyAtva nathI topaNa mithyAtva che, ane mithyAtvane kAraNe buddhimAM viparyAsa che tethI teone apAyelo upadeza gADha mithyAtva nahi hovAne kAraNe kaMIka samyapha pariNamana pAmato hovA chatAM mithyAtvanA udayathI pUrNa samyak pariNamana pAmato nathI. AthI ja teone apAyelI dezanAthI teone tattvanA viSayamAM ghaNo anAbhoga-ajJAna, varte che ane thoDoka ja mArgAnusArI bodha thAya che. mATe nizcayanaya apunabaMdhakAdi jIvone dezanAne yogya svIkArato nathI. Ama chatAM maMda mithyAtvane kAraNe kaMIka samyaphabodha thavAthI te apunabaMdhakAdi jIvo krame karIne samyakta pAme che tethI vyavahAranaya apunabaMdhaka Adi jIvone dezanAyogya svIkAre che. vaLI samyagdaSTi jIvo to saMsAranA vAstavika svarUpane yathArtha jonArA che ane saMsArathI atIta avasthArUpa mokSa, jIvanI ramya avasthA che tema paNa jANe che ane tenI prAptino upAya sanzAstranuM vacana che tevo sthira nirNaya che tethI samyagdaSTi jIvo dharmadezanA sAMbhaLIne je kaMI bodha kare che te sarva bodhane zaktinA prakarSathI jIvanamAM utAre che. AthI ja aviratinA udayavALA paNa samyagdaSTi jIvo upadezane sAMbhaLIne potAnAmAM Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18 vartatA aviratiAdi bhAvone uccheda karavA mATe zakti anusAra sarva ucita prayatna kare che; kema ke samyagdaSTi jIvone AtmAnI mokSarUpa avasthA ja sArarUpa dekhAya che. ane saMsAranA ucchedanA upAyarUpa mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yogano uccheda kAraNa che tevI sthira mati che ane A pAMca kAraNano uccheda yoganirodha avasthAmAM thAya che tevo spaSTabodha che. yoganirodhanI avasthA tarapha javA mATe svabhUmikA anusAra uttara-uttaranA avirati Adi bhAvone dUra karavA e ja upAya che. te upAyone jANavA mATe atyaMta arthI evA samyagdaSTi jIvo dezanA sAMbhaLe che tyAre yogya upadezakanA vacanathI uttara-uttaranI bhUmikAnI prAptinA upAyone jANIne te rIte yatna kare che mATe teone svabhUmikAne yogya evuM vacanaauSadha uttarottaranA bhAvaArogyanI prApti karAvIne avazya zailezI avasthAnuM kAraNa bane che. mATe nizcayanaya pUrNa vivekavALA evA samyagdaSTi jIvone ja saddharmanI dezanAne yogya kahe che. - ahIM upadezapadanI vRttimAM kahyuM ke apunabaMdhaka vagere jIvone tathAbhavyatvanA paripAkathI bIjAdhAna Adi thaye chate caramAvarta lakSaNakALa che. " tethI e prApta thAya ke dareka jIvonuM siddhigamanayogyatva judA judA prakAranuM che ane je jIvonuM siddhigamanayogyatva je prakAre paripAka pAme te prakAre teo bIjAdhAna kare che. tyAra pachI bIjano uddabheda kare che ane tyArapachI bIjanuM poSaNa kare che. jethI teomAM uttara uttaranI bhUmikAno yogamArga pragaTa thAya che. tenAthI nakkI thAya che ke A jIva caramAvartamAM che. vaLI, apunabaMdhaka AdimAM "Adi padathI mArgAbhimukha ane mArgapatitane grahaNa karela che tyAM mArganuM lakSaNa karatAM kahyuM ke mArga cittanA avakragamanarUpa che. tethI e prApta thAya ke je jIvonuM citta tattvAtattvanA vibhAgane anukULa avakragamana kare che te citta, mArga che vaLI te citta sApanI nalikAnA AyAma tulya che tema kahyuM tethI e prApta thAya ke sApa vakra cAlavAnA svabhAvavALo che chatAM nalikAmAM praveza kare tyAre te nalikA sIdhI hovAthI te sApanuM gamana vakratAne choDIne sIdhuM thAya che, tema je jIvonuM citta zAstravacananI nalikAmAM praveza karIne tattvane jANavA mATe yatna kare che tenuM citta vakratAne choDIne tattva tarapha janAruM thAya che. vaLI kahyuM ke te citta viziSTa guNasthAnakanI prAptimAM samartha che. tethI e prApta thAya ke AvuM citta tattvane jANavA mATe udyama karIne uttara-uttaranA guNasthAnakamAM javA mATe samartha hoya che. vaLI, kahyuM ke te citta svarasavAdI kSayopazamavizeSa che tethI e prApta thAya ke karmamala dUra thavAthI jIvanA kaMIka svAbhAvika bhAvane vahana karanAra evA utkaTa mithyAtvanA kSayopazamabhAvarUpa jIvano pariNAma che. vaLI, kahyuM ke te citta hetu-svarUpa-phalanI zuddhine abhimukha che tethI e prApta thAya ke saMsAranI sthiti ane saMsArathI para evA mokSanI avasthAnA svarUpane jANavA mATe AvuM citta hetu-svarUpa ane phalathI yathArtha jANavA mATe yatna kare che. ane Avo yatna je jIvonA cittamAM thAya tevA cittane mArga kahevAya che. AvA mArgamAM je jIvo AvelA hoya te mArgapatita kahevAya che ane je jIvo AvA mArgamAM hajI AvyA Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-18 126 nathI paraMtu AvA mArgane abhimukhabhAvavALA che teo mArgAbhimukha kahevAya che. mArga zabdano A prakArano artha lalitavistarAmAM karela che ane yogadRSTisamuccayamAM paNa A prakArano artha karela che. yogadRSTi samuccaya graMtha anusAra yoganI trIjI dRSTimAM rahela jIvo mArgapatita che ane yoganI bIjI dRSTimAM 2hela jIvo mArgAbhimukha che; kema ke AvA cittanA Adi bhAvane pAmelA che=AvA cittane pAmyA nathI paraMtu AvA cittanA abhimukhabhAvane pAmyA che. tenI pUrvanA jIvo yoganI pahelI dRSTimAM rahelA jIvo apunarbaMdhaka che. jo ke, sAmAnyathI cAra dRSTimAM rahelA jIvo apunarbaMdhaka che topaNa mArgAbhimukha ane mArgapatita te apunarbaMdhakanI avasthAvizeSa che. tethI prathama cAra dRSTimAM rahelA jIvone sAmAnyathI apunarbaMdhaka kahevAya che ane teonI ja vizeSa avasthAne pRthak grahaNa karavAmAM Ave tyAre bIjI daSTivALA jIvone mArgAbhimukha kahevAmAM Ave che ane trIjI dRSTivALA temaja cothI dRSTivALA jIvone mArgapatita kahevAmAM Ave che, A prakArano viveka che. upadezapadanI gAthA-433no bhAva A pramANe che je jIvoe apUrvaka2Na ane anivRttikaraNa karIne graMthino bheda karyo che te jIvo samyaktvane pAmelA che. samyaktva pAmavAne kAraNe te jIvone tattvane jovAnI nirmaLa dRSTi pragaTelI che, tethI te jIvo potAnI zArIrika avasthA, sAMyogika avasthA, ane mAnasika avasthAne ucita kRtya karavArUpa vidhipUrvaka saMdA bhagavAnanA vacanarUpa auSadhanuM pAlana kare che. tethI teono saMsA22oga avazya kSINa-kSINatara thAya che. vaLI apunarbaMdhaka vagere jIvone bhagavAnanA vacananuM auSadha ApavAmAM Ave topaNa samyagdaSTi jIvo jevo sUkSmabodha nathI tethI te upadezamAMthI kaMIka ja tattvane pAme che, avazeSa upadeza niSphaLa jAya che. mATe nizcayanaya samyagdaSTi jIvone ja upadezane yogya svIkAre che. AnAthI e phalita thAya ke apunarbaMdhakAdi jIvo paNa kalyANanA arthI che ane samyagdaSTi jIvo paNa kalyANanA arthI che topaNa samyagdaSTine nirmala prajJA pragaTelI hovAthI upadezaka dvArA tenI bhUmikAnusAra upadeza tene prApta thAya che te upadeza samyagdaSTine samyak pariNamana pAme che. tethI te samyagdaSTi jIva svazaktine gopavyA vagara ucita kRtyo karIne potAnA saMganA pariNAmarUpa bhAvarogano nAza kare che. jyAre apunarbaMdhaka jIvone sUkSmabodha nahi hovAthI upadeza dvArA alpamAtrAmAM ja tattvanI prApti karI zake che; kema ke maMda paNa mithyAtva vidyamAna hovAthI upadezanA marmane teo prApta karI zakatA nathI mATe nizcayanaya apunarbaMdhakaAdi jIvone dezanA yogya svIkArato nathI. pUrvamAM upadezapadanI sAkSI dvArA graMthakArazrIe sthApana karyuM ke nizcayanayathI samyagdaSTi jIvo ja dezanAyogya che. tethI have samyagdaSTi ja kema yogya che ? tene spaSTa karatAM upadezapadanI sAkSI Ape che teno bhAva A pramANe che - Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18 koI samyagdaSTi jIvo ati aviratinA udayavALA hoya ane upadezaka teone sarvavirati ke dezavirati Adino upadeza Ape to tenuM pAlana karI zake tevI zaktivALA nathI topaNa teone apAyela upadeza bhAvaArogyano sAdhaka ja thAya che; kema ke sUkSmabodhavALA evA samyagdaSTi jIvo tIvra aviratinA udayavALA hoya to viratinuM pAlana karavA asamartha bane che topaNa upadezakanA upadezane sAMbhaLIne virati pratye teono pakSapAta tIvra bane che. tethI upadeza dvArA teone svabhUmikA anusAra uttara-uttaranI bhUmikA prApta thAya che. tethI aviratinA udayavALA paNa teo vacanaauSadhanA sevanathI kaMIka kaMIka bhAvaArogya avazya prApta kare che. tenI puSTi karavA arthe anya koI sthAnanI sAkSI Ape che teno bhAva e che ke koI jIva anavadya pada evA mikSane denAra samyaktane eka aMtarmuhUrta paNa prApta kare ane tyArapachI mithyAtvane pAme topaNa te jIva saMsAramAM ghaNo kALa bhaTakato nathI. vaLI je jIvo samyaktane prApta karIne samyaktane jALavI rAkhe te jIvo avazya alpakALamAM saMsAranA pArane pAme che. AnAthI e phalita thAya ke jeo samyaktane pAmelA che ane samyaktathI pAna pAmyA nathI tevA jIvo. aviratinA udayavALA hoya topaNa bhagavAnanA vacanarUpI auSadhanuM sevana karIne avazya potAnA bhAvarogane satata alpa-alpatara kare che, jethI alpakALamAM ja teo saMsAranA pArane pAmaze. mATe nizcayanaya sUkSma prajJAvALA evA samyagdaSTi jIvone dezanAyogya svIkAre che. upadezapadanI gAthA-43ranA pUrvArdhamAM kahyuM ke avarita samyagdaSTi jIvo bhagavAnanA vacanAnusAra viratinuM pAlana karatA na hoya topaNa teo bhAvaArogyanA sAdhaka che tenI puSTi karavA arthe zlokanA uttarArdhamAM kahe che - samyagdaSTi jIvo samyaktathI pAta pAme ane pAchaLathI tIrthakarAdinI ghaNI AzAtanA kare to paNa ardhapudgalaparAvartathI nyUna saMsAramAM paribhramaNavALA hoya che. tethI nakkI thAya che ke samyaktanA kALamAM teomAM ghaNI zuddhi prApta thayelI che. mATe samyagdaSTi jIvo dezanAne yogya che. pUrvamAM graMthakArazrIe vyavahAranaya apunabaMdhaka Adi jIvone dezanAyogya svIkAre che ane nizcayanaya samyagdaSTi jIvone dezanAyogya svIkAre che tema sthApana karyuM. have viMzikAnA vacanathI tene daDha kare che - vizikA'mAM kahyuM ke acaramAvartakALa bhavano bAlakALa che ane zaramAvartakALa dharmano yauvanakALa che ane te dharmayauvanakALa citra bhedavALo che=aneka bhedavALo che. tethI e prApta thAya ke caramAvartimAM AvelA apunabaMdhaka jIvo dharmayauvanakALamAM che ane samyagdaSTi jIvo viziSTa prakAranA dharmayauvanakALane pAmelA che; kema ke gharmayauvanakALa citra bhedavALo hovAthI te AdyabhUmikAmAM apunabaMdhaka avasthAvALo che ane uttaranI bhUmikAmAM avirata samyakdaSTi, dezavirati, sarvavirati Adi avasthAvALo che. vaLI bhavano bAlakALa te bIjano pUrvakALa che, tethI te vakhate bIjAdhAna thatuM nathI mATe te jIvo Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-18 upadezane mATe ayogya che; kema ke upadeza dvArA teomAM yogamArganuM bIja AdhAna thAya tevuM nathI. dharmayauvanakALa vidhi, liMga gamya che. tethI e prApta thAya ke caramAvartimAM AvelA jIvo jinavacana anusAra kaMIka pravRtti karanArA che tethI teone vidhi pratyeno pakSapAta, vidhipUrvakanuM sevana Adi varte che. mATe teo dezanAne yogya che. A rIte dezanAyogya koNa che ? tene kahenArA zlokanA prathama pAdano artha atyAra sudhI spaSTa karyo. zlokanA bIjApAkanuM utthAna karatAM kahe che - upadezapadamAM zrI haribhadrasUri mahArAja sAhebe kahyuM che ke galamasya, bhavavimocaka, viSAnabhojI jIvone jevo zubhabhAva che tenA jevo mithyAdRSTi jIvone dharmAnuSThAnakALamAM pravartato zubhabhAva phalathI azubha che. tethI e prApta thAya ke galamatsya eTale mAchalAne pakaDavAnA kAMTA upara lagADelA mAMsano TukaDo, tene khAvAno zubhabhAva je mAchalAne mATe phalathI anarthakArI che. vaLI, duHkhI jIvonA duHkhane joIne teone bhavathI mukAvavAne mATe mArI nAkhavAnA pariNAmavALA bhavavimocaka jIvono dayAno pariNAma phalathI azubha che. vaLI, viSavALuM anna hoya ane koIne bhUkha maTADavAnA upAyarUpe te khAvAno pariNAma thAya to te khAvAno pariNAma phalathI azubha che. te rIte mithyASTi jIvono dharma karavAno zubha pariNAma paNa phalathI azubha che. A rIte mithyASTi jIvono zubhabhAva paNa azubha che te prakAranuM zrI haribhadrasUri mahArAja sAhebanuM vacana hovA chatAM mithyASTi evA AdidhArmika dezanAyogya che tema graMthakArazrIe kema kahyuM ? e prakAranI zaMkAmAM graMthakArazrI kahe che - madhyasthapaNuM hovAthI mithyAdRSTi evA AdidhArmika jIvo paNa dharmadezanA mATe yogya che. madhyasthapaNAno artha spaSTa kare che - rAga-dveSarahitapaNuM che=pUrvamAM varNana karAyelA pAMtrIsa guNanA yogathI ja teone madhyasthaguNanI prApti thayelI che, tethI teo dezanAyogya che. Azaya e che ke AdidhArmika jIvo vItarAga nathI tethI rAga-dveSa rahita kahI zakAya nahi, topaNa je jIvo potAnI bhUmikAnusAra tattvAtattvano vibhAga mATe mArgAnusArI Uha kare che teomAM tattvane yathArtha jANavAne anukULa ane tattvanA sevanane anukULa vyApAramAM rAga-dveSa pravartaka nathI paraMtu rAga-dveSanI maMdatA pravartaka che tethI teo rAga-dveSa rahita che ane tenA kAraNe upadeza dvArA teone tattvanI prApti thAya che. vaLI, zAstramAM paNa madhyasthane ja dharmadezanAyogya kahela che temAM sAkSIpATha Ape che - kahyuM che ke rAgavALA SavALA arthAt potAnI mAnyatAmAM rAgavALA ane paranI mAnyatAmAM SavALA, tattvAtattvanA vibhAgamAM mUDha ane tattvanA viSayamAM pUrvamAM koIthI vyastrAhata A cAra jIvo dharmanI dezanA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18 129 mATe ayogya che ane jeo svadarzanamAM rAgavALA ke paradarzanamAM keSavALA nathI paraMtu rAga-dveSathI AkuLa thayA vagara "tattva zuM che ? te jANavA mATe abhimukha thayA che tevA madhyastha jIvo dezanA mATe yogya che. A kathanathI zuM phalita thAya che ? te spaSTa karatAM kahe che - zrI haribhadrasUri mahArAja sAhebe mithyAdRSTi jIvonA zubhabhAva azubha che te kathana kadAgrahathI grasta mativALA evA Abhigrahika mithyAdRSTi jIvone AzrayIne kahyuM che; jyAre graMthakArazrIe je jIvone mithyAtva maMda thayela che ane tethI rAga-dveSanI AkuLatA vagara tattvane sAMbhaLavAne sanmukha thayelA che tevA madhyastha jIvone dezanAyogya kahyA che. mATe zrI haribhadrasUri mahArAja sAhebanA vacana sAthe koI virodha nathI. A kathanathI zuM phalita thAya ? te spaSTa karatAM kahe che - keTalAka jIvo mithyAtvadazAmAM paNa potAnA pakSa pratye atyaMta rAgavALA hoya che tethI potAnA pakSano rAga teone tattva jANavA mATe samyakrayatna karavAmAM bAdhaka bane che. Ama chatAM, potAnA darzana anusAra bAhya tapa-tyAgAdinI AcaraNa karatA hoya tyAre rAga-dveSanI maMdatArUpa upazama dekhAya che ane tenA kAraNe teo kaMIka puNya bAMdhe che to paNa atattvanA gADha rAgayukta teono upazama hovAthI pApAnubaMdhI puNya baMdhAya che ane te karma jyAre vipAkamAM Ave che tyAre tevA jIvo te sukhamAM mUDha=Asakta, thAya che ane jyAre te puNyakarma pUrNa thAya che tyAre narakAdi pAtanI prApti thAya che. tethI teono tapa-tyAgAdi dvArA thayelo upazama paNa asatupravRttino hetu che ane tevA jIvone AzrayIne zrI haribhadrasUri mahArAja sAhebe kahyuM che ke teono zubhabhAva paNa phalathI azubha ja che. _ vaLI, je jIvonuM mithyAtva maMda thayuM che tevA jIvone guNavAna puruSa tenI buddhine anusAra ucita upadeza Ape to teo tattvane jANavA mATe prayatna kare tevA che ane jemAM tattva viSayaka jijJAsAdi guNo varte che ane tattvAtattvanA viSayamAM mUDhatA nahi hovAthI mohanI alpatAkRta rAga-dveSanI zaktinA pratighAtarUpa upazamabhAva varte che tevA AdidhArmika jIvonI pravRtti satupravRtti ja che; kema ke teomAM atattvano Agraha nivRtta thayelo hovAthI saarthanA pakSapAtano guNa varte che. AvA jIvone AzrayIne graMthakArazrIe AdidhArmika jIvone dezanAyogya kahela che. zlokamAM kahyuM ke pUrvamAM varNana karAyela guNasaMpattivALo AdidhArmika puruSa dezanAyogya che. kema dezanA yogya che ? temAM yukti ApI ke tenAmAM madhyasthapaNuM che. tyAM zaMkA karatAM kahe che ke A rIte jeo jainadarzanane pAmelA che tevA AdidhArmikamAM madhyasthapaNuM ghaTe; kema ke jainadarzanamAM rahelA jIvone bhagavAnanA vacanAnusAra upadeza ApanArA yogya gurunA yogane kAraNe madhyasthatAthI tattva-atattvanA vicArano Uha pragaTa thAya che. paraMtu jeo anyadarzanamAM rahelA che ane te te darzananA AcAromAM dharmabuddhi dhAraNa kare che temAM madhyasthapaNuM kaI rIte hoI zake ? arthAtuM hoI zake nahi; kema ke te te darzananA upadezako sva-sva darzanAnusAra ekAMtavAdano upadeza Ape che. tethI te darzanamAM Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18 rahelA jIvomAM paNa te prakArano ja atattvano pakSapAta thaze ane teomAM madhyasthabhAva na hoya to te jIvo dezanA yogya kaI rIte thaI zake ? arthAt thaI zake nahi. tenA nirAkaraNa mATe zlokanA uttarArdhathI kahe che - anyadarzanamAM rahelA paNa bhadrakaprakRtivALA jIvomAM yogadRSTino prAdurbhAva che. tethI "guNasthAnaka' zabdanI vyutpattithI yukta evuM prathama guNasthAnaka teomAM che ane tenuM tAtparya spaSTa karatAM kahe che - anyadarzanamAM rahelA keTalAka mithyAdRSTi jIvo paNa paramArthathI gaveSaNAmAM tatpara hoya che. ane asadda pakSapAtano tyAga karIne adveSa-jijJAsAdi guNone dhAraNa karanArA hoya che. ane dharmanI pravRttimAM khedAdi doSanA parihArathI yatna karanArA hoya che. tyAre mokSanA abhilASarUpa saMvegano pariNAma teomAM paNa taratamatAthI prApta thAya che. te vakhate teo ratnatrayIrUpa mokSamArganA pariNAmavALA nathI topaNa mokSamArganA abhimukha pariNAmavALA che. tenA kAraNe teomAMthI keTalAkane izu jevI mitrAdaSTi, izunA rasa jevI tArAdaSTi, izunA rasane ukALIne kaMIka ghaTTa thayela evA kakkaba jevI balAdaSTi ane ikSumAMthI thayela guDa jevI dIprAdaSTi ullAsa pAme che. ahIM prazna thAya ke yogamArgamAM, pravRttirUpa yoganI prathama cAradaSTi anya darzanavALA jIvomAM che temAM ' pramANa zuM? tethI kahe che - bhagavAna pataMjali ane bhadanta bhAskarAdimAM te yogadRSTino svIkAra karAyo che. tethI nakkI thAya che ke anyadarzanamAM rahelA paNa bhadrakaprakRtivALA jIvomAM teonI bhUmikAnusAra prathamanI cAra dRSTimAMthI koI dRSTi pragaTa thAya che, mATe teo dezanAne yogya che. ahIM graMthakArazrI prathamanI cAra dRSTionuM saMkSepathI svarUpa batAvatAM kahe che - mitrAdaSTimAM mokSanuM kAraNa bane tevI prAraMbhika alpabodha che. vaLI, yama nAmanuM prathama yogAMge che.' tethI e prApta thAya ke mitrAdaSTivALA jIvono alpa evo paNa bodha mokSane anukULa che. teo mokSane anukULa evA yama nAmanA yogAMgane sevanArA che. vaLI teone devakAryAdimAM akheda varte che. tethI teo prItipUrvaka AtmakalyANanA kAraNabhUta evAM devakAryAdi kRtyo kare che. vaLI, yogabIjonuM grahaNa kare che tethI prathama bhUmikAnA yogamArganA uttama saMskAronuM AtmAmAM AdhAna kare che tema prApta thAya. vaLI, teone cAra gatinA paribhramaNarUpa bhava pratye udvega hoya che. siddhAMtanA lekhanAdinI pravRtti hoya che. vaLI yogabIjone sAMbhaLavAmAM parama zraddhA hoya che. arthAt zreSTha koTinI ruci hoya che. uttama puruSo sAthe saMga karanArA hoya che. ahIM prazna thAya ke mitrAdaSTivALA jIvo AvI guNasaMpattivALA kema che ? tethI kahe che - mitrAdaSTivALA jIvomAM caramayathApravRttikaraNanA sAmarthyathI karmamala alpa thayo che tethI teomAM AvI guNasaMpatti pragaTelI che. ane caramayathApravRttakaraNanA sAmarthyathI karmamala alpa thavAne kAraNe ja caramayathApravRttakaraNane "yogadaSTisamuccaya' graMthamAM paramArthathI apUrvakaraNa ja kahela che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / bloka-18 Azaya e che ke jIvane anaMtakALamAM kyAreya prApta thayo nathI tevo uttama adhyavasAya graMthibheda vakhate prApta thAya che te uttama adhyavasAyane apUrvakaraNa kahevAya che. ane caramayathApravRttakaraNa graMthibhedane anukULa evo apUrva pariNAma nathI topaNa caramayathApravRttakaraNano pariNAma anaMtakALamAM jIve kyAreya prApta karyo nathI, AthI te apUrva pariNAma che. mATe paramArthathI tene apUrvakaraNa kahela che. caramayathApravRttakaraNano pariNAma apUrvakaraNa ja che temAM yogadRSTisamuccaya graMthanI sAkSI Ape che teno artha A pramANe che - caramayathApravRttakaraNano adhyavasAya apUrvakaraNanA AsannabhAvavALo che ane avazya apUrvakaraNane pragaTa karaze tevo che, paraMtu vyabhicArI nathI. mATe paramArthathI caramayathApravRttakaraNano adhyavasAya apUrva ja che. | vaLI bhagavAnanA zAsanamAM cauda guNasthAnako kahyAM che temAM prathama guNasthAnakavartI sarva saMsArI jIvo che topaNa guNasaMpanna prathama guNasthAnaka anya jIvomAM nathI paraMtu caramayathApravRttakaraNavALA jIvomAM che. mATe prathama guNasthAnakamAM saMbhavI zake tevA guNo caramayathApravRttakaraNanA adhyavasAyathI pragaTa thAya che. yathApravRttikaraNa" eTale yathAkathaMcit pragaTa thayelo jIvano suMdara adhyavasAya. AvuM yathApravRttikaraNa jIva caramAvarta pUrve paNa anaMtI vakhata kare che, paraMtu te yathApravRttakaraNano adhyavasAya mokSamArganI prAptinuM kAraNa banato nathI ane jyAre te jIva caramAvartamAM Ave che ane zaramAvartamAM AvyA pachI yogamArganI prAptinuM kAraNa bane tevA viziSTa pariNAmathI je yathApravRttikaraNa kare che te "caramayathApravRttakaraNa' che. A caramayathApravRttakaraNamAM thayelo adhyavasAya yogamArganI prAptinuM kAraNa bane tevo zreSTha hoya che. mATe caramayathApravRtakaraNabhAvI evI mitrAdRSTi kalyANanI paraMparAnuM kAraNa che. vaLI, mitrAdRSTinI prApti pachI kaMIka vizuddhi vadhe tyAre tArAdaSTi' pragaTe che. te tArAdaSTinuM svarUpa batAve che - tArASTimAM mitrAdaSTi karatAM kaMIka tattvanuM darzana hoya che. vaLI, zubha niyamo pragaTe che. tethI e prApta thAya ke mitrAdaSTi karatAM kaMIka vizeSa nirmaLa bodha che ane kaMIka vizeSa prakAranI dharmanI pravRtti che. tethI mitrAdRSTi karatA kaMIka viziSTa bodha ane viziSTa AcaraNA tArAdRSTimAM che. vaLI tArAdaSTivALA jIvone tattvanI jijJAsA pragaTe che tethI mitrAdRSTi karatAM vizeSa prakAranI guNasaMpatti che ane tArAdRSTivALA jIvone yogamArga pratye atyaMta ruci hovAthI yogamArganI kathAomAM avicchinna prIti varte che. vaLI, tArAdaSTivALA jIvo yogamArgamAM cAlanArA evA bhAvayogIomAM potAnI zakti anusAra dAnAdinI kriyA kare che arthAt potAnI zakti anusAra AhArAdinuM dAna kare che. vaLI, saMsAramAM paNa potAnI bhUmikA anusAra je ucita kriyAo hoya che tenuM pAlana kare che. vaLI, potAnA ucita AcAromAM kaMIka hInatA dekhAya tyAre tArASTivALA jIvone mahAtrAsa thAya che. arthAt pazcAttApa thAya che. vaLI, pote ja AcAro seve che tenAthI uparanA suMdara AcAro pote kaI rIte sevI zake tenA viSayaka Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / bloka-18 jijJAsA hoya che. vaLI, tArAdaSTimAM kaMIka viveka pragaTelo hovAne kAraNe te vicAre che ke potAnI buddhithI vicArAyelA padArthamAM visaMvAda dekhAya che arthAtu prathama je padArtha potAne je rIte jaNAto hato te ja padArtha kaMIka prajJA vikase che tyAre te pramANe nathI tevuM jaNAya che. mATe ApaNI prajJAthI nirNaya karAyelo padArtha viparIta paNa prApta thAya che ane mokSamArganI sarva pravRttine ApaNe jANI zakatA nathI. mATe mokSamArgamAM cAlanArA evA ziSTapuruSanA AcArane ja tArAdaSTivALA jIvo AgaLa karIne pravarte che. vaLI, balAdRSTimAM dRDha darzana hoya che ane sthira sukhAsana hoya che. tethI e prApta thAya ke prathama be dRSTi karatAM ghaNI spaSTa bodha hoya che ane prakRti atyaMta saMtoSavALI hoya che tethI svasthatApUrvaka dharmanI pravRtti karI zake che. vaLI, mokSamArganI prAptinA upAyarUpa tattvane sAMbhaLavAnI prakRSTa icchA hoya che. vaLI, yogamArganI pravRttimAM kSepa nAmano doSa thato nathI. tethI sthiratApUrvaka dharmAnuSThAna sevI zake che. AthI prathamanI be dRSTi karatAM bodha ane yogamArganI ucita pravRttimAM balAdaSTi ghaNI adhika che. vaLI, dIprAdRSTimAM bhAvaprANAyAma pragaTe che. tethI jema prANAyAmamAM recaka, pUraNa ane kuMbhaka karAya che tema dIprAdaSTivALA jIvo tattvanuM bhAvana karIne uttama bhAvo AtmAmAM pUre che ane anAdinA azubha bhAvonuM recana kare che ane AtmAmAM pragaTelA zubha bhAvone sthira karavA rUpe kuMbhaka kare che. tethI dIprAdaSTivALA jIvo sadA yogamArganI ucita pravRttithI AtmAne samRddhivALo kare che. vaLI, cittamAM - prazAMtavAhitAno pariNAma pragaTa thayelo hovAne kAraNe dIprAdRSTivALA jIvo svabhUmikA anusAra je yogamArga seve che temAM utthAnadoSano viraha che. vaLI, yogIo pAsethI tattvazravaNa karIne potAnA yogamArga viSayaka bodhane samRddha kare che. vaLI, nirmala prajJA hovAne kAraNe potAnA dasa prANo karatA dharmane adhika mAne che arthAt vicAre che ke A dasa prANo mRtyu sAthe vinAza pAmaze jyAre samyaka rIte sevAyelo dharma to paralokamAM sAthe AvanAra che. tethI svabodha anusAra dharmane sevavAmAM yatna kare che. vaLI, sadguru pAsethI tattvazravaNa kare che. ane tenA kAraNe tevA uttama guru pratye tene bhakti thAya che. ane tattvazravaNane kAraNe uttama guru pAsethI dIprAdaSTivALA jIvone samyatvanI prApti thAya che. tenA kAraNe samyaktanI prAptinA kAraNabhUta guru pratye atyaMta bhakti thAya che ane tenA phaLarUpe samApatti Adi bhedathI tIrthaMkaranuM darzana thAya che arthAt guru pAsethI satuzAstrano bodha thAya che ane A satuzAstrano paramArtha tIrthakaroe Apelo che tevo gurunA vacanathI nirNaya thAya che. tethI A prakAranA tattvane ApanAra tIrthaMkara pratye bhakti thAya che ane te bhaktino prakarSa thAya to tIrthakara sAthe dhyAna rUpe samApatti thAya che. Adi zabdathI tIrthaMkara nAmakarmanA baMdhanI prApti thAya che. tethI dIprAdaSTimAM gurubhaktithI samApattinA bhedathI tIrthakaranuM darzana thAya che tema kahela che. vaLI, mitrA Adi cAra dRSTiono bodha kevA prakArano che ? te spaSTa karatAM kahe che - mitrAdaSTivALA jIvone tRNanA agninA kaNanI upamA jevo bodha che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-18 Azaya e che ke anAdikALathI jIva tattvamArganA bodhathI rahita che. tethI AtmAmAM tattva viSayaka gADha aMdhakAra pravarte che ane karmanI kaMIka laghutA thavAne kAraNe prAthamika bhUmikAno tattvamArga viSayaka bodha mitrAdaSTivALA jIvone thAya che. A bodha ati alpa che tene dRSTAMtathI batAve che - tRNanA agninA kaNanI upamA jevo alpa che. te bodha atialpa hovAne kAraNe paramArthathI yogamArgamAM samyapha yatna karavAne anurUpa pravRtti karAvavA samartha nathI; kema ke upadeza AdinI sAmagrIthI kaMIka bodha thayo che, topaNa te bodhathI prerAIne mitrAdRSTivALA jIvo dharmanI pravRtti kare che tyAre pravRttikALa sudhI te bodha samyapha raheto nathI, tethI te dharmanI pravRtti bodhathI niyaMtrita banatI nathI. mATe te bodha abhISTa kArya karavA samartha nathI. ahIM prazna thAya ke thayelo bodha dharmanI pravRttikALa sudhI kema Takato nathI ? tethI kahe che - ne yogamArganA paramArthane jANavA viSayaka je upayoga pravarte che te upayogamAM alpaviryapaNuM hovAne kAraNe te bodhathI paTubIjanA saMskAranA AdhAnanI anupapatti che. arthAt te bodhathI kaMIka saMskAro paDe che. paraMtu smRti karAve tevA paTubIjavALA saMskAronuM AdhAna thatuM nathI. AthI dharmanI pravRtti bodhathI niyaMtrita nahi hovAne kAraNe vikalaprayogavALI thAya che. tethI mitrAdRSTivALA jIvo vaMdanAdi kriyA kare to paNa te vaMdanAdi kriyAthI janya viziSTa zubha pariNAmarUpa kAryanI aprApti che. tethI mitrAdaSTino bodha kriyAnI samyapha niSpattinuM kAraNa banato nathI. . vaLI, mitrAdaSTi karatAM tArAdaSTino bodha kaMIka adhika che ane te chANanA agninA kaNa jevo che. A dRSTi paNa mitrAdRSTi jevI ja che tethI tattvathI abhISTakArya karavA samartha nathI. jo ke mitrAdaSTi karatAM kaMIka adhika bodha che topaNa bodhakALamAM viziSTa vIrya nathI ane adhika kALa Take tevI sthitivALo paNa bodha nathI. AthI tArAdaSTivALA jIvo paNa dharmAnuSThAna seve tyAre te bodhathI smRti thatI nathI. tenA abhAvane kAraNe teonI vaMdanAdinI kriyA bodhanA pariNAmathI vikala hoya che. mATe tArAdRSTivALA jIvone paNa vaMdanAdi kriyAmAM mitrAdaSTivALA jIvonI jema viziSTa prakArano zubhabhAva thato nathI. balAdRSTino bodha prathama be dRSTi karatAM kaMIka adhika che ane te kASThanA agninA kaNa jevo che. viziSTa bodha hovAne kAraNe te bodhakALamAM kaMIka virya pravarte che ane te bodhanA saMskAro paNa kaMIka rahe che. AthI balAdaSTivALA jIvo te bodhathI dharmAnuSThAnanI pravRtti kare che tyAre te kriyA viSayaka je kaMIka bodha thayelo che tenI kaMIka paTTaprAyaH smRti thAya che. kriyAkALamAM te bodha hovAne kAraNe balAdRSTivALA jIvone khAlI kriyA karavAmAM prIti nathI hotI, paraMtu arthaprayogamAtramAM prati varte che arthAt te te kriyAo dvArA guNavRddhine anukULa aMtaraMga yatna thAya tevA arthavALI kriyA karavAmAM teone prIti varte che. tethI balAdRSTivALA jIvo te dharmAnuSThAnanI pravRttimAM tattvanA pAramArthika bodhane anukULa evo yatnaleza kare che. AthI ja trIjI dRSTivALA jIvonuM citta mArgagamanavALuM hoya che tene AzrayIne ja namutyurNa sUtramAM bhagavAnane mArga denArA kahyA che. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-18-19 dIprAdRSTino bodha pUrvanI traNeya ddaSTi karatAM adhika che ane te dIvAnI prabhA jevo che. te dIprAdRSTino bodha atizaya hovAne kA2Ne dIrghakALa Take tevI sthitivALo che. bodhakALamAM tattvane jANavA viSayaka ugra vIrya pravarte che. tethI te brodhathI dIprAdaeNSTivALA jIvo jyAre dharmanI pravRtti kare che tyAre paDusmRti thAya che. tethI cothI dRSTivALA jIvo je dharmAnuSThAna kare che te dharmAnuSThAnamAM bhAvanuM prAcarya hoya che, chatAM teonI vaMdanAdi kriyAne dravyakriyA kahevAmAM Ave che; kema ke samyagdaSTi jIvo jevo sUkSma bodha dIprAdyaSTivALA jIvone nahi hovAthI samyagdaSTi jevI atizaya bhAvavALI dharmanI pravRtti teo karI zakatA nathI. tethI samyagdaSTi jIvo karatAM dIprAdghaSTivALA jIvonI pravRttimAM yatnabheda hovAne kAraNe teonI vaMdanAdi kriyAne zAstrakAro 'dravyakriyA' kahe che. Ama, prathama guNasthAnakamAM guNano prakarSa prathama dRSTithI mAMDIne cothI dRSTi sudhI thAya che. A prakAranA 'yogadRSTisamuccaya' graMthanA artha anusAra vicArIe to mithyAdRSTi jIvone paNa mAdhyasthyAdi guNamUlaka mitrAdi cAra dRSTino yoga hoya che. tethI teomAM guNasthAnakanI prApti che. ane tenA kAraNe teomAM anAbhigrahika mithyAtvano saMbhava che. ane teomAM je anAbhigrahikapaNuM che. te ja dezanAyogyatvamAM kA2Na che. mATe anyadarzanavALA jIvomAM paNa dezanA sAMbhaLavAnI yogyatA che tema phalita thAya che. 134 vaLI, lalita vistarAmAM kahyuM che anAbhogathI paNa mArgagamana ja sadandhanyAyathI thAya che ema adhyAtmaciMtako kahe che. te vacana anusAra anAbhogavALA evA paNa mithyAddaSTi jIvomAM mithyAtvanI maMdatAne kAraNe mAdhyasthya, tattvajijJAsA Adi guNano yoga hoya che. tethI teo mArgane anusare che. vaLI jeo anAbhogamithyAddaSTi karatAM vizeSa guNavALA evA anAbhigrahika mithyAdRSTi che teomAM to atyaMta dezanAyogyapaNuM che. ahIM vizeSa e che ke jIvono karmamala kaMIka maMda thayo che; Ama chatAM tattvanA viSayamAM hajI koI prakArano spaSTa bodha nathI, teo anAbhogavALA mithyArdaSTi jIvo che. jeone kaMIka dRSTi ullAsita thaI che tenA kAraNe Agraha vagara tattvane jANavAne abhimukha thayA che teo anAbhigrahika mithyAdaSTi jIvo che. tethI anAbhoga mithyAdaSTi karatAM kaMIka yogamArganA bodhavALA anAbhigrahika mithyAddaSTi dharmadezanA mATe vizeSa yogyatAvALA che. 18 avataraNikA : atha tatpradAnavidhimAha - avataraNikArya : have te=dezanAnA, pradAnanI vidhine kahe che - bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe AdidhArmikanA pAMtrIsa guNo batAvyA. AvA guNovALo jIva jainadarzananA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 135 AcAro pALato hoya tethI lokottara dharmane anukULa evI dezanAne yogya che ema zloka-18mAM kahyuM. vaLI anyadarzanavALA jIvomAM paNa yoganI cAra dRSTivALA jIvo dezanAyogya che ema kahyuM. have tenA pradAnanI vidhine kahe che=yogya jIvane dezanA ApavAnI vidhine kahe che - RCos: sA ca saMvegakRtkAryA, zuzrUSormuninA parA / bAlAdibhAvaM saMjJAya, yathAbodhaM mahAtmanA / / 19 / / manvayArtha : ca-sane zuzrUSoH samajavAnI chApA zrotAnA bAlAdibhAvAlAhamAyane saMjJAyaegIna yathAbodhapotAnAdhane anu35 mahAtmanA muninA mahAtmA mevA mukhiye saMvegakRt-saMvAne 2N 'sA==dezanA parA praSTa kAryA=2vI . // 18 // zloDArtha :" ane sAMbhaLavAnI IcchAvALA zrotAnA bAlAdibhAvane jANIne potAnA bodhane anurUpa mahAtmA evA munie saMvegane karanArI dezanA prakRSTa karavI joIe. II19ll TIkA:'sA ca' dezanA 'saMvegakRt' saMvegakAriNI, saMvegalakSaNaM cedam-. .. "tathye dharme dhvastahiMsAprabandhe, deve rAgadveSamohAdimukte / sAdhau sarvagranthasandarbhahIne, saMvego'sau nizcalo yo'nurAgaH / / 1 / / " iti / 'muninA' gItArthena sAdhunA'nyasya dharmopadeze'nadhikAritvAt / yathoktaM nizIthe - "saMsAradukkhamahaNo vibohaNo bhaviyapuMDarIyANaM / dhammo jiNapaNNatto, pakappajaiNA kaheavvotti / / " [] 'prakalpayatinA' iti adhItanizIthAdhyayanena / 'parA' zeSatIrthAntarIyadharmAtizAyitayA prakRSTA 'kAryA' prajJApanIyA, kIdRzasya purataH sA kAryetyAha-'zuzrUSoH' zrotumupasthitasya, muninA ca kiMjJAnapUrvamAkhyeyetyAha-'bAlAdibhAvamityAdi,' bAlAdInAM trayANAM dharmaparIkSakANAm Adipadena madhyamabuddhibudhayorgrahaNAt, bhAvaM pariNAmavizeSaM svarUpaM vA 'saMjJAya' samyak avaiparItyena jJAtvA'vabudhya / tasya trividhasya dharmaparIkSakasya rucirupalakSaNamidaM SoDazakaprakaraNoktam - Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 "bAlaH pazyati liGga, madhyamabuddhirvicArayati vRttam / mAnatattva tu vudha , parIkSate sarvayatrena aa2aa " [SoDaza 2/2] teSAmevAcArarUpalakSaNaM cedam"bAlo hyasadArambho, madhyamabuddhistu madhyamAcAraH / seya rUDha tattvamA, vastu mAnusArI : III" [moDaza 2/3] kRti ! itthaM ca tadbhAvajJAnapUrvakaM tadanusAreNa dezanA vidheyeti saMpannam / TIkArya : ' saMpanam aa ane te=dezanA, saMvegane karanArI munie parA karavI joIe ema AgaLa sAthe avAya che. ane saMveganuM lakSaNa A che - dhvasta hiMsAdi prabaMdhavALA evA tathyadharmamAM, rAga-dveSamohAdithI mukta evA devamAM, sarva graMthanA saMdarbhathI hIna evA sAdhumAM je nizcala anurAga che e saMveche." kRti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. munie=gItArtha sAdhue dezanA karavI joIe. ema pUrva sAthe anvaya che; kema ke anyane gItArtha sAdhuthI anyane, dharma upadezamAM anadhikArIpaNuM che. je kAraNathI "nizItha'mAM kahevAyuM che - "saMsAranA duHkhano nAza karanAra, bhavya puMDarIkonA vibodhana karanAra jinaprazakha dharma prakalpamatie kahevo joIe nizIthasUtra bhaNelA sAdhue kahevo joIe." ti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. prakalpamatino artha kare che - bhaNeluM che 'nizIthaadhyayana jemaNe te prakalpathati che. munie saMvegakArI dezanA kevI karavI joIe ? te spaSTa karatAM kahe che - parA dezanA karavI joIe=zeSa tIrthottarIyatA dharma karatAM atizayapaNAthI prakRSTa karavI joIe. kevA zrotA AgaLa te dezanA karavI joIe ? ethI kahe che - sAMbhaLavA mATe upasthita thayelA zrotAnI AgaLa karavI joIe. munie kevA jJAnapUrvaka dezanA karavI joIe ? ethI kahe che - bAlAdi traNa dharmaparIkSakanA pariNAmavizeSarUpa bhAvane athavA svarUpane jANIta=samyapha aviparItapaNAthI jANIne, munie dezanA karavI joIe ema avAya che. zlokamAM kahela bAlAdibhAvathI bAlAdi traNanuM grahaNa kema che temAM hetu kahe che - bAlAdimAM 'vi" padathI madhyamabuddhi ane budha Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 137 puruSanuM grahaNa che. trividha dharmaparIkSaka evA bAlAdinI rucirUpa lakSaNa SoDazaka prakaraNamAM kahevAyeluM A che=AgaLamAM batAve che e che - "bAla liMgane jue che. madhyamabuddhi vRtta-AcArano vicAra kare che. vaLI, budha sarva yatnathI AgamatatvanI parIkSA kare che." (SoDazaka - 1/2) ane teonuM bAlAdinuM, AcArarUpa lakSaNa A che. bAla asahmaraMbhavALo che. vaLI madhyamabuddhi madhyama AcAravALo jANavo. saMsAramAM vaLI je budha tattvamArgamAM mArgAnusArI che." (SoDazaka - 1/3) * ane A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, tenA bhAvanA jJAnapUrvaka=dharmaparIkSaka evA bAlAdinA jJAnapUrvaka, tenA anusArathI=bAlAdinA bhAvanA anusArathI, dezanA ApavI joIe. e pramANe prApta thayuM=zlokanA kathanathI prApta thayuM. bhAvArtha - pUrvazlokamAM dezanA yogya jIvo kevA svarUpavALA che te batAvyuM. have dezanA kevA sAdhue kaI rIte ApavI joIe ? te batAvatAM kahe che - je sAdhu nizItha' adhyayanane bhaNelA che teo dezanAnA adhikArI che, anya nahi. vaLI, tevA sAdhue paNa sAMbhaLavA mATe upasthita thayelA evA ane dharmaparIkSAmAM tatpara evA bAlAdi traNa prakAranA jIvonA bhAvone ane traNa prakAranA jIvonA svarUpane yathArtha jANIne saMvegane karanArI parA dezanA ApavI joIe. ahIM "saMvegane karanArI" kahevAthI e prApta thAya ke upadezakano upadezathI zrotAne vItarAgadevamAM nizcala anurAga pedA thAya. ahiMsAdi tathyadharmamAM nizcala anurAga pedA thAya ane sarva AraMbhathI rahita evA susAdhumAM nizcala anurAga pedA thAya te prakAre dezanA karavI joIe. tethI upadezanA viSayabhUta zrotAnI bhUmikAne anurUpa devanuM svarUpa hoya, dharmanuM svarUpa hoya ke bhAvasAdhunuM svarUpa hoya te prakAranI dezanA karavI joIe. jethI zrotAne svabhUmikA anusAra temAM nizcala anurAga thAya. vaLI, te dezanA "parA' karavI joIe ema kahevAthI e prApta thAya ke anya darzanavALA upadezako je sthUlathI dharma batAve che. tenA karatAM jainadarzananA paramArthane bhaNelA sAdhu atizaya sUkSma dharmane batAvanArA thAya te rIte dezanA karavI joIe. arthAt anya darzanamAM ahiMsAnuM svarUpa sthUlathI che jyAre jaina sAdhu jinavacanAnusAra ahiMsAdinuM sUkSma svarUpa batAve ke jethI zrotAne sthira zraddhA thAya ke bhagavAnanA zAsanano dharma sarva atizayavALo che. te prakAre dezanA karavI joIe. vaLI, kahyuM ke upasthita thayelA zrotAnA bAlAdibhAvane ane svarUpane samyaka jANIne dezanA karavI joIe. tethI e prApta thAya ke SoDazakanA kathana pramANe bAlAdi jIvonI ruci ane bAlAdi jIvonA AcAranuM lakSaNa jANIne te pramANe bAlAdi jIvonI rucine anurUpa upadeza Apavo joIe ane teonA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 AcArarUpa svarUpane anusAra upadeza Apavo joIe. tethI e phalita thAya ke bAlajIvone sthUlaruci che. madhyamabuddhivALA jIvone bAlajIvo karatAM kaMIka vivekavALI ruci che ane budha puruSanI pUrNa vivekavALI rUci che. te rUcine khyAlamAM rAkhIne teonI ruci anusAra teone tattvanI prApti thAya te prakArano upadeza Apavo joIe. vaLI bAlAdino AcAra kevo che ? te SoDazakamAM batAvyuM tene sAme rAkhIne teonA AcAramAM adhika viveka thAya te prakAre upadeza Apavo joIe. AnAthI e phalita thAya ke je upadezaka nizItha' adhyayana bhaNelA che, AthI gItArtha che. vaLI, bAlAdinA rucirUpa bhAvane ane AcArarUpa svarUpane yathArtha jANanArA che ane tene jANIne teonI yogyatA anusAra bhagavAnanA zAsananI atizayatAne batAve tevo upadeza Ape te prakAranI upadezanI vidhi che. A prakAranI maryAdAthI rahita zeSa upadeza zAstrasaMmata nathI. TIkA:tatra bAlasya pariNAmamAzritya hitakAriNI dezanA yathA"bAhyacaraNapradhAnA, karttavyA dezaneha bAlasya / svayamapi ca tadAcArastadagrato niyamataH sevyaH / / 2 / / samyaglocavidhAnaM, hyanupAnatkatvamatha dharA zayyA / praharadvayaM rajanyAM, svApaH zItoSNasahanaM ca / / 3 / / SaSThASTamAdirUpaM, citraM bAhyaM tapo mahAkaSTam / alpopakaraNasaMdhAraNaM ca tacchuddhatA caiva / / 4 / / gurvI piNDavizuddhizcitrA dravyAdyabhigrahAzcaiva / vikRtInAM saMtyAgastathaikasikthAdipAraNakam / / 5 / / aniyatavihArakalpaH, kAyotsargAdikaraNamanizaM ca / ityAdi bAhyamuccaiH, kathanIyaM bhavati bAlasya / / 6 / / " [SoDazaka 2/2-6] idAnIM madhyamabuddherdezanAvidhiryathA"madhyamabuddhastvIryAsamitiprabhRti trikoTiparizuddham / AdyantamadhyayogairhitadaM khalu sAdhusavRttam / / 7 / / aSTau sAdhubhiranizaM, mAtara iva mAtaraH pravacanasya / niyamena na moktavyAH, paramaM kalyANamicchadbhiH / / 8 / / etatsacivasya sadA, sAdhorniyamAnna bhavabhayaM bhavati / bhavati ca hitamatyantaM, phaladaM vidhinA''gamagrahaNam / / 9 / / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 guru pAratantryameva ca taddbahumAnAtsadAzayAnugatam / paramagurutvApteriha, bIjaM tasmAcca mokSa iti" / / 10 / / hatyAvisAdhuvRtta, madhyamavuddhe: savA samAghyeyam / / [SoDaza 2/7-2] atha budhopadezavidhiryathA 'AgamatattvaM tu paraM budhasya bhAvapradhAnaM tu / / 11 / / vacanA''rAdhanayA khalu, dharmastadbAdhayA tvadharma iti / rUvamatra dharmayuddha, sarvasva cetavuMvAsya / / 2 / / 46 yasmAtpravarttakaM bhuvi, nivarttakaM cAntarAtmano vacanam / dharmazvetasaMstho, maunIndra caitavidda paramam / / 3 / / " [okazare 2/2-13] jJatyAvi / TIkAryaH taMtra vAtasya ..... jJAti / tyAM=pUrvamAM kahyuM ke saddharma parIkSaka evA dezanAyogya bAlAdi traNa che temAM, bAlanA pariNAmane AzrayIne hitakArI dezanA 'vA'thI batAve che 139 - "ahIM=dezanAnA prakramamAM, bAlane bAhya AcArapradhAna dezanA karavI joIe ane tenI AgaLa te AcAra svayaM paNa niyamathI sevavo joIe. / / 2 / / samyak=zAstranA upadeza anusAra, loca karavo, joDA nahi paheravA, bhUmi para zayana, rAtrinA be praharanuM zayana, zIta ane uSNane sahana karavA. / / 3 / / mahAkaSTarUpa chaTTha-aThThamAdirUpa citra bAhyatapa ane alpa upakaraNanuM grahaNa karavuM ane tenI zuddhatA=sAdhune grahaNa karavA yogya upakaraNanI zuddhatAno, bAlane upadeza Apavo joIe ema anvaya che. / / 4 / gurvI piMDanI vizuddhi, aneka prakAranA dravya abhigrahonuM pAlana, vigaIono tyAga ane eka dANA AdithI pAraNuM karavuM. pA - sAdhue navakalpa Adi nItithI vihAra karavo joIe ane haMmezAM kAyotsarga Adi karavo joIe, ityAdi bAhya AcaraNA bAlane atyaMta kahevI joIe." // 6 // (SoDazaka-2/2-6) have madhyamabuddhivALA jIvone dezanAnI vidhi 'yathA'thI batAve che "vaLI iryAsamiti vagere trikoTI parizuddha sAdhunuM savRtta=sAdhuno suMdara AcAra, Adi, aMta ane madhyama yogo vaDe sAdhuno suMdara AcAra nakkI hitane denAruM che. / / 7 / / mAtAnA jevI pravacananI ATha mAtAone, parama kalyANane icchanArA sAdhuoe haMmezAM niyamathI mUkavI joIe nahi. II II AnAthI yukta evA sAdhunepravacanamAtAthI yukta evA sAdhune, niyamathI sadA bhavano bhaya nathI ane hita thAya che ane vidhipUrvaka AgamanuM grahaNa atyaMta phaLane denAruM thAya che. / / 9 / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 ane tenA bahumAnathI=guruviSayaka bahumAnathI, sadAzayathI yukta gurupAratatra ja ahIM=saMsAramAM, paramagurunI prAptinuM bIja che ane tenAthI mokSa che. "ti =ethI gurunuM pAtaMtrya ja karavuM joIe e pramANe madhyamabuddhine upadeza Apavo joIe. ||1mAM ItyAdi sAdhuno AcAra madhyamabuddhine sadA kahevo joIe." (SoDazaka-2/7-11) have budha puruSane upadezanI vidhi yathA'thI batAve che - "vaLI budhane kevala bhAvapradhAna ja evuM Agama tatva kahevuM joIe. II11| vacananI ArAdhanAthI ja dharma che. vaLI, vacananI bAdhAthI adharma che. "ti'=e hetuthI 'matra'=saMsAramAM ==vidhi-niSedharUpa vacana, dharmagurgha dharmanuM rahasya che. ane vacana ja dharmanuM sarvasAra che. 12 je kAraNathI bhavyalokamAM mananuM pravartaka ane vivartaka vacana che ane dharma vacanamAM rahelo che. ane ahIM budhane ApavA yogya upadezamAM, bhagavAnanuM vacana pradhAna che. 13" (SoDazaka - 2/11-13) ItyAdi. phavi' zabdathI bAla, madhyama ane budhane yogya upadezane kahenArA anya kathanano saMgraha karavo. bhAvArtha : bALajIvo pUla AcAranI rucivALA hoya che. tethI teone sthUla AcArano upadeza upadezake Apavo joIe ane temAM paNa je bALajIvo sarvavirati grahaNa karavAne abhimukha thAya tevA che teone sarvaviratino, kevo upadeza Apavo joIe ? te prastuta SoDazaka graMthanA vacanathI batAvela che. jeo te upadeza sAMbhaLIne sarvaviratine abhimukha thAya tevA na hoya te jIvone teonI bhUmikA anusAra dezavirati ke prathama bhUmikAnA AcArano paNa upadeza Apavo joIe te prakAranuM tAtparya che. vaLI bALajIvo pUla AcAra jonArA che. teomAM paNa dhIre dhIre madhyamabuddhivALA jIvonI jema sUkSmabuddhi pragaTe te prakArano sthUla AcArono upadeza Apavo joIe, paraMtu mAtra bAhya AcArone mAnanArA evA bAlajIvo bAhya AcAromAM ja dharmane sarvasva mAne te prakArano upadeza Apavo joIe nahIM. tethI deva, guru ane dharmamAM tIvra ruci thAya tevo saMvegano pariNAma pragaTe te prakAre ja upadeza ApavAnI vidhi che, ema pUrvamAM ja kahela che. vaLI, madhyamabuddhivALA jIvo bAhya AcAro suMdara pALavAnI rucivALA che. tethI zAstramAM je sAmAnyathI nirdoSa sAdhucaryAnI vidhi che tevA AcAro madhyamabuddhinA jIvone rUcikara thAya che. AvA AcArono upadeza, upadezaka teone Ape to madhyamabuddhithI te AcAro dharmarUpe grahaNa thAya che. mATe madhyamabuddhivALA jIvone samiti-gupti Adi viSayaka sUkSma AcArono upadeza Apavo joIe. vaLI, je madhyamabuddhivALA jIvo e prakArano sarvaviratino upadeza sAMbhaLIne sarvavirati grahaNa karavA mATe samartha na jaNAya to teonI bhUmikA anurUpa anya dezavirati Adino paNa upadeza Apavo joIe. vaLI, madhyamabuddhivALA jIvone paNa sUkSma AcArono te rIte bodha karAve ke jethI te madhyamabuddhivALA jIvo krame karIne budhanI jema Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 AgamatattvanI parIkSA karanArA bane; kema ke madhyamabuddhivALA jIvone paNa budha banAvavAthI ja teonA kalyANanI prApti che. vaLI, budha puruSo to sarva rIte AgamatattvanI parIkSA karanArA che. tevA jIvone bhagavAnanuM vacana ja ekAMte kalyANa karanAra che tevI buddhi sthira thAya te prakArano upadeza Apavo joIe. tethI te budhapuruSane sthira buddhi thAya ke kaSa-cheda-tApazuddha je sarvajJanuM vacana che te ja kalyANakArI che. tethI jo te budhapuruSamAM zakti hoya to sarvavirati grahaNa karIne Agamane parataMtra bane jethI sarva kalyANanI prApti thAya ane te budhapuruSamAM paNa sarvavirati grahaNa karavAnI zakti na hoya to paNa tenI bhUmikA anusAra dezavirati Adi -grahaNa karIne Agamane parataMtra thaIne sarvapravRtti kare te prakArano upadeza Apavo joIe, tethI tene kalyANanI prApti thAya. A SoDazakanA uddharaNano vizeSa artha gItArthagaMgA dvArA prakAzita amArA "SoDazaka graMtha'nA lakhANa * anusAra neudo. TIs:.. kathaM sA kAryetyAha-'yathAbodham' iti bodhAnatikrameNa, anavabodhe dharmAkhyAnasyonmArgadezanArUpatvena pratyutAnarthasaMbhavAt, na DAndhaH samAkRSyamANaH samyagadhvAnaM pratipadyata iti / muninA kIdRzena? 'mahAtmanA' tadanugrahaikaparAyaNatayA mahAn AtmA yasya sa tena, iti saMkSepato dharmadezanApradAnavidhiH / vistaratastu dharmabindAvuktaH, sacAyam- "idAnIM tadvidhimanuvarttayiSyAma iti / " [sU. 59] .. 'idAnIM' saMprati 'tadvidhi' saddharmadezanAkramaM 'varNayiSyAmaH' nirUpayiSyAmo vayamiti / tadyathA tatprakRtidevatAdhimuktijJAnamiti / " [sU. 60] tasya saddharmadezanArhasya jantoH prakRtiH svarUpaM guNavallokasaGgapriyatvAdikA devatAdhimuktizca buddhakapilAdidevatAvizeSabhaktistayorjJAnaM prathamato dezakena kAryam / jJAtaprakRtiko hi pumAn rakto dviSTo mUDhaH pUrvaM vyudgrAhitazca cenna bhavati tadA kuzalaistathA tathAnuvartya lokottaraguNapAtratAmAnIyate / viditadevatAvizeSAdhimuktizca tattaddevatApraNItamArgAnusArivacanopadarzanena dUSaNena ca sukhameva mArge'vatArayituM zakya iti / TImArtha :___ kathaM sA ..... zakya iti / zosalan pAnI sartha yA. ve calsal yothA pAnI sartha 3 che Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 te=dezanA, kaI rIte karavI joIe ? ethI kahe che - yathAbodha karavI joIe=bodhatA anatikramathI karavI joIe; kema ke anavabodhamAM=je viSayamAM potAne bodha na hoya tenA viSayamAM, dharmanA kathananuM unmArgadezanArUpapaNuM hovAne kAraNe UlaTo anarthano saMbhava che=dezanAthI lAbhane badale ahitanI prAptino saMbhava che. 'F'=je kAraNathI, gheTA saMbaMdhI AMdhaLo samAkRSyamANa=mArgamAM laI javA mATe yatna karAto, samyak mArgane prApta karato nathI. ethI yathAbodha upadeza Apavo joIe, ema anvaya che. 142 kevA munie upadeza Apavo joIe ? ethI kahe che mahAtmAe-tenA anugrahamAM ekaparAyaNapaNAnA kAraNe arthAt zrotAnA anugrahamAM ekaparAyaNapaNAne kAraNe, mahAna AtmA che jeno te tevA che tevA munie, upadeza Apavo joIe. e pramANe saMkSepathI dharmadezanA ApavAnI vidhi che. vaLI, vistArathI dharmabiMdumAM kahevAyuM che=dharmadezanAnI vidhi kahevAI che ane te=dharmadezanAnI vidhi, A che=AgaLamAM batAve che e che - "have tenI vidhine ame anuvartIzuM." (sU. 59) have tenI vidhine=saddharmanI dezanAnA kramane, ame varNana karIzuM=nirUpaNa karIzuM, te A pramANe - "tenI prakRti ane devatAnI adhimuktinuM jJAna." (sU. 60) tenI=saddharmadezanAyogya jIvanI, prakRti=svarUpa=guNavAnano saMga ane lokapriyatvAdirUpa prakRti ane devatAnI adhimukti=buddha, kapilAdi devatAvizeSanI bhakti te benuM jJAna prathamathI upadezake karavuM joIe ane jJAta prakRtivALo puruSa rakta, dviSTa, mUDha ane pUrva vyugrAhita jo na hoya to kuzala evA upadezaka vaDe te te prakAre anuvartana karIne lokottara guNanI pAtratAne prApta karAvAya che. ane jANelA devatAvizeSatI adhimuktivALo jIva te te devatAnA praNIta mArgAnusArI vacataMnA upadezathI ane dUSaNathI sukhe ja mArge avatAravA mATe zakya che. bhAvArtha: - zlokanA traNa pAda dvArA sAdhue kevI dezanA ka2vI joIe ? tenuM svarUpa batAvyuM. gItArtha sAdhue paNa je padArthamAM potAne nirNaya nathI tevA padArthanuM kathana karavuM joIe nahi, paraMtu zAstranA je padArthamAM potAne sthira nirNaya che teno atikrama karyA vagara upadeza Apavo joIe. ahIM prazna thAya ke zAstramAM kathana prApta thatuM hoya ane potAne sthira nirNaya na hoya topaNa te prakArano upadeza Ape to zuM vAMdho ? tethI kahe che - potAnA bodhanA abhAvamAM dharmanA kathananuM unmArga-dezanArUpapaNuM hovAne kAraNe UlaTo anarthano saMbhava che arthAt upadezakane utsUtrabhASaNarUpa doSano prasaMga che. te kathana dRSTAMtathI batAve che - Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 koI gheTA saMbaMdhI AMdhaLo hoya arthAt gheTAnA ToLAnI jema jato hoya tene kheMcIne samyapha mArge lAvavA mATe yatna karavAmAM Ave to paNa te samyamArgane prApta karato nathI, tema je zAstravacanano potAno nirNaya nathI chatAM kheMcIne teno artha karavAmAM Ave to tenAthI mArgano samyabodha prApta thato nathI. mATe upadezake anirmIta padArthamAM upadeza Apavo joIe nahi. vaLI, te upadezake A upadezathI A mAro ziSya thaze ke A mAro bhakta thaze ke mArI parSadA zobhAyamAna thaze ityAdi AzaMsAthI upadeza Apavo joIe nahi; paraMtu zrotAnA anugrahamAM ekaparAyaNapaNAthI upadeza Apavo joIe arthAt viSama evA saMsAramAM paDela A zrotA, bhagavAnanA zAsananA marmane pAmIne saMsArano aMta kare tevA bodhavALo thAya e prakAranA lakSane sAme rAkhIne tene anurUpa upadeza Apavo joIe. * A prakAre saMkSepathI dezanAnI vidhi graMthakArazrIe prastuta zlokamAM batAvI. have graMthakArazrI kahe che ke dezanA viSayaka vistArathI vidhi dharmabiMdu" mAM kahevAI che ane te vidhi batAvatAM kahe che - dharmabiMdumAM sUtra che ke have sadudharmadezanAnA kramanuM ame varNana karIzuM. A prakAre pratijJA karIne dharmabiMdumAM prathama kahe che ke dezanAyogya evA jIvanI prakRtinuM jJAna karavuM joIe. dezanAyogya jIvanI devatAvizeSamAM adhimuktinuM jJAna karavuM joIe=kyA devatAmAM tene atyaMta bhakti che ? tenuM jJAna karavuM joIe arthAt A zrotAne buddhamAM vizeSa bhakti che ke kapilAdimAM vizeSa bhakti che ? ityAdinuM jJAna karavuM joIe. * zrotAnI prakRtinuM jJAna karavAthI nakkI thAya che ke jo A zrotA svadarzanamAM rAgavALo hoya ane paradarzanamAM zreSavALo hoya to upadeza mATe ayogya che. athavA A zrotA svadarzanamAM rAgavALo ane paradarzanamAM keSavALo na hoya chatAM tattva pratyenA valaNavALo na hoya ane mUDha hoya topaNa dezanA mATe ayogya che. kadAca A zrotA svadarzanamAM rAgavALo ane paradarzanamAM keSavALo paNa na hoya, mUDha paNa na hoya paraMtu tattvano arthI hoya Ama chatAM koI dvArA pUrvamAM vyarDsAhita hoya arthAt A jaina sAdhuo to bIjAnA darzanane azreSTha kahenArA che, potAnA darzanane zreSTha kahenArA che, ityAdi rUpe vyakjhAhita hoya, tethI tattvane jANavAne badale te prakAranI viparIta buddhithI ja vAsita thaIne sAMbhaLavA Avyo hoya to te zrotA upadezane mATe ayogya che. jo zrotA raktaDhiSTa nathI, mUDha nathI ane pUrvavyarDsAhita nathI tevo nirNaya thAya to kuzaLa upadezaka te yogya zrotAne tenI buddhi anusAra ucita upadeza ApIne lokottara mArganI pAtratA temAM pragaTa karI zake. mATe upadezake zrotAnI prakRtinuM jJAna karavuM Avazyaka che. vaLI, koI zrotA buddhAdi ke kapilAdi darzanamAM atizraddhAvALo hoya ane tenuM jJAna karyA pachI upadeza ApavAmAM Ave to te zrotAne te te devatAthI batAvelA mArgAnusArI vacanano upadeza ApavAthI te zrotAne te upadeza grAhya bane che. jema kapiladarzanathI vAsita koI zrotA kapiladarzanamAM kahelAM yoganAM ATha aMgo Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 mokSamArgane anusaranAra hoI tene teno upadeza ApavAmAM Ave to te zrotAthI te vacano grAhya bane che. tene jaNAya che ke A mahAtmA paNa A ja yogamArgane batAve che je kapilaRSie batAvela che. jema jema te zrotAnI buddhi pakva bane ane te yoganAM ATha aMgonA sUkSma marmane jANato thAya tyArapachI kapiladarzanamAM kahela AtmAnI kUTasthanityatAnuM zrotAnI buddhi anusAra khaMDana kare ane AtmAne phUTastha nitya svIkAravAmAM yogamArganI kaI rIte saMgati thatI nathI ? te yuktithI batAve to te zrotA sukhapUrvaka lokottaramArgamAM avatAra pAmI zake che. mATe zrotAnI kayA darzanamAM vizeSa ruci che ? tenuM jJAna karIne tene anurUpa upadezake upadeza Apavo joIe. sadharmadezanAyogya zrotAnI prakRti ane tene kayA devamAM vizeSa bhakti che? tenuM jJAna karyA pachI kaI rIte dezanA ApavI joIe? te batAvatAM kahe che - TIkA:- . tathA "sAdhAraNaguNaprazaMseti" [sU. 61] sAdhAraNAnAM lokalokottarayoH sAmAnyAnAM guNAnAM, prazaMsA puraskAro dezanArhasyAgrato vidheyA, yathApradAnaM pracchannaM gRhamupagate saMbhramavidhiH, priyaM kRtvA maunaM, sadasi kathanaM cApyupakRteH / anutseko lakSmyAM, nirabhibhavasArAH parakathAH, zrute cAsaMtoSaH kathamanabhijAte nivasati / / 1 / / tathA "samyak-tadadhikAkhyAnamiti" [sU0 62] samyagaviparItarUpatayA tebhyaH sAdhAraNaguNebhyo'dhikA vizeSavanto ye guNAH teSAmAkhyAnaM kathanaM, yathA"paJcaitAni pavitrANi, sarveSAM dharmacAriNAm / ahiMsA satyamasteyaM, tyAgo maithunavarjanam / " [hAribhadrIyASTaka 13/2] iti / tathA "abodhe'pyanindeti" [sU0 63] abodhe'pyanavagame'pi sAmAnyaguNAnAM vizeSaguNAnAM vA vyAkhyAtAnAmapi, anindA, aho mandabuddhirbhavAnya ityamAcakSANeSvapyasmAsu na budhyate vastutattvamityevaM zrotustiraskAraparihArarUpA, nindito hi zrotA kiJcibubhutsurapi san dUraM virajyata iti / tarhi kiM karttavyamityAha"zuzrUSAbhAvakaraNamiti" [sU0 64] dharmazAstraM prati zrotumicchA zuzrUSA, tallakSaNo bhAvaH pariNAmastasya karaNaM nivarttanam, zrotustaistairvacanairiti / zuzrUSAmanutpAdya dharmakathane pratyutAnarthasambhavaH paThyate ca"sa khalu pizAcakI vAtakI vA yaH pare'narthini vAcamudIrayati / " . Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama madhikAra | RIS-18 "bhUyo bhUya upadeza iti" [sU0 65] bhUyo bhUyaH punaH punarupadizyata ityupadezaH upadeSTumiSTaH vastuviSayaH kathaJcidanavagame sati kAryaH, kiM na kriyate dRDhasannipAtarogiNAM punaH punaH kriyA tiktAdikvAthapAnopacAra iti / tathA "bodhe prajJopavarNanamiti" [sU0 66] bodhe sakRdupadezena bhUyo bhUya upadezena vopadiSTavastunaH parijJAne tasya zrotuH prajJopavarNanaM buddhiprazaMsanaM yathAnAlaghukarmANaH prANina evaMvidhasUkSmArthaboddhAro bhavantIti / tathA "tantrAvatAraiti" [sU0 67] tantre Agame, avatAraH pravezaH AgamabahumAnotpAdanadvAreNa tasya vidheyaH, AgamabahumAnazcaivamutpAdanIyaH"paralokavidhau zAstrAtprAyo nAnanyadapekSate / Asannabhavyo matimAn zraddhAdhanasamanvitaH / / 1 / / upadezaM vinApyarthakAmau prati paTurjanaH / / dharmastu na vinA zAstrAditi tatrAdaro hitaH / / 2 / / arthAdAvavidhAne'pi, tadabhAvaH paraM nRNAm / dharme'vidhAnato'narthaH, kriyodAharaNAtparaH / / 3 / / tasmAt sadaiva dharmArthI, zAstrayatnaH prazasyate / loke mohAndhakAre'smin, zAstrAlokaH pravartakaH" / / 4 / / [yogabindu, gA. 221-4] 'zAstrayatnaH' iti zAstre yatno yasyeti samAsaH / "pApAmayauSadhaM zAstraM, zAstraM puNyanibandhanam / cakSuH sarvatragaM zAstraM, zAstraM sarvArthasAdhanam / / 5 / / na yasya bhaktiretasmiMstasya dharmakriyApi hi / andhaprekSAkriyAtulyA, karmadoSAdasatphalA / / 6 / / yaH zrAddho manyate mAnyAnahaMkAravivarjitaH / guNarAgI mahAbhAgastasya dharmakriyA parA / / 7 / / yasya tvanAdaraH zAstre, tasya zraddhAdayo guNAH / unmattaguNatulyatvAt, na prazaMsAspadaM satAm / / 8 / / malinasya yathA'tyantam, jalaM vastrasya zodhanam / antaHkaraNaratnasya, tathA zAstraM vidurbudhAH / / 9 / / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 zAstre bhaktirjagadvandyairmuktidUtI paroditA / atreveyamato cAvyA, ta~AsyAsanamAvataH" nA nA [o vivuM . rara-20] "atraiva" iti muktAveva (=zAtrau eva) "iyaM" iti zAstrabhaktiH (bhaktiH) "tatprAptyAsanabhAvataH" iti muktiprAptisamIpabhAvAditi / TIkArca - tathA . samIpamAvati | ane 'sAdhAraNaguNanI prazaMsA' (sU. 61). sAdhAraNa arthAt loka-lokottara sAmAnya, guNonI prazaMsA arthAt dezanA yogya zrotA AgaLa mahattva batAvavuM. je A pramANe - "gupta dAna ApavuM, gRhamAM koI mahAtmA AvyA hoya to saMbhramanI vidhi=sahasA UbhA thaIne Adara-satkAra karavAnI vidhi, priya karIne=koInuM sAru karIne, mauna levuM badhAnI AgaLa pragaTa karavuM nahi ane koInA upakAranuM sabhAmAM kathana karavuM arthAt koIe potAnA upara upakAra karyo hoya to ghaNA lokonI hAjarImAM tenA upakAranuM kathana karavuM. lakSmImAM anusseka=potAnI pAse dhana hoya to teno ahaMkAra dhAraNa karavo nahi, nirabhivasAra parakathA=koInuM koIpaNa kathana kare to teno abhibhava=tiraskAra na thAya te rIte kare ane zrutamAM asaMtoSa=zAstraadhyayanamAM adhika - adhika bhaNavAnI jijJAsA. A varNana karAyelA guNo anabhijAtamAM akulIna puruSamAM, kevI rIte vase ? arthAt vase nahi." ane "samyapha tenAthI adhikanuM AkhyAna" (sU. 2) samyapha arthAt aviparItapaNAthI, tenAthI arthAt sAdhAraNa guNothI, adhika arthAt vizeSavALA je guNo teonuM AkhyAna arthAt kathana. je A pramANe - sarva dharmacArIonA A pAMca pavitra AcAro che. (ahiMsA, satya, asteya, tyAga parigrahano tyAga, maithunanuM varjana." (hAribhadrayASTaka 13-2) tti" zabda uddharaNanI samApti mATe che. ane "abodhamAM paNa anidA" (sU. 63). zrotAne vizeSa kathananA abodhamAM paNa anidA=vyAkhyAta paNa sAmAnyaguNonA athavA vizeSaguNonA abodhamAM paNa arthAt anavagamamAM paNa, aniMdA arthAt aho ! maMdabuddhi tuM che je A rIte kahevAtA AmAM vastutattvane jANato nathI e prakAranI zrotAnA tiraskAranA parihArarUpa aniMdA, je kAraNathI niMdA karAyelo zrotA kaMIka jANavAnI icchAvALo chato atyaMta virakta thAya ethI zrotAnI niMdA karavI nahi, ema avaya che. to zuM karavuM joIe ? ethI kahe che - 'zuzruSAbhAvanuM karaNa' (sU. 64)=dharmazAstra pratye sAMbhaLavAnI IcchArUpa zukrUSA, talakSaNavALo bhAva arthAt pariNAma, tenuM karaNa arthAt te vacana dvArA zrotAnuM niSpAdana. zuzraSAne utpAdana karyA vagara dharmakathanamAM UlaTo anarthano saMbhava che. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 ane kahevAya che *te-te upadezaka, nizce pizAcakI arthAt pizAca grasta che athavA vAtakI=vAcALa che. je anarthI eva paramAM vANIne uccAre che. "pharI pharI upadeza Apavo." (sU. 65) koIka rIte zrotAne bodha nahi thaye chate upadeza ApavA yogya evI vastunA viSayavALo pharI pharI upadeza karavo joIe. kema pharI pharI upadeza ka2vo joIe ? te batAvavA arthe kahe che 147 - dRDha sannipAtanA rogIone tiktAdi kvAthapAnanA upacArarUpa kriyA zuM pharI pharI nathI karAtI ? arthAt karAya che. ane bodha thaye chate 'prajJAnuM upavarNana' (sU. 66) upadiSTa vastuno eka vakhatanA upadezathI bodha thaye chate athavA pharI pharI upadezathI bodha thaye chate, te zrotAnI prajJAnuM upavarNana arthAt buddhinuM prazaMsana. je pramANe alaghukarmI prANIo AvA prakAranA sUkSmaarthanA bodhane prApta karanArA thatA nathI. ane 'taMtramAM avatAra' (sU. 67) taMtramAM arthAt AgamamAM, tene AgamanA bahumAnanA utpAdana dvArA, avatAra=praveza, karAvavo joIe ane AgamanuM bahumAna A rIte utpAdana karavuM joIe. "Asannabhavya, matimAna, zraddhAdhanathI samanvita evo puruSa paralokanI vidhimAM prAyaH zAstrathI anya apekSA rAkhato nathI. / / 1 / / upadeza vagara artha-kAma pratye loka paTu che. vaLI, zAstra vagara dharma nathI. ethI tyAM=zAstramAM, Adara hita che=Adara karavo e hita che. / / 2 / / arthAdi viSayaka avidhAnamAM paNaartha-kAma viSayaka avidhi karAye chate, kevala manuSyane teno abhAva thAya--arthakAmano abhAva thAya. dharmamAM avidhAnathI=dharmamAM avidhi karavAthI, kriyAnA udAharaNa vaDe-cikitsAnA udAharaNa vaDe, para anartha thAya=prakRSTa anartha thAya. II3II te kAraNathI=dharmamAM avidhinI pravRttithI prakRSTa anartha che te kAraNathI, dharmArthI=dharmanI abhilASavALo puruSa, sadA ja zAstrayatnavALo prazaMsA karAya che. (je kAraNathI) mohAndhakAravALA evA A lokamAM zAstrano Aloka=zAstrano prakAza, pravartaka che." / / 4 / (yogabiMdu - zloka - 221-224) zlokamAM 'zAstrayatnaH' zabda che teno samAsa 'zAstramAM yatna che jene' e pramANe che. "pAparUpa roganuM auSadha zAstra che. zAstra puNyanuM kAraNa che=pavitra kRtyanuM kAraNa che. sarvatra janAruM cakSu zAstra che. sarva arthanuM sAdhana=sarva prayojanano hetu, zAstra che. pA jene AmAM=zAstramAM, bhakti nathI tenI dharmakriyA paNa karmadoSane kAraNe aMdhanI prekSAnI kriyAtulya asat lavALI che. / / 6 / / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 ahaMkArathI rahita, guNano rAgI, mahAbhAgyazALI evo je zraddhALu mAnya devone mAne che, tenI dharmakriyA parA che-prakRSTa che. IIchA * vaLI jene zAstramAM anAdara che tenA zraddhAdi guNo unmattanA guNonI sAthe tulyapaNuM hovAthI saMtone prazaMsAnuM sthAna nathI. I8. je pramANe malina evAM vastronuM atyaMta zodhana jala che, te pramANe aMtaHkaraNa ratnanuM zodhana zAstra che tema buddhimAna puruSo kahe che. III jagatavazva evA tIrthakaro vaDe zAstra viSayaka bhakti muktinI prakRSTa dUtI kahevAI che. AthI ahIM jaDyazAstramAM ja, A=bhakti, vyApya che; kema ke tenI prAptino AsanabhAva che=muktinI prAptino AsannabhAva che." i10) zlokamAM kahelA "atreva' no artha kare che - ahIM ja=muktimAM ja, (zAstramAM ja) A=zAstrabhakti, (bhakti) vyApya che, ema avaya che. tenI prAptino AsannabhAva hovAthI=muktinI prAptino samIpabhAva hovAthI. (A sudhAro yogabiMdu TIkA anusAra che.) ti' zabda yogabiMdunA kathananI samApti mATe che. bhAvArtha - AdidhArmika zrotA tattva jijJAsAthI sAMbhaLavA Avela hoya tyAre prathama bhUmikAmAM upadezake sarva darzanane mAnya evA sAmAnya guNonI prazaMsA karavI joIe. jethI te AdidhArmika jIva te upadeza sAMbhaLIne te sAmAnya guNo pratye pakSapAtavALo thAya. te sAmAnya guNo kayA che ? te batAve che - guptadAna ApavuM joIe. gharamAM koI mahAtmA AvyA hoya to teno Adara-satkAra karavo joIe. bIjA jIvonuM hita karyA pachI pote tenuM hita karyuM che tevuM gAvuM joIe nahi paraMtu mauna rahevuM joIe ane koIno potAnA upara upakAra hoya to te upakAranI abhivyakti sabhAmAM karavI joIe. potAnI pAse dhana hoya tenuM abhimAna dhAraNa karavuM joIe nahi. koIpaNa jAtanuM paranuM kathana karatI vakhate teno parAbhava thAya tevuM kathana karavuM joIe nahi. tattva jANavA mATe asaMtoSa dhAraNa karavo joIe. ane A sarva guNo yogya jIvomAM vase che tema kahevAthI te zrotA te guNonA paramArthano bodha kare to dhIre dhIre te guNono vikAsa karavA mATe yatnavALo thAya. jethI te jIvanI ghaNA prakAranI kSudra prakRtio dUra thAya che ane gaMbhIratApUrvaka tattvAtattvanA vicAra karavArUpa mArgAnusArI prajJA pragaTe che. arthAt kahevuM joIe ke A dekhAto saMsAra atyaMta raudra che tevA saMsAramAM paribhramaNanuM kAraNa jIvamAM vartatA doSo che ane tenA ucchedano upAya yatnapUrvaka pragaTa karAyelA guNo che mATe AtmAmAM kaI rIte guNo pragaTa thAya tenA paramArthane jANavA nipuNa prajJAthI yatna karavo joIe. jene sAMbhaLavAthI guNa pragaTa karavAnA upAyo viSayaka zuzruSA guNa zrotAmAM pragaTa thAya che. A prakArano upadeza paNa eka vakhata kahevAthI ke sAMbhaLavAthI prAyaH jIvone sthira thato nathI. tethI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 yogya paNa jIvone, upadezake te guNonA marmano bodha thAya te prakAre ucita upadeza Apavo joIe; kema ke sAmAnyathI jIvono svabhAva hoya che ke je kaMI dAna Ape te lokamAM dekhAvuM joIe. ane te prakAranA pracalita mArgane kAraNe upadeza sAMbhaLyA pachI paNa tenA saMskAro naSTa thatA nathI. mATe, gaMbhIratApUrvaka zrotAnI buddhi anusAra pUrvamAM kahelA evA loka-lokottara sAmAnya guNonuM varNana zrotA AgaLa karavuM joIe. vaLI, te sAmAnya guNonA marmane jANanAro zrotA bane tyAra pachI te sAmAnya guNo karatAM vizeSa guNo te zrotA AgaLa kahevA joIe. jenA varNanamAM pAMca mahAvratonuM svarUpa Ave che. ahiMsAdi pAMca mahAvrata sarvadharmavALAne sAmAnyathI abhimata che; chatAM zrotAnI buddhine anurUpa jinavacana anusAra te pAMca mahAvratonuM vizeSa svarUpa upadeza ke batAvavuM joIe. jethI zrotAne pAramArthika dharmano yathArtha bodha thAya. A rIte prathama sAmAnya guNonuM varNana batAvyuM ane pachI vizeSa guNonuM varNana karyuM ane te varNana upadezake potAnI buddhi anusAra vistArathI kare chatAM tenA marmano bodha zrotAne na thAya to tenI niMdA kare nahi arthAt upadezaka kahe nahi ke tuM maMdabuddhivALo chuM, jethI A rIte vistArathI guNonuM svarUpa batAvavA chatAM tane bodha thato nathI; kema ke ema kahevAthI tattvane jANavAno artha evo te zrotA tattva sAMbhaLavA mATe vimukha bhAvavALo bane to te zrotAnA ahitanI niSpatti pratye upadezakane nimittabhAvanI prApti thAya. mATe paranA kalyANanA artha evA upadezake jijJAsu zrotAnI niMdA karavI joIe nahi paraMtu tenAmAM zuzruSAbhAva pragaTa thAya te prakAre upadeza Apavo joIe arthAt A guNono mArgAnusArI bodha ja sarva kalyANanI paraMparAnuM kAraNa che te prakAre zrotAnI buddhi anusAra batAvIne tenAmAM zuzruSA guNa pedA thAya tevo yatna karavo joIe. jethI te zrotA pharI pharI te guNonuM varNana sAMbhaLavA yatna kare, jyAM nirNaya na thAya tyAM yogya pRcchA kare ane aMte te guNonA paramArthane jANanAro bane jethI sarva kalyANanI paraMparAnI prApti thAya. je vaktA tattvajijJAsAthI dharma sAMbhaLavA AvelA zrotAne potAnA kathanathI bodha thato na hoya tyAre tenAmAM zuzruSA guNa pragaTa karavA mATe udyama na kare ane pharI pharI upadeza ApyA kare to te upadezaka pizAcagrasta che ke bolavAnA vAcALa svabhAvavALo che. tethI tattvano arthI zrotA hajI thayo nathI evA paNa paramAM te prakArano upadeza Ape che. AnAthI e phalita thAya ke upadezaka zrotAnI yogyatA jANIne tenAmAM zuzruSA guNa pragaTa thAya tevo upadeza ApyA pachI sAmAnya guNonuM varNana ke vizeSaguNonuM varNana karavuM joIe paraMtu vicAryA vagara upadeza Apavo joIe nahi. vaLI, zuzruSA guNavALA evA zrotAnI buddhi evI paTu na hoya to te guNonA sUkSma bhAvone dhAraNa karI zake nahi. tyAre upadezake te vastuno pharI pharI upadeza Apavo joIe; kema ke daDha saMnipAtavALA rogIne kaTukakvAtha pAnano upacAra pharI pharI karAya che, tema je jIvomAM dharmanA marmane jANavAnI mahAprajJA nathI tevA maMdabuddhivALA paNa tattvanA arthI zrotAne pharI pharI upadeza apAya che. jethI pharI pharI upadezane sAMbhaLIne te zrotAnI te prakAranI buddhi vikasita thAya che. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 A rIte upadeza ApyA pachI zrotAnA mukhanA bhAvo ke tenA udgAro ke tenA vartanathI jaNAya ke A zrotAne eka vakhatanA kathanathI paramArthano bodha thayo che athavA to aneka vakhatanA kathanathI paNa paramArthano bodha thayo che. tyAre te zrotAne vizeSa-vizeSa tattva jANavA mATe utsAha thAya tadarthe ane potAne bodha sAco thayo che tevo nirNaya karAvavA arthe tenI buddhinI prazaMsA upadezake karavI joIe. ane upadezaka kahe ke je jIvo laghukarmI nathI tevA prANIo AvA prakAranA sUkSma arthane jANanArA thatA nathI jethI tane smArtha dekhAya che te ja batAve che ke tArAmAM mArgAnusArI buddhi pragaTa thAya tevA karmo laghutAne pAmyAM che. A rIte, zrotAne sAmAnya guNo ane vizeSa guNono bodha karAvyA pachI te zrotAne Agama pratye bahumAnabhAva thAya te pramANe udyama karavo joIe. kaI rIte AgamamAM bahumAna pedA karavuM joIe ? te batAvavA arthe yogabiMdunA zloko batAve che - koI zrotA loka-lokottara sAmAnya dharmanA marmane jANanAro bane tyArapachI pAMca mahAvratorUpa vizeSa dharmane jANanAro bane tevA zrotAne sarvajJanA Agama pratye bahumAnabhAva thAya te prakArano ucita upadeza apAya che. je A pramANe je jIvo najIkamAM mokSamAM javAnA che, tattvane jovAnI mativALA che ane AtmakalyANanI rucirUpa dhanathI samanvita che tevA jIvo paralokanI pravRttimAM prAyaH zAstrathI anyanI apekSA karatA nathI. mATe kalyANanA arthI jIve zAstrane ja pradhAna karIne pravRtti karavI joIe. vaLI, saMsArI jIvone upadeza ApavAmAM na Avyo hoya topaNa teo artha-kAmamAM paTu hoya che. vaLI, teo dharma karavA mATe pravRtta thAya topaNa lokasaMjJAthI ja karanArA bane che; paraMtu zAstranA vacana vagara dharma thato nathI mATe dharmanI pravRtti karanArA jIvoe zAstramAM ja Adara karavo hita che. mAtra gatAnugatika dharmapravRtti karavAthI hita thAya nahi. ahIM prazna thAya ke saMsAranI pravRtti choDIne dharmanI pravRtti thatI hoya tevA jIvonI kadAca zAstrapradhAna mati na hoya topaNa teonuM hita thaze ? tethI kahe che - arthAdinI pravRttimAM avidhithI pravRtti karavAmAM Ave to manuSyane arthAdinI prApti thAya nahi paraMtu dharmamAM lokamati ke svamatithI pravRtti karavAmAM Ave tethI je avidhi thAya tenAthI mahAna anartha thAya che.. jema koI kuSThAdi rogI puruSa cikitsA zarU kare ane kupathyanuM sevana kare to vizeSa prakAranA anarthane prApta kare che, tema bhAvaroga maTADavA mATe karAtI dharmanI pravRtti karatI vakhate zAstranA avalaMbana vagara yathAtathA karavAmAM Ave to te dharmanI pravRttithI bhAvaroganI vRddhirUpa anarthanI prApti thAya che. mATe dharmanA arthI jIve zAstramAM sadA yatna karavo ucita che; kema ke mohanA aMdhakAravALo A loka che. tethI saMsArI jIvo je kaMIpaNa pravRtti kare che tethI mohanI dhArAnI ja vRddhi thAya che. mohadhArAne nAza karavAmAM zAstrano prakAza ja pravartaka che mATe zAstrane AgaLa karIne dharmanI pravRtti karavAmAM na Ave to dharmanI pravRtti paNa mohadhArAnI vRddhi karIne vinAzanuM kAraNa bane che. AthI ja ghaNA jIvo dharmamAM dhanavyaya Adi karIne paNa lokamAM mAnakhyAti Adi bhAvone poSe che paraMtu zAstravacanathI bhAvita thaIne te rIte pracchanna dAnAdi pravRtti karavA utsAhita thatA nathI. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa1 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 vaLI, zAstranuM mahattva batAvatAM kahe che - pAparUpI roganuM auSadha zAstra che. zAstra puNyanuM kAraNa che. sarva sthAnamAM tattvane dekhADanAra calu zAstra che ane AtmAnA sarva prayojanane siddha karanAra zAstra che ane AvuM zAstra hovA chatAM jene zAstramAM bhakti nathI ane dharmanI kriyAo kare che tenI dharmanI kriyA paNa viparIta phalavALI che. jema AMdhaLo mANasa jovAnI kriyA kare che te kriyAthI tene padArthanuM yathArtha darzana thAya nahi tema paralokanI pravRttimAM chagha0 aMdha tulya che. chatAM paralokanI pravRtti kema karavI ? te jovA mATe svaprajJAthI yatna kare to te pravRtti hitakArI bane nahi paraMtu paralokanA paramArthane batAvanAra zAstracakSuthI te pravRtti kare to tenI te pravRtti saphaLa bane. je zAstramAM zraddhAvALo che, huM kaMIka jANuM chuM evA ahaMkArathI rahita che ane mAnya evA tIrthakarone pramANabhUta mAne che tevo guNarAgI java mahAbhAgyazALI che ane tenI dharmakriyA kalyANanuM kAraNa bane che. ke jene zAstramAM tevo Adara nathI arthAtu zAstranA paramArthane jANavAno koI utsAha nathI te jIvone dharmanI zraddhA hoya, dharmanI pravRtti karatA hoya topaNa te sarva zraddhAdi guNa prazaMsAnuM sthAna nathI; kema ke unmatta puruSonA koI guNo hoya to paNa te guNo nirarthaka che tema atIndriya padArtho potAne dekhAtA nathI ane atIndriya padArthone batAvanAra sarvajJanA vacanane je anusaratA nathI teo unmatta jevA che ane teonI dharmanI ruci, dharmanI pravRtti sarva ziSTapuruSone aprazaMsanIya jaNAya che. ' je pramANe malina vastrane jala atyaMta zodhana karanAra che te pramANe mohathI malina evA aMtaHkaraNarUpI ratnane zAstra zodhana karanAra che. mATe tIrthakaroe kahyuM che ke jeone zAstramAM bhakti che te bhakti muktine prApta karAvavAmAM prabaLa kAraNa che. tethI jene zAstramAM bhakti che te jIvo nakkI alpakALamAM A saMsArano aMta karIne mokSane prApta karaze. A prakAre te zrotAne upadeza ApIne zAstra pratye bhakti utpanna karAvavAthI te zrotA svazakti anusAra jinavacanane jANavA mATe avazya udyama karaze. jenA phaLarUpe thoDI paNa sevAyelI tenI dharmanI pravRtti kalyANanuM kAraNa banaze. je zrotA zAstranA mAhAbhyane sAMbhaLIne zAstra pratye AdaravALA thayA che tevA zrotAne upadezaka kevI dharmakathA kare ? te batAvatAM kahe che - TIkA - tathA "prayoga AkSepaLyA ti" (sU68] __ "prayogo" vyApAraNaM, dharmakathAkAle, AkSipyante AkRSyante, mohAttattvaM prati bhavyaprANino'nayeti AkSepaNI tasyAH kathAyAH, sA cAcAravyavahAraprajJaptidRSTivAdabhedAccaturddhA, tatrAcAro locAsnAnAdisuSThukriyArUpaH, vyavahAraH kathaMcidApanadoSavyapohAya prAyazcittalakSaNaH, prajJaptiH saMzayApannasya madhuravacanaiH prajJApanam, dRSTivAdazca zrotrapekSayA sUkSmajIvAdibhAvakathanamiti / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | oka-19 tathA "jJAnAdyAcArakathanamiti" [sU0 69] jJAnasya-zrutalakSaNasya AcAro jJAnAcAraH, AdizabdAddarzanAcArazcAritrAcArastapaAcAro vIryAcArazceti / tato jJAnAdyAcArANAM kathanaM prajJApanamiti samAsaH / tatra jJAnAcAro'STadhA kAlavinayabahumAnopadhAnA'nihnavavyaJjanA'rthatadubhayabhedalakSaNaH / ___ tatra kAla iti yo yasyAGgapraviSTAdeH zrutasya kAla uktastasminneva tasya svAdhyAyaH karttavyo nAnyadA, tIrthakaravacanAd, dRSTaM ca kRSyAdeH kAlakaraNe phalaM viparyaye tu viparyaya iti / tathA zrutagrahaNaM kurvatA gurovinayaH kAryaH, vinayo hyabhyutthAnapAdadhAvanAdiH-avinayagRhItaM hi tadaphalaM bhavati / tathA zrutagrahaNodyatena gurorbahumAnaH kAryaH, bahumAno nAmA''ntaro bhAvapratibandhaH, etasmin sati akSepeNAvikalaM zrutaM bhavati / atra ca vinayabahumAnayozcaturbhaGgI bhavati, ekasya vinayo na bahumAnaH, aparasya bahumAno na vinayaH, anyasya vinayo'pi bahumAno'pi, anyatarasya na vinayo nApi bahumAna iti / tathA zrutagrahaNamabhIpsatopadhAnaM kAryam, upadadhAti puSNAti zrutamityupadhAnaM tapaH, taddhi yadyatrAdhyayane AgADhAdiyogalakSaNamuktaM tattatra kAryam, tatpUrvaM zrutagrahaNasyaiva phalavattvAt / "anihnava iti" gRhItazrutenAnihnavaH, kAryaH, yadyatsakAze'dhItaM tatra sa eva kathanIyo nAnyazcittakAluSyA''patteriti / tathA zrutagrahaNapravRttena tatphalamabhIpsatA vyaJjanabhedo'rthabheda ubhayabhedazca na kAryaH, tatra vyaJjanabhedo yathA "dhammo maMgalamukkiTuM" [dazavai0 11] iti vaktavye "puNNaM kallANamukkosa"mityAha / arthabhedastu yathA "AvaMti keAvaMti logaMsi vipparAmusaMti" [AcAraGga sU. 5 / 1] (zrutaskaMdha 1, adhya. 5, sU. 141) ityatrAcArasUtre yAvantaH kecana loke'smin pAkhaNDiloke viparAmRzantItyarthAbhidhAne, avantijanapade keyAvaMtI rajjuvantAH lokaH parAmRzati kUpe ityAha / ubhayabhedastu dvayorapi yAthAtmyopamardai yathA-dharmo maMgalamutkRSTaH; : ahiMsA parvatamastake ityAdi / doSazcAtra vyaJjanabhedAdarthabhedaH, tadbhede kriyAyAH, kriyAbhede ca mokSAbhAvaH; tadabhAve ca nirarthakA dIkSeti / darzanAcAro'pi niHzaGkitaniSkAGkSitanirvicikitsA'mUDhadRSTiupabRMhAsthirIkaraNavAtsalyatIrthaprabhAvanAbhedA- . daSTadhaiva / tatra "niHzaGkita iti" zaGkanaM zaGkitam, nirgataM zaGkitaM yato'sau niHzaGkitaH, dezasarvazaGkArahita ityarthaH / tatra dezazaGkA-samAne jIvatve kathameko bhavyo'parastvabhavya iti zaGkate, sarvazaGkA tu prAkRtanibaddhatvAt sakalamevedaM parikalpitaM bhaviSyatIti / na punarAlocayati yathA-bhAvA hetugrAhyA ahetugrAhyAzca, tatra hetugrAhyA jIvAstitvAdayaH, ahetugrAhyA bhavyatvAdayo'smadAdyapekSayA prakRSTajJAnagocaratvAttaddhetUnAmiti / prAkRtanibandho'pi bAlAdisaMdhAraNa iti uktaM ca - "bAlastrImandamUrkhANAM nRNAM cAritrakAGkSiNAm / anugrahArthaM tattvajJaiH, siddhAntaH prAkRtaH kRtaH / / 1 / / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 153 dRSTeSTAviruddhatvAcca nAyaM parikalpanAgocaraH tatazca niHzaGkito jIva evArhacchAsanapratipanno darzanAcAra ityucyate, anena darzanadarzaninorabhedopacAramAha, tadekAntabhede tvadarzanina iva phalAbhAvAnmokSAbhAva ityevaM zeSapadeSvapi bhAvanA kAryA / tathA niSkAGkSito dezasarvakAGkSArahitaH, tatra dezakAGkSA - ekaM darzanaM kAGkSate digambaradarzanAdi, sarvakAGkSA tu sarvANyeveti, nAlokayati SaDjIvanikAyapIDAmasatprarUpaNAM ceti / vicikitsA=mativibhramo, nirgatA vicikitsA yasmAdasau nirvicikitsaH / sAdhvevaM jinadarzanam, kintu pravRttasyApi sato mamAsmAtphalaM bhaviSyati vA na vA ?, kRSibalAdikriyAsUbhayathApyupalabdheritikuvikalparahitaH, nahyavikala upAya upeyavastupariprApako na bhavatIti saMjAtanizcaya ityarthaH, yadvA nirvijugupso jugupsArahitaH / tathA amUDhadRSTiH, bAlatapasvitapovidyAdyatizayairna mUDhA svabhAvAnna calitA dRSTiH samyagdarzanarUpA yasyAsau amuDhadRSTiH, etAvAn guNipradhAno darzanAcAranirdezaH / adhunA guNapradhAnaH- upabRMhaNaM nAma samAnadhArmikANAM sadguNaprazaMsanena tadvRddhikaraNam, sthirIkaraNaM dharmAdviSIdatAM tatraiva sthApanam, vAtsalyaM samAnadhArmikajanopakArakaraNam, prabhAvanA dharmakathAdibhistIrthakhyApaneti / guNapradhAnazcAyaM nirdezo guNaguNinoH kathaMcidbhedakhyApanArtham, ekAntAbhede guNanivRttau guNino'pi nivRtteH zUnyatA''pattiriti / `cAritrAcAro'STadhA paJcasamititriguptibhedAttatsvarUpaM ca pratItameva / tapaAcArastu dvAdazavidhaH, bAhyA - 'bhyantaratapaH SaTkadvayabhedAt, tatra "anazanamUnodaratA, vRtteH saMkSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInateti bAhyaM tapaH proktam / / 1 / / prAyazcittaM dhyAnaM, vaiyAvRttyavinayAvathotsargaH / svAdhyAya iti tapaH SaTprakAramAbhyantaraM bhavati / / 2 / / [prazamaratau kA0 175-6] vIryAcAraH punaranihnutabAhyAbhyantarasAmarthyasya sataH anantaroktaSaTtriMzadvidhe jJAna- darzanAdyAcAre yathAzakti pratipattilakSaNaM parAkramaNam, pratipattau ca yathAbalaM pAlaneti / TIDArtha : tathA pAlaneti / jane 'AkSepAegIno prayoga ure' (sU. 18) = dharmakathAkAlamAM AkSepaNI kathAno vyApAra kare. AkSepaNI zabdanI vyutpatti batAve che. mohathI bhavyaprANIo tattva pratye AkSepane pAme che AnA vaDe e AkSepaNIkathA che. ane AcAra-vyavahAra-prajJapti ane dRSTivAdanA bhedathI te AkSepaNIkathA cAra prakAranI che. tyAM=cAra prakAranI kathAmAM, AcAra loca, asnAnAdi suMdara kriyArUpa che. vyavahAra koIka rIte prApta karelA doSanA nAza mATe prAyazcittarUpa che. prajJapti saMzayane pAmelA evA jIvane madhura vacana vaDe prajJApanarUpa che. ane dRSTivAda zrotAnI apekSAe sUkSmajIvAdibhAvanA kathanarUpa che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / zloka-19 ane jJAnAdi AcAronuM kathana kare che. (sU) 8)= zrutalakSaNa jJAnano AcAra jJAnAcAra che. Adi zabdathI darzanAcAra-cAritrAcAra-tapAcAra ane vIryAcAranuM grahaNa che. rUti' zabda pAMca AcAranI samApti mATe che. tyArapachI jJAnAdi AcAronuM kathana=prajJApana e prakArano jJAnAcArAdi kathanano samAsa che. tyAM=pAMca AcAramAM, jJAnAcAra ATha prakArano che=kAla, vinaya, bahumAna, upadhAna, anidbhava, vyaMjana, artha ane tadubhayanA bhedasvarUpavALo ATha prakArano che. tyAM ATha prakAranA jJAnAcAramAM, kALa=je aMgapraviSTaAdi zrutano je kALa kahevAyo che, temAM ja tenosvAdhyAya karavo, anyadA nahi; kema ke tIrthaMkaranuM vacana che. ane kRSyAdinuM kAlakaraNamAM daSTaphala che. ane viparyayamAM viparyaya che. ethI svAdhyAyAdi kAle karavo joIe ema avaya che. ane zrutagrahaNane karatA guruno vinaya karavo joIe. vinaya abhyatthAna, pAdadhAvanAdi che. je kAraNathI avinayathI grahaNa karAyeluM te zrata, aphala che. ane zratagrahaNamAM udyata evA puruSe gurunuM bahumAna karavuM joIe. bahumAna eTale aMtaraMga bhAva pratibaMdha aMtaraMgabhAvathI prIti. A hote chate=bahumAna hote chate, vilaMbana vagara avikala zrata thAya che ane ahIM=vinaya ane bahumAnanuM svarUpa batAvyuM temAM, vinaya ane bahumAnanI caturbhegI thAya che. 1. ekane vinaya che bahumAna nathI. 2. bIjAne bahumAna che vinaya nathI. 3. anyane vinaya paNa che ane bahumAna paNa che. 4. anyatarane vinaya nathI ane bahumAna paNa nathI. ti' zabda vinaya ane bahumAnanI caturbhagInI samApti mATe che. ane zrutanA grahaNa arthe abhIpsita evuM icchita evuM, upadhAna karavuM joIe. upadhAna zabdanI vyutpatti batAve che. zratane upadadhAna kare che-poSe che, e upadhAnatapa che. tetapa, je adhyayanamAM je AgADhAdi yogalakSaNavALuM kahevAyuM te tapa, tyAM te adhyayanamAM, karavuM joIe; kema ke tapUrvaka zratagrahaNanuM ja te tApUrvaka zratagrahaNanuM ja, phalavAnapaNuM che. "anidbhava =gRhIta zratathI anidbhava karavo joIe. te anidbhava spaSTa kare che - je jenI pAsethI bhaNAyuM hoya tyAM te ja kahevuM joIe te mahAtmAnuM nAma ja kahevuM joIe, anya nahi. kema ke cittanA kAluSyanI prApti che. ane tenA phalane IcchatA=zratanA phalane icchatA, zratagrahaNamAM pravRtta evA puruSa vaDe vyaMjanabheda, arthabheda ke ubhayabheda karavo joIe nahi. tyAM vyaMjanAbheda "yathA'thI batAve che - dho maMtramuviheM' (daza vai. 1-1) e prakAranA vaktavyamAM 'pui jJAnakuvo' e vyaMjanabheda che ema kahevAya che. vaLI, arthabheda je pramANe "sArvati sArvati nosi viparImusaMti' (AcArAMga - 1, 5, 141) e Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 155 prakAranA AcArasUtramAM 'mAvaMti'=jeTalA jIva asaMyata che. "gAvaMti =keTalAka, 'no si'=cauda rajU Atmaka A pAkhaMDIlokamAM 'viparImuni'=viparAmarza kare che=viSayonA abhilASIpaNAne kAraNe chajIvanikAyano upaghAta kare che. A prakAranA arthanA abhidhAna hote chate, avaMtIjanapadamAM keTalAka rajuvALo loka phUpamAM parAmarza kare che. e prakArano artha karavAmAM Ave te arthabheda che. vaLI, ubhayabheda baMnenA paNa mAthAbhyanA upamadanamAM che. je pramANe 'dharmo maMtramuSTa: ahiMsA parvatamasta' ItyAdi. ane ahIM=vyaMjanabhedAdimAM, vyaMjanabhedathI arthano bheda doSa che. tenA bhedamAM=arthanA bhedamAM, kriyAno bheda prApta thAya che. kriyAnA bhedamAM mokSano abhAva prApta thAya che ane tenA abhAvamAM=mokSanA abhAvamAM, nirarthaka dIkSA che. ti' zabda jJAnAcAranA ATha bhedanI samApti mATe che. : darzanAcAra paNa ni:zaMkita, niSkAMkSita, nivicikitsA amUDhadRSTi, upabRhA, sthirIkaraNa, vAtsalya, tIrthaprabhAvanA bhedathI ATha prakArano ja che. : - tyAM ATha prakAranA darzanAcAramAM, ni:zaMkitano artha kahe che - "zana tim'=zaMkA e zaMkita che. nirgata zaMkita che jenAthI e niHzaMkita=deza-sarva zaMkAthI rahita e prakArano niHzaMkitano artha che. tyAM=deza ane sarvazaMkAmAM, dezazaMkA - samAna jIvapaNAmAM kevI rIte eka bhavya apara vaLI abhavya ? e pramANe zaMkA kare che. vaLI, sarvazaMkA prAkRtamAM nibaddhapaNuM hovAthI sakala ja A zAstra, parikalpita thaze. ti' zabda dezazaMkA ane sarvazaMkAnA svarUpanI samApti mATe che. vaLI Alocana karato nathI. je pramANe bhAvo hetugrAhya che ane ahesugrAhya che tyAM hetu grAhya jIvanA astitvAdi che. ahetugrAhya bhavyatyAdi che; kema ke tenA hetuonuM=bhavyatyAdinA hetuonuM, asmad Adi apekSAthI ApaNA jevA chabasthAdinI apekSAthI, prakRSTa jJAnanuM viSayapaNuM che. tti' zabda dezazaMkAnA samAdhAnanI samApti mATe che. prAkRta nibaMdha paNa=prAkRta bhASAmAM sUtranI racanA paNa, bAlAdi sAdhAraNa che=bAlAdinA upakAra arthe che. rati' zabda sarva zaMkAnA samAdhAnanI samApti mATe che ane kahevAyuM che - cAritranI kAMNAvALA bAla, strI, maMda ane mUrkha evA manuSyanA anugraha mATe tattvanA jANanArAo vaDe siddhAMta prAkRtamAM karAyo che.' ane daSTa-ISTanI sAthe aviruddhapaNuM hovAthI A=siddhAMtanuM kathana, parikalpanAno viSaya nathI. ane tethI=pUrvamAM deza ane sarvazaMkAnuM samAdhAna karyuM tethI, niHzaMkita thayelo jIva ja ahaMkzAsanane pAmelo darzanAcAra e pramANe kahevAya che. AnA dvArA=niHzaMkita jIvane darzanAcAra kahyo enA dvArA, darzana ane darzanIno abheda upacArane kahe che. tenA ekAMtabhedamAM=darzana ane darzanInA ekAMtabhedamAM, vaLI adarzanInI jema phalano abhAva hovAthI mokSano abhAva thAya. e rIte zeSa padomAM paNa bhAvanA karavI=je rIte niHzaMkita padamAM darzana ane darzanIno abheda upacAra karyo e rIte, niSkAMkSita Adi zeSapadomAM paNa bhAvanA karavI. ane niSkAMkSita deza ane sarvakAMkSAthI rahita, tyAM dezakAMkSA - digaMbara darzanAdi eka darzananI kAMkSA kare che. vaLI, sarvakAMkSAne - sarva ja darzanonI AMkAkSA kare che. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa6 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 ti' zabda deza ane sarvakAMkSAnA svarUpanI samApti mATe che. paDajIvanikAyanI pIDAne ane. asat prarUpaNAne Alokana karato nathI. anya darzanamAM cha jIvanI kAyanI pIDA che ane asaMbaMdha prarUpaNA che teno vicAra karato nathI mATe dezanI athavA sarvenI kAMkSA kare che. ti' zabda deza ane sarvakAMkSAnA nivAraNanA samAdhAnanI samApti arthe che. vicikitsA=mativibhrama, nirgata che vicikitsA jenAthI evo A jIva nidhicikitsa kahevAya. vicikitsAnuM svarUba batAve che - AvA prakAranuM jinadarzana suMdara che. paraMtu pravRtta chatAM paNa mane=jinadarzanAnusAra pravRtti karatA chatAM paNa mane, AnAthI jinadarzanAnusAra pravRttithI, phala thaze ke nahi ? (e prakAranI vicikitsA kare che.) . kema vicikitsA thaI ? te batAve che - kheDUta AdinI kriyAmAM ubhayathApaNa upalabdhi hovAthI vicikitsA thAya che ema avaya che. "ti' A prakAranI vicikitsArUpa kuvikalpathI rahita nirvicikitsa che, ema yojana che. kema A prakAranA kuvikalpathI rahita thAya che ? te batAve che - avikala upAya, upeyavastuno pariprApaka nathI thato ema nahi e prakArano saMjAta nizcayavALo che e prakArano artha che. yA'thI nirvicikitsano bIjo artha kahe che - nivijugupsAvALo=jugupsA rahita. ane amUDhadaSTi bAla, tapasvInA tapovidyAdinA atizayathI mUDha nahi-svabhAvathI calita nahi evI samyagdarzanarUpa dRSTi che jene e amUDhadRSTi - ATalA guNIpradhAna darzanAcArano nirdeza che=niHzaMkitAdi cAramAM guNIpradhAna evA darzanAcArano nirdeza che. have guNapradhAna nirdeza batAve che. upavRMhaNa eTale samAna dhArmikonA sadguNonI prazaMsAthI - tenI vRddhinuM karaNa=dharmanI vRddhinuM karaNa, sthirIkaraNa=dharmathI sidAtA evA jIvone tyAM ja=dharmamAM ja, sthApana, vAtsalya=samAna dhArmikajananA upakAranuM karavuM, prabhAvanA=dharmakathAdi vaDe tIrthanI gApanA. "ti' zabda guNapradhAna : darzanAcAranA kathananI samApti mATe che. ane guNanI pradhAnatAvALo A nirdeza guNa-guNInA kathaMcita bhedane batAvavA arthe che. guNa-guNIno kathaMcit bheda kema batAvyo ? tethI kahe che. ekAMta abhedamAM guNa-guNInA ekAMta abhedamAM, guNanI nivRtti thaye chate guNInI paNa nivRttinI Apatti hovAthI zUnyatAnI prApti thAya. ti' zabda darzanAcAranA kathananI samApti mATe che. cAritrAcAra ATha prakArano che. pAMca samiti ane traNa guptinA bhedathI, tenuM svarUpa pratIta ja che. bAhya ane atyaMtara evA tapa SakadrayanA bhedathI tapAcAra vaLI bAra prakArano che. tyAM=bAra prakAranA tapamAM. anazana, UnodaratA, vRttisaMkSepa, rasatyAga, kAyakleza, saMlInatA e bAhyatapa kahevAyo che. 1II prAyazcitta, dhyAna, vaiyAvRtya, vinaya, utsarga, svAdhyAya e tapa cha prakArano AtyaMtara thAya che." rAA (prazamarati kA. 175-176) Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 vaLI, vIryAcAra anaMtaramAM kahevAyelA chatrIsa bhedavALA jJAna-darzanAdi AcAramAM anidbhuta bAhya-Abhyantara sAmarthyavALA chatA puruSanuM yathAzakti pratipattilakSaNa parAkrama che. ane pratipattimAM yathAbala pAlana che. 'kRti' zabda vIryAcAranI samApti mATe che. 157 bhAvArtha: upadezake zrotAne zAstra pratye Adara thAya te prakAre upadeza Apavo joIe tema pUrvamAM kahyuM ane te upadezane sAMbhaLIne yogya zrotA zAstrapradhAna mativALA thAya tyAre upadezaka AkSepaNIno prayoga kare arthAt AkSepaNI kathA kare. kaI rIte AkSepaNI kathA kare ? te batAvatAM kahe che - bhagavAnanA zAsananA saMyamanA AcAro anyadarzana karatAM kevA vizeSa prakAranA che ? tenuM svarUpa samajAve. jethI sUkSma yatanApUrvakanA bhagavAnanA zAsananA AcArone jANIne zrotA saMyamanA ucita 'AMcAro pratye AkSipta thAya. vaLI, koIka rIte saMyamajIvanamAM aticAronI prApti thAya tenI zuddhi mATeno ucita prAyazcittarUpa vyavahAra bhagavAnanA zAsanamAM kaI rIte che ? tenuM nirUpaNa kare, jethI zrotAne bodha thAya ke sarvajJakathita A Agama che. tethI saMyamanI zuddhi karavAno Avo nipuNa vyavahAra bhagavAnanA zAsanamAM prApta thAya che. vaLI, zrotAne bhagavAnanA vacanamAM koIka ThekANe saMzaya prApta thAya tyAre madhura vacanathI te saMzayanuM nivA2Na kare. tethI bhagavAnanA zAsananI bodhi ka2AvavArUpa prajJaptine jANIne paNa tattvanA arthI zrotA bhagavAnanA zAsana pratye AkSipta thAya. vaLI, zrotAnI buddhinI apekSAe sUkSmajIvAdi padArtho batAvavArUpa dRSTivAda batAve. jethI zrotAne bodha thAya ke saMsAranA padArthanI vyavasthA bhagavAnanA zAsanamAM anubhava ane yuktine anurUpa che ane A vyavasthAne A rIte svIkA2vAthI ja paraloka ane mokSanI vAta saMgata thAya che. A prakAre AkSepaNI kathAno prayoga karIne yogya zrotAne upadezaka sanmArgamAM sthira kare. sanmArgamAM sthira thayela zrotAe AtmakalyANa arthe zuM karavuM joIe ? te bodha karAvavA upadezake jJAnAcArAdi pAMca AcAronuM svarUpa zrotAnI buddhine anurUpa kahevuM joIe. jethI te pAMca AcArono yathArtha bodha karIne yogya zrotA AtmakalyANamAM samyakSatna karI zake. te pAMca AcAro kayA che ? te batAve che (1) jJAnAcA2zruta bhaNavA mATeno ucita vyavahAra. (2) darzanAcAra=tattvane jovAnI nirmaLa dRSTi sthira thAya tevo ucita AcAra. (3) cAritrAcAra=saMvarabhAva sthira thAya tevo ucita AcAra. (4) tapAcAra=AtmAmAM lAgelA kliSTa karmano nAza kare tevo ucita AcAra, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 (5) vIryAcAra=AtmakalyANa arthe apramAdabhAvathI vIrya pravartAvavAne anukULa vyApAra. A sarva pAMca AcAronuM kaMIka svarUpa graMthakArazrI batAve che - (1) jJAnAcAra : prathama jJAnanA ATha AcAro batAve che. (i) kALajJAnAcAra H je AcArAMgAdi zruta bhaNavAnA che tene samyak pariNamana pamADavA mATe je saMyamaparyAyano kALa ko che te kALe AcArAMgAdi zruta bhaNavA joIe. paraMtu viparyayathI nahi; kema ke eTalo saMyamaparyAya pasAra karyA pachI saMpanna thayela yogya jIva te te AcArAMgAdine bhaNIne te zAstrothI AtmAne bhAvita kare to AtmakalyANa thAya. ane bhagavAnanI AjJA nirapekSa teTalo saMyamaparyAya pasAra karyA vagara akAle bhaNe to AjJAbhaMga Adi doSonI prApti thAya. (ii) vinayajJAnAcAra H zrutaadhyayana gurunA vinayapUrvaka ka2vuM joIe. arthAt je guru pAsethI zruta-adhyayana ka2vAnuM che temanA pratye AdaranI abhivyakti thAya te prakAre abhyutthAna, pAdadhAvanAdi sarvaucita pravRtti karavI joIe. je zAstra bhaNanAra jIva avinayathI zruta grahaNa kare che temane kadAca zAbdabodhanI maryAdAthI bodha thAya topaNa zAstra-adhyayana nirjarAnA phaLavALuM thAya nahi; kema ke zruta pratyenA AdarathI ja zruta samyak pariNamana pAme che. (iii) bahumAnajJAnAcAra : zruta-adhyayananI pravRtti zruta denAra guru pratye bahumAnapUrvaka ka2vI joIe. arthAt zrutadAtA guru pratye aMtaraMga prIti vizeSa dhA2Na ka2vI joIe. jemane guru pratye bahumAna che teone te zruta zIghra yathArtha pariNamana pAme che. vinaya ane bahumAnanA bhedano bodha karAvavA arthe vinaya ane bahumAnanI caturvAMgI graMthakArazrIe batAvI che. (1) keTalAka bhaNanArane vinaya che, bahumAna nathI=guru Ave tyAre abhyutthAnAdi ucita pravRtti kare che. paraMtu guru pratye aMtaraMga prIti vizeSa nathI arthAt A mahAtmA zrutane dhAraNa karanArA che ane mArA kalyANa arthe mane sanmArgane batAvanArA che mATe mArA mATe atyaMta pUjya che e prakAranuM aMtaraMga bahumAna nathI. (2) anya koI zruta-adhyayana karanAra mahAtmAne aMtaraMga bahumAna che paraMtu pramAdI svabhAvane kAraNe dareka prasaMge abhyutthAna, pAdadhAvanAdi ucita vinaya "karatA nathI. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1) prathama adhikAra | zloka-19 159 (3) koIka mahAtmAne guNavAna guru pratye vinaya paNa che ane aMtaraMga bahumAna paNa che, tevA sAdhu zratanA samyapha ArAdhaka che. (4) koIka anya sAdhu guru pAsethI zruta bhaNe che Ama chatAM guru bhagavaMta pratye aMtaraMga bahumAna to nathI ane ucita vinaya paNa karatA nathI. A cotho bhAMgo sarvathA niSphaLa che. trIjo bhAMgI paripUrNa zuddha che. bIjo bhAMgo bahumAnabhAvane kAraNe kiMIka suMdara hovA chatAM vivekavALo nathI tethI pUrNa suMdara nathI. prathama bhAMgAmAM ucita vinaya che, topaNa aMtaraMga bahumAna nahi hovAthI niSphaLaprAyaH che. (iv) upadhAnajJAnAcAra: je je zAstro adhyayana karavAnA che te te zAstro mATe je prakAranuM upadhAna icchAyuM che te upadhAna karavuM joIe. upadhAnano artha karatAM kahe che - je zruta-adhyayana karavAnuM che te zruta-adhyayanane poSaNa kare tevuM tapavizeSa te upadhAna che ane je zAstra mATe je prakAranuM AgADhAdi yogalakSaNa upadhAna kaheluM che te upadhAna karIne te zAstra bhaNavAM joIe; kema ke te prakAranA zAstranA Adarane kAraNe bhaNAyeluM zruta samyapha pariNamana pAme che. (v) aMnisbavajJAnAcAra : je guru Adi pAsethI potAne zrata prApta thayuM hoya teno kyAreya apalApa karavo joIe nahi paraMtu prasaMgane anurUpa kahevuM joIe ke A mahAtmA dvArA mane A zrutanI prApti thaI che. jo tema na karavAmAM Ave to zrutadAtAno apalApa karavAthI cittamAM kAluSyanI prApti thAya. (vi-vi-viii) vyaMjanajJAnAcAra, arthajJAnAcAra ane ubhayajJAnAcAra : je sAdhu je AcArAMgAdi zrutanuM adhyayana kare che. te zrutagrahaNanI pravRttimAM te zrutanA phalane icchanArA mahAtmAe vyaMjanabheda, arthabheda ke ubhayabheda karavo joIe nahi; kema ke tema karavAthI zrutanI AzAtanA thAya. vyaMjanabhedano artha kare che - jema dazavaikAlika sUtramAM dhabbo maMtramuvi e prakAranuM vacana che tenA sthAne tenA samAna arthavALA anya zabdathI kahevAmAM Ave te vyaMjanabheda che. A prakAre zAstramAM karAyelA zabdone choDIne anya zabda dvArA te zratane buddhimAM sthira karavAmAM Ave to vyaMjanabhedane kAraNe zrutanI AzAtanAnI prApti thAya. AnAthI e prApta thAya ke je zabdomAM AcArAMgAdi upalabdha che te zabdothI AcArAMgAdi sUtrane grahaNa karavuM joIe ane grahaNa karyA pachI sthira karavuM joIe. tyAra pachI te sUtronA arthano bodha karavo joIe. te sUtronA arthano paNa bheda karyA vagara artha grahaNa karavo joIe. vaLI, sUtra ane artha baMneno bheda karyA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 vinA sUtra-arthane dhAraNa karavA joIe ane sUtra ane arthathI AtmAne bhAvita karavo joIe. jethI zratabhAvita mati thavAthI kalyANanI paraMparAnI prApti thAya. (2) darzanAcAra: darzanAcAra ATha prakArano che. temAM prathama cAra bhedo darzanAcAra pALanArA puruSane grahaNa karIne batAvela che; kema ke darzanAcAra guNa ane darzanAcAravALo puruSa e baMne vacce kathaMcit abheda che tevo bodha thAya. jo darzanAcArano darzanavALA puruSa sAthe kathaMcit abheda na svIkAravAmAM Ave paraMtu ekAMta bheda svIkAravAmAM Ave to darzanAcAravALA puruSamAM darzanaguNa hovA chatAM te guNa tenA AtmAthI bhinna hovAne kAraNe te puruSa darzanAcAra rahita puruSa jevo ja che tema mAnavuM paDe. jema darzanAcAra rahita puruSa adarzanI che=samyagdarzana rahita che, ema darzanAcAravALo puruSa paNa samyagdarzana rahita che tema mAnavuM paDe. AvuM svIkArIe to darzanAcAra nahi pALanAra puruSa samyagdarzana rahita hovAthI mokSamAM jaI zake nahi tema darzanAcAra pALanAra puruSa paNa samyagdarzana rahita hovAthI mokSamAM jaI zake nahi tema mAnavuM paDe. tethI darzanAcAranI sAthe samyagdarzanavALA puruSano kathaMcit abheda che tevo bodha karAvavA arthe prathama cAra darzanAcArono darzanAcAravALA puruSa sAthe abheda batAvela che. vaLI, pAchaLanA cAra AcAro guNarUpa che paraMtu guNIrUpa nathI, tethI darzanAcAra pALanArA guNI karatAM darzanAcArarUpa guNano kathaMcita bheda che tevo bodha thAya. jo guNa-guNIno sarvathA abheda svIkAravAmAM Ave to guNa pAmyA pachI guNano nAza thAya tyAre darzanAcAra pALanArA puruSanA paNa nAzanI Apatti Ave. A rIte ATha AcAra dvArA guNa-guNIno bhedabheda zrotAne batAvavo joIe. jethI prasaMgane anurUpa zrotAne syAdvAdano paNa bodha thAya ane darzanAcArano paNa bodha thAya. (i) niHzaMkitadarzanAcAra: bhagavAnanA vacanamAM dezathI zaMkA thAya ke sarvathI zaMkA thAya ema be prakAranI zaMkA thaI zake. koIne zaMkA . thAya ke jagatamAM jIvo badhA samAna che; Ama chatAM keTalAka jIvo bhavya che ane keTalAka jIvo abhavya chetema zAstramAM kema kahyuM? A prakAranI koIne zaMkA thaI hoya tenuM nivAraNa upadezaka karatAM kahevuM joIe ke jagatanA bhAvo keTalAka hetuthI grAhya che ane keTalAka ahetuthI, sarvajJanA vacanathI grAhya che. jema jIvanuM astitva che vagere hetuthI grAhya che. jagatamAM jIvomAM keTalAka bhavya che ane keTalAka abhavya che te hetuthI grAhya nathI paraMtu padArthano tevo svabhAva che ane sarvajJa te bhAvone joI zake che, chamastha joI zakatA nathI. mATe sarvajJanA vacanathI te bhAvone te rIte svIkAravA joIe. A prakAranI darzanAcAra viSayaka je koI dezazaMkA thAya te sarvanuM nivartana karIne bhagavAnanA vacanamAM niHzaMkita thavuM joIe. vaLI, koIne sarvazaMkA thAya ke bhagavAnanAM zAstro prAkRtamAM nibaddha che mATe A sarva Agamo parikalpita haze. A prakAranI zaMkAthI sarvazAstramAM apramANabuddhi thAya. tenA nivAraNa mATe upadezake kahevuM joIe ke Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / bloka-19 161 zAstro prAkRtamAM racAyelAM che tenuM kAraNa bAlAdi jIvone sukhe bodha thAya te prayojana che. A rIte je je sthAnomAM sarva zaMkA thAya tenuM ucita samAdhAna prApta karIne zAstravacanamAM niHzaMkita thavuM joIe. jethI bhagavAne batAvelAM satuzAstro sarvakalyANanuM eka kAraNa che, tevI sthira buddhi thAya. A prakAre darzanAcAranuM pAlana ArAdhaka jIve karavuM joIe ema upadezaka upadeza Ape. (i) niSkAMkSitadarzanAcAra: deza ane sarva AkAMkSAthI rahita je hoya te niSkAMkSita kahevAya. - jema koIne digaMbara darzanAdi eka darzananI AkAMkSA thAya te dezakAMkSAvALo kahevAya. AvA zrotAne guru kahe ke SaDUjIvanikAyanI pIDAne digaMbara darzana jonAra nathI. Azaya e che ke dharma pratye zraddhAvALA jIvone digaMbaranuM nagnapaNuM, upadhirahitapaNuM evA bAhya AcArone joIne thAya ke A darzananA AcAro adhika zreSTha che; kema ke nirlepa thavA mATe A ja AcAro kAraNa che. AvA zrotAne upadezaka kahe ke digaMbara sAdhu pAtro vagere rAkhatA nathI, tethI hAthamAM AhAra grahaNa karavAthI thatI SajIvanikAyanI pIDAne jonArA nathI mATe ayatanAparAyaNa evuM teonuM darzana che. A prakAranI je je zaMkA zrotAne thaI hoya te te zaMkAnuM ucita samAdhAna ApIne te zrotAne anyadarzananI AkAMkSA vagarano karavo joIe ane A rIte niSkAMti thAya to bhagavAnanA vacanamAM sthiratApUrvaka daDhapravRtti zrotAnI thAya te prakArano upadeza Apavo joIe. vaLI, keTalAka mugdha zrotAone sarvakAMkSA thAya arthAtu vicAre ke badhAM darzano tyAganI vAto kare che, ahiMsAdinuM pAlana karavAnuM kahe che, tethI koI darzanamAM pakSapAta karavo ucita nathI. badhAM darzano AtmakalyANanI vAto karanArAM hovAthI suMdara che. AvA zrotAne upadezake tenI buddhi anusAra anyadarzananI asat prarUpaNA zuM che ? te batAvIne niSkAMkSita karavo joIe ane A rIte anyadarzananI koIpaNa prakAranI AkAMkSA thaI hoya tenuM samyapha yatnApUrvaka nivartana karavuM joIe. jethI anyadarzananI kAMkSA vagarano zrotA thavAthI bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhAvALo bane tethI te zrotAne jinavacanAnusAra pravRtti karavAno utsAha vadhe. (ii) nirvicikatsadarzanAcAra :vicikitsA te matibhrama che ane tevA pratibhrama vagarano puruSa nirvicikitsa kahevAya che. kevA prakArano pratibhrama thAya che ? te batAvatAM kahe che - A bhagavAnanuM vacana suMdara che ane te vacanAnusAra huM pravRtti karuM chuM, paraMtu A pravRttinuM bhaviSyamAM mane phaLa maLaze ke nahi maLe ? tevA prakAranI zaMkA thAya che. kema evI zaMkA thAya che ? temAM yukti batAve che - khetI AdinI kriyAmAM baMne prakAranI prApti che. tethI vicArakane zaMkA thAya che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 Azaya e che ke kheDUta khetI kare paNa ucita varasAda Adi na thAya to phaLa maLatuM nathI. ane ucita varasAda Adi thAya to phaLa maLe che. tema potAnI paraloka arthe karAyela pravRttinuM phaLa maLaze ke nahi maLe tevI koIne zaMkA thAya to paralokapradhAna pravRttimAM zaithilya Ave, tethI tene yuktithI upadezake dUra karavI joIe ane kahevuM joIe ke koI jAtanI khAmI vagarano upAya upeyavastuno parimApaka niyamA thAya che tethI bhagavAnanA vacanAnusAra samyakubodha karIne te prakAranI samyaphapravRtti karavAmAM Ave ane te pravRtti jo koI khAmIvALI na hoya to avazya te pravRttithI kliSTakarmanI nirjarA thAya che. tethI jinavacanAnusAra karAyela pravRtti kyAreya niSphaLa bane nahi paraMtu avazya phaLa Ape che. A prakAre ucita bodha karAvavAthI vicikitsA rahita te puruSa sarva ucita pravRtti bhagavAnanA vacananA paramArthane jANIne yathArtha karavA tatpara bane che. jethI darzanazuddhi thavAne kAraNe svabhUmikAnusAra dharmanI daDha pravRtti thAya che. athavA nirvicikitsano artha jugupsArahita paNa zAstramAM karela che. tethI koIne sAdhunAM malina vastrAdi pratye jugupsA thAya to saMyamanI AcaraNA pratyeno utsAha maMda thAya. tethI sAdhunAM malina gAtrAdi pratye jugupsAne dUra karavA mATe vicAravuM joIe ke pula pratyenA mamatvano tyAga karavA arthe mahAtmA dehanI svacchatA mATe yatna karatA nathI paraMtu deha pretye nirapekSa thaIne AtmakalyANa mATe udyama kare che. mATe sAdhunAM malina gAtro paramArthathI AtmAnA nispRhatAguNanI vRddhimAM kAraNa hovAthI anumodanIya che paraMtu jugupsanIya nathI. A prakAre vicAravAthI jugupsA rahita thavAya che. jethI nirvijugupsArUpa darzanAcAranuM pAlana thAya che. (iv) amUDhadaSTidarzanAcAra : anyadarzanamAM rahelA bAlatapasvIo jeo pAse tapanI zakti ghaNI hoya, vidyAnI zakti ghaNI hoya tenA kAraNe jeonuM citta calita thAya arthAt jeonAM bAhyatapa ane bAhyavidyAthI jenI dRSTi mUDha thAya. to bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhA rahe nahi. tevA jIvo mUDhadRSTivALA kahevAya. tenuM nivAraNa karavA arthe vicAravuM joIe ke mAtra bAhyatapa ke vidyAdino atizaya te tattva nathI paraMtu je darzanamAM mArgAnusArI sUkSmapadArtho yathArtha batAvAyA che tevuM A bhagavAnanuM zAsana kaSa-cheda-tApazuddha che tema vicArIne bhagavAnanA zAsanamAM sthirazraddhAvALA thavuM joIe. jethI svazakti anusAra bhagavAnanA vacananA avalaMbanathI paralokanA hitanI pravRtti thAya. (v) upabRhaNAdarzanAcAra : prathamanA cAra bhedothI sthira zraddhAvALA thayelA paNa samyagdaSTi jIvo potAnA samyagdarzananI nirmaLatA arthe potAnA samAna dhArmika jIvonA sadudharmanI prazaMsAthI tenA guNonuM upabRhaNa karavuM jaIe. Azaya e che ke jIvamAM vartato samyagdarzanaguNa guNano pakSapAta karAvanAra che ane potAne guNono pakSapAta daDha thAya tadarthe samyagdaSTi jIve potAnA samAna dharmane karanAra jIvomAM je mArgAnusArI guNo hoya tenI prazaMsA karIne potAnA guNano pakSapAta vadhAravo joIe. jethI te jIvo paNa dharmamAM daDha yatnAvALA thAya ane potAne paNa guNa pratyenA pakSapAtano bhAva atizayita thAya. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 (vi) sthirIkaraNadarzanAcAra: koIka rIte koIka jIva dharmanI pravRttimAM sidAtA hoya tene ucita upAyathI dUra karIne teone dharmamAM sthira karavA joIe jethI potAne bhagavAnanA vacana pratyeno pakSapAtabhAva puSTa thAya. (vii) vAtsalyadarzanAcAra : vaLI samyagdarzananI zuddhi mATe potAnI jema samAna dharma karanAra jIvo para upakAra karIne vAtsalya karavuM joIe. jethI potAnA jIvanamAM dharma pratyenA pakSapAtano bhAva daDha thAya. (vi) prabhAvanAdarzanAcAra :. potAnI zakti anusAra dharmakathA dvArA bhagavAnanuM zAsana yogya jIvone kema prApta thAya ? tevo ucita yatna karavo joIe. jethI potAno bhagavAnanA zAsana pratyeno pakSapAtabhAva vizuddha-vizuddhatara bane. . A prakAranA ATha darzanAcAro che. jenA pAlanathI samyagdarzana pragaTa na thayuM hoya to pragaTa thAya ane pragaTa thayeluM hoya to te nirmaLa bane che. A prakAre darzanAcAra viSayaka zrotAnI buddhi anusAra ucita upadeza Apavo joIe. (3) cAritrAcAra:- cAritrAcAra ATha prakArano che. je pAMca samiti ane traNa gupti svarUpa che. AtmakalyANanA arthI jIvoe sarvazaktithI A ATha prakAranA AcArone pALIne saMsAranA uccheda mATe prayatna karavo joIe. e prakArano zrotAnI buddhi anusAra upadezake upadeza Apavo joIe jethI cAritrano yathArtha bodha thAya ane zrotA svazakti anusAra cAritrAcAra pALIne hita sAdhI zake. (4) tapAcAra - tapAcAra bAra prakArano che. bAhyatapanA cha bhedo che ane atyaMtaratapanA cha bhedo che. cAritranI vizeSa zuddhi arthe zAstramAM bAra prakArano tapa kahyo che. jeno upadeza upadezake zrotAnI buddhi anusAra batAvIne zrotAne svazakti anusAra te tapa karavAno utsAha thAya tema karavuM joIe. prastuta graMthamAM saMkSepathI tenAM bAra nAma batAvyAM che. (5) vIryAcAra - AtmAmAM pravRtti karavAne anukULa je vIryazakti che te viryazakti pUrvamAM varNana karAyela jJAnAdi cAra AcAromAM pUrepUrI phoravavAmAM Ave te vIryAcAranuM pAlana che. tethI je puruSamAM saMyoga anusAra je je AcAra pALavAnI zakti hoya te te AcArane pALavA mATe te puruSe pratijJA karavI joIe ane pratijJA karyA pachI pUrepUrI zakti anusAra te AcAronuM pAlana karavuM joIe. jethI potAnuM vidyamAna virya jJAnAcAra AdimAM pravartavAthI saphaLa bane. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 saMkSepathI e prApta thAya ke potAnI pAse vidyamAna vIryane sazAstra bhaNavA mATe, bhaNIne sthira karavA mATe ane sthira thayelA bodhane jIvanamAM utAravA mATe je kaMI zakti anusAra udyama karavAmAM Ave te varyAcAranuM pAlana che ane temAM je kaMI pramAda karavAmAM Ave te potAnA vidyamAna vIryane sanmArganA pravartanamAM gopavavA svarUpa che. TIkA - tathA "nirIdazavacapAtraneti" (sU) 70]. nirIheNaihikapAralaukikaphaleSu rAjyadevatvAdilakSaNeSu vyAvRttAbhilASeNa zakyasya jJAnAcArAdervihitamidamitibuddhyA pAlanA kAryA iti ca kathyata iti / tathA "kavi bhavapratipattiriti" (sU) 78] "azakye" jJAnAcArAdivizeSa eva kartumapAryamANe kuto'pi dhRtisaMhananakAlabalAdivaikalyAd, "bhAvapratipattiH" bhAvenAntaHkaraNena pratipattiranubandhaH, na punastatra pravRttirapi, akAlautsukyasya tattvata ArtadhyAnatvAditi / che tathA "pAnano pAyopaveza ti" [TU0 72] etasmin jJAnAdyAcAre pratipanne sati pAlanAya upAyasyAdhikaguNatulyaguNalokamadhyasaMvAsalakSaNasya nijaguNasthAnakocitakriyAparipAlanAnusmaraNasvabhAvasya copadezo dAtavya iti / ' tathA "phalaprarUpaNeti" [sU0 73] asyAcArasya samyakparipAlitasya sataH phalamihaiva tAvadupaplavahrAso bhAvaizvaryavRddhirjanapriyatvaM ca, paratra ca sugatijanmottamasthAnalAbhaH, paramparayA nirvANAvAptizceti yatkAryaM tasya prarUpaNA prajJApanA, vidheyeti / TIkA : tathA ..... viSeti pAMca AcArono upadeza ApyA pachI upadezake tatvanA arthI zrotAne kahevuM joIe ke 'nirIhazakya pAlanA karavI. (sU. 70) teno artha spaSTa kare che - Ihalaukika rAjyatvalakSaNa ane pAralaukika devatvAdi lakSaNa phalamAM nirIhatAthI=vyAvRtta abhilASAthI, zakya evA jJAnAcArAdinuM=potAnAthI pAlana thaI zake evA jJAnAcAra AdinuM 'A vihita che' e prakAranI buddhithI pAlana karavuM joIe, e pramANe upadezaka dvArA kahevAya che. ane azakyamAM bhAvapratipatti (sU. 71) teno artha spaSTa kare che - azakya evA jJAnAcArAdi vizeSamAM ja=potAnAthI karavA mATe azakya evA jJAnAcArAdi vizeSamAM ja=koIpaNa kAraNathI ghuti, saMghayaNa, kAla, balAdinA vaikalyanA kAraNe karavA mATe asAmarthyavALA jJAnAcArAdi vizeSamAM ja, Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 bhAvapratipatti=bhAvathI arthAt aMtaHkaraNathI pratipatti arthAt anubaMdha=rAga, paraMtu tyAM pravRtti paNa nahi. kema azakyamAM pravRtti na karavI ? tethI kahe che akAla autsukyanuM tattvathI ArtadhyAnapaNuM che. ane 'pAlanAnA upAyano upadeza' (sU. 72) teno artha spaSTa kare che - - ane 'phalaprarUpaNA' (sU. 73) teno artha spaSTa kare che - 165 A jJAnAdi AcAra svIkAra karAye chate pAlana mATe--te AcAronA pAlana mATe, adhikaguNa ane tulyaguNavALA lokamAM saMvAsarUpa upAyano ane potAnA guNasthAnakane ucita kriyAnA paripAlananA anusmaraNanA svabhAvano upadeza Apavo joIe. samyak paripAlita chatA A AcAranuM phala ahIM ja=A bhavamAM ja, upaplavano hrAsa=cittamAM kaSAyonA upadravono nAza, bhAvaaizvaryanI vRddhi=saMtoSAdi guNonI vRddhi ane janapriyapaNuM che. ane paralokamAM sugatimAM janma ane uttama sthAnano lAbha che. ane paraMparAthI nirvANanI prApti che. e prakAranuM je kArya=samyak AcAranuM phaLa, tenI prarUpaNA=prajJApanA, karavI joIeupadezake prajJApanA karavI joIe. bhAvArtha : yogya zrotA tattvanA artho thAya tyAra pachI jIvanamAM ucita dharmanI pravRtti kare tadarthe pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM tema upadezaka pAMca AcAronuM svarUpa batAve. te batAvyA pachI upadezaka temane zuM kahe ? te batAvatAM kahe che. yogya zrotAne tenI bhUmikA anusAra pAMca AcArono bodha thayA pachI upadezake kahevuM joIe ke pUrvamAM varNana karAyelA pAMca AcAronuM nirIhatApUrvaka zakya pAlana karavuM joIe arthAt A pAMca AcAranA pAlanathI AlokanA vaibhavanI icchA karavI joIe nahi paraMtu A AcAronA pAlanathI huM ratnatrayInI vRddhine karuM jethI zIghra saMsArano aMta thAya te prakAranA sadAzayapUrvaka potAnI je zakti hoya te zakti anusAra jJAnAcArAdinuM pAlana karavuM joIe. vaLI, kahevuM joIe ke je jJAnAcArAdi pALavAnI potAnAmAM zakti nathI temAM bhAvathI pratibaMdha dhA2Na ka2vo joIe. paraMtu zaktino vicAra karyA vagara temAM pravRtti karavI joIe nahi. Azaya e che ke potAnI bhUmikA anusAra zAstra-adhyayana, saMyamanI kriyA kaI rIte prastuta kriyA vItarAgatAnuM kAraNa bane te prakAranA dRDha praNidhAnathI karavAmAM Ave to te AcAro dvArA uttara-uttaranA guNasthAnakanI prApti avazya thAya che. paraMtu potAnI zaktithI uparanI bhUmikAnA te AcAromAM yatna karavAmAM Ave to te AcAronA pAlanathI guNavRddhi thAya nahi mAtra bAhyakriyA thAya ane te AcArone anukULa potAnI zakti nahi hovA chatAM te AcAro pALavA mATenI je icchA thAya che te akAla Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 autsukyarUpa hovAthI ArtadhyAnarUpa che mATe buddhimAna puruSe potAnI bhUmikAne anurUpa ucita AcAramAM udyama karavo joIe. 136 jo sarvaviratine pAlanane anUkuLa vIryano saMcaya thayo hoya nahi ane sarvavati pAlana karavA mATe tatpara thayelA jIvo kadAca dRDha mana karIne sarvaviratinA bAhya AcAro pALe topaNa te AcArothI guNasthAnakanI vRddhi karI zake nahi ane te ja mahAtmA potAnA cittanI bhUmikAne anurUpa dezaviratinA ucita AcAramAM guNavRddhine anukULa upayukta thaIne udyama kare to potAnI bhUmikAne anurUpa te AcAro hovAthI uttara-uttaranA guNanI vRddhine prApta karI zake che. tethI upadezake zrotAne kahevuM joIe ke potAnI bhUmikA anusAra ucita paMcAcAranA pAlanamAM udyama ka2vo joIe ane jyAM potAnI zakti nathI tyAM bhAvathI te AcAra pratye rAgane dhA2Na ka2vo joIe. ane vicAravuM joIe ke huM mArI bhUmikAnA AcArone sevIne saMcita vIryavALo thAuM jethI uparanI bhUmikAnA AcArone pALIne vizeSa-vizeSa prakAranA guNasthAnakanI vRddhi karuM ane te prakAre na ka2vAmAM Ave ane zaktinI u52nI bhUmikAnA AcArono svIkA2 ka2vAmAM Ave to te AcAronA pAlanathI te prakAranuM citta niSpanna thatuM na hovAthI te kriyA vyartha thavAthI ArtadhyAnarUpa bane che. vaLI, yogya zrotAne upadezake upadeza Apavo joIe ke potAnAmAM je AcAronI zakti che te AcArone grahaNa karyA pachI tenA pAlana arthe potAnAthI adhika guNavALA ane potAne tulya guNavALA loko sAthe vasavuM joIe. jethI teonA sahavAsathI potAnA AcArone pALavAmAM apramAdabhAva thAya ane jo hInaguNavALA sAthe vasavAmAM Ave to teonA sahavAsathI pote svIkArelA potAnI zakti anusAranA AcAro pALavAmAM pramAdabhAva thavAthI potAnA sIryano nAza thAya che. vaLI, potAnA guNasthAnakane ucita evI kriyAnA pAlananA anusmaraNano svabhAva dhAraNa karavo joIe. arthAt pote potAnI bhUmikA anusAra je guNasthAnaka svIkAryuM che te guNasthAnakane ucita kaMI. kriyAo che ane te kriyAone zAstravidhi anusAra pAlananA anusmaraNano svabhAva dhA2Na ka2vo joIe. jethI svIkArAyelA guNasthAnakanA AcAranA pAlana dvArA uttara-uttaranA guNasthAnakanI zIghra prApti thAya jethI A saMsArano zIghra aMta thAya. A prakAre yogya zrotAne upadezake upadeza Apavo joIe. vaLI, yogya zrotAne svIkArAyelA AcAronA pAlanamAM dRDha utsAha thAya tadarthe phalanI prarUpaNA karavI joIe arthAt kahevuM joIe ke svabhUmikAnusAra svIkArAyelA A pAMca AcAronuM samyak rIte pAlana ka2vAmAM Ave to tenuM ahIM ja phaLa maLe che. 1. upadravono nAza H te AcAronA sevanathI upadravono nAza thAya che; kema ke svabhUmikAnusAra sevAyelA jJAnAcArAdinA pAlanathI zAstravacanamAM sthiramati thAya che. sUkSmabodha thAya che. ane darzanAcAranA pAlanathI bhagavAnanA vacanamAM dRDha zraddhA thavAthI citta yogamArgamAM pravRtti mATe utsAhita thAya che. tethI cittamAM te prakAranA Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / bloka-19 rAgAdi kAluSyanI hInatA thAya che. vaLI svabhUmikAnusAra cAritrAcAranA pAlanathI citta nispRha-nispRhatara bane che. tethI cittamAM upadravanA nAzarUpa ahIM ja phaLa maLe che. 2. bhAvaaizvaryanI vRddhi - bhAvaaizvaryanI vRddhi thAya cheaupara-uparanA guNasthAnakamAM javA mATe anukULa ghuti, bala, sattva Adi bhAvonI vRddhi thAya che. 3. lokapriyatA :- vivekapUrvakanA uttama AcAronA pAlanane kAraNe te mahAtmA lokamAM priya bane che. arthAt lokone dekhAya che ke A mahAtmA dharma sevIne kevI uttama prakRtivALA banyA che. A rIte samyapha AcAronuM pAlana traNa prakAranA phaLane Ape che. vaLI, paralokamAM suMdara gatimAM janma thAya che ane tyAM paNa uttama sthAnanI prApti thAya che. jema sArA * AcAro pALIne te mahAtmA devagatimAM jAya ane devagatimAM paNa mahardhika deva ke indrAdi padavIne prApta kare che. vaLI, paraMparAe A AcAronA sevanathI nirvANanI prApti thAya che. suMdara AcArothI prApta thatA yathArtha svarUpavALA A prakAranA phalane batAvavAthI te zrotAnuM AcArapAlana mATenuM sarvIrya vizeSa prakAre ullasita thAya che. TIkAH- atreva vizeSamada-"ddhivarSanamiti" [jU0 74] - devAnAmRddhervibhUtirUpAdilakSaNAyA varNanaM prakAzanam, yathA-tatrottamA rUpasampat, satsthitiprabhAvasukhadyutilezyAyogaH, vizuddhendriyAvadhitvam, prakRSTAni bhogasAdhanAni, divyo vimAnanivaha ityAdi vakSyamANameva / tathA "sunnI manojhiriti" sU71] devasthAnAccyutAvapi viziSTe deze, viziSTe kAle, niSkalaGke'nvaye udagre sadAcAreNAkhyAyikApuruSayukte'nekamanorathApUrakamatyantaniravadyaM janmetyAdivakSyamANalakSaNaiva (uktiH) / / tathA "kalyANaparamparA''khyAnamiti" [sU0 76] tataH sukulAgamanAduttaraM kalyANaparamparAyAstatra sundaraM rUpam, Alayo lakSaNAnAM rahitamAmayenetyAdirUpAyA atraiva dharmaphalAdhyAye vakSyamANAyA AkhyAnaM nivedanaM kAryamiti / tathA "satAvAra reMti" sU) 77] asadAcAraH sadAcAravilakSaNo hiMsAnRtAdirdazavidhaH pApahetubhedarUpaH / ythoktm"hiMsAvRtAlaya: puSya, tattvAzraddhAnameva ca | dhAzva vatvara, ti pAsya hetad: In" [zAstravArtA samu. va. 4] Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 tasya gardA'sadAcAragardA, yathA"na mithyAtvasamaH zatrurna mithyAtvasamaM viSam / na mithyAtvasamo rogo, na mithyAtvasamaM tamaH / / 1 / / dviSadviSatamorogairduHkhamekatra dIyate / mithyAtvena durantena, jantorjanmani janmani / / 2 / / varaM jvAlA''kule kSipto, dehinAtmA hutAzane / na tu mithyAtvasaMyuktaM, jIvitavyaM kadAcana / / 3 / / " iti tattvAzraddhAnagardA, evaM hiMsAdiSvapi garhAyojanA kAryA / tathA "tatsvarUpakathanamiti" [sU0 78] tasyA'sadAcArasya hiMsAdeH svarUpakathanam, yathA-"pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA" / [tattvArthaM sU. 7 / 8] "asadabhidhAnaM mRSA" / "adattAdAnaM steyam" / "maithunamabrahma" / "mUrchA parigrahaH" [tattvArtha sUtra 7 / 10-12] ityAdi / tathA "svayaM parihAra iti" [sU0 79] svayamAcArakathakena parihAro'sadAcArasya saMpAdanIyaH, yataH svayamasadAcAramapariharato dharmakathanaM naTavairAgyakathanamivAnAdeyameva syAnna tu sAdhyasiddhikaramiti / tathA "RjubhAvA''sevanamiti" [sU0 80] RjubhAvasya kauTilyatyAgarUpasyAsevanamanuSThAnaM dezakenaiva kAryam / evaM hi tasminnavipratAraNakAriNi saMbhAvite: sati ziSyastadupadezAnna kuto'pi dUravartI syAditi / tathA "apAyahetutvadezaneti" [sU0 81] apAyAnAmanarthAnAm ihalokaparalokagocarANAM hetutvaM prastAvAdasadAcArasya yo hetubhAvastasya dezanA vidheyA. yathA "yanna prayAnti puruSAH, svargaM yacca prayAnti vinipAtam / tatra nimittamanAryaH, pramAda iti nizcitamidaM meM" / / 3 / / pramAdazcAsadAcAra iti / TImArtha : atraiva ..... sadAcAra iti / AmAM 04-pUrvamA dhuM yogya zrota pAsathI isanI pr35|| 12vI nasate phalanA viSayamAM ja, vizeSane kahe che - Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 169 'devanI RddhinuM varNana' - (sU. 74) tenA tAtparyane spaSTa kare che - devonI vibhUti rUpAdirUpa RddhinuM varNana-prakAzana je pramANe tyAM devabhavamAM, uttama rUpasaMpatti maLe che. sasthiti, prabhAva, sukha, ghuti, vezyAno yoga thAya che-devabhavamAM dIrghakALanI suMdara sthiti che, jIvano ghaNo prabhAva che, tyAM ghaNA prakAranAM sukho che, uttama kAMti che, uttama lezyAno yoga che. vizuddha indriya ane avadhipaNuM che=manuSyanI Indriya karatAM ati paTu indriya che. ane avadhijJAnano yoga che. prakRSTa bhogasAdhano che. divya vimAnano samUha che. ItyAdi vakSyamANa ja=AgaLamAM kahevAze e ja, devonI Rddhi che. * ane "sukulanA AgamananI ukti. (sU. 7pa) teno artha spaSTa kare che - - devasthAnathI cuta thayA chatAM paNa=dharma sevIne tevA uttama devasthAnane pAmyA pachI tyAMthI cuta thayA pachI paNa, ; viziSTa evA dezamAM, viziSTa evA kALamAM, sadAcArathI AkhyAyikAvALA puruSathI yukta evA udagra ucca, niSkalaMka 'avayamAM kuLamAM, aneka manoratho ApUraka atyaMta nirava evo janma ityAdi vakSyamANa lakSaNavALI ja sukulamAM AgamananI ukti-upadezake karavI joIe. ane kalyANanI paraMparAnuM AkhyAna kare. (sU. 76) teno artha spaSTa kare che - "te sukulanA AgamanathI uttara=dharma sevIne devabhavamAMthI cyavIne sukulamAM Agamana thAya tenAthI uttara, tyAM sukulamAM, suMdara rUpa, lakSaNonuM Alaya =lakSaNonA sthAna evo deha, rogathI rahita ItyAdirUpa ahIM ja A graMthamAM, dharmaphala nAmanA adhyAyamAM kahevAnArA svarUpavALI kalyANanI paraMparAnuM AkhyAna nivedana, karavuM joIe. ane "asadAcAranI gaha karavI joIe." (sU. 77) teno artha spaSTa kare che - sadAcArathI vilakSaNa hiMsAvRtAdi daza prakArano pApanA hetabhedarUpa asadAcAra che. temAM "thothI sAkSI Ape che - "hiMsA, amRta Adi pAMca ane tattvanuM azraddhAna ja ane krodhAdi cAra e pApanA hetuo che." (zAstravArtA samu. kA. 4). tenI gartA=pApanA hetuonI gaha, asadAcAranI gaha che. ane te gaha 'AthathI spaSTa kare che - "mithyAtva samAna satra nathI, mithyAtva samAna viSa nathI, mithyAya samAna roga nathI, mithyAtva samAna aMdhakAra nathI." (1) "zatru, viSa, aMdhakAra ane roga vaDe ekatra=eka janmamAM, duHkha apAya che duranta evA mithyAtva vaDe-gADha evA mithyAtva vaDe, jIvane janmojanmamAMsghaNA janmomAM, duHkha apAya che." (2) Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170. dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 vAlAothI Akula evA agnimAM manuSya vaDe AtmA-pote, pheMkAyelo sAro paraMtu mithyAtvathI yukta jIvitavya kyAreya paNa sAruM nathI.' (3) rUti =e pramANe, tatvanA azraddhAnanI gaha, e rIte hiMsAdimAM paNa gahanI yojanA karavI joIe. ane tenA svarUpanuM kathana." (sU. 78) teno artha spaSTa kare che - tenA=asadAcArarUpa hiMsAdinA, svarUpanuM kathana. je pramANe "pramattayogathI prANavyaparopaNa hiMsA che." (tatvArtha sU. 7/8) asaluM abhimAna mRSA che', 'adattanuM grahaNa sneya che', "maithananuM sevana abrA che', mUccha parigraha che.' (tasvArtha sUtra - 7/10-12) ityAdinuM kathana kare. ane "svayaM parihAra kare.' (sU. 79) teno artha spaSTa kare che - AcArakathaka evA upadezake svayaM asadAcArano parivAra saMpAdana karavo joIe. je kAraNathI svayaM asadAcArane nahi parihAra karatA evA upadezakanuM dharmakathana naTanA vairAgyanA kathananI jema anAdaya ja thAya, paraMtu sAdhyanI siddhine karanAruM thAya nahi. ane RjubhAvathI Asevana. (sU. 80) teno artha spaSTa kare che - kauTilyanA tyAgarUpa RjubhAvanuM Asevana-anuSThAna, dezake jasupadezake ja, karavuM joIe. A pramANe hote chate=RjubhAvathI upadezaka anuSThAna seve e rIte hote chate, avipratAraNakArI evI tenI-upadezakanI saMbhAvanA thaye chate ziSya tenA upadezathI koI rIte paNa dUra thAya nahi. ane "apAyanA hetutvanI dezanA. (sU. 81). teno artha spaSTa kare che - Ihaloka-paraloka viSayaka apAyonuM anarthonuM hetupaNuM prastAvathI asadAcArano je hetubhAva tenI dezanA karavI joIe. je pramANe - puruSo svargamAM je jatA nathI ane je vinipAtane pAme che tyAM anArya evo pramAda nimitta che. e pramANe mArA vaDe nizcita che." ane pramAda asadAcAra che. bhAvArtha - pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke upadezake zrotAne paMcAcAranA pAlananA uttama phaLanuM varNana karavuM joIe jethI yogya jIvone paMcAcAranA pAlanamAM utsAha thAya. have paMcAcArapAlananA phaLanA viSayamAM ja vizeSa kahe che - yogya zrotA AgaLa devonI RddhinuM varNana karavuM joIe ane batAvavuM joIe ke devabhavamAM manuSya Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 karatAM ghaNI vizeSa prakAranI vibhUti che, rUpAdi che. te spaSTa karatAM kahe che - devabhavamAM uttama rUpanI saMpatti che ane dIrghakALa sudhI sthiti che. devabhavamAM manuSya jevuM caMcala AyuSya nathI. vaLI, devabhavano prabhAva cakravartI Adine paNa nathI tevo viziSTa koTino che. devabhavanAM sukho manuSyalokanAM sukho karatAM kalpanAtIta che, dehanI kAMti ghaNI zreSTha che. lazyAno yoga paNa ghaNo vizeSa che. vaLI, saMsArI jIvo bhoganA sukhano anubhava indriyothI kare che ane tenAthI ja bhogano AphlAda meLave che. tenA sAdhanabhUta indriya manuSyane maLela che tenA karatAM vizuddha indriyono yoga devabhavamAM che, tethI indriyajanya sukha paNa devone atizayavALuM hoya che ane indriyajanya jJAna paNa atizayavALuM hoya che. vaLI, devabhavamAM bhavakRta ja avadhijJAna che. tethI teonuM jJAna paNa manuSya karatAM ghaNI vizeSa koTinuM che. manuSyalokamAM je bhogasAdhano che tenA karatAM prakRSTa koTinAM bhogasAdhano devabhavamAM che. vaLI, divya evAM vimAnono samUha devabhavamAM che. e prakAre AgaLamAM devabhavanuM varNana karAze te prakAranA devabhavanI RddhinuM varNana upadezake zrotA AgaLa karavuM joIe. jethI zrotAne duSkara evA paNa paMcAcAranA pAlanamAM utsAha thAya ane vicAra Ave ke A paMcAcAranA pAlananuM mokSarUpa zreSTha phaLa to che paraMtu mokSa nahi maLe tyAM sudhI paNa AvI uttama saMpattivALA devabhavanI prApti dvArA jIvanA hitane karanAruM A paMcAcAranuM pAlana che tevo sthira nirNaya thAya ane temAM paNa devabhavanA vizeSa varNanane kAraNe zrotAne paMcAcAranA pAlanano vizeSa utsAha thAya che. vaLI, upadezake kahevuM joIe ke AvA uttama evA devabhavanI prApti pachI paMcAcAranuM pAlana karanArA mahAtmA sukulamAM janme che. te sukula kevuM che tenuM upadezaka varNana kare. te A pramANe - te mahAtmA je dezamAM janme te deza paNa vizeSa prakArano hoya arthAt sAmAnya anya dezo karatAM jIvane sukhasAmagrInuM kAraNa bane tevo viziSTa deza hoya. evo viziSTa kALa hoya ke je kALamAM bhogasukho ghaNA maLe. vaLI temAM paNa uttama kulamAM janme je kuLa sadAcArane sevanArA evA puruSathI pravRtta hoya. jema RSabhadevanuM ikvAkukuLa uttama evA tIrthakarathI pravRtta hatuM tethI tevA uttama kuLamAM janma lenArA jIvo suMdara dharmanI ArAdhanA karI zake. vaLI tevA kuLamAM suMdara bhogo meLave che ane sukhe - sukhe Atmahita sAdhI zake che. uttama kuLamAM aneka manorathane pUranAra atyaMta niravadya janma prApta thAya che. AvA sukulane prApta karyA pachI te mahAtmAne kalyANanI paraMparAnI prApti thAya che. kayA prakAranI kalyANanI paraMparAnI prApti thAya che ? te spaSTa karatAM kahe che - suMdararUpa maLe che, te mahAtmAno deha sarva lakSaNanuM sthAna hoya che, rogAdithI rahita hoya che, ityAdi sarva prakAranI kalyANanI paraMparAnuM kAraNa bane che. A prakArano upadeza ApavAthI dharma kaI rIte jIvane Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 uttama phaLanI paraMparA dvArA hitanuM kAraNa bane che ? tevI vizeSa buddhi utpanna thavAthI dharmanA pAlana mATeno utsAha atizayita thAya che. A rIte, utsAhita thaIne dharmamAM pravRtti karatA evA zrotAnI dharmapravRtti dRDha karavA arthe upadezaka asadAcAranI garha kare che; kema ke jIvo sAmAnyathI asadAcArane sevavAnI prakRtivALA che. tethI anAdithI bhavaparaMparAne prApta karI rahyA che. mATe asadAcAra suabhyasta che. tethI utsAhathI paMcAcAranA pAlana mATe udyama karanArA jIvo paNa nimittane pAmIne asadAcAranuM sevana kare che. tenI nivRtti mATe upadezake asadAcAronI zrotA AgaLa garha karavI joIe. te sarva asadAcAra zuM che ? te saMkSepathI batAvatAM kahe che - hiMsAdi pAMca avrato asadAcAra che. jinavacanAnusAra je tattva che tenA azraddhAnarUpa mithyAtva asadAcAra che. krodha-mAna-mAyA-lobha e rUpa cAra kaSAyo asadAcAra che; kema ke pApanA hetu che. ane tenI gA~ kaI rIte kare ? te batAvatAM prathama mithyAtvanI garhA kare che - jinavacanamAM azraddhAnarUpa mithyAtva jevo koI zatru nathI; kema ke bhagavAnanuM vacana jIvane ucita pravRtti karAvIne kalyANanI paraMparAnuM eka kAraNa che. Ama chatAM, je jIvone te jinavacana pratye atyaMta pakSapAta nathI tethI jinavacananA paramArthane jANavA yatna karatA nathI athavA koI 2Ite jANavA yatna kare. topaNa yathAtathA jANe che, yathAtathA jinavacanane seve che ane huM jinavacanane jANuM chuM ane sevuM chuM tevI buddhi dhAraNa kare che; paraMtu paramArthathI jinavacanathI viruddha pravRtti kare che te mithyAtvarUpa che. A mithyAtva jevo zatru AtmA mATe anya koI nathI; kema ke te sarva vinAzanuM kAraNa che. mithyAtva jevuM koI viSa nathI, mithyAtva jevo koI roga nathI ane mithyAtva jevo koI aMdhakAra nathI; kema ke zatruthI ekabhavamAM duHkha maLe che, viSa khAvAthI eka bhavamAM mRtyu thAya che, ajJAnathI koI viparIta pravRtti thavAthI eka bhavamAM du:kha maLe che ane rogathI je kaMI pIDA thAya che te eka bhavamAM thAya che. jyAre jinavacanathI viparIta rucirUpa mithyAtva jIvane mATe kharAba aMtavALuM hovAthI ghaNA bhavo sudhI durgationI paraMparA dvArA vinAzanuM kAraNa bane che. tethI sarva udyamathI mithyAtvane dUra karavA mATe jIve prayatna karavo joIe. vaLI, mithyAtvanI atyaMta niMdanIyatA batAvavA mATe kahe che ke jvAlAyukta agnimAM koIka vaDe pheMkAyela dehavALo potAno AtmA sAro che paraMtu mithyAtvathI yukta jIvana kyAreya sAruM nathI; kema ke jvAlAvALA agnimAM nAkhavAthI AtmAne eka bhavamAM baLIne bhasma thavArUpa anartha prApta thAya che. jyAre mithyAtvayukta jIvana to janmojanma ghaNA anarthonI paraMparAne prApta karAve che. A rIte bhagavAnanA vacanathI viparIta rucirUpa mithyAtvanI zrotA AgaLa gaha ka2vAthI zrotAne mithyAtvane dUra karavA mATeno utsAha thAya che ane te rIte hiMsAdinA anarthonI garhA upadezake ka2vI joIe. jethI te zrotA mithyAtvanA nivartana mATe, hiMsAdi pAponA nivartana mATe ane kraudhAdi kaSAyonA nivartana mATe samyak udyama karIne asadAcArathI dUra rahe. jethI svabhUmikA anusAra paMcAcAranuM samyak pAlana karIne hita sAdhI zake. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 173 vaLI, hiMsAdi pApo zuM che ? tenuM svarUpa zrotAnI buddhi anusAra upadezake ka2vuM joIe. jethI hiMsAdinA svarUpane jANIne te pApothI zrotA nivartana pAme, jenuM svarUpa prastutamAM graMthakArazrI saMkSepathI batAve -- jema pramatta yogathI prANa vyaparopaNa hiMsA che. tethI e phalita thAya ke je zrotA potAnI bhUmikA anusAra dezavirati ke paMcAcAranA AcAro pALe che ane zaktine gopavyA vagara sarvazaktithI udyama che tevA jIvo hiMsAnA pApanA nivartanavALA che. jo ke saMpUrNa pApanI viruti sarvavatimAM saMbhave che topaNa svabhUmikA anusAra apramAdabhAvathI paMcAcAranA pAlanamAM udyama karanArA zrAvako paNa hiMsAnA pApane prApta karatA nathI. paraMtu sarvavirati mATe zaktino saMcaya kare che. tethI zakti saMcaya thavAthI saMpUrNa ahiMsA pALavA mATe samartha bane che. A prakA2no upadeza ApavAthI vivekI zrotAne apramAdabhAvathI paMcAcAranA pAlanamAM utsAha thAya che. vaLI, je rIte vastu hoya tenAthI viparIta ajJAnatAthI, vicAryA vagara, sahasA ke kaSAyanA vazathI kathana ka2vAmAM Ave te mRSAvacana che. tethI pApanA tyAganA arthIe ucita nirNaya karIne je hitakArI vacana hoya, yathArtha vacana hoya tevuM ja kathana karavuM joIe, anyathA mRSAvAdanI prApti thAya. koIe vastu ApelI na hoya ane grahaNa karavAmAM Ave to steya doSa che. tethI pArakI vastune tenA mAlikane pUchyA vagara grahaNa karavAthI corInuM pApa lAge che. abrahmanuM sevana maithuna che. bAhyapadArthonI mUrchA parigraha che. tethI parigrahanA pApanI viratinA arthIe sarvatra mUrchAnA parihAra mATe udyama ka2vo joIe. vaLI, upadezake svayaM asadAcArano parihAra karavo joIe arthAt je prakArano upadeza, upadezaka zrotAne Ape che te prakAre hiMsAdi pApo, mithyAtvarUpa pApa ane krodhAdi kaSAyarUpa pApano parihAra karavo joIe. jo te pApano parihAra upadezaka na kare ane prasaMge upadezaka te prakAranAM pApo sevatA hoya to upadezakanuM kathana naTanA vairAgya jevuM zrotAne anAdeya bane. tethI upadeza zrotAne samyak pariNamana pAme nahi. vaLI, upadezaka je upadeza Ape che te AcAronuM RjubhAvathI upadezake sevana karavuM joIe. paraMtu zrotAne dekhADavA pUratuM tenI sanmukha sevana karavuM joIe nahi. upadezaka RjubhAvathI te dharma sevatA hoya ane ucita upadeza ApatA hoya to zrotAne khAtarI thAya ke A upadezaka je pote mAne che tevo ja upadeza Ape che. tethI mane ThaganArA nathI. paraMtu mArA hitane anusAra ucita upadeza ApanArA che. tethI tevA zrotA te upadezakane samyak parataMtra thaIne hita sAdhI zake che. vaLI, upadezake upadeza Apavo joIe ke kalyANanA arthI paNa jIvo dharma sevavA chatAM pramAda kare che tenA kAraNe ja sadAcAranA phaLane pAmatA nathI. tethI sadAcAranI pravRttine niSphaLa karanAra ane anarthonI Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 prApti karAvanAra pramAda che. A prakArano upadeza ApavAthI kalyANanA arthe pravRtta thayela yogya zrotA svazakti anusAra paMcAcAranA pAlana mATe tatpara thayA pachI apramAdabhAvathI paMcAcAranA pAlana mATe udhata. thAya che.. TIs: apAyAneva vyaktIkurvannAha - "nArakaduHkhopavarNanamiti" [sU. 82] narake bhavA nArakAsteSAmupalakSaNatvAttiryagAdInAM ca duHkhAnyazarmANi teSAmupavarNanaM vidheyam, yathA"tIkSNairasibhirdIptaiH kuntairviSamaiH parazvadhaizcakraiH / parazutrizUlatomaramudgaravAsI musaNDhIbhiH / / 1 / / saMbhinnatAlazirasazchinnabhujAzchinnakarNanAsoSThAH / bhinnahRdayodarAntrA, bhinnAkSipuTAH suduHkhaartaaH||2|| nipatanta utpatanto, viceSTamAnA mahItale dInAH / nekSante trAtAraM, nairayikAH karmapaTalAndhAH / / 3 / / kSuttRhimAnyuSNabhayAditAnAM, parAbhiyogavyasanAturANAm / aho tirazcAmatiduHkhitAnAM, sukhAnuSaGgaH kila vArttametat / / 4 / / mAnuSyake'pi dAridryarogadaurbhAgyazokamukhyAni / jAtikulA'vayavAdinyUnatvaM cAznute prANI / / 5 / / deveSu cyavanaviyogaduHkhiteSu, krodheAmadamadanAtitApiteSu / AryAnastadiha vicArya saMgirantAM, yatsaukhyaM kimapi nivedanIyamasti" / / 6 / / iti / tathA "duSkulajanmaprazastiriti" [sU0 83] duSkuleSu zakayavanazabarabarbarAdisaMbandhiSu yajjanma asadAcArANAM prANinAM prAdurbhAvastasya prazastiH prajJApanA kAryA / tatra cotpannAnAM kimityAha - "duHkhaparamparAnivedanamiti" [sU0 84] duHkhAnAM zArIramAnasAzarmalakSaNAnAM yA paramparA pravAhastasyA nivedanaM-prarUpaNaM yathA-asadAcArapAravazyAjjIvA duSkuleSUtpadyante / tatra cAsundaravarNarasagandhasparzazarIrabhAjAM teSAM duHkhanirAkaraNanibandhanasya dharmasya svapne'pyanupalambhAddhiMsA'nRtasteyAzuddhakarmapravaNAnAM narakAdiphalaH pApakarmopacaya eva saMpadyate, tadabhibhUtAnAm iha paratra Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 175 cA'vyavacchinnAnubandhA duHkhaparamparA prasUyate / yducyte"pareva sa nIvo, vivA: saMsAramuti | dravyakSetrAddhAbhAvabhinnamAvarttate bahuzaH / / 1 / / " TIkArya - sapIyAneva .... vaiduzaH II apAyone ja vyakta karatAM kahe che - . "tArakanAM duHkhonuM upavarNana." (sU. 82) - teno artha spaSTa kare che - narakamAM thanArA jIvo nAraka kahevAya. teonA=nArakonA ane upalakSaNapaNuM hovAthI tiryaMcAdinAM duHkhonuM upavarNana karavuM joIe. je pramANe - : - tINa talavArothI, dIpta bhAlAothI, viSama kuhADAothI, viSama cakrothI, parazu, trizula, tomara, mugara, pharasI, musaMDhIthI saMbhinna tAlu-ziravALA, chinna bhujAvALA, chinna karNa, nAsikA, oSThavALA, bhedAyelA hadaya-udaraAMtaraDAvALA, bhinna alipuTavALA, atyaMta du:khathI pIDA pAmatA, mahItalamAM paDatA ane UchaLatA vicaNa karatA evA dIna, karmapaTalathI aMdha thayelA evA nArakIo rakSaNa karanArAone jotA nathI." (zloka - 1-2-3) "sudhA, tRSA, ThaMDI, garamI, bhayathI pIDA pAmelA, paranA parAbhavanA vyasanavALA, atiduHkhita evA tiryaMcone aho ! sukhano anuyaMgasukhano saMga, e kharekhara vArtA che kahevA pUratuM che." (4) "prANI manuSyapaNAmAM paNa dAridra, roga, daurbhAgya, zoka vagere ane jAti, kula, avayavAdithI jUnapaNAne prApta kare che." (5) avana-viyoganA duHkhavALA, krodha-irSA-mada-madana=kAmanA atitApavALA evA devomAM zuM sukha che?) " =te kAraNathI=pUrvamAM cAra gatinI duHkhita avasthA batAvI te kAraNathI, he Aryo ! vicArIne amane kaho. ahIM=saMsAramAM, je nivedanIya evuM kaMIpaNa sukha che ?=gaNanA karI zakAya evuM kaMIpaNa sukha nathI. (6) 'rUti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. ane "duSkula janmanI prazasti." (sU. 83) teno artha spaSTa kare che - zaka, yavana, zabara, barbarAdi saMbaMdhavALA duSkulomAM asadAcAravALA prANIono je janma=prAdurbhAva, tenI prazasti=prajJApanA, karavI joIe. ane tyAM=halakAM kuLomAM, utpanna thayelA jIvone zuM che ? e kahe che - duHkhanI paraMparAnuM nivedana." (sU. 84) teno artha spaSTa kare che - zArIrika, mAnasika, azarmalakSaNa du:khonI je paraMparA=pravAha, tenuM nivedana=prarUpaNa, upadezake karavuM joIe. je Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 pramANe - asadAcAranA paravazapaNAthI jIvo kharAba kuLomAM utpanna thAya che. ane tyAM asuMdara varNa, asuMdara rasa, asuMdara gaMdha, asuMdara sparzanA zarIravALA teone duHkhanA nirAkaraNanA kAraNa evA dharmanuM svapnamAM paNa anupalakSma hovAthI=prApti nahi hovAthI, hiMsA, jUTha, corI, azuddha karma karavAmAM tatpara evA teone narakAdi phalavALAM pApakarmano upacaya=jaththo, ja prApta thAya che. tenAthI te pApakarmothI, abhibhUta thayelA evA teone ahIM ane parabhavamAM avyavacchinna anubaMdhavALI duHkhanI paraMparA utpanna thAya che. je kAraNathI kahevAya che - "karmathI ja vivaza te jIva saMsAracakrane prApta kare che. aneka vakhata dravya, kSetra, kALa, bhAvathI bhinna evA saMsAracakrane Avartana kare che." bhAvArtha :| upadezaka yogya jIvone pramAda asadAcAra che ema upadeza ApyA pachI pramAdathI levAyelA asadAcArathI prApta thatA anarthone vyakta kare che. je sAMbhaLIne tenA anarthothI bhaya pAmIne paNa te zrotA svIkArAyelA jJAnAcArAdi paMcAcAranA pAlanamAM apramAdabhAvathI udyama karIne hita sAdhI zake. te asadAcAronA anartho batAvatAM prathama nArakInA jIvo narakamAM kaI rIte duHkho pAme che ? tenuM varNana traNa zlokamAM karela che. te pramANe vicAravAthI nArakInI viDaMbanA "ca sAme spaSTa thavAthI bhAvimAM tevA anartho potAne na maLe te prakAranI zrotAmAM jAgRti Ave che. vaLI, asadAcAra sevIne jIvo jema narakamAM jAya che tema tyAMthI nIkaLIne tiryayAdi bhavone pAme che; tyAM paNa teone koI sukha nathI, aneka prakAranI viDaMbanA che te zloka-4mAM batAvela che. vaLI, asadAcAra sevIne naraka-tiryaMcanA anarthone prApta karyA pachI tevA jIvo koIka rIte manuSyabhavamAM Ave to kevI kharAba sthitine pAme che ? tenuM varNana zloka-pamAM karela che. asadAcAranA sevanathI prApta thayelo manuSyabhava paNa viDaMbanA svarUpa che. vaLI, jeo asadAcAra sevIne manuSyabhavane pAme che, tyAM koIka kaSTa veThIne kadAca devabhava pAme topaNa asadAcAra sevanArA jIvone devabhavamAM paNa kaMI sukha nathI te zloka-1nA pUrvArdhathI batAvela che. ane te che zlokonA sArane batAvatAM zloka-kunA uttarArdhamAM kahe che ke he vicAraka jIvo ! ahIM saMsAramAM asadAcAra sevanArA jIvone cAreya gatimAM kyAMya sukha nathI mATe sukhanA arthI jIve sarva udyamathI svIkArAyelAM vratomAM apramAdabhAva karavo joIe. vaLI, asadAcAranA sevananA phaLarUpe manuSyabhavamAM Ave tyAre duSkulamAM janme che, jenA kAraNe ghaNAM pApo karIne durgatimAM jAya che tema upadezaka batAve. tethI e phalita thAya ke koIka rIte ArAdhaka banela jIvo paNa pramAdane vaza svIkArAyelA jJAnAcArAdinA AcAromAM yathAtathA yatna kare ane bhagavAnanA vacananI AzAtanA Adi prApta thAya ane tenA phaLarUpe te jIvo, kharAba bhavone pAmIne saMsAracakramAM bhame che. mATe pramAda karyA vagara potAnI zakti anusAra vItarAgatAne anukULa ucita zaktino saMcaya thAya te prakAre sadAcArane sevavA udyama karavo joIe. vaLI, asadAcAra sevIne jIvo halakAM kuLomAM jAya che, tyAra pachI duHkhanI paraMparAnI prApti thAya che, Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-1 teno upadeza upadezake Apavo joIe arthAt kahevuM joIe ke svIkArAyelAM vratamAM pramAdane vaza doSo sevavAthI jIvo halakAM kuLomAM jAya che ane te bhavomAM aneka pApo karIne durgatinI paraMparA prApta kare che. mATe pramAda vagara zakti anusAra paMcAcAranA pAlanamAM udyama karavo joIe. karmothI abhibhUta thayelA jIvo duHkhanI paraMparA prApta kare che temAM sAkSIpATha Apyo teno artha e che ke karmathI vivaza thayelo jIva saMsAranA paribhramaNarUpa saMsAracakrane pAme che ane A saMsAracakranuM paribhramaNa jIva kevI rIte kare che tenI vicAraNA dravyathI kSetrathI kALathI ane bhAvathI thAya che te batAvavA mATe zlokanA uttarArdhamAM kahyuM ke jIva aneka vakhata dravya, kSetra, kAla, bhAvanA bhedathI bhedAyela evA saMsAracakramAM Avartana pAme che. * tethI e prApta thAya ke aneka vakhata pudgala dravyonA grahaNane AzrayIne Avartana kare che. arthAt jaMgatavartI sarva pudgalone dehAdi rUpe grahaNa kare che ane mUke che. vaLI te sarva pudgalanuM grahaNa eka vakhata nathI karato, aneka vakhata kare che. vaLI cauda rAjalokarUpa kSetra che. te sarvakSetrane sparzIne aneka vakhata jamyo che. tethI kSetranI sparzanAne AzrayIne paNa saMsAracakranuM Avartana aneka vakhata thayela che. vaLI, utsarpiNI-avasarpiNI kALanA je samayo che te dareka samayone kramasara sparzIne paNa bahu vakhata A kALacakra pasAra karyuM che. jema vartamAnamAM je samayamAM janma che tenA pachInA samayamAM ja te kSetramAM janma thAya to te samayanI gaNanA karAya, anya samayanI nahi. te pramANe kramasara utsarpiNI-avasarpiNI kALanA dareka samayane kramasara sparzIne A saMsAracakrane bahu vakhata pasAra karyuM ane saMsAravartI jIvo je mohanA bhAvo kare che te sarvabhAvo paNa karIne A saMsAracakrane bahu vakhata pasAra karyuM che. mATe jo karmane paravaza thaIne sadAcAra sevavAmAM pramAda karavAmAM Ave to pharI saMsAracakramAM aneka vakhata pharavAno prasaMga Avaze. mATe, prApta thayelA vivekanA baLathI asadAcAranA parihAranA udyamapUrvaka sadAcAramAM udyama karavo joIe. jethI kharAba bhavonI paraMparA prApta thAya nahi. TIkA - tathA "upAyato mohanindeti" [sU0 85] upAyata upAyenAnarthapradhAnAnAM mUDhapuruSalakSaNAnAM prapaJcanarUpeNa, mohasya-mUDhatAyA, nindA-anAdaraNIyatA vyApati, yathA"mamitra mitra, mitra STi dinasti | karma cArabhate duSTaM, tamAhurmUDhacetasam / / 1 / / arthavantyupapannAni, vAkyAni guNavanti ca / naiva mUDho vijAnAti, mumUrSuriva bhaiSajam / / 2 / / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 satrAta: pablitaH chuM, pUnayA(prAyA ?) prativRSyate | mUDhastu kRcchramAsAdya, zilevAmbhasi majjati / / 3 / / " athavopAyato mohaphalopadarzanadvAralakSaNAnmohanindA kAryeti"janmamRtyujarAvyAdhirogazokAdyupadrutA(ta?)m / vIkSamANA api bhavaM, nodvijantyapi mohataH (nodvijnte'timohtH?)||1|| dharmabIjaM paraM prApya, mAnuSyaM karmabhUmiSu / . na satkarmakRSAvasya, prayatante'lpamedhasaH / / 2 / / "areti" dharmavInasya "vaDizAmiSaagche, kusuve to ! saktAstyajanti sacceSTAM, dhigaho dAruNaM tamaH / / 3 / / iti / TIkArya : tathA ..... rUti | ane "upAyathI mohanI lidA" (sU. 85) teno artha spaSTa kare che - upAyathI anarthapradhAna evA mUDha puruSanAM lakSaNonA prapaMcanarUpa upAyathI, mohanI=mUDhatAnI, nidA=anAdaraNIyatAnuM khyApana kare. je pramANe - "amitrane mitra kare che, mitrano dveSa kare che. ane hiMsA kare che ane duSTa karmano AraMbha kare che tene mUDha cittavALA kahe che. (1) "jema maravAnI icchAvALo auSadhane jANato nathI tema arthavALA, upapatnatrayuktithI saMgata evA guNavALAM. vAkyone mUDha jANato nathI." (2) "kacchane=Apattine, prApta thayelo paMDita prajJA vaDe pratibodha pAme che. vaLI kacchane Apattine, pAmIne mUDha zilAnI jema pANImAM DUbe che." (3) athavA mohanA phalanA upadarzana lakSaNa upAyathI mohanI niMdA karavI joIe. kaI rIte mohanA phalanA upadarzanathI mohanI niMdA karavI joIe ? te batAve che - "janma, mRtyu, jarA, vyAdhi, roga, zoka AdithI upadrava pAmelA bhavane jotA paNa jIvo atimohathI udvega pAmatA nathI." (1) karmabhUmimAM pramukha evA dharmanA bIjarUpa manuSyapaNAne pAmIne alpabuddhivALA jIvo AnA dharmabIjanA, va5na mATe, satkarma rUpa khetImAM prayatna karatA nathI." (2) zlokamAM rahelA "hya'no artha "dharmavInarsa' che. "baDiza AmiSanI jema kAMTA upara lAgelA mAMsanA TukaDAmAM Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 179 Asakta evA mAchalAnI jema, dAruNa udayavALA tuccha kusukhamAM Asakta jIvo saceSTAno tyAga kare che. aho ! gharuNa aMdhakArane dhikkAra thAo ! tti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. bhAvArthaupadezaka zrotAne mUDhatAno tyAga karAvavA arthe upAyapUrvaka mohanI niMdA karavI joIe. kaI rIte niMdA karavI joIe ? te batAvatAM kahe che - mUDha puruSo anarthapradhAna hoya che ane teo kevA hoya che tenA svarUpanA varNanathI mUDhatArUpa mohanI niMdA karavI joIe. jethI te yogya zrotAmAM anAbhogathI paNa tevI mUDhatA prApta thAya nahi ane te mUDhapuruSanA lakSaNanuM varNana kaI rIte kare te traNa zlokothI batAve che. , je akalyANanAM kAraNa che te paramArthathI mitra nathI paraMtu AtmA mATe amitra che tevA jIvone mUDha jIva mitra kahe che; kema ke viSayomAM mUDha, tattvAtattvamAM mUDha jIvone hitAhitano vicAra hoto nathI paraMtu indriyonA asAra bhAvomAM mUDhatA hoya che. tethI potAnI indriyonA asAra bhAvone puSTa kare tevA akalyANamitrane teo mitra mAne che ane jeo potAnA kalyANanuM kAraNa che tevA dharmaparAyaNa mitra hitabuddhithI tene sanmArgamAM pravRtti karavAnI preraNA kare tyAre te kalyANamitra pratye dveSa kare che. ane saMsAranA AraMbha-samAraMbha karIne hiMsA kare che. ane dhanasaMcaya Adi ke anya koI prayojanathI kaSTakarma AraMbhe che tevA jIvone mUDhacittavALA kahevAya che. vaLI, bhagavAnanA vacananA upadezarUpa ke AptapuruSanA vacananA upadezarU5 arthavALAM ane yuktithI saMgata evAM vAkyane mUDha puruSa jANato nathI. jema mRtyuthI icchAvALo puruSa auSadhane jANato nathI tema AtmakalyANamAM upayogI ane jIvanI uttama paddhatine kahenArAM evAM upadezavacano yuktiyukta hoya, guNane karanArAM hoya topaNa jIvo te upadezano vicAra karatA nathI paraMtu AtmA haze ke nahi ? paraloka haze ke nahi ? ityAdi zaMkA karIne dharmathI vimukha rahenArA hoya che. vaLI, jeo paMDita che teo koI kRSNane prApta kare=kaSTane prApta kare, tyAre prajJAthI vicAre che ke A prakAranA viSaya saMyogo huM buddhimAna hovA chatAM mane kema prApta thayA ? vastutaH mArA ja bhUtakALanAM karAyelAM karmonuM A phaLa che. ema vicArIne tevA viSama saMyogomAM paNa cittamAM klezane prApta karyA vagara ucita pravRtti karIne potAnuM hita sAdhe che. vaLI, koI mUDha puruSa kaccha=saMkaTane, prApta kare tyAre saMklezane karIne potAno vinAza kare che. ane vicAre che ke AnAthI ke AnAthI mAruM ahita thAya che tema vicArIne bAhya nimitta pratye dveSa karIne pote klezane prApta che. jema zilA pANImAM DUbe che tema kliSTa bhAvothI mUDha puruSa potAno vinAza kare che. A prakArano upadeza ApavAthI yogya zrotAne mUDha bhAvo kaI rIte vinAzakArI che teno bodha thAya che. tethI potAnAmAM mUDhatA na Ave te mATe jAgRti Ave che ane vAraMvAra mUDhatAnA anarthano vicAra karIne amUDha bhAvone dhAraNa kare che. jethI tevA yogya zrotAne kalyANamitro pratye pakSapAta thAya. arthasabhara evAM Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 vAkyo pratye pakSapAta thAya ane bhUtakALanAM karmone kA2Ne viSama saMyoga Ave to prajJAthI te viSama saMyogone paNa kalyANanI paraMparAnuM kAraNa banAve che. upAyathI mohanI niMdAno pUrvamAM artha karyo ke mUDha puruSo kevA hoya tenA svarUpane batAvavApUrvaka mohanI niMdA ka2vI joIe jethI vivekI zrotA tevI mUDhatAne dhAraNa kare nahi ane hitamAM pravRtti kare. have mohanuM phaLa kevuM che ? te batAvavArUpa upAyathI mohanI niMdA karatAM kahe che saMsAra janma, mRtyu, jarA, roga, zoka Adi upadravavALo pratyakSa dekhAya che ane AvA saMsAranuM svarUpa jovA chatAM je jIvomAM moha varte che arthAt mUDhatA varte che teo saMsArathI udvega pAmatA nathI. A prakAranuM mohanuM phaLa che. vaLI, dharmanA bIjanA vapananA prabaLa kAraNa evA karmabhUmimAM prApta thayelA manuSyabhavavALA paNa je jIvo mUDha hoya che arthAt alpabuddhivALA hoya che teo satkarmarUpI khetImAM yatna karatA nathI, paraMtu bhogavilAsa karIne manuSyajanmane niSphaLa kare che te temanAmAM vartatA mohanuM phaLa che. vaLI, jema mAchImAra dvArA kAMTA upara mAMsa mUkIne mAMchalAMne pakaDavA mATe kAMTo pANImAM nakhAya che tyAre te mAMsamAM lubdha thayelAM mAchalAMo A mAMsa khAvAthI mRtyu thaze te jotAM nathI te teonuM ajJAna che. tema dAruNa vipAkavALA saMsAranAM kusukhomAM Asakta jIvo satyeSTAno tyAga kare che ane tevAM kutsita sukho pAchaLa jIvana pasAra karIne narakAdi durgatimAM jAya che te sarva teonA cittamAM vartato dAruNa aMdhakAra che je mohanuM phaLa che. A rIte mohanuM phaLa batAvavAthI vivekI zrotAne viveka pragaTe che. jethI saMsAranA janma-jarA-mRtyu Adi svarUpane yathArtha jonArA bane che ane prApta thayelA manuSyabhavano dharmabIjanA vapanamAM upayoga kare che. ane tuccha evA saMsAranAM sukhomAM Asakta thaIne satyeSTAno tyAga karatA nathI. TIkA H tathA "saMjJAnaprazaMsamiti" [sU0 86] sadaviparyastaM jJAnaM yasya sa sajjJAnaH paNDito janastasya, sato vA jJAnasya vivecanalakSaNasya prazaMsanaM puraskAraM rUti / yathA " tannetraistribhirIkSate na girIzo no padmajanmASTabhiH, skando dvAdazabhirna vA na maghavA cakSuH sahasreNa ca / sambhUyApi jagattrayasya nayanaistadvastu no vIkSate / pratyAhRtya dRzaH samAhitadhiyaH pazyanti yatpaNDitAH " / / 1 / / iti / tathA "nA'prApyamabhivAJchanti, naSTaM necchanti zocitum / Apatsu ca na muhyanti, narAH paNDitabuddhayaH / / 2 / / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 na hRSyatyAtmano mAne, nApamAne ca ruSyati / gAGgo hada ivAkSobhyo yaH sa paNDita ucyate" / / 3 / / tathA-"puruSakArasatkatheti" [sU0 87] puruSakArasyotsAhalakSaNasya satkathA mAhAtmyaprazaMsanaM yathA "durgA tAvadiyaM samudraparikhA tAvannirAlambanaM, vyomaitannanu tAvadeva viSamaH pAtAlayAtrAgamaH / datvA mUrddhani pAdamudyamabhido devasya kIrtipriyairvIrairyAvadaho na sAhasatulAmAropyate jIvitam / / 1 / / " tathA "vihAya pauruSaM karma, yo daivamanuvarttate / tadvinazyati taM prApya, klIbaM patimivAGganA / / 1 / / " iti / tathA "vIryarddhivarNanamiti" [sU0 88 ] vIryarddhaH prakarSarUpAyAH zuddhAcArabalalabhyAyAstIrthakaravIryaparyavasAnAyA varNanamiti / yathA "meruM daNDaM dharAM chatraM, yatkecitkarttumIzate / tatsadAcArakalpadruphalamAhurmaharSayaH / / 1 / / " TIDArtha : tathA . maharSayaH / / khane " satjJAnanuM prazaMsana" (sU. 85) ..... teno artha spaSTa kare che - 181 'sad'=Javiparyaya jJAna che ene te satjJAna=paMDitana tenuM prazaMsana athavA viveyanalakSAga satjJAnanuM prazaMsana=puraskAra. ke prabhAege - "traNa netra vaDe mahAdeva tene jotA nathI, ATha netra vaDe padmajanma tene jotA nathI, bAra netravaDe skanda=kArtikasvAmI, tene jotA nathI, athavA hajAra netra vaDe indra tene jotA nathI. ekaThAM thaIne paNa traNeya jagatanAM nayano vaDe te vastu dekhAtI nathI dRSTine pAchI kheMcIne=viSayothI indriyone saMvRtta karIne, samAhita buddhivALA=samAdhi pAmelA buddhivALA,. paMDitapuruSo ne use che." // 1 // ane "paMDitabuddhivALA manuSyo aprApya vastune icchatA nathI. naSTa pAmelI vastuno zoka karavA mATe yatna karatA nathI. ane ApattimAM mUMjhAtA nathI." / / 2 / / "potAnA mAnamAM harSita thatA nathI ane apamAnamAM roSa pAmatA nathI. gAMgaCdanI jema je akSobhya che te paMDita hevAya che." // 3 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 ane "puruSakAranI satkathI kare." (sU. 87) teno artha spaSTa kare che - utsAhalakSaNa puruSakAranI satakathA=mAhAbhyanuM prazaMsana. je "yathA'thI batAve che - nanuM=kharekhara, tyAM sudhI A samudranI parikhA, tyAM sudhI nirAlaMbana evuM AkAza, tyAM sudhI ja viSama pAtAlayAtrAnuM gamana durgA che-duSkara che, jyAM sudhI aho ! kItipriya evA vIra puruSo vaDe udyamano nAza karanAra evA devanA karmanA, mastaka upara paga mUkIne sAhasatulAmAM jIvitanuM AropaNa karAtuM nathI." [1] ane "pauruSakarmane choDInepuruSakArane choDIne, je devanuM anuvartana kare cheHkarmanuM AlaMbana le che, napuMsakapatine prApta karIne strInI jema tene prApta karIne=karmane prApta karIne, te vinAza pAme che-teno puruSakAra vinAza pAme che." III ti" zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane "vIryanI RddhinuM varNana." (sU. 88) --- teno artha spaSTa kare che - zuddha AcAranA balathI labhya, tIrthaMkaranA vIryamAM paryavasAna evI prakarUpa vIryanI RddhinuM varNana. je pramANe"je koI merune daMDa ane pRthvIne chatra karavA mATe samartha che tene maharSio sadAcArarUpa kalpadrumanuM phaLa kahe che." II1II bhAvArtha :sajJAnanuM prazaMsana: upadezake yogya zrotA AgaLa satvajJAnanuM prazaMsana karavuM joIe. jethI zrotAne sadjJAna pratyeno pakSapAta pragaTa thAya. "satvajJAna prazaMsana'no artha spaSTa karatAM kahe che - aviparyaya jJAnavALA je paMDitapuruSo che temanI prazaMsA kare jethI zrotAne yathArtha jJAnavALA mahApuruSo pratye baddharAga thAya ane tevA uttama puruSo pAsethI tattva jANavA mATe prayatna kare. vaLI satvajJAnano artha "athavAthI kare che - yathArtha vivecanarUpa je satvajJAna che tenI prazaMsA kare, jethI zrotAne yathArthajJAnanA paramArthane jANavA mATe abhimukha bhAva thAya jethI skUlabodha karI saMtoSa pAme nahi, paraMtu zAstranA paramArthane jANavAne abhimukha pariNAmavALo thAya. pUrvamAM kahyuM ke satvajJAnavALA puruSanI prazaMsA karavI joIe. temAM 'athA'thI sAkSI ApatAM kahe che teno artha A pramANe che - Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 sAmAnya rIte manuSyane be cakSu hoya che; jyAre mahAdeva, padhajanma ane skaMdane anukrame traNa, ATha ane bAra cakSu hoya che. sAmAnya manuSya carmacakSuthI jIvanA hitane anukULa pAramArthika tattvane joI zakato nathI. traNa cakSuthI mahAdeva paNa jIvanA hitane anukULa pAramArthika tattva joI zakatA nathI. ATha cakSu vaDe padmajanma paNa te tattvane joI zakatA nathI, bAra cakSu vaDe kaMda=kArtikasvAmI, paNa te tattvane joI zakatA nathI, ane hajAra cakSu vaDe indra paNa te tattvane joI zakatA nathI teTaluM ja nahi, paraMtu ekaThA thaIne traNeya jagatanAM nayano vaDe jovA mATe yatna karavAmAM Ave to paNa, te vastu dekhAtI nathI. buddhimAna puruSo viSayothI indriyone pAchI kheMcIne samAhita buddhivALA hoya che=samAdhAna pAmelI buddhivALA hoya che. arthAt AtmAne mATe A bAhyaviSaya asAra che, AtmAnI parama svasthatA ja AtmA mATe ja sAra che te prakAre samAdhAnane pAmela buddhivALA paMDitapuruSo hoya che. teo jIvanA hitarUpa tattvane jue che arthAt AtmAnA kalyANanI paraMparAnA kAraNabhUta yogamArganA paramArthane jue che. AtmAnA je aMtaraMga bhAvarUpa je tattva che tene jonArA che arthAt mohathI anAkuLa evI cetanA jIva mATe paramArtha che te prakAranA tattvane jonArA che. A rIte sajJAnavALA puruSonI marmane jonArI dRSTi hoya che tema batAvIne have paMDitapuruSo kevA hoya che ? te anya uddharaNathI spaSTa kare che - paMDitapuruSo haMmezAM tattvane jonArA hoya che. jIva mATe tattva AtmAno nirAkuLabhAva che. tethI paMDitapuruSo AtmAnA nirAkuLabhAva mATe sadA udyama karanArA hoya che. mATe potAnI prayatnathI aprApya hoya tevI vastunI icchA karatA nathI. jenA kAraNe aprApya vastunI icchA karIne saMsArI jIvo jema phleza pAme che tema paMDita puruSo kleza pAmatA nathI. vaLI, potAne prApta thayela iSTa vastu koIka rIte naSTa thaI jAya teno paMDita puruSo zoka karatA nathI tethI anya saMsArI jIvonI jema naSTa vastuno vicAra karIne klezane pAmatA nathI. vaLI, paMDita buddhivALA puruSo ApattimAM moha pAmatA nathI arthAt mUMjhAtA nathI paraMtu vicAra kare che ke bhUtakALanAM karmone kAraNe je Apatti Avela che teno ucita ukela je rIte thaI zake te rIte yatna karavo joIe jethI klezanI prApti na thAya. A rIte paMDita puruSo potAnI jIvanavyavasthA kaI rIte kare che te batAvyuM. have teonI mAnasika sthiti kevI hoya che ? te batAvatAM kahe che - paMDitapuruSonA buddhinA vaibhavane joIne loko tene mAna ApatA hoya, tenAthI teo harSita thatA nathI ane pote buddhimAna hovA chatAM koIka rIte koI temanuM apamAna kare to roSa pAmatA nathI, paraMtu sarva bAhya saMjogomAM gAMgahRdanI jema akSobhya rahe che te paMDitapuruSa kahevAya che. A rIte sajJAnavALA uttamapuruSanI prazaMsA karavAthI yogya zrotAne te prakArano sajJAnano pakSapAta thAya che. jethI satvajJAnavALA puruSonI jema tevA puruSonA avalaMbana dvArA potAnI prakRti paNa tevI niSpanna karI zake. yogyajIvane yogamArganI pravRttimAM utsAha thAya tenA mATe upadezaka puruSakAranI prazaMsA kare, jethI Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 utsAhita thaIne te zrotA svazaktine anusAra paMcAcArAdi ucita AcAromAM yatna karIne kalyANane prApta kare. puruSakAranI prazaMsA kaI rIte kare ? temAM laukika puruSakAranuM prathama dRSTAMta batAve che - lokamAM paNa kahevAya che ke tyAM sudhI samudranI parikhA oLaMgavI duSkara che jyAM sudhI sAhasika puruSa yatna na kare. tyAM sudhI ja nirAlaMbana evuM AkAza duSkara che arthAtu nirAlaMbana evA AkAzamAM upara javuM duSkara che ke jyAM sudhI sAhasika puruSa sAhasa na kare. ane tyAM sudhI ja viSama evI pAtAlayAtrAnuM gamana duSkara che jyAM sudhI daivanA mastaka upara paga mUkIne sAhasika puruSa potAnA jIvitanI paNa upekSA karIne yatna na kare. AnAthI e phalita thAya ke samudrane taravuM, AkAzamAM upara javuM ke pAtAlamAM praveza karavo duSkara che paraMtu te sAdhatAM kadAca mRtyu thAya tenI paNa ciMtA karyA vagara je jIvo udyama karanArA che, te jIvo azakya dekhAtA evA paNa kAryane sAdhI zake che. mATe duSkara kArya sAdhavAnA arthI jIvoe A kArya sAdhavuM sukara che ke duSkara che ? teno vicAra karyA vinA sarvazaktithI sAdhyanI siddhi karavA arthe yatna karavo joIe. A prakAre lokamAM kahevAya che tema batAvIne upadezaka kahe ke samudrane taravA Adi tuccha kArya paNa kIrtinA arthI jIvo prayatna dvArA sAdhI zake che, jyAre paMcAcAranuM pAlana to mahAphalavALuM che. kadAca prathama bhUmikAmAM anabhyAsa hovAthI duSkara jaNAya topaNa kRtanizcayavALo puruSa duSkara paNa te kAryane avazya sAdhI zake che. mATe paMcAcAranuM pAlana atiduSkara che ema vicArIne nirutsAhita thavuM joIe nahi; paraMtu sarva udyamathI puruSakAra karavo joIe, jethI zaktinA prakarSathI A bhavamAM paMcAcAranuM sevana thAya ane zaktinA prakarSathI sevAyelA paMcAcAranA pAlananA baLathI baMdhAyelA puNyathI janmAntaramAM mahAzaktinI prApti thAya ane adhika-adhika paMcAcAra sevIne mahAtmA sukhapUrvaka A saMsArasAgarane tarI jAya che. mATe pramAda rahita, sarva udyamathI paMcAcAranA pAlana mATe yatna karavo joIe. vaLI, puruSakAranI prazaMsA karatAM upadezaka zrotAne kahe che ke keTalAka jIvo puruSakArane choDIne karmanuM ja anusaraNa kare che ane vicAre che ke mAruM karma ja tevuM che jethI A paMcAcAranuM pAlana mArAthI zakya nathI athavA A ucita pravRtti huM sAdhI zakuM tema nathI. AvA jIvo te devanuM avalaMbana laIne potAnA puruSakArano vinAza kare che. kaI rIte teo potAnA puruSakArano vinAza kare che ? te dRSTAMtathI batAve che - napuMsakapatine pAmIne strI jema potAnuM strI jIvana niSphaLa kare che tema napuMsaka jevA jIvo potAnA vIryanuM AlaMbana laIne potAnuM hita sAdhI zakatA nathI. arthAt A kArya karavAnuM mAruM vIrya nathI, huM sAdhI zakuM tema nathI; kema ke mAruM karma baLavAna che, tema vicArIne sadvaryane pravartAvatA nathI. tethI jema napuMsakapatine pAmelI evI strInuM strIpaNuM niSphaLa che tema karmanuM avalaMbana laI sadvaryane na pravartAvanAramAM vidyamAna sarvIrya niSphaLa che. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 185 vIryanI RddhinuM varNana - pUrvamAM varNana karela paMcAcAranuM pAlana je jIvo pramAda rahita kare che ane kvacit anAbhoga AdithI temAM skUlanA thaI hoya teno yathArtha nirNaya karIne tenI zuddhi kare che teo, zuddha AcAranA pAlanane karanArA che ane tevA zuddhAcAranA baLathI uttarottara bhavamAM prakarSavALI vIryazakti maLe che te prakarSavALI vIryazakti tIrthakaranA vIryamAM paryavasAna pAmanAra che. arthAt jema tIrthakaro mahAsattvathI karmano nAza karI zake che tevuM mahAvIrya te jIvane prApta thAya che. , A prakAre varNana karavAthI prathama bhUmikAmAM duSkara jaNAtuM paNa paMcAcAranuM pAlana yogya zrotA utsAhathI karavA pravRtta thAya che, tenA mATe utsAhapUrvaka paMcAcAranA paramArthane jANavA yatna kare che, jANIne tene sthira karavA yatna kare che ane sthira karyA pachI zakti anusAra paMcAcAranuM pAlana karIne aMtaraMga vIryano saMcaya kare che; kema ke upadezakanA vacanathI tene sthira nirNaya thayo che ke A prakAranA mArA vIryanA pravartanathI huM paNa tIrthaMkaranA jevA mahAvIryane prApta karIne A saMsArano uccheda karI zakIza. te vIryanuM varNana karavA mATe "yathA'thI kahe che - zAstromAM kahyuM che ke devonI zakti che tethI teo merune daMDa karIne ane jaMbudvIpanI dharAne chatra karIne pRthvIne upADavA mATe samartha che. A prakAranuM teomAM je sadvarya prApta thayuM te pUrvabhavamAM suMdara AcAronA pAlanarUpa kalpadrumanuM phaLa che. tethI jeo manuSyabhavamAM sAva alpavIryavALA che teo paNa devabhavane pAmIne sadAcAranA phaLarUpe AvI zakti prApta kare che tema paMcAcAranA sevanarUpa sadAcAranA baLathI devone paNa durlabha evuM ane tIrthakaronA jevuM mohanA jayane anukULa sadvarya yogya jIvo prApta karI zake che. TIkA - tathA-"pariNate gambhIradezanAyoga iti" [sU0 89] pariNate gambhIrAyAH pUrvadezanApekSayA'tyantasUkSmAyA AtmAstitvatadbandhamokSAdikAyA dezanAyA yogo vyApAraH kAryaH / idamuktaM bhavati-yaH pUrvaM sAdhAraNaguNaprazaMsAdiranekadhopadezaH prokta Aste, sa yadA tadAvArakakarmahrAsAtizayAdaGgAGgIbhAvalakSaNaM pariNAmamupAgato bhavati, tadA jINe bhojanamiva gambhIradezanAyAmasau dezanArho'vatAryata rUti | ayaM ca gambhIradezanAyogo na zrutadharmakathanamantareNopapadyata ityAha - "mRtadharmavAthamiti" [TU10]. zrutadharmasya vAcanApracchanAparAvartanA'nuprekSAdharmakathanalakSaNasya sakalakuzalakalApakalpadrumavipulAlavAlakalpasya kathanaM yathA - "cakSuSmantasta eveha, ye zrutajJAnacakSuSA / / samyak sadaiva pazyanti, bhAvAn heyetarAnarAH / / 1 / / " Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 ayaM ca zrutadharmaH pratidarzanamanyathAnyathA pravRtta iti nAsAvadyApi tatsamyagbhAvaM vivecayitumalamityAha - "bahutvAt parIkSAvatAra iti" [sU0 91] . tasya hi bahutvAcchrutadharmANAM zrutadharma itizabdasamAnatayA vipralabdhabuddheH parIkSAyAM trikoTiparizuddhilakSaNAyAM zrutadharmasaMbandhinyAmavatAraH kAryaH, anyatrApyavAci - "taM zabdamAtreNa vadanti dharma, vizve'pi lokA na vicArayanti / sa zabdasAmye'pi vicitrabhedaivibhidyate kSIramivArcanIyam / / 1 / / lakSmI vidhAtuM sakalAM samarthaM, sudurlabhaM vizvajanInamenam / parIkSya gRhNanti vicAradakSAH, suvarNavadvaJcanabhItacittAH / / 2 / / " iti / parIkSopAyamevAha - "kaSAdiprarUpaNeti" [sU0 92] / yathA suvarNamAtrasAmyena tathAvidhamugdhalokeSvavicAreNaiva zuddhAzuddharUpasya suvarNasya pravRttau kaSacchedatApAH parIkSaNAya vicakSaNairAdriyante, tathA'trApi zrutadharme parIkSaNIye kaSAdInAM prarUpaNeti / kaSAdInevAha - "vidhipratiSedhau kaSa iti" [sU0 93] vidhiraviruddhakarttavyA'rthopadezakaM vAkyaM yathA svargakevalArthinA tapo-dhyAnAdi karttavyam, samitiguptizuddhA kriyA ityAdi, pratiSedhaH punarna hiMsyAtsarvabhUtAni, nAnRtaM vadedityAdi, tato vidhizca pratiSedhazca vidhipratiSedhau kimityAha-kaSaH suvarNaparIkSAyAmiva kaSapaTTake rekhA / idamuktaM bhavati-yatra dharme uktalakSaNo vidhiH, pratiSedhazca : pade pade supuSkala upalabhyate, sa dharmaH kaSazuddhaH, na punaH"anyadharmasthitAH sattvA, asurA iva viSNunA / ucchedanIyAsteSAM hi, vadhe doSo na vidyate / / 1 / / " ityAdikavAkyagarbha iti / chedamAha - "tatsaMbhavapAlanAceSToktizcheda iti" [sU0 94] tayovidhipratiSedhayoranAvirbhUtayoH saMbhavaH, prAdurbhUtayozca pAlanA rakSArUpA, tatastatsaMbhavapAlanArthaM yA ceSTA bhikSATanAdibAhyakriyArUpA, tasyA uktizchedaH / yathA kaSazuddhAvapyantarAmazuddhimAzaGkamAnAH sauvarNikAH suvarNagolikAdezchedamAdriyante, tathA kaSazuddhAvapi dharmasya chedamapekSante sa ca chedo vizuddhabAhyaceSTArUpo, vizuddhA ca ceSTA sA yatrAsantAvapi vidhipratiSedhAvabAdhitarUpau svAtmAnaM labhete labdhAtmAnau cAtIcAralakSaNApacAravirahitau uttarottarAM vRddhimanubhavataH, sA yatra dharme ceSTA saprapaJcA procyate sa dharmaH chedazuddha iti / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 187 yathA kaSa-cchedazuddhamapi suvarNaM tApamasahamAnaM kAlikonmIlanadoSAnna suvarNabhAvamaznute / evaM dharmo'pi satyAmapi kaSacchedazuddhau tApaparIkSAyAmanirvahamANo na svabhAvamAsAdayatyatastApaM prajJApayannAha - "ubhayanibandhanabhAvavAdastApa iti" [sU0 95] ubhayoH kaSa-cchedayoranantaramevoktarUpayornibandhanaM pariNAmi kimityAha-tApo'tra zrutadharmaparIkSAdhikAre / idamuktaM bhavati - yatra zAstre dravyarUpatayA'pracyutAnutpannaH paryAyAtmakatayA ca pratikSaNamaparAparasvabhAvAskandanenAnityasvabhAvo jIvAdiravasthApyate syAttatra tApazuddhiH, yataH pariNAminyevAtmAdau tathAvidhAzuddhaparyAyanirodhena dhyAnAdhyayanAdyaparazuddhaparyAyaprAdurbhAvAduktalakSaNaH kaSo bAhyaceSTAzuddhilakSaNazca cheda upapadyate na punaranyatheti / eteSAM madhyAtko balIyAnitaro veti prazne yatkarttavyaM tadAha - "amISAmantaradarzanamiti" [sU0 96] * amISAM trayANAM parIkSAprakArANAM parasparamantarasya vizeSasya samarthA'samartharUpasya darzanaM kAryamupadezakena / tadeva darzayati - "kaSacchedayorayatna iti" [sU0 97] kaSacchedayoH parIkSA'kSamatvenAdaraNIyatAyAmayatno'tAtparya matimatAmiti / "kuta ityAha - "tadbhAve'pi tApAbhAve'bhAva iti" [sU0 98] tayoH kaSacchedayorbhAvaH sattA tadbhAvastasmin, kiM punaratadbhAve? ityapizabdArthaH / kimityAha-"tApAbhAve" uktalakSaNatApavirahe abhAvaH paramArthato'sattaiva parIkSaNIyasya, na hi tApe vighaTamAnaM hema kaSacchedayoH satorapi svaM svarUpaM pratipattumalam, jAtisuvarNatvAttasya / etadapi kathamityAha - "tacchuddhau hi tatsAphalyamiti" [sU0 99] tacchuddhau tApazuddhau hi yasmAttatsAphalyaM tayoH kaSacchedayoH saphalabhAvaH / tathAhi-dhyAnA'dhyayanAdiko'rtho vidhIyamAnaH prAgupAttakarmanirjaraNaphalaH hiMsAdikazca pratiSidhyamAno navakopAdAnanirodhaphalaH, bAhyaceSTAzuddhizcAnayorevAnAvirbhUtayoryogenAvirbhUtayozca paripAlanena phalavatI syAt / na cApariNAminyAtmanyuktalakSaNau kaSacchedau svakAryaM kartuM prabhaviSNU syAtAmiti tayostApazuddhAveva saphalatvamupapadyate na punaranyatheti / nanu phalavikalAvapi tau bhaviSyata ityAha - "phalavantau ca vAstavAviti" [sU0 100] uktalakSaNabhAjau santau punastau kaSacchedau vAstavau kaSacchedau bhavataH svasAdhyakriyAkAriNo hi vastuno vastutvamuzanti santaH / vipakSe bAdhAmAha - Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 "anyathA yAcitakamaNDanamiti" [sU0 101] anyathA phalavikalau santau vastuparIkSAdhikAre samavatAritAvapi tau yAcitakamaNDanam, dvividhaM hyalaGkAraphalam, nirvAhe sati parizuddhA''bhimAnikasukhajanikA svazarIrazobhA, kathaMcinirvahaNAbhAve ca tenaiva nirvAhaH na ca yAcitakamaNDane etadvitIyamapyasti parakIyatvAttasya, tato yAcitakamaNDanamiva yAcitakamaNDanam / idamuktaM bhavati-dravyaparyAyobhayasvabhAve jIve kaSacchedau nirupacaritatayopasthApyamAnau svaphalaM pratyavandhyasAmarthyAveva syAtAm, nityAdyekAntavAde tu svavAdazobhArthaM tadvAdibhiH kalpyamAnAvapyetau yAcitakamaNDanAkArau pratibhAsete, na punaH svakAryakarAviti / Aha-avagataM yathA kaSacchedatApazuddhaH zrutadharmo grAhyaH, paraM kiMpraNetRko'sau pramANamiti vyatirekataH sAdhayannAha"nAtattvavedivAdaH samyagvAda iti" [sU0 102] na-naiva, atattvavedinaH sAkSAdeva vastutattvamajJAtuM zIlasya puraSavizeSasyAgdirzina ityarthaH vAdo-vastupraNayanamatattvavedivAdaH kimityAha-samyagvAdo yathAvasthitArthavAdaH, sAkSAdavIkSamANena hi pramAtrA proktaM jAtyandhacitrakaranarAlikhitacitrakarmavat yathAvasthitarUpavisaMvAdenAsamaJjasameva zAstraM syAditi kathaM tadbhASitaM vastu aviparItarUpatAM pratipattumutsahata iti / samyagvAdatAyA evopAyamAha"bandhamokSopapattitastacchuddhiriti" [sU0 103] ' bandho mithyAtvAdihetubhyo jIvaya karmapudgalAnAM ca vayayaHpiNDayoriva kSIra-nIrayoriva vA parasparamavibhAgapariNAmenAvasthAnam, mokSaH punaH samyagdarzana-jJAna cAritrebhyaH karmaNAmatyantocchedaH, tato bandhazca mokSazca bandhamokSau tayorupapattirghaTanA tasyAH sakAzAcchuddhirvastuvAdanirmalatA cintanIyA / idamuktaM bhavati - yasmin siddhAnte bandhamokSayogya AtmA taistairvizeSairnirUpyate sa sarvavedipuruSapratipAdita iti kovidainizcIyate iti / iyamapi bandhamokSopapattiryathA yujyate tathA''ha"iyaM badhyamAnabandhanabhAve iti" [sU0 104] iyaM bandhamokSopapattirbadhyamAnasya bandhanasya ca vakSyamANasya bhAve sadbhAve sati bhavati / kuta ityAha - "kalpanAmAtramanyatheti" [sU0 105] yasmAtkAraNAdiyaM kalpanaiva kevalA vitathArthapratibhAsarUpA, na punastatra pratibhAsamAno'rtho'pIti kalpanAmAtram, anyathA mukhyabadhyamAnabandhanayorabhAve varttate iti / badhyamAnabandhana eva vyAcaSTe - "badhyamAna AtmA bandhanaM vastusatkarmeti" [sU0 106] Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 189 - tatra badhyamAnaH svasAmarthyatirodhAnena pAravazyamAnIyamAnaH, ka ityAha-AtmA caturdazabhUtagrAmabhedabhinno jIvaH pratipAdyate tathA badhyate mithyAtvAdibhirhetubhirAtmA'neneti bandhanam, kimityAha-vastusatparamArthato vidyamAnam karma jJAnAvaraNAdi anantAnantaparamANupracayasvabhAvamata eva mUrtaprakRtIti / atrAtmagrahaNena sAGkhyamatanirAsamAha, yatastatrocyate"AtmA na badhyate, nApi saMsarati kazcit, saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH" / ... vastusadgrahaNena tu saugatamatasya, yatastatrApi paThyate / "cittameva hi saMsAro, rAgAdiklezavAsitam / tadeva tairvinirmuktaM, bhavAnta iti kathyate / / 1 / / " "rAgAdiklezavAsitamiti" rAgAdiklezaiH sarvathA cittAdavyatiriktairvAsitaM saMskRtam, evaM hi badhyamAnAnna bhinnaM vastu satkarmetyupagataM bhavati / tatra prakRtereva bandhamokSAbhyupagame AtmanaH saMsArA'pavargAvasthayorabhinnaikasvabhAvatvena yoginAM yama-niyamAdyanuSThAnaM muktiphalatayoktaM yadyogazAstreSu tadvyarthamevasyAt / bauddhasyApi cittAdavyatiriktakarmavAdino'vastusattvameva karmaNaH syAt, yato yadyato'vyatiriktasvarUpaM tattadeva bhavati, na ca loke tadeva tenaiva badhyate iti pratItirasti, badhyamAnabandhanayoH puruSanigaDAdirUpayobhinnasvabhAvayoreva loke vyavahriyamANatvAt / kiJca-cittamAtratve karmaNo'bhyupagamyamAne saMsArApavargayorbhedo na prApnoti, cittamAtrasyobhayatrApyavizeSAt / bandhamokSahetUnevAha - "hiMsAdayastadyogahetavastaditare taditarasyeti" [sU0 107] "hiMsAdayaH" iti hiMsAnRtAdayo jIvapariNAmavizeSAH, kimityAha-tadyogahetavastasya=bandhasya saMsAraphalatvena paramArthacintAyAM pApAtmakasyaiva yogahetava AtmanA saha bandhakAraNabhAvamApannA vartante / yadavAci "hiMsA'nRtAdayaH paJca, tattvA'zraddhAnameva ca / krodhAdayazca catvAra, iti pApasya hetavaH / / 1 / / " tathA "taditare" tebhyo hiMsAdibhya itare'hiMsAdaya eva, "taditarasya" tasmAdbandhAditaro mokSastasyAnurUpakAraNaprabhavatvAt sarvakAryANAmiti / bandhasyaiva svarUpamAha - "pravAhato'nAdimAniti" [sU0 108] pravAhataH paramparAto'nAdimAn AdibhUtabandhakAlavikalaH / atraivAthai upacayamAha - "kRtakatve'pyatItakAlavadupapattiriti" [sU0 109] Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama madhikAra | PRTs-18 "kRtakatve'pi" svahetubhirniSpAditatve'pi, bandhasyAtItakAlasyevopapattirghaTanA'nAdimattvasya vaktavyA / kimuktaM bhavati? pratikSaNaM kriyamANo'pi bandhaH pravAhApekSayA'tItakAlavadanAdimAneva / atha yAdRzAdanayordRSTAntadAntikabhAvo'bhUt taM sAkSAdeva darzayannAha - "vartamAnatAkalpaM kRtakatvamiti" [sU0 110] yAdRzI atItakAlasamayAnAM varttamAnatA tatkalpaM kriyamANatvamityupanyasituM yuktaM syAt / yAdRzI cAtmani prAgupanyastA bandhahetava upapadyante tamanvayavyatirekAbhyAmAha"pariNAminyAtmani hiMsAdayo bhinne'bhinne ca dehAditi" [sU0 111] pariNamanaM pariNAmo dravyarUpatayA'vasthitasyaiva vastunaH paryAyAntarapratipattiH yathoktam"pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam / na ca sarvathA vinAzaH, pariNAmastadvidAmiSTaH / / 1 / / " pariNAmo nityamasyAtIti pariNAmI tatra, Atmani jIve, "hiMsAdayaH" prAgnirUpitA upapadyante, tathA "bhinne" pRthagrUpe "abhinne ca" tadviparIte, cakAro vizeSaNasamuccaye, kasmAdityAha-"dehAt" zarIrAt / atraivArthe vipakSe bAdhAmAha"anyathA tadayoga iti" [sU0 112] yadi hi pariNAmyAtmA bhinnAbhinnazca dehAnneSyate, tadA teSAM hiMsAdInAM bandhahetutayopanyastAnAmayogo'ghaTanA / kathamityAha"nitya evAdhikArato'saMbhavAditi" [sU0 113] nitya eva acyutAnutpannasthiraikasvabhAve Atmani natu paryAyanayAvalambanenAnityarUpe'pItyevakArArtho'bhyupagamyamAne dravyAstikanayAvaSTambhato'dhikAratastilatuSatribhAgamAtramapi pUrvasvarUpAdapracyavamAnatvenAsambhavAdaghaTanAt hiMsAyAH; yato vivakSitahiMsA vivakSitaparyAyavinAzAdisvabhAvA zAstreSu gIyate yathoktam - "tatparyAyavinAzo, duHkhotpAdastathA ca saMklezaH / eSa vadho jinabhaNito, varjayitavyaH prayatnena / / 1 / / " tathA "anitye cAparA'hiMsaneneti" [sU0 114] "anitye ca" sarvathA pratikSaNabhaGgure punarAtmanyabhyupagamyamAne sati, apareNa kenacillubdhakAdinA ahiMsanenA'vyApAdanena, kasyacicchUkarAdehi~sA'saMbhavaH, pratikSaNabhaGguratvAbhyupagame hi sarveSAtmasu svata eva svajanmalAbhakSaNAnantaraM sarvathA nivartamAneSu kaH kasya hiMsakaH? ko vA kasya hiMsanIyaH? iti / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 tathA "bhinna eva dehAnna spRSTavedanamiti" [sU0 115] yadi hi "bhinna eva" vilakSaNa eva sarvathA dehAdAtmA tadA "na" naiva spRSTasya yoSiccharIrazayanAsanAdeH kaNTakajvalanajvAlAdezca iSTAniSTarUpasparzanendriyaviSayasya dehena spRzyamAnasya vedanamanubhavanaM prApnoti bhoginaH puruSasya / na hi devadatte zayanAdIni bhogAGgAni spRzati viSNumitrasyAnubhavapratItirastIti / tathA "nirarthakazcAnugraha iti" [sU0 116] . "nirarthakaH" puraSasaMtoSalakSaNaphalavikalazcaH samuccaye "anugrahaH" srakcandanAGganAvasanAdibhi gAjairupaSTambho bhaveddehasya, dehAdAtmano'tyantabhinnatvAt, nigrahasyApyupalakSaNametat / evaM bhedapakSaM nirAkRtyAbhedapakSanirAkaraNAyAha - "abhinna evAmaraNaM vaikalyAyogAditi" [sU0 117] .."abhinna eva" dehAtsarvathA nAnAtvamanAlambamAne Atmani sati "caitanyaviziSTaH kAyaH puruSa iti matAvalambinAM suraguruziSyANAmabhyupagamena" kimityAha-"amaraNaM" mRtyorabhAva Apadyate AtmanaH, kuta ityAha-vaikalyasyAyogAdaghaTanAt, yato mRte'pi dehe na kiJcitpRthivyAdibhUtAnAM dehArambhakANAM vaikalyamupalabhyate, vAyostatra vaikalyamiti cenna, vAyumantareNa ucchUnabhAvA'yogAt, tarhi tejasastatra vaikalyamastIti cenna, tejaso vyatirekeNa kuthitabhAvApratipatteriti kathaM dehAbhinnAtmavAdinAM maraNamupapannaM bhavediti? / . prAktanAvaMsthayorvAyutejasostatrAbhAvAt maraNamupapadyate iti ceducyate - "maraNe paralokAbhAva iti" [sU0 118] "maraNe" abhyupagamyamAne paralokasyAbhAvaH prasajyate, na hi dehAdabhinna evAtmanyabhyupagamyamAne kazcitparalokayAyI siddhyati, dehasyAtraiva tAvatpAtadarzanAttadvyatiriktasya cAtmano'nabhyupagamAt na ca vaktavyaM paraloka eva tarhi nAsti, tasya sarvaziSTaiH pramANopaSTambhopapannatvenAbhISTatvAt pramANaM cedam-yo yo'bhilASaH sa so'bhilASAntarapUrvako dRSTo, yathA yauvanakAlAbhilASo bAlakAlInAbhilASapUrvakaH abhilASazca bAlasya tadaharjAtasya prasAritalocanasya mAtuH stanau nibhAlayataH stanyaspRhArUpaH yacca tadabhilASAntaraM tanniyamAdbhavAntarabhAvIti / tathA "dehakRtasyAtmanA'nupabhoga iti" [sU0 119] ekAntabhede dehA''tmanoH "dehakRtasya" zubhasyAzubhasya vA "AtmanAnupabhogaH" sukhaduHkhAnubhavadvAreNA'vedanamApadyate / nahi kazcidanyakRtaM zubhamazubhaM vA vedayitumarhati, kRtanAzAkRtAbhyAgamadoSaprasaGgAditi / tathA "AtmakRtasya deheneti" [sU0 120] yadi ca dehAdbhinna evAtmetyabhyupagamastadA "AtmakRtasya" kuzalAdakuzalAdvA'nuSThAnAdAtmasamupArjitasya zubhasyAzubhasya ca karmaNa ihAmutra ca dehena kAnupabhogo'vedanaM prasajyate, akRtatvAt / . Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 yadi nAmaivamApadyate tathApi ko doSaH? ityAha - "kRSTaSTavAyeti" [TU zara6] dRSTasya sarvalokaMpratItasya dehakRtasyAtmanA AtmakRtasya ca dehena yaH sukhaduHkhAnubhavastasya, iSTasya ca zAstrasiddhasya bAdhA'pahnavaH prApnoti / tathAhi-dRzyata evAtmA dehakRtAccauryapAradAryAdyanAryakAryAccArakAdau cirazokaviSAdAdIni duHkhAni samupalabhamAnaH zarIraM ca tathAvidhamanaHsaMkSobhAdApannajvarAdijanitavyathAmanubhavati / na ca dRSTeSTApalApitA yuktA satAm, nAstikalakSaNatvAttasyAH / itthaM sarvathA nityamanityaM ca tathA dehAd bhinnamabhinnaM cAtmAnamaGgIkRtya hiMsAdInAmasaMbhavamApAdyopasaMharannAha - "toDacarthatiiriti tattvavAra ti" [sU0 222] "ata" ekAntavAdAd "anyathA" nityA'nityAdisvarUpe Atmani samabhyupagamyamAne etatsiddhiH hiMsAhiMsAdisiddhistatsiddhau ca tannibandhanA bandhamokSasiddhiH "iti" eSa "tattvavAdaH" pratijJAyate, yo'tattvavadinA. puruSeNa vedituM na pAryata iti / TIkArya : tathA ...... paryata ti ane pariNata thaye chate=pUrvamAM varNana karela dezanA pariNata thaye chate, gaMbhIra dezanAno yoga=vyApAra karavo. (sU. 89). teno artha spaSTa kare che - pariNata thaye chate atyAra sudhI varNana karAyelI dezanA zrotAmAM pariNamana pAme chate, pUrvamAM varNana karAyela . dezavAnI apekSAe atyaMta sUkSma evI gaMbhIra AtmAnA astitvanI tenA-AtmAnA, baMdhanI ane AtmAnA mokSAdi viSayaka evI dezanAno yoga=vyApAra karavo. A kahevAyeluM thAya che - pUrvamAM sAdhAraNaguNa prazaMsAdi aneka prakArano je upadeza kahevAyo che te te upadeza. jyAre tad AcAraka karmanA hAsanA atizayathI aMgAgIbhAvalakSaNa pariNAmane : pAmelo thAya che, tyAre jIrNa bhojananI jema=pacI gayelA bhojananI jema, gaMbhIra dazanAmAM dezanAyogya A zrotA . avatAra karAya che. ane A gaMbhIra dezanAno yoga zratadharmanA kathana vinA upapanna thato nathI. ethI kahe che - "zratadharmanuM kathana." (sU. 90) teno artha spaSTa kare che - sakala kuzalanA samUha evA kalpadramanA siMcana mATe vipula pANInA kyArA jevuM, vAcanA-pRcchanA-parAvartanAanuprekSA-dharmakathana=dharmakathArUpa zratadharmanuM kathana upadezaka kare. te zratadharmanuM kathana "yathAthI batAve che - "ahIM=jagatamAM, cakSavALA te ja manuSyo che je zrutajJAnarUpa cala vaDe heya-Itara=heya ane upAdeya. evA bhAvone sadA ja samyapha jue che." Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 193 ane A kRtadharma pratidarzanamAM anyathA anyathArUpe pravRtta che=dareka darzanamAM bhinna-bhinnarUpe pravRtta che. ethI A kRtadharma, hajI paNa tenA samyaphabhAvane vibhAga karavA mATe samartha nathI kayuM zruta sAcuM che ane kayuM zruta sAcuM nathI ? tenA samyaphabhAvane vibhAga karavA mATe samartha nathI. ethI kahe che - "bahupaNuM hovAthI mRtadharmanuM bahupaNuM hovAthI, parIkSAmAM avatAra che." (sU. 91) teno artha spaSTa kare che - zratadharmonA 'zratadharma e pramANe zabdanuM samAnapaNuM hovAthI tenuM mRtadharmanuM, bahupaNuM hovAne kAraNe vipralabdhabuddhi thavAthIeThagAvAnI buddhi thavAthI, zratadharmasaMbaMdhI trikoTiparizuddharUpa parIkSAmAM avatAra karavo joIe=zrotAno avatAra karavo joIe. : anyatra paNa anya graMthamAM paNa kahevAyuM che - "vizvamAM paNa zabdamAtrathI tene dharma kahe che=dareka darzanonAM upadezavacano zabdarUpa hovAthI tene dharma kahe che, loko " vicAra karatA nathI, zabdanA sAmyamAM paNa=dareka darzananA upadezarUpa vacanonA zabdarUpa sAmyamAM paNa, vicitra bhedo vaDe te=dharma, bhedane pAme che. jema arcanIya evuM kSIra=vibhAga karavA yogya evuM dUdha vividha bhedothI bhedane pAme che." "suvarNanI jema vaMcanathI bhItacittavALA=ThagAvAnA bhayayukta cittavALA, vicAraka dakSapuruSo sakalalakSmIne karavA mATe samartha sudurlabha, vizvanA janIna evA=vizvanA hitanA saMbaMdhavALA evA, A=kRtadharma, parIkSA karIne grahaNa kare che." parIkSAnA upAyane ja kahe che - "kaSAdinI prarUpaNA karavI." (sU. 92). teno artha spaSTa kare che - je pramANe suvarNa mAtranA sAmyathI tevA prakAranA mugdhalokomAM avicArathI ja zuddhAddharUpa suvarNanI pravRtti thaye chad=zuddha ane azuddhanA vibhAga vagara suvarNanI pravRtti thaye chate, kaSa-cheda-tApa parIkSaNa mATe vicakSaNa puruSo vaDe svIkArAya che. te pramANe ahIM paNa parIkSaNIya evA zratadharmamAM kaSAdinI prarUpaNA karavI joIe. kaSAdine ja kahe che - "vidhi ane pratiSedha kapa che." (sU. 93) teno artha spaSTa kare che - aviruddha kartavya arthanuM upadezaka vAkya vidhi che. je pramANe svarganA athae ane kevalajJAnanA arthIe tapadhyAnAdi karavuM joIe. samiti-guptinI zuddha kriyA karavI joIe ItyAdi vidhi che. vaLI pratiSedha sarvajIvonI hiMsA karavI joIe nahi. jUThuM bolavuM joIe nahi. ItyAdi che. tyArapachI=vidhi-pratiSedhano artha karyA pachI, vidhi-pratiSedhano samAsa spaSTa karatAM kahe che - vidhi ane pratiSedha e vidhi-pratiSedha che. vidhi-pratiSedha zuM che ? ethI kahe che - Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 te vidhi-pratiSedha kaSa che suvarNanI parIkSAmAM kasoTI paththara para rekhAnI jema kaSa che. A kahevAyeluM thAya che sUtramAM kahyuM ke vidhi-pratiSedha kaSa che enAthI A kahevAyeluM thAya che, je dharmamAM pUrve kahyuM tevA lakSaNavALI vidhi ane pratiSedha pade pade supuSkaLa prApta thAya che te dharma kaSazuddha che. paraMtu "anya dharmamAM rahelA jIvo, viSNu vaDe asuronI jema ucchedanIya che. teonA vadhamAM doSa nathI." ItyAdi vAkyagarbhavacana kaSazuddha nathI. cheda parIkSAne kahe che - "tenA saMbhava ane pAlanAne anurUpa ceSTAnI ukti cheda che." (sU. 94) teno artha spaSTa kare che - te benA=anAvirbhata vidhi-pratiSedhanA, saMbhava ane prAdurbhata evA te benI rakSArUpa pAlanA. tyArapachI=saMbhava ane pAlavA mATeno artha karyA pachI, tenA saMbhava-pAlana mATe bhikSATanAdi bAhyakriyArUpa je ceSTA tenI ukti cheda che, je pramANe kaSazuddhimAM paNa aMdaramAM azuddhinI AzaMkA karatA suvarNanI parIkSA karanArA suvarNagolikAnA chedane kare che, te pramANe kaSazuddha paNa dharmanA chedanI apekSA rAkhe che=dharmanI chedaparIkSAnI buddhimAna puruSo apekSA rAkhe che. ane te chedavizuddhi bAhya ceSTArUpa che. ane vizuddha ceSTA te che jemAM avidyamAna paNa abAdhita rUpavALA vidhi ane pratiSedha svaAtmAne prApta kare che-svasvarUpane prApta kare che. aticArarUpa apacArathI virahita evA labdha svarUpavALA vidhi-pratiSedha=vizuddha bAhyaceSTA dvArA aticArarUpa apacArathI rahita prApta svarUpavALA evA vidhipratiSedha, uttarottara vRddhine anubhave che-potAnA saMyamajIvanamAM uttarottara vizuddha vidhi-pratiSedha prApta thAya che, te ceSTA je dharmamAM saprapaMca kahevAya che te dharma chedazuddha che. je pramANe kaSa-cheda zuddha paNa suvarNa, tApane nahi sahana karatuM kAlikAnA unmIlananA doSane kAraNe suvarNabhAvane prApta karatuM nathI, e rIte dharma paNa kaSa-chedanI zuddhi hote chate paNa tApa parIkSAmAM anirvAhane pAmato svabhAvane prApta karato nathIete kRtavacana, zratadharmarUpa svabhAvane prApta karatuM nathI. AthI tApane prajJApana karatA=batAvatAM, kahe che. ubhayanuM nibaMdhana evo bhAvavAda tApa che." (sU. 95) teno artha spaSTa kare che - anaMtaramAM kahevAyelA kaSachedarUpa ubhayanuM nibaMdhana=pariNAmi, ahIM zratadharmanI parIkSAnA adhikAramAM tApa che. A kahevAyeluM thAya che=pUrvamAM tApanuM lakSaNa batAvyuM tenA dvArA A kahevAyeluM thAya che, je zAstramAM dravyapaNAthI aprazruta anutpanna ane paryAyAtmakapaNAthI pratikSaNa aparApara svabhAvanA AskandanathI=prAptithI, anitya svabhAva jIvAdimAM sthApana karAya che. tyAM te zAstramAM, tApazuddhi che. je kAraNathI pariNAmI ja evA AtmAdimAM tevA prakAranA azuddha paryAyanA nirodhathI, dhyAna-adhyayanAdi apara evA zuddha paryAyanA prAdurbhAvathI uktalakSaNa kaSa ane bAhya ceSTAnI zuddhilakSaNa cheda upapanna thAya che. paraMtu anyathA nahi=pariNAmI AtmAdi na svIkAravAmAM Ave to kaSa-cheda upapanna thatA nathI=saMgata thatA nathI. A badhAmAMthI=pUrvamAM mRtadharmanI kaSa-cheda-tApazuddha parIkSA batAvI te traNa parIkSAmAMthI, koNa baLavAna che ke Itara che =koNa baLavAna che ke abaLavAna che? e prakAranA praznamAM je kartavya che=je upadezakane kahevA jevuM che, tene kahe che - Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 15 - 15 "A badhAnA==Na parIkSAonA, aMtaranuM darzana karAvavuM joIe." (sU. 96) teno artha spaSTa kare che - A traNa prakAranI parIkSAonA paraspara aMtaranuM samartha-asamartharUpa vizeSanuM darzana upadezake karAvavuM joIe. tene jatraNa prakAranI parIkSAmAM paraspara vizeSane ja, batAve che - "kaSa-chedamAM ayatna." (sU. 97) teno artha spaSTa kare che - kaSa-chedanI parIkSAnuM akSamapaNuM hovAne kAraNo anAdaraNIyatA hote chate ayatna che=matimAnone atAtparya che. kema matimAnane kaSa-chedamAM aya che ? ethI kahe che - tenA bhAvamAM paNa kaSachedanA sadbhAvamAM paNa, tApano abhAva hote chate tApa parIkSAthI mRtadharma zuddha asiddha thaye chate, abhAva che." (sU. 98) teno artha spaSTa kare che - teno=kaSa-chedano, bhAva=sattA, tadbhAva temAM=kaSa-chedanA bhAvamAM, tApano abhAva hote chate=ukta lakSaNa tApano viraha hote chate, abhAva che-paramArthathI parIkSaNIya padArthanI asattA ja che-paramArthathI parIkSaNIya evA suvarNanI ke mRtadharmanI asattA ja che. kaMSa-chedathI zuddhamAM paNa tApano viraha hoya to parIkSaNIya evA suvarNanI sattA kema nathI ? te spaSTa kare che - tApamAM vighaTamAna evuM suvarNa kapa-chedamAM vidyamAna hovA chatAM paNa svasvarUpane suvarNanA svarUpane prApta karavA samartha nathI ja, kema ke tenuM jAti suvarNapaNuM che-azuddha suvarNapaNuM che. A paNa kema che ?=tApa zuddhinA abhAvamAM parIkSaNIya evA suvarNano abhAva kema che ? ethI kahe che - "je kAraNathI tenI zuddhimAM=sApanI zuddhimAM, tenuM sAphalya che=kaSa-chedanuM, sAphalya che." (sU. 99) teno artha spaSTa kare che - je kAraNathI tenI zuddhimAMtApanI zuddhimAM tenuM sAphalya che=kaSa-chedano, saphalabhAva che. tApazuddhi hote chate kaSa-chedano saphalabhAva kema che ? te "tathAdithI spaSTa kare che - dhyAna-adhyayana Adi arthe karAto pUrvamAM baMdhAyelA karmanI nirjarAnA phalavALo thAya che ane pratiSedha karAtA evA hiMsAdi navA karmanA grahaNanA nivRtta phalavALA thAya che. dhyAna-adhyayanathI nirjarA thAya che ane hiMsAdinA parihArathI navA karmanA grahaNano nirodha thAya che tenI saMgati tApazuddhinA abhAvamAM nathI te spaSTa kare che - : bAhyaceSTAnI zuddhi anAvibhUta evA A benA yogathI anAvibhUta evA dhyAna-adhyayana ane hiMsAdinI nivRttirUpa benA yogathI ane Avirbhata evA benA paripAlanathI Avirbhata evA dhyAna-adhyayana ane hiMsAdinI Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 - nivRttirUpa benA paripAlanathI, phalavALI thAya che. ane apariNAmI AtmAmAM ukta lakSaNavALA kaSa-cheda svakArya karavA mATe samartha thatA nathI. ethI, te benuM kaSa-chedarUpa te benuM tApazuddhi hote chate ja saphalapaNuM utpanna thAya che. vaLI, anyathA thatuM nathI tApazuddhi na hoya to kaSa-cheda svakArya karavA mATe samartha thatA nathI. na'thI zaMkA kare che. phalavikala paNa te be thaze tApazuddhi na hoya tethI kaSa-cheda phalavikala bane topaNa kaSa-cheda zuddha zAstravacano vAstavika thaze. ethI kahe che - "ane phalavALA kaSa-cheda vAstavika che." (sU. 100) teno artha spaSTa kare che - ukta lakSaNavALA chatAM pUrvamAM kahelA tApazuddhithI yukta evA kaSa-cheda zuddhinA lakSaNavALA chatAM, vaLI te baMne kaSa-cheda vAstavika kaSacheda thAya che. je kAraNathI saMtapuruSo svasAdhya kriyA karanArI vastunuM vastRtva svIkAre che. vipakSamAM bApane kahe che=je kaSa-cheda parIkSAthI uttIrNa evo zratadharma svasAdhyakriyA karanAro na hoya chate te zratadharmane kaSa-chedathI zuddha svIkAravAmAM bAdhane kahe che - anyathA yAcitakamaMDana che." (sU. 101) - teno artha spaSTa kare che - anyathA-phalavikala chatA evA te baMne vastunI parIkSAnA adhikAramAM avatAraNa karAye chate paNa, te ba=kaSacheda, yAcitakamaMDana che. te yAcikamaMDanane spaSTa kare che - be prakAranuM alaMkAranuM phaLa che. nirvAha hote chate AjIvikA hote chate, parizuddha AbhimAnika sukhajanaka svazarIranI zobhA che ane koIka rIte nirvAhano abhAva thaye chate-koIka rIte AjIvikAnA nirvAhano abhAva thaye chate, tenAthI ja=potAnA alaMkArathI ja, AjIvikAno nirvAha thAya che. ane yAcitakamaMDanamAM A baMne phaLa nathI; kema ke tenuM parakIyapaNuM che. tethI yAcitakamaMDana jevuM yAcitakamaMDana che tApazuddha na hoya, kaSa-cheda-zuddha evuM mRtavacana mAMgI lAvelA alaMkAranI zobhA jevuM yAcitakamaMDana che. A kahevAyeluM thAya che-tApazuddha na hoya ane kaSa-chedazuddha hoya tevuM kRtavacana yAcitakamaMDana jevuM che ema pUrvamAM kahyuM tenAthI A kahevAyeluM thAya che - dravya- . paryAya ubhaya svabhAvavALA jIvamAM nirupacaritapaNAthI upasthApyamAna evA kaSa-cheda svaphala pratye avadhya sAmarthyavALA ja thAya. vaLI, nityAdi ekAMtavAdamAM svavAda zobhA mATe te vAdIo dvArA kalpanA karAtA evA A=kaSa-cheda, yAcitakamaMDananA AkAravALA pratibhAse che. paraMtu svakAryakara pratibhAsatA nathI. 'nAda thI kahe che - jaNAyuM che je pramANe kaSa-cheda-tApazuddha zrata dharma grahaNa karavo joIe. paraMtu kayA praNetakano A=kaSa-chedatApazuddha dharma, pramANa che ? ethI vyatirekathI batAvatAM kahe che - atattvavedino vAda samyaphavAda nathI." (sU. 102) teno artha spaSTa kare che - Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 197 atattvavedino sAkSAt ja vastutattvanA ajJAta svabhAvavALA puruSavizeSano-chaprasthano, vAda-vastunuM praNayana, atattvadivAda che. ane te atattvadivAda samyaphavAda nathI ja yathAvasthita arthavAda nathI ja yathAvasthita kathana nathI ja. atattvavedino vAda samyavAda kema nathI ? te spaSTa kare che - di je kAraNathI, sAkSAt nahi jonArA evA pramAtrA vaDe kahevAyeluM zAstra yathAvasthitarUpanA visaMvAdathI asamaMjasa ja thAya. temAM dAMta batAve che. jAtithI aMdha citrane karanArA evA puruSathI Alekhana karAyela citrakarmanI jema asamaMjasa ja zAstra thAya ema avaya che. ethI tenAthI bolAyelI vastunI aviparItarUpatAne svIkAravA mATe kevI rIte utsAha thAya ? arthAt utsAha thAya nahi. samyavAdatAnA ja upAyane kahe che - baMdha-mokSanI upapattithI tenI zuddhi che vastunA kathananI nirmaLatA che. (sU. 103) - teno artha spaSTa kare che - agni ane lokhaMDanA piMDanI jema athavA kSIra-vIranI jema, mithyAtvAdi hetuthI jIvano ane karmayugalono paraspara avibhAga pariNAmathI avasthAna baMdha che. vaLI, samyagdarzana-samyajJAna-samyaphacAritrathI karmono atyaMta uccheda mokSa che. baMdha-mokSano artha karyA pachI teno samAsa spaSTa kare che - tataH'RtenAthI=baMdha ane mokSanI upapattithI=baMdha ane mokSa te benI upapatti=ghaTanA, tenAthI, zuddhi=vastuvAdanI nirmaLatA, citanIya che. A kahevAyeluM thAya che=pUrvanA kathanathI A kahevAyeluM thAya che - je siddhAMtamAM baMdha-mokSa yogya evo AtmA che te vizeSaNothI nirUpaNa karAya che. te=siddhAMta, sarvavedI-puruSathI pratipAdita che e pramANe buddhimAno vaDe nizcaya karAya che. A paNa baMdha-mokSanI upapatti pUrvamAM kahyuM e paNa baMdha-mokSanI upapatti, je pramANe ghaTe che te pramANe kahe che "A=baMdha-mokSanI upapatti, badhyamAnanA ane baMdhananA bhAvamAM=badhyamAna evA AtmAnA ane baMdhanarUpa karmanA sadbhAvamAM che. (sU. 104). teno artha spaSTa kare che - A=baMdha ane mokSanI upapatti, AgaLamAM kahevAze e badhyamAna evA AtmAno ane baMdhanabhUta evA karmano sadbhAva hote chate thAya che. kema ? ethI kahe che - - "anyathA=badhyamAna ane baMdhananA abhAvamAM kalpanA mAtra che." (sU. 105) teno artha spaSTa kare che - je kAraNathI A kalpanA ja che=kevala vitartha arthapratibhAsarUpa kalpanA ja che, paraMtu tyAM=kalpanA karAyela padArthamAM, pratibhAsamAna artha paNa nathI. ethI kalpanA mAtra che. * Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 kyAre kalpanAmAtra che ? ethI kahe che. anyathA mukhya badhyamAna ane mukhya baMdhananA abhAvamAM anupacarita badhyamAna ane anupacarita baMdhananA abhAvamAM, kalpanAmAtra varte che. badhyamAna ane baMdhanane ja kahe che - "badhyamAna AtmA che ane baMdhana vasturUpe satva=vidyamAna, evuM karma che." (sU. 106) teno artha spaSTa kare che - tyAM=badhyamAna ane baMdhanamAM, badhyamAna=svasAmarthyanA tirodhAnathI pAravazyane prApta karAto evo AtmA caudabhUtagrAmanA bhedavALo jIva, pratipAdana karAya che ane mithyAtvAdi hetuo vaDe AnAthI kArmaNavargaNAthI, AtmA baMdhAya che. ethI kArmaNavargaNA baMdhana che. te baMdhanane ja spaSTa kare che - vasturUpe saparamArtha rUpe, vidyamAna evuM jJAnAvaraNAdikarma anaMtAnaparamANupracayanA svabhAvavALuM ja mUrta prakRti baMdhana che ema avaya che. AthI ja=paramANunA pracayanA svabhAvavALuM baMdhana che AthI ja, mUrta prakRtivALuM che. ahIM=badhyamAna vastumAM, AtmAnA grahaNathI sAMkhyamatanA nirAsane kahe che. je kAraNathI tyAM=sAMkhyamatamAM, kahevAya che - "AtmA baMdhAto nathI, koIpaNa AtmA saMsaraNa pAmato nathI ane judA judA AzrayavALI prakRti saMsaraNa pAme ? chebaMdhAya che ane mukAya che." vastu grahaNathI=vasturUpe vidyamAna evA karmanA grahaNathI, saugAmatanA nirAsane kahe che. je kAraNathI tyAM paNa saugatamatamAM paNa, kahevAya che - "rAgAdi kvezavAsita citta ja saMsAra che. tenAthI=rAgAdithI, vinirmukta evuM te jannacitta ja, bhavAtta=bhavano ! aMta, che. e pramANe kahevAya che." rAgAdi klezavAsita=sarvathA cittathI avyatiriktaabhinna evA rAgAdi zothI vAsita saMskRta, evuM citta ja saMsAra che, ema avaya che. A rIte=rAgAdiklezavAsita citta ja saMsAra che ema kahyuM e rIte, badhyamAnathIbhinna evuM vasturUpe satkarma e pramANe upagata thatuM nathI e pramANe bauddho vaDe svIkRta thatuM nathI. tyAM=sAMkhyamatano nirAsa karyo tyAM, prakRtino ja baMdha ane mokSa svIkAra karAye chate saMsAra ane apavarga avasthAnuM AtmAnA abhinna ekasvabhAvapaNAne kAraNe yogIone yama-niyamAdi anuSThAna muktirUpa phalapaNAthI je yogazAstromAM kahevAyuM che te vyartha ja thAya. cittathI avyatirikta karmavAdI evA bauddhanA paNa mate karmanuM avastu sattva ja thAya=avasturUpe ja satva thAya. je kAraNathI je jenAthI avyatirikta svarUpavAnuM che. te, te ja che. ane lokamAM paNa te ja tenAthI baMdhAya che e prakAranI pratIti nathI; kema ke puruSa beDI AdirUpa bhinna svabhAvavALA ja badhyamAna ane baMdhananuM lokamAM vyavahiyapramANapaNuM che badhyamAna ane baMdhana tarIkeno vyavahAra thAya che. vaLI, karmanuM cittamAtrapaNuM svIkAra karAye chate, saMsAra ane apavargano bheda prApta thAya nahi; kema ke cittamAtranuM ubhayatra paNa saMsAra ane apavargamAM paNa, avizeSa che. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 baMdha ane mokSanA hetune ja kahe che - hiMsAdi tenA yoganA hetuo cheHbaMdhanA saMbaMdhanA hetuo che, tenAthI itara=hiMsAdithI Itara evA ahiMsAdi, taitaranA=baMdhathI Itara evA mokSanA, hetuo che. (sU. 107). teno artha spaSTa kare che - hiMsAdi=hiMsA avRtAdi jIvanA pariNAmavizeSo, tadyoganA hetuo che-tenA arthAt baMdhanA=saMsAra-phalapaNArUpe paramArtha citAmAM pApAtmaka ja evA baMdhanA, saMbaMdhanA hetuo che=AtmAnI sAthe baMdhanA kAraNabhAva Apanna varte che=AtmAnI sAthe baMdhanA kAraNabhAvarUpe prApta evA hiMsAdi varte che. je kAraNathI kahevAyuM che. "hiMsAvRtAdi pAMca, tattvanuM azraddhAna ja ane krodhAdi cAra e pApanA hetuo che." ane tenAthI itara-te hiMsAdithI itara evA ahiMsAdi ja, 'taItaranA'Rte baMdhathI Itara evA mokSa, tenAM kAraNo che, kema ke sarvakAryonuM anurUpa kAraNa prabhavapaNuM che=jagatamAM je kaMI kArya thAya che te sarvakArya anurUpa ja kAraNathI thAya che. tethI saMsAra ane mokSarUpa kAryo paNa anurUpa kAraNathI thAya che. baMdhanA ja svarUpane kahe che - "pravAhathI anAdimAna che." (sU. 108) teno artha spaSTa kare che - pravAhathI paraMparAthI, anAdimAna che=baMdha anAdimAna che=AdibhUta baMdhakAla vikala che. A ja arthamAM=pravAhathI baMdha anAdimAna che e ja arthamAM, upacayane kahe che-puSTine kahe che - "kRtakapaNuM hovA chatAM paNa=baMdhanuM kRtakapaNuM hovA chatAM paNa, atItakAlanI jema upapatti che=pravAhathI anAdimAna baMdhanI upapatti che." (sU. 109) teno artha spaSTa kare che - kRtakapaNuM hovA chatAM paNa=baMdhanuM svahetuothI niSpAditapaNuM hovA chatAM paNa, atItakAlanI jema upapatti che=anAdimattvanI ghaTanA vaktavya che. zuM kahevAyeluM thAya che?=A kathanathI zuM kahevAyeluM thAya che ? ethI kahe che - pratikSaNa paNa karAto baMdha =jIvanA pariNAmathI pratikSaNa paNa karAto baMdha, pravAhanI apekSAe atItakAlanI jema anAdimAna ja che. have jevA prakArano A beno atItakAla ane baMdhAtA karmano, daSTAMta-dAjhAjikabhAva thayo tene sAkSAt ja batAvatAM kahe che - vartamAnatAkalpa kRtakatva che." (sU. 110) teno artha spaSTa kare che - jevA prakAranI atItakAla samayanI vartamAnatA che tenA jevuM kriyamANapaNuM cheHkarmonuM kriyamANapaNuM che. e pramANe upavAsa karavA mATe yukta thAya. ane jevA prakAranA AtmAmAM pUrvamAM kahelA baMdhanA hetuo ghaTe che, tene avayavyatireka dvArA kahe che - Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 dehathI bhinna-abhinna ane pariNAmI evA AtmAmAM hiMsAdi ghaTe che." (sU. 111) teno artha spaSTa kare che - pariNamana pariNAma che. dravyarUpapaNAthI avasthita ja vastunA paryAyAntaranI prApti pariNAma che. je kAraNathI kahevAyuM che. "pariNAma arthAntara gamana che ane sarvathA vyavasthAna nathI ane sarvathA vinAza nathI tenA jANanArAone pariNAma ISTa che." pariNAmano artha karyA pachI pariNAmIno artha kare che - pariNAma nitya Ave che e pariNAmI. te pariNAmarUpa AtmAmAM=jIvamAM, pUrvamAM nirUpita karAyelA hiMsAdi ghaTe che ane bhinnamAM=pRthagurUpamAM ane abhinnamAMetenAthI viparItamAM apRthagurUpamAM, hiMsAdi ghaTe che ema anvaya che. gha'kAra vizeSaNanA samuccaya mATe che=AtmAnA bhinnabhinnarUpa ane pariNAmIrUpa be vizeSaNanA samuccaya mATe che. konAthI AtmA bhinnabhinnarUpa che ? ethI kahe che - dehathI zarIrathI, bhinnabhinnarUpa pariNAmI AtmAmAM hiMsAdi ghaTe che ema avaya che. A ja arthamAM-pUrvamAM kahyuM ke dehathI bhinnabhinna ane pariNAmI AtmAmAM hiMsAdi ghaTe che e ja arthamAM, vipakSamAM vipakSa svIkAravAmAM AtmAne dehathI bhinnabhinnarUpa ane pariNAmarUpa pakSathI viparIta svIkAravAmAM, bApane kahe che - "anyathA teno ayoga che=AtmA pariNAmI na hoya ane dehathI bhinnabhinna na hoya to hiMsAdino ayoga che. (sU. 112) teno artha spaSTa kare che - jo pariNAmI AtmA ane dehathI bhinnAbhinna AtmA Icchato nathI to baMdhanA hetupaNAthI upavyasta evAM hiMsAdino ayoga che aghaTanA che. kema aghaTanA che ? ethI kahe che. nitya ja evA AtmAmAM adhikAra hovAthI-nitya ja evA AtmAno svIkAra hovAthI. asaMbhava che-hiMsAdino asaMbhava che." (sU. 113) teno artha spaSTa kare che - nitya ja=aprazruta, anutpanna, sthira ekasvabhAvavALA AtmAmAM paraMtu paryAyanayanA avalaMbanathI anityarUpa paNa nahi e prakArano 'va'kArano artha che. ane nitya ja evo AtmA svIkArAye chate dravyAtikanayanA avaSTanmathI adhikAra hovAne kAraNe= svIkAra hovAne kAraNe, tilatuSa tribhAga mAtra paNa=talanA photarAnA trIjA bhAga mAtra paNa, arthAt svalpa paNa pUrva svarUpathI apracyavanAnapaNuM hovAthI hisAdino asaMbhava che-aghaTana che. je kAraNathI vivakSita hisA=vivakSita evA koI jIvanI hiMsA, vivakSita evA jIvanA vidyamAna paryAyanA vinAzAdi svabhAvavALI=vivakSita evA jIvanA vidyamAna paryAyanA vinAza ane anya paryAyanA utpAda svabhAvavALI, hiMsA zAstramAM kahevAya che. je pramANe kahevAyuM che - Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 201 "tenA=jIvanA, paryAyano vinAza, du:khano utpAda ane te prakArano saMkleza bhagavAna vaDe kahevAyelo A vadha prayatnathI tyAga karavo joIe." ane "anityamAM apara vaDe ahiMsana hovAne kAraNe hiMsAno asaMbhava che." (sU. 114) teno artha spaSTa kare che ane anitya svIkArAye chate=sarvathA pratikSaNabhaMgura AtmA svIkArAye chate, apara evA koI zikArI Adi vaDe koIka sUkarAdinA hiMsAno asaMbhava che. hi=je kAraNathI, sarva AtmAomAM pratikSaNa bhaMgurapaNuM svIkArAye chate svataH svajanmanI prAptinI kSaNa pachI sarvathA nivartamAna evA jIvomAM koNa kono hiMsaka thAya ? athavA koNa kono hiMsanIya thAya ? ane "dehathI bhinna ja evA AtmAmAM spaSTanuM vedana nathI." (sU. 115) teno artha spaSTa kare che jo bhinna ja=sarvathA dehathI vilakSaNa ja, AtmA che to dehanI sAthe spRzyamAna evA spaSTa evA strInA zarIra, zayana, Asana AdinA ane kaMTaka, agnijvAlAdinA iSTa-aniSTarUpa sparzendriyanA viSayanuM vedana=anubhavana, bhogIpuruSane prApta thatuM nathI ja. kema dehathI bhinna evA AtmAne sRSTanuM vedana thatuM nathI ? te dRSTAMtathI spaSTa kare che zayanAdi bhogAMgono sparza karAto devadatta hote chate viSNumitrane anubhavanI pratIti nathI ja. "ane nirarthaka anugraha che." (sa. 116) teno artha spaSTa kare che - bhogAMga evA sak, caMdana, aMganA, vasanAdithI dehano uparaMbha anugraha nirarthaka=puruSanA saMtoSa lakSaNa phala vikala thAya; kema ke dehathI AtmAnuM atyaMta bhinnapaNuM che. AdehathI AtmAno bheda svIkAravAthI anugraha nirarthaka che ema kahyuM e, nigrahanuM paNa upalakSaNa che=koInA dvArA karAyelo nigraha paNa nirarthaka thAya. sUtramAM 'va' zabda samuccayamAM che. A rItepUrvamAM kahyuM ke dehathI bhinna AtmAne svIkArIe to dehane spaSTanuM vedana thAya nahi ane anugraha nirarthaka thAya e rIte, bhedapakSanuM nirAkaraNa karIne, abhedapakSanuM nirAkaraNa karavA mATe=dehathI AtmA sarvathA abhinna che e pakSanuM nirAkaraNa karavA mATe, kahe che - "abhinnamAM ja=dehathI abhinna evA AtmAmAM ja, amaraNa che; kema ke vaikalpano ayoga che=mRtadehamAM paMcabhUtamAMthI koIpaNa bhUtanA vikalapaNAno ayoga che." (sU. 117) teno artha spaSTa kare che - - 1 abhinna hote chate jadehathI sarvathA judApaNAnuM anAlaMbana karAto AtmA hote chate, caitanya viziSTa kAyA puruSa che. e prakAranA matane avalaMbana karanArA suraguruziSyanA abhyapagamathI amaraNa thAyaAtmAne mRtyuno abhAva prApta thAya. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 kema AtmAne mRtyuno abhAva prApta thAya ? ethI kahe che - vaikalyano ayoga hovAthI=vaikalyanuM aghaTana hovAthI, AtmAne amaraNa prApta thAya ema avaya che. dehathI abhinna AtmA svIkAravAthI AtmAnuM amaraNa kema prApta thAya ? te yuktithI spaSTa kare che. je kAraNathI marelA paNa dehamAM=lokane pratIta evA mRta paNa dehamAM, deha AraMbhaka evA pRthivyAdibhUtonuM koI vaikalya upalabhya thatuM nathI. (mATe AtmAnA mRtyuno abhAva prApta thAya ema avaya che.) tyAM marelA dehamAM vAyunuM vikalapaNuM che. e pramANe nAstikavAdI kahe to graMthakArazrI kahe che - tArI vAta barAbara nathI; kema ke vAyu vagara utsunabhAvano marI gayA pachI zarIra phalAI jAya che teno, ayoga che. to tyAM=mRtadehamAM, tejasanuM vaikalya che te pramANe nAstika kahe to graMthakArazrI kahe che - tArI vAta barAbara nathI; kema ke taijasanA vyatirekathI agninA abhAvathI, kuthitabhAvanI apratipatti che=mRtadeha saDe che te prakAranA kutsitabhAvanI aprApti che. ethI kevI rIte dehathI abhinna AtmavAdIne maraNa upapanna thAya ? arthAt dehathI abhinna AtmavAdInA matamAM maraNa saMgata thAya nahi. pUrvamAM rahelA vAyu ane tejasano tyAM abhAva hovAthI amaraNakALamAM vartatA evA vAyu ane tejasano mRtadehamAM abhAva hovAthI, maraNa saMgata thaze-dehathI bhinna AtmA na svIkArIe topaNa maraNa saMgata thaze, e pramANe koI kahe to tene kahe che - maraNamAM paralokano abhAva prApta thAya." (sU. 118) teno artha spaSTa kare che - maraNa svIkArAye chate dehathI sarvathA abhinna evo AtmA svIkArIne maraNa svIkArAye chate, paralokano abhAva prApta thAya. kema paralokano abhAva prApta thAya ? te spaSTa kare che. dehathI abhinna ja AtmA svIkArAye chate paraloka janAro evo koI AtmA siddha thato nathI; kema ke ahIM . ja-mRtakALamAM ahIM ja, dehanA pAtanuM darzana che=paDelA mRtadehanuM darzana che, ane dehathI vyatirikta evA AtmAno asvIkAra che. ane to pachI paraloka ja nathI ema na kahevuM; kema ke tenuM paralokanuM, sarva ziSTo vaDe pramANanA upakhaMbhathI upapatnapaNArUpe abhiSTapaNuM che ane A pramANa che=paralokane svIkAravAnuM A pramANa che - je je abhilASa che te te abhilASAntarapUrvaka jovAyuM che. je pramANe yauvanakAlano abhilASa bAlakAlanA abhilASapUrvaka che ane te divase utpanna thayelA prasArita locanavALA evA bAlano mAtAnA stanone joto stananI spRhArUpa abhilASa che ane je tenuM abhilASAntara che= te divase janmelA bAlanA abhilASathI abhilASAntara che te niyamathI bhavAMtara bhAvi che. pUrvamAM kahyuM ke dehathI bhinna AtmA hoya to spaSTanuM vedana thAya nahi ane nirarthaka anugraha thAya ane dehathI abhinna AtmA hoya to maraNa saMgata thAya nahi. A kathana vartamAna bhavanA anubhavane AzrayIne kareluM. tyArapachI dehathI abhinna AtmA svIkArIe ane maraNanI saMgati karavAmAM Ave to paralokano abhAva prApta thAya. tema sthApana karyuM. have dehathI ekAMta bhinna AtmA mAnIe to vartamAnanAM zubhAzubha Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 kRtyonuM phaLa paralokamAM AtmAne prApta thAya nahi te batAvavA arthe kahe che - ane "dehakRtano AtmA dvArA anupabhoga che." (sU. 119) teno artha spaSTa kare che - deha ane AtmAno ekAMta bheda hote chate dehathI karAyelA zubha ke azubha kRtyano AtmA dvArA anupabhoga che sukha-duHkhanA anubhava dvArA Avedana prApta thAya zubhAzubha kRtyanA phaLarUpa sukhaduHkhanA anubhava dvArA Avedana prApta thAya. - dehathI AtmA bhinna mAnIe to dehathI karAyelA kRtyanA phaLano anubhava AtmAne kema na thAya ? te spaSTa karavA arthe kahe che - koI puruSa acakRta zubha-azubhane vedana karavA mATe samartha nathI; kema ke kRtanAza ane akRta abhyAgama doSano ' prasaMga che. ane "AtmakRtano dehathI anupabhoga prApta thAya." (sU. 120) teno artha spaSTa kare che - ane jo dehathI bhinna ja AtmA che te pramANe abhyapagama hoya to AtmAmRtanuM kuzala-akuzala anuSThAnathI - samupArjita evA zubhAzubha karmanuM, Aloka ane paralokamAM dehathI kartAne anupabhoga avedana, prApta thaze; kema ke akRtapaNuM che. jo A pramANe prApta thAya=pUrvamAM kahyuM ke deha ane AtmAno ekAMta bheda svIkAravAmAM Ave to dehakRta evA zubhAzubha kRtyano upabhoga AtmAne thAya nahi ane AtmakRta zubhAzubha karmano upabhoga dehane thAya nahi ema jo prApta thAya, topaNa zuM doSa che ? ethI kahe che - "daSTa ane ISTanI bAdhA cheHlokamAM daSTa che tenI bAdhA che, ane AtmA mATe iSTa evA AgamanI bAdhA che." (sU. 121) teno artha spaSTa kare che - daSTanI=sarvalokapratItanI=dehakRtano AtmA vaDe ane AtmakRtano deha vaDe je sukha-duHkhano anubhava tenI, ane ISTanI zAstrasiddhanI, bAdhA prApta thAya che apalApa prApta thAya che. te A pramANe - dehathI karAyelA evA corI, paradArAgamanAdi anArya kAryothI jela AdimAM lAMbA samaya sudhI zoka-viSAda Adi duHkhone prApta karato AtmA dekhAya che tevA prakAranA mananA saMkSobhathI tevA prakAranI mAnasika citAthI, prApta thayela jvarAdithI utpanna thayelI vyathAne zarIra anubhave che. ane duSTa-ISTanuM apalApipaNuM saMtapuruSone ISTa nathI; kema ke tenI daSTa-ISTanI apalApitA, nAstikanuM lakSaNapaNuM che. ' A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte, sarvathA nitya ane sarvathA anitya AtmA svIkArIne ane dehathI bhinna ane dehathI abhinna AtmAne svIkArIne hiMsAdinA asaMbhavanuM ApAdana karIne upasaMhAra karatA kahe che=upasaMhAra karatA graMthakArazrI kahe che - Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 AthI=ekAMtavAdathI, anyathA=nityAnityAdi svarUpavALA AtmAnA svIkAramAM, AnI siddhi che=hiMsAahiMsAdinI siddhi che, e tattvavAda che." (sU. 122) teno artha spaSTa kare che - AnAthI=ekAMtavAdathI anyathA=nityAnityAdi svarUpavALo AtmA svIkArAye chate, AnI siddhi che=hiMsA - ahiMsAdinI siddhi che ane tenI siddhimAM=hiMsA-ahiMsAdinI siddhimAM, tad nibaMdhana=hiMsA-ahiMsAdi nibaMdhana, baMdha-mokSanI siddhi che e tattvavAda pratijJA karAya che. je atattvaveda puruSa vaDe jANavuM zakya nathI. ja TIkAmAM 'katatvavAvinA sthAne "voDatattvavinA' pATha "dharmabiMdunI vRttimAMthI lIdho che. bhAvArtha : upadezaka pAMtrIsa guNavALA mArgAnusArI yogya jIvone sAme rAkhIne kevo upadeza Ape tenuM atyAra sudhI varNana karyuM. te upadeza yogya zrotAne samyapha pariNamana pAme tyAre te zrotAne sthira nirNaya thAya che ke A mahAtmA je prakAre upadeza Ape che te prakAre huM prayatna karIza to mArA sarva kalyANanI paraMparAnI prApti thaze. tethI te zrotA te upadezakanAM sarva vecanone sadA buddhimAM yathArtha rIte avadhAraNa karI rAkhe che ane te vacanone nitya smaraNa karIne potAnA jIvanamAM te prakAre AcaraNA karavA udyama kare che. zrotAnI te prakAranI ucita pravRtti joIne upadezakane nirNaya thAya che ke A zrotAne atyAra sudhI kahevAyelo mAro upadeza samyapha pariNamana pAmyo che tethI A zrotA mArA te upadezanAM vacanone AdarzarUpe rAkhIne jIvana jIvavA yatna kare che. Avo nirNaya upadezakane thAya tyAre upadezaka te zrotAne gaMbhIra dezanA ApavAno prayatna kare. A gaMbhIra dezanA kevI che ? te spaSTa karatAM kahe che - pUrvamAM je sAmAnyathI paMcAcArAdino upadeza Apyo tenA karatAM atyaMta sUkSma padArthone kahenArI dezanA gaMbhIra dezanA che. te atyaMta sUkSma padArtho kayA che ? te spaSTa karatAM kahe che - AtmAnuM astitva, AtmAno karmanI sAthe baMdha ane AtmAno karmathI mokSa kaI rIte anubhava ane yuktithI saMgata che ? te sarva viSayaka sUkSma padArthonuM nirUpaNa te gaMbhIra dezanA che ane tevI gaMbhIra dezanA zrotAne kahevI joIe. jethI zrotAne saMsAraavasthA, mukta avasthA baMne viSayaka sUkSma bhAvono yathArtha bodha thAya ane saMsAranA ucchedanA upAyarUpa jinavacana kaI rIte kAraNa che ? teno sUkSma bodha thAya jethI bhagavAnanA vacanAnusAra tattvane jonArI sUkSma mArgAnusArI buddhi te zrotAmAM pragaTa thAya. pUrvanI dezanA pariNamana pAme chate gaMbhIra dezanA ApavI joIe ema pUrvamAM je kahyuM tene spaSTa karatAM kahe che - Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 205 graMthakArazrIe pUrvamAM je sAdhAraNa guNanA prazaMsAdi aneka prakArano upadeza kahyo che te upadeza jyAre zrotAne, tenA AvAraka karmanA hAsanA atizayane kAraNe=upadezathI prAptavya evA bodhanA AvAraka karmanA hAsanA atizayane kAraNe, te upadeza aMgAgIbhAvarUpa pariNamana pAme che, tyAre te zrotA gaMbhIra dezanAne yogya thAya che. AnAthI e phalita thAya ke upadezakanAM vacano je zrotAnA haiyAne sparzelAM che te zrotA te vacanone nitya smaraNa karIne te vacanAnusAra potAnA jIvanane ghaDavA mATe tatpara thayo che. te zrotAne te upadeza aMgagIbhAvarUpe pariNamana pAmela che. Avo zrotA gaMbhIra dezanAne yogya che temAM dRSTAMta batAve che - jema pUrvanuM khAdheluM pacI gayuM hoya tyAre navuM bhojana karavuM hitAvaha che tema pUrvano upadeza jene - jIvanamAM pariNamana pAmela che tene sUma padArtho kahevA hitAvaha che. jyAM sudhI pUrvamAM varNana karela dezanA pariNamana pAme nahi tyAM sudhI upadezake tenI te dezanA aneka dRSTikoNathI zrotAne samajAvavI joIe: jethI duSkara paNa te vacano zrotAnI buddhine sparze to krame karIne te upadeza avazya pariNamana pAme ane jyAre te vacano samyapha pariNamana pAme tyArapachI ja sUkSma padArthane kahenArI dezanA ApavI joIe ane jyAre zrotAnI te bhUmikA niSpanna thAya tyAre upadezaka dvArA zrotA gaMbhIra dezanAmAM avatAra karAya che. pUrvamAM kahyuM ke yogya zrotAne pUrvamAM kahela upadeza pariNamana pAme tyAra pachI upadezake gaMbhIra dezanA ApavI joIe ane A gaMbhIra dezanA zratadharmanA kathana vinA saMbhave nahi. tethI have upadezake zuM kahevuM joIe ? te batAvatAM kahe che - mRtadharmanuM kathana karavuM joIe. A zrutadharma jIvanA sarva kuzalanA samUharUpa je kalpavRkSa che tene phaLadrupa karavA mATe vipula pANInA kyArA jevuM che. tethI e phalita thoya ke jIvanA sarva prakAranA kalyANane mATe kAraNabhUta evo cAritradharma che. A cAritradharma jIva mATe kalpavRkSa jevo che; kema ke jema kalpavRkSa sarva manovAMchita Ape che tema jenA cittamAM jinavacanAnusAra cAritradharma pariNamana pAmyo che te jIvone saMsAramAM paNa sarva manovAMchita prApta thAya che ane aMte pUrNa sukhamaya mokSa prApta thAya che. AvA kalpavRkSa jevA cAritradharmane jIvamAM samRddha karavA arthe vipula evA pANInA gamananA kyArA jevo A zrutadharma che; kema ke jema jema zrutadharmanA paramArthano yogya jIvane bodha thAya che tema te zrutabhAvita mativALA te yogya jIvo te kRtavacanAnusAra daDha pravRtti karIne cAritranI pariNatine atizayita kare che. A rIte bhagavAne batAvelo zratadharma sarva kalyANanuM kAraNa che tema batAve tethI zrotAne zratadharmanuM uttama phala che te prakArano bodha thAya. vaLI, te zrutadharmathI AtmAne bhAvita karavAthI AtmAmAM uttama AcAro pragaTa thAya tevo bodha thAya. te uttama AcAro jIvanI sarva kalyANa paraMparAnA kAraNa che tevo bodha thAya. A kRtadharmanI prApti gItArthaguru pAsethI vAcanA dvArA prApta thAya che. vAcanAthI prApta thayela zrutamAM kvacit saMdeha thAya tyAM pRcchA kare. saMdeha rahita thAya pachI saMdeha rahita thayelA zratane parAvartana karIne sthira karavAmAM Ave to sahaja rIte zruta upasthita thAya tevA sthirabhAvarUpe bane che. te rIte sthira thayA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 pachI te zrutanA avalaMbanathI zrutanA gaMbhIra arthone sUkSma prajJAthI anuprekSaNa karavAmAM Ave to ghaNA sUkSma bhAvono bodha thAya che. A bodha pragaTa thayA pachI yogya jIvane teno bodha karAvavA arthe dharmakathA karavAmAM Ave te sarva zrutadharma che. tema kahevAthI zrutadharmano arthI zrotA te prakAre zrutaprApti mATe udyama karIne sarva kalyANanI paraMparAne prApta kare. zrutadharmanA kathananuM svarUpa batAvatAM kahe che - saMsAramAM cakSuvALA jIvo te ja che jeo zrutajJAnarUpI cakSuthI AtmA mATe zuM heya che ? ane AtmA mATe zuM upAdeya che ? te prakAranA bhAvone sadA samyapha rIte jonArA che. A kathanathI e phalita thAya ke AtmAne anucita pravRttino tyAga ane AtmAne ucita pravRtti karAvanAra zrutajJAna che. tethI kalyANanA arthIe zAstravacananA baLathI heya-upAyadeya bhAvonuM jJAna thAya te prakAre jANavA mATe sarva udyama karavo joIe; kema ke jIvanuM hita zuM che? ane jIvanuM ahita zuM che? teno bodha karAvIne hitamAM kaI rIte pravRtti karavI joIe ? ane ahitathI kaI rIte nivRtti karavI joIe? teno bodha karAvavo te zrutadharmanuM mukhya prayojana che. pUrvamAM kahyuM ke upadezaka yogya zrotAne zratadharmanuM kathana kare. tyAM prazna thAya ke A zratadharma dareka darzanomAM bhinna-bhinnarUpe pravRtta che; kema ke te te darzanamAM judA judA prakAranA saMyamanA AcAronuM varNana che, judA judA padArthonuM varNana che. tethI vicAraka zrotAne kayA dhRtadharmano svIkAra karIne tenAthI mAre pravRtti karavI joIe teno nirNaya thaI zake nahi. tethI upadezaka te zrotAne zuM upadeza Ape ? te batAve che. zratadharmanuM bahupaNuM hovAthI upadezaka, zrotAne zratadharmanI parIkSAmAM avatAra kare. zratadharmanuM bahupaNuM kema che ? tethI kahe che - dareka darzanonAM vacanomAM A zrutadharma che e prakAranA zabdanuM samAnapaNuM che tethI koIpaNa darzanane ! vacanane joIne vicArakane vicAra thAya ke digaMbara darzana te prakArano kRtadharma kahe che. sthAnakavAsI darzana te prakArano mRtadharma kahe che. vaLI kapilAdi anya anya darzana paNa te te prakArano zratadharma kahe che. tethI ghaNA prakAranA kRtadharmo che. mATe sAcA zrutanI prApti na thAya to ThagAvAnI saMbhAvanA che tevI buddhi vicAraka zrotAne thAya. te ThagAvAnI buddhinA nivAraNa mATe zrotAne zrutadharma saMbaMdhI kaSa-cheda-tApa parizuddha evI parIkSAmAM zrotAno upadezaka avatAra kare che. jema suvarNamAM ThagAvAno saMbhava rahe che, tethI suvarNane grahaNa karanAra kaSa-cheda-tApathI zuddha hoya tevA suvarNane grahaNa kare che tema kalyANanA arthI jIvoe kaSacheda-tApathI zuddha evuM cuta kayA darzananuM che ? teno nirNaya karIne te zrutanuM adhyayana karavuM joIe, jethI samyaka kRtadharmanI prApti thAya ema upadezaka kahe. vizvamAM paNa te te darzananA upadezanAM vacano zabda mAtrathI zratadharmane kahe che. paraMtu kayo zrutadharma tattvane batAvanAra che? ane kayo zratadharma yathAtathA padArthane batAvanAra che? teno vicAra loko karatA nathI. joke sarva darzananA dharmane kahenArA upadezanAM vacanomAM zabdanuM sAmya hovA chatAM paNa jagata mATe pUjanIya evA Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 te kRtadharmano dUdha-pANInI jema vicitra bhedo vaDe vibhAga thAya che arthAt dUdha dUdha che ane pANI pANI che. tema dUdha jevuM zruta sarvajJanA vacanarUpa che ane pANI jevuM asAra anyadarzananA vacanarUpa zruta che. tethI te zruta vicitra bhedo vaDe karIne vibhAga karAya che. jema suvarNamAM ThagAvAthI bhaya pAmelA jIvo suvarNanI parIkSA karIne suvarNane grahaNa kare che tema zratadharmane grahaNa karavAnA viSayamAM vicAraka puruSa zratadharmane parIkSA karIne grahaNa kare che. parIkSA karIne teo je zrata dharma grahaNa kare che te zrutadharma kevo che ? te batAvatAM kahe che - sakala lakSmIne karavA mATe samartha tevo zratadharma che; kema ke parIkSAthI zuddha evuM zruta sarvajJakathita che. ane te zratadharmano je svIkAra kare che te mahAtmAone sarva prakAranI puNyaprakRtio ane kalyANanI paraMparAnI prApti thAya che. tethI parIkSAthI zuddha evuM zruta sakala lakSmIne karavA mATe samartha che. vaLI, AvuM zruta jIvane . prApta thavuM atidurlabha che. AthI ja anaMtakALamAM paramArthathI jIvane te zratadharmanI prApti thaI nahi AnA kAraNe saMsAranI sarva viDaMbanAnI prApti thaI. tethI vicAraka sudurlabha evA zratanI parIkSA karIne tevA zratadharmane grahaNa kare che. vaLI te zrata vizvanA jIvonuM ekAMta hita karanAra che. tethI mithyAzrutanI prApti na thAya ane potAnA hitanI prApti thAya tevA zrutanI samyaka parIkSA karIne buddhimAna puruSo te zrutane svIkAre che. je-te zratane svIkAratA nathI. A prakAranA vacanathI phalita thAya che ke vicAraka puruSoe parIkSA karIne trikoTI zuddha evA dhRtadharmane svIkAravo joIe. jethI hitanI prApti thAya. A rIte upadezaka zrotAne zratadharmanI parIkSA karavI joIe tevo upadeza Ape tethI zrotA paNa zratadharmanI parIkSA karavAne abhimukha thAya. tyArapachI zratadharmanI parIkSA karavAno upAya upadezaka batAve che - jema suvarNa mAtranuM sAmya prApta thatuM hoya tethI avicAraka jIvo zuddhAzuddhano vibhAga karyA vagara suvarNane grahaNa kare che ane tevA suvarNamAM A suvarNa che tevI buddhi kare che. te sthAnamAM vicakSaNa puruSo kaSacheda-tApathI te suvarNanI parIkSA kare che. arthAt kaSa-cheda-tApathI parizuddha hoya tevA suvarNane suvarNarUpe svIkAre che, anya suvarNane suvarNarUpe svIkAratA nathI. te prakAre parIkSA karavA yogya evA zrutadharmamAM paNa kaSAdinI parIkSA karavI joIe arthAt upadezaka zrotAne kahe ke jema vicAraka puruSa suvarNanI parIkSA karIne zuddha suvarNa grahaNa kare che tema vicAraka puruSe kaSAdinI parIkSA karIne pramANabhUta evA zratadharmane svIkAravo joIe; paraMtu zratadharmarUpa zabdanA sAmyathI je te vacanarUpa zratane zratadharmarUpe svIkAravo joIe nahi. zruta viSayaka kaSa zuM che? te prathama batAve che - zrutamAM batAvelAM vidhivAkyo ane pratiSedhavAkyo te kaSa che. Azaya e che ke jema suvarNane kasoTInA paththara upara ghasIne parIkSA karavAmAM Ave ane je suvarNane ghasavAthI suvarNa jevI rekhA paDe te suvarNa kaSazuddha che tema kahevAya. je suvarNane ghasavAthI kasoTI paththara para Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 rekhA suvarNanA jevI paDe nahi paNa kaMI bhinna prakAranI rekhA paDe to te suvarNa kaSazuddha nathI tema kahevAya che. te rIte je zAstromAM vidhivAkyo che te vidhivAkyo mokSane anukULa hoya ane je niSedhavAkyo che te mokSathI viruddha evI pravRttinA niSedharUpa hoya te Agama kaSazuddha che tema nakkI thAya. te spaSTa karavA mATe kahe che - aviruddha kartavyanA arthanuM upadezavAkya vidhivAkya che. tethI e phalita thAya ke AtmAnA ekAMta hitarUpa mokSathI aviruddha evuM je kartavya che tenA arthane batAvanAra je vacano che te vidhivAkya che. te vidhivAkyo kayAM che ? te spaSTa kare che - je pramANe AtmAnA hitanI paraMparArUpa svarga ane kevalajJAnanA arthI puruSe tapa-dhyAnAdi karavAM joIe. ane samiti-guptinI zuddha kriyA karavI joIe. tethI e phalita thAya ke je zAstramAM kahevAmAM Ave ke saMsAramAM bhaTakatA jIvoe kalyANanI paraMparArUpa svarganI prApti arthe ane mokSanI prApti arthe tapa-dhyAna-adhyayana Adi karavuM joIe, samiti-guptinI zuddha kriyA karavI joIe, koI jIvonI hiMsA karavI joIe nahi, jUThuM bolavuM joIe nahi. A prakAranAM vidhivAkyo ane niSedhavAkyo je zAstramAM upalabdha thatAM hoya te zAstra kaSazuddha che. tenAthI zuM phalita thAya ? te spaSTa karatAM kahe che - je zratadharmamAM tapa-dhyAna-svAdhyAya-samiti-guptinAM pade-pade vidhivAkyo maLatAM hoya ane je zAstramAM pada-pade hiMsAdinAM niSedhavacano maLatAM hoya te zrata kaSazuddha che. paraMtu je darzananA vacanamAM kahevAmAM AvatuM hoya ke jema viSNue asurone mArI nAkhyA tema anyadharmamAM rahelA jIvono nAza karavo joIe, teonA vadhamAM doSa nathI. AvAM vacanone kahenAruM te darzana kaSazuddha nathI. AnAthI e phalita thAya ke anya koIka evuM darzana che ke je darzanamAM tapa-dhyAnAdi pravRttinuM paNa varNana hoya ane hiMsAdinA niSedhanI pravRttinuM paNa varNana hoya; Ama chatAM te darzananAM keTalAMka vacano evAM hoya ke jemAM kahevAmAM Ave ke anyadarzananA jIvone mArI nAkhavAmAM koI doSa nathI, tevA darzananAM vacano kaSazuddha nathI. ahIM vizeSa e che ke jainadarzanano svIkAra karanArA paNa ane jainadarzana anusAra dharmanI pravRtti karanArA paNa jIvo potAnI mAnyatAthI viruddha mAnyatAvALA jIvo pratye karuNAbuddhi karavAne badale ke temanA hitanI ciMtA karavAne badale potAnA zatrubhUta che tevA prakAranI buddhithI zveSabhAvane dhAraNa kare ke teonA nAzamAM paNa dharma che tevuM mAnatA hoya to teo vaDe svIkArAyelo dharma jinavacana anusAra nathI paraMtu asaMbaddha pralApa karanArA darzananuM vacana che ke anyadarzanavALAne mAravAmAM adharma nathI tenA jevuM che. A rIte kaSaparIkSA batAvyA pachI suvarNanA dRSTAMtathI chedaparIkSA batAvavA arthe kahe che - Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 209 jema suvarNa kasoTIpaththara upara suvarNanI rekhA yathArtha pADe to kahevAya ke A suvarNa kaSaparIkSAthI pUrNa zuddha che tema A zAstra kaSaparIkSAthI pUrNa zuddha che, mATe kalyANanI paraMparAnuM kAraNa che. Ama chatAM kaSathI zuddha evA suvarNamAM paNa ghaNI vAra aMdarathI asuvarNanI prApti thatI hoya che, A azuddhinA nivAraNa mATe chedaparIkSA karavAmAM Ave che. jethI uparathI zuddha suvarNa hovA chatAM aMdarathI asuvarNa nIkaLe to teno tyAga thAya. tema kaSazuddha evAM zAstronI chedaparIkSA karavAmAM Ave ane chedaparIkSAmAMthI te zAstro zuddha siddha na thAya to kaSazuddha evAM te zAstrone vicAraka zrotA zratadharmarUpe svIkAratA nathI. tethI have zratadharmamAM chedaparIkSA batAve che - - je zAstramAM mokSane anukULa vidhivAkyo hoya ane mokSane pratikULa niSedhavAkyo hoya te zAstra kaSazuddha che. tevI vidhi ane niSedha koIka mahAtmAmAM pragaTa na thayela hoya tene pragaTa karavA mATe kAraNa bane tevI AcArasaMhitA je zAstramAM batAvelI hoya ane koI mahAtmAmAM tevA vidhi-pratiSedha pragaTa thayelA hoya te vidhi-pratiSedhanI rakSA karavAmAM kAraNa bane tevI AcArasaMhitA je zAstramAM batAvelI hoya te zAstra chedazuddha kahevAya che. jema bhagavAnanA zAsanamAM mokSane anukULa evA vidhivAkyo upalabdha che ane mokSane pratikULa evAM niSedhavacano upalabdha che. te vidhi-niSedhanA sevananA arthI koI mahAtmA saMyama grahaNa kare ane te saMyamajIvanamAM bhagavAne je rIte bhikSATana Adi bAhya kriyA batAvI che te prakAre te bAhyakriyAnuM pAlana kare to mokSane anukULa evA samiti-guptinA bhAvo te mahAtmAmAM pragaTa thayA na hoya ane mokSane pratikULa evI hiMsAdinI nivRtti te mahAtmAmAM pragaTa thaI na hoya to te bhikSATana Adi sarva ucita AcAra dvArA te mahAtmAmAM vidhi-pratiSedhano AvirbhAva thAya che. Avirbhata thayelA te vidhi-pratiSedhanuM aticAra rahita pAlana paNa te prakAranI bhikSATanAdi bAhyakriyAthI thAya che. tethI tevI bAhyakriyAne batAvanAruM zAstra chedazuddha che. ahIM bhikSATanAdimAM "Adi' zabdathI saMyamanI sarvakriyAo grahaNa karavAnI che. je mahAtmA sAdhujIvanane anurUpa oghasAmAcArI, dazavidha cakravAlasAmAcArI ane padavibhAga sAmAcArIrUpa je kriyA batAvI che te sarva kriyAo te rIte seve to te kriyAnA baLathI tenA saMyamajIvanamAM vidhi-pratiSadha AvirbhAva pAme che. jethI saMyama letI vakhate guNasthAnaka pragaTa na thayuM hoya to vidhi-pratiSedhanA avirbhAvathI guNasthAnaka pragaTa thAya che ane pragaTa thayeluM te guNasthAnaka sAmAcArInA pAlanathI uttarottara vRddhi pAme che. eTaluM ja nahi paNa bhagavAnanI batAvela sAmAcArInA baLathI niraticAra saMyamanuM pAlana saMbhavI zake; kema ke bhagavAne aparigraha vratanA rakSaNa mATe sarva parigrahano tyAga kahyo che chatAM koI sAdhu svAdhyAya Adi dvArA ke dharmadhyAna dvArA vidhinuM pAlana karatA hoya ane zItAdinA kAraNe dharmadhyAnamAM vyAghAta thato hoya to dharmadhyAnanI vRddhi arthe upakhaMbhaka evAM vastrAdinA grahaNanI paNa zAstramAM anujJA Apela che. tethI bhagavAnanA zAsanamAM batAvAyela AcArasaMhitAthI aticAra rahita te mahAtmA saMyama pALI zake che. vaLI, digaMbara zAstra paNa te rIte ja vidhi-pratiSedha batAve che, tethI kaSazuddha che. Ama chatAM vastrono ekAMta niSedha kare che. tethI dharmadhyAnanA upakhaMbhaka evA vastranuM sAdhu dvArA agrahaNa thavAthI zItAdithI parAbhava Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 pAmelA te mahAtmA dharmadhyAnamAM yatna karI zake nahi. AthI vidhi-pratiSedhane upaSTabhaka AcArasaMhitA koI koI sthAnomAM digaMbaranA zAstramAM nathI tethI te zAstra chedazuddha nathI. je zAstramAM vidhi-pratiSedhane ekAMta upakhaMbhaka bane tevI AcAra-saMhitA sarva sthAnomAM prApta thatI hoya te zAstra chedazuddha che. A rIte kaSaparIkSA, chedaparIkSA batAvyA pachI suvarNanA dRSTAMtathI tApaparIkSA batAvavA arthe kahe che - je pramANe koI suvarNanI parIkSA karanAra upalabdha suvarNane kaSathI zuddha jANe, chedathI zuddha jANe tyArapachI tene tApaparIkSAthI tapAse tyAre suvarNane anurUpa apekSita tApa ApavAmAM Ave ane te suvarNamAM kaMIka anya dhAtunI mizratA hoya to te suvarNamAM kALAza prApta thAya che. te kALAzarUpa doSane kAraNe nakkI thAya che ke A suvarNa paripUrNa zuddha suvarNa nathI. e rIte kaSa-chedanI zuddhi je zAstravacanamAM prApta thatI hoya te zAstravacananI paNa tApathI parIkSA karAya che. kaSazuddhi ane chedazuddhinI saMgatinuM kAraNa bane tevuM AtmAdine pariNAmI svIkAranAra vacana je zAstramAM hoya te zAstra tApazuddha che. jema jaina darzana AtmAdi padArthone dravyarUpe nitya svIkAre che arthAt tenI vidyamAna avasthA pravyuta pAmatI nathI arthAt nAza pAmatI nathI. dravya dravyarUpe nitya hovAthI utpanna thatuM nathI, paraMtu aprazruta anutpanna che. vaLI, te dravya paryAyarUpe pratikSaNa apara-avarabhAvane pAme che; mATe anitya che. A rIte AtmAdine pariNAmI svIkAryA tethI zAstravacanAnusAra pravRtti karavAthI saMsAranA kAraNabhUta evA mithyAtva avirati Adi bhAvo tirodhAna thavAthI azuddha paryAyano nirodha thAya che ane dhyAna-adhyayanAdi kriyAthI uttarottara kaSAyanI alpa-alpatArUpa zuddha paryAya prAdurbhAva pAme che. tethI jainadarzananA vacanAnusAra pariNAmI AtmAdine svIkAravAthI kaSa ane cheda ghaTe che; kema ke AtmA pariNAmI na hoya to vidhi-pratiSedhathI paNa AtmAmAM koI pariNAmAntara thAya nahi. tethI AtmAnA azuddha paryAyano nirodha thAya che ane zuddha paryAyano prAdurbhAva thAya che tema kahI zakAya nahi. tethI vidhipratiSedhanA vacano ane tene anurUpa bAhya ceSTA koI phaLa prApta karAvI zake nahi. AtmAne pariNAmI svIkAravAthI zAstramAM batAvelI ucita kriyA dvArA AtmA azuddha paryAyano tyAga karIne zuddha paryAyane pAmato pAmato jyAre paripUrNa zuddha paryAyane pAme che tyAre saMsArano uccheda thAya che ane mokSanI prApti thAya che te kathana saMgata thAya che. AnAthI e phalita thAya ke je zAstramAM vidhi-pratiSadha mokSane anukULa hoya ane je zAstramAM sarva AcAro vidhi-pratiSedhanA poSaka hoya, vaLI je zAstramAM AtmAdi padArthone pariNAmI svIkAravAmAM AvatA hoya te zAstra kaSa-cheda-tApathI zuddha che. AvuM zAstravacana sarvajJathI praNIta che, ekAMte kalyANanI paraMparAnuM kAraNa che. A prakAre nirNaya karIne te sarvajJanA vacanane svIkAravuM joIe. te sarvajJanA vacanane svIkAryA pachI te sarvajJanA vacananA yathArtha tAtparyano bodha karavo joIe. teno yathArtha bodha karyA pachI te zAstravacanAnusAra svabhUmikA anusAra sarva ucita pravRtti karavI joIe. tethI sarva kalyANanI prApti thAya. A prakAre zrotAnI buddhi anusAra upadezaka zrotAne upadeza Ape jethI te zrotA svabuddhi anusAra zAstranI Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 211 parIkSA kare ane kaSacheda-tApazuddha evA dhRtadharmane svIkAre ane svIkAryA pachI teno pAramArthika bodha karIne sarva kalyANanI prApti kare. pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke ghaNA zratadharmo upalabdha che. tethI kayo zratadharma Adeya che ? tevI zrotAne AzaMkA thAya. tethI upadezake zrotAne zrutadharmanI parIkSAmAM avatAra karavo joIe. kaI rIte zrotAe zrutadharmanI parIkSA karavI joIe? e prakAranI jijJAsAmAM graMthakArazrI kahe che - jema suvarNanI traNa prakAranI parIkSA thAya che tema zratadharmanI paNa traNa prakAranI parIkSA thAya che. Ama zrotAne jaNAvIne upadezake zruta viSayaka kaSa-cheda-tApanuM svarUpa batAvavuM joIe. * A rIte upadezakanA vacana dvArA zrataviSayaka traNa parIkSAnuM svarUpa jANyA pachI vicArakane prazna thAya ke A traNa parIkSAmAMthI kaI parIkSA balavAna che ? kaI parIkSA abalavAna che ? te upadezake zrotAne ' batAvavuM joIe. '. A mATe upadezake zuM kahevuM joIe ? te batAvatAM kahe che - kaSa-cheda-tAparUpa A traNa parIkSAmAM paraspara aMtara batAvavuM joIe=samartha-asamartharUpa vizeSa batAvavuM joIe. kayA prakAranuM samartha-asamartharUpa vizeSa batAvavuM joIe ? te spaSTa karatAM kahe che - kaSa-chedamAM ayatna karavo joIe, paraMtu tApamAM ja yatna karavo joIe. kema tApamAM ja yatna karavo joIe ? tethI kahe che - koI zratadharma kaSa-chedathI zuddha hoya Ama chatAM tApathI zuddha na hoya to te zratadharma AdaraNIya bane nahi. jema suvarNanI parIkSAmAM koIka vyakti dvArA lAvelA suvarNanI parIkSA karanAra vyakti parIkSA kare ane te suvarNa kaSathI zuddha prApta na thAya to te suvarNa suvarNakAra suvarNarUpe svIkAratA nathI ane jo kaSa-chedanI parIkSA karyA vagara paNa tApanI parIkSAthI suvarNa zuddha che tema nakkI thAya to te suvarNane suvarNakAra suvarNarUpe svIkAre che. ane kaSa-chedanI parIkSA karyA vagara paNa tApanI parIkSAthI A suvarNa azuddha che tema nakkI thAya to te suvarNakAra te suvarNane kaSathI ke chedathI paNa parIkSA karavA yatna karato nathI, paraMtu kahe che ke A suvarNa, suvarNa nathI. tema je zAstra tApanI parIkSAmAMthI pasAra thaIne zuddha thatuM na hoya te zAstranI kaSathI ke chedathI parIkSA karavAmAM yatna karavAnI AvazyakatA rahetI nathI AnAthI e phalita thAya ke te-te darzananAM zrutavacano judAM judAM upalabdha thAya che ane upadezaka zrotAne kahe ke zrata vacanAnusAra karAyelI sarva pravRtti ja kalyANanI paraMparAnuM kAraNa che, anya nahi. tethI vicAraka zrotAne prazna thAya ke bhinna bhinna darzananAM bhinna bhinna Rtavacano maLe che. mATe kayA vacanathI pravRtti karavAthI mAruM hita thaze ? tenA nivAraNa mATe upadezakanA vacanathI traNa prakAranI parIkSAnuM jJAna thayA pachI te zrotA vicAre ke AtmAdine karyuM darzana pariNAmI svIkAre che ? ane kayuM darzana pariNAmI svIkAratuM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 nathI ? teno prathama nirNaya karavo joIe. je darzana AtmAne pariNAmI mAnatuM nathI paraMtu AtmAne ekAMta nitya mAne che te darzananA vacanAnusAra AtmAmAM pariNAmAntara thatuM nathI tethI te darzananA vacanAnusAra dharmanI pravRtti karavAthI paNa jo AtmAmAM koI pariNAmAntara na thatuM hoya to dharmanA sevananuM koI phaLa prApta thAya nahi mATe te darzananuM vacana samyaka kRtavacanarUpa nathI. vaLI, keTalAka darzanakAro AtmAne ekAMta anitya mAne che. te darzananA vacanAnusAra AtmAno bIjI kSaNamAM abhAva prApta thAya che. tethI te darzananA vacanAnusAra karAyela dharmanI pravRttinuM phaLa paNa potAne maLe che tema kahI zakAya nahi. mATe te darzanane paNa pramANabhUta svIkArI zakAya nahi paraMtu je darzana AtmAne pariNAmI svIkAre che te darzananA vacanAnusAra pravRtti karavAthI ja dharma - adharmanI vyavasthA saMgata thAya che. mATe AtmAdine pariNAmI svIkAranAra sAdvAdano mata ja pramANabhUta che tema nirNaya karIne te darzananA abhyAsa mATe yatna karavo joIe ane te darzananA vacanAnusAra zrutanA rahasyane pAmIne pravRtti karavAthI sarva kalyANanI prApti thAya che. pUrvamAM kahyuM ke koI darzana kaSa-cheda-zuddha hoya ane tApazuddha na hoya to te darzana svIkRta thAya nahi. jema kaSa-chedathI zuddha paNa suvarNa tApazuddha na hoya to te, suvarNarUpe svIkRta thAya nahi. tenI spaSTatA karatAM kahe che - tApazuddhi hote chate ja kaSa-cheda zuddhinuM saphalapaNuM che. kaI rIte tApazuddha hoya to ja kaSa-cherazuddhinuM saphalapaNuM che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - je darzana tApathI zuddha hoya te darzana AtmAne pariNAmI svIkAre che. te darzanAnusAra karAtAM dhyAnaadhyayanAdi kRtyo pUrvamAM baMdhAyelAM karmonI nirjarAnuM kAraNa bane che; kema ke AtmAne pariNAmI svIkAravAthI dhyAna-adhyayananI kriyA dvArA AtmAmAM mohanA unmelanane anukULa vyApAra ullasita thAya che, tema svIkArI zakAya che. je vyApAranA baLathI pUrvamAM baMdhAyelAM karmonI nirjarA thAya che. vaLI, AtmA pariNAmI hoya to pratiSedha karAtAM evAM hiMsAdithI navAM karmonA grahaNano nirodha thAya che; kema ke AtmA pariNAmI hovAthI hiMsAdinI pravRttino tyAga karavAne kAraNe hiMsAdithI janyabhAvono abhAva thAya che tema svIkArI zakAya che ane tenA kAraNe hiMsAdijanya bhAvothI baMdhAtAM navAM karmono nirodha thAya che. AtmAne pariNAmI svIkAravAmAM na Ave to dhyAna-adhyayana Adi dvArA paNa AtmAmAM koI mohanA unmelanane anukULa udyama thAya nahi ane hiMsAnA niSedhathI paNa navA karmanA grahaNane anukULa bhAvono nirodha thAya nahi. tethI vidhi-pratiSadhanI kriyAnuM koI phaLa prApta thAya nahi. mATe AtmAne pariNAmI svIkAravAthI kaSachedanI zuddhino saphalabhAva che. pUrvamAM kahyuM ke AtmAne pariNAmI svIkAravAthI dhyAna-adhyayana dvArA pUrve bAMdhelAM karmonI nirjarA thAya che ane hiMsAdinA tyAgathI navA karmanA grahaNano nirodha thAya che te baMne kRtyo AtmAnA te prakAranA aMtaraMga pariNAmathI thAya che. tethI have te aMtaraMga pariNAma pratye dhyAna-adhyayananI bAhya ceSTA ane hiMsAdinA tyAganI bAhya ceSTA kaI rIte kAraNa che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 aMtaraMga rIte anAvirbhUta evA vidhi-pratiSedhanA pariNAma pratye bAhya ceSTAnI zuddhi, vidhi-pratiSedhanA AvirbhAvanuM kAraNa bane che. ane aMtaraMga rIte AvirbhUta thayelA vidhi-pratiSedhanA paripAlana mATe bAhya ceSTAnI zuddhi kAraNa bane che tethI bAhya ceSTAnI zuddhi phalavALI che. 213 Azaya e che ke koI mahAtmA dhyAna-adhyayananI ucita bAhya ceSTA karatA hoya to tenAthI te mahAtmAno mohanA unmUlane anukULa aMtaraMga pariNAma AvirbhAva na pAmyo hoya to te vizuddha evI bAhya dhyAna-adhyayananI kriyAthI AvirbhAva pAme che ane aMtaraMga rIte hiMsAdinA pApanA virAmano pariNAma AvirbhAva na pAmyo hoya ane te pragaTa karavA mATe koI mahAtmA bAhya hiMsAdinI nivRttinI zuddha ceSTA karatA hoya to te bAhya ceSTAnI zuddhithI anAvirbhUta evo hiMsAdinI nivRttino pariNAma AvirbhAva pAme che. tethI bAhya ceSTAnI zuddhi aMtaraMga pariNAmavALA vidhi-pratiSedhanA AvirbhAva dvArA phalavALI thAya che. vaLI, koI mahAtmAmAM mohanA unmUlanane anukULa aMtaraMga pariNAma ullasita thayo hoya ane hiMsAdinI nivRttino aMtaraMga pariNAma ullasita thayo hoya te aMtaraMga pariNAmanuM paripAlana bAhya ceSTAnI zuddhithI thAya che=vizuddha evI bAhya dhyAna-adhyayananI ceSTA ane vizuddha evI hiMsAdinI nivRttinI ceSTAthI pragaTa thayelo aMtaraMga pariNAma surakSita thAya che. tethI vidhi-pratiSedha pratye bAhya ceSTAnI zuddhi paNa upakAraka che. AtmAne apariNAmI svIkAravAmAM Ave to dhyAna-adhyayana ke hiMsAdinI nivRtti ane tene anurUpa bAhya ceSTAnI zuddhi koI phalavALI thAya nahi; kema ke AtmA apariNAmI hoya to, te te kriyAothI paNa AtmAmAM koI pariNAmAntara thAya che tema svIkArI zakAya nahi. tethI tApazuddhi hote chate ja kaSa-cheda zuddhi saphala che, anyathA nahi. mATe tApazuddha Agama hoya te gamano svIkAra karavo joIe. te Agamane svIkAryA pachI te Agama kaI rIte kazuddha che ? kaI rIte chedazuddha che ? teno nirNaya karIne te AgamanA vacananA baLathI dhyAna-adhyayananI kriyA ane hiMsAdithI nivRttinI kriyA kaI rIte svaphalasAdhaka che ane te vidhi-pratiSedhane anurUpa bAhyaceSTAnI zuddhi kaI rIte anAvirbhUta evA vidhi-pratiSedhano AvirbhAva kare che ane kaI rIte AvirbhAva pAmelA vidhi-pratiSedhanuM paripAlana kare che teno yathArthabodha karIne te rIte zrutavacanathI pravRtti karavI joIe. jethI sarvakalyANanI prApti thAya. te pUrvamAM sthApana karyuM ke je zrutadharma tApazuddha na hoya te zrutadharmanAM kazuddha ane chedazuddha vacana paNa svakArya ka2vA mATe asamartha che, tyAM 'nanu'thI koI zaMkA kare che je zrutavacano kaSa-chedazuddha hoya ane tApazuddha na hoya tethI phalavikala hoya topaNa kaSa-chedazuddha hovAne kAraNe vAstavika thaze. teno uttara ApatAM kahe che - phalavALAM zrutavacano ja vAstavika che. Azaya e che ke je zrutavacano ekAMtavAdane svIkAre che te zrutavacano kaSathI zuddha hoya ane chedathI paNa zuddha hoya topaNa teoe svIkArela ekAMtavAda anusAra AtmA apariNAmI hoya to vicArakane jaNAya Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 dharmasaMgraha bhAga-1/ prathama adhikAra | zloka-19 ke A zrutavacanAnusAra pravRtti karavAmAM Avaze topaNa AtmAmAM koI parivartana thatuM nahi hovAthI mane koI phaLa maLaze nahi. tethI te kRtavacano pravRttinAM niyAmaka bane nahi; kema ke saMtapuruSo svasAdhya kriyA karanArI vastune ja vasturUpe svIkAre che ane je kaSa-cheda zuddhavacano svasAdhyane karavA asamartha hoya tevAM mRtavacanone saMtapuruSo pramANarUpe svIkAratA nathI. vipakSamAM bAdhane kahe che=je kRtavacano tApazuddha na hoya chatAM te dhRtavacanothI pravRtti karavAmAM Ave temAM bAdhanI prApti che te batAve che - vastunI parIkSAno adhikAra cAlato hoya tyAre te vacano tApazuddha nathI tevo nirNaya thavAne kAraNe A kaSazuddha ane chedazuddha vacano phalavikala che tevo nirNaya thavA chatAM tene svIkArIne pravRtti karavAmAM Ave to te kRtavacanono svIkAra yAcitakamaMDana jevo cheHmAMgI lAvelA AbhUSaNanI zobhA jevo che. te kathana spaSTa kare che - alaMkAronuM phaLa be prakAranuM che. jenI pAse alaMkAra hoya ane AjIvikA thatI hoya to te alaMkAranA dhAraNathI parizuddha evA AbhimAnika sukhajanaka evI svazarIranI zobhA thAya che. arthAt alaMkAra paheranArane evA prakAranuM abhimAna thAya che ke mAruM zarIra zobhAyamAna che ane A AbhimAnika sukha alaMkAra potAnA hovAthI parizuddha che ane koIka samaye jIvananirvAha na thato hoya to te alaMkArothI AjIvikAno nirvAha karI zake che. tethI alaMkAranuM phaLa tene maLe che, paraMtu koIka pAsethI mAMgI lAvelA alaMkArathI A baMne prakAranAM phaLa maLatAM nathI; kema ke prasaMge te alaMkAro paherIne AbhimAnika sukhajanaka evI svazarIranI zobhA kare che topaNa A alaMkAro mArA potAnA nathI, pAchA ApavAnA che. tevI buddhi hovAthI te svazarIranI zobhA parizuddha nathI ane AjIvikA na thAya tyAre te alaMkArothI nirvAha thaI ? zakato nathI, mATe te alaMkAronuM phaLa temane maLatuM nathI. tevI rIte jeo AtmAne ekAMta nitya ke ekAMta anitya mAne che teo potAnA kathanane zobhAvavA mATe kahe ke amAruM zrutavacana kaSazuddha che ane chedazuddha che topaNa te kRtavacana teonA ekAMtavAdanA svIkAra anusAra svakArya karanAruM na hoya to mAMgI lAvelA alaMkAronA AkAra jevuM bhAse che; kema ke kRtavacanAnusAra pravRtti karavAthI phaLa prApta thaze nahi tevo nirNaya hovA chatAM te kRtavacana pramANabhUta svIkAravAM te artha vagaranuM che. pUrvamAM upadezake zrotAne kevo upadeza Apavo joIe te batAvatAM kahyuM ke yogya zrotAne kaSa-chedatApazuddha hRtadharma grahaNa karavAno upadeza Apavo joIe. jethI aneka Rtadharma vidyamAna che temAMthI samyaka zrutadharmanA grahaNanI prApti thAya. te upadeza sAMbhaLIne zrotA kahe che - kaSa-cheda-tApazuddha dhRtadharma grahaNa karavo joIe e prakArano mane nirNaya thayo paraMtu kevA praNetRkano kevA zratadharmanA racayitAno, A zrutadharma pramANa che ? A prakAranI zrotAne jijJAsA thAya tenuM samAdhAna Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 vyatirekathI ApatAM kahe che. arthAt AvA praNetRkano kahelo mRtadharma pramANa nathI e rUpa vyatirekathI kahe che. zuM kahe che ? te batAvatAM kahe che - jeo atattvavedI che teono vAda samyavAda nathI. atattvavedI koNa che ? te spaSTa kare che - je puruSo sAkSAt vastutattvane jANavAnA svabhAvavALA nathI te puruSo atattvavedI che. tethI e phalita thAya ke mokSaprAptinA upAyo je batAve che te upAyothI A pramANe kArya thaze te pramANe jeo sAkSAt jonArA nathI te sarva atattvavedI kahevAya. jema koI nagarano A mArga che tevuM jeNe sAkSAt joyeluM na hoya te vyakti te nagaranA mArgane jANanAro che, tema kahI zakAya nahi. te rIte yogamArganA upadeza ApanArA je mArgano upadeza Ape che te mArganI pravRttithI A prakAranuM phaLa prApta thaze tevuM sAkSAt jotA nathI te sarva atattvavedI che. teonA upadezane kahenArA zAstranuM praNayana=upadezane kahenArA zAstranI racanA, samyaphavAda nathI. A kathanathI arthathI e phalita thAya ke tIrthakaro sarvajJa thayA pachI jagatanA sarva padArthone pratyakSathI jonArA che. jIvo kayA prakAranI pravRtti kare ane te pravRtti dvArA teo kevA bhAva karI zake che ane te bhAvathI kevA prakAranA karmabaMdha thAya che, kevA bhAvathI karmanI nirjarA thAya che te sarva tIrthakaro sAkSAt jonArA che. te sAkSAt joyA pachI zabdo dvArA yogya jIvone teno yathArtha bodha karAvavA mATe upadeza Ape che ane te upadeza anusAra gaNadharo zAstraracanA kare che. tethI tIrthakaro dvArA kahevAyelA upadezAnusAra ane gaNadhara dvArA racAyelAM te zAstro samyakuvAda che. anya sarvanAM racanA karAyelAM zAstro samyavAda nathI; kema ke tenI racanA karanArA praNetA yathAvat vastunA svarUpane svayaM jANatA nathI. tethI svakalpanAthI je-te kathana kare te kathanAnusAra karAyelI pravRttithI phaLanI prApti thAya che, tevuM kaI rIte kahI zakAya ? arthAt kahI zakAya nahi, jema vedamAM kahyuM che ke "svAmI net !' te vacanAnusAra koI yajJa kare, te yajJathI tene svarga prApta thAya che tevuM sAkSAt koIe joyuM na hoya Ama chatAM koI kahe ke yajJa karavAthI svarganI prApti thAya che to tevuM vacana kaI rIte zraddheya bane ? arthAt zraddheya bane nahi. AnAthI e phalita thAya ke sAkSAt vastune jonArA evA puruSathI kahevAyelAM vacano ja pramANa che ane tenAthI kahevAyela zAstra kayuM che ? teno nirNaya karavA mATe kaSAdi parIkSA karavAmAM Ave che. tethI je zAstra kaSAdi traNathI zuddha che te zAstra sarvajJapraNIta che. te zAstra pramANa che, anya zAstra pramANa nathI. pUrvamAM upadezake kahyuM ke atattvavedIno vAda samyavAda nathI tethI arthathI siddha thayuM ke tattvane jANanArA evA sarvajJa dvArA kahevAyelo vAda samyavAda che. tyAM jijJAsA thAya ke sarvajJathI kahevAyelo vAda samyavAda che tevo nirNaya kaI rIte thAya ? tethI samyavAdatAnA upAyane kahe che - je kathanamAM baMdha-mokSanI upapatti thatI hoya te kathanamAM baMdha-mokSanI upapattine kAraNe tenI zuddhi che Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 arthAt te kathananI zuddhi che. tethI nakkI thAya ke A samyavAda che. AnAthI e phalita thAya ke je zAstramAM saMsAranA kAraNa evA baMdhanuM yathArtha svarUpa batAvyuM hoya ane mokSanA kAraNa evI ucita ceSTAnuM yathArtha svarUpa batAvyuM hoya tethI vicAraka nirNaya karI zake che ke A prakAranI pravRttithI baMdha thAya che ane A prakAranI pravRttithI baMdhano uccheda thavAthI mokSa thAya che. ane je zAstravacanamAM tenI zuddhi prApta thatI hoya te zAstravacana pramANabhUta che tevo nirNaya thAya. baMdhanAM kAraNo kayAM che ? te batAvatAM kahe che - mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga A baMdhanAM kAraNo che. tenAthI jIva ane karmapudgalonA paraspara ekameka bhAvarUpe avasthAna thAya che te baMdha che. temAM dRSTAMta Ape che - jema lokhaMDano goLo agnithI tapAvavAmAM Ave to te lokhaMDa ane agni ekameka bhAvarUpe te goLAmAM upalabdha thAya che tema mithyAtvAdi bhAvothI AtmA sAthe saMbaMdhane pAmelAM karmo ekamekabhAvane pAme che. athavA dUdha ane pANInuM mizraNa karavAthI jema- dUdha ane pANI ekamekabhAvane pAme che tema baMdha e AtmAnI sAthe karmanI ekameka avasthA che ane baMdhanI prAptinuM kAraNa mithyAtva, avirati Adi pAMca bhAvo che. karmathI baMdhAyelA AtmAnI muktino upAya je baMdhanAM pAMca kAraNo che tenuM samyajJAna karavuM. te jJAna karyA pachI te mithyAtvAdi bhAvothI viparIta evAM samyakta, virati, apramAda, akaSAya ane ayoga=mana, vacana, kAyAnA yogano abhAva, e pAMca kAraNono yathArtha bodha karavo te samyajJAna che. te pAMca kAraNone sevavAnI ruci samyagdarzana che ane svabhUmikAnusAra te pAMca kAraNone sevavAM te samyakucAritra che. A pAMca kAraNono prakarSa thAya tyAre ratnatrayIno prakarSa prApta thAya ane tenAthI pUrvanAM baMdhAyelAM karmono uccheda thAya te mokSa che. vaLI, mokSaprAptinA upAyo je zAstramAM yathArtha batAvyA hoya ane baMdhanAM kAraNo yathArtha batAvyAM hoya ane tenA ucchedano upAya yathArtha batAvyo hoya te zAstranAM vacanomAM baMdha ane mokSanI upapatti thatI hovAthI te zAstramAM kahevAyelA padArthanA kathananI nirmaLatA prApta thAya che e prakAre buddhimAna puruSa nirNaya karI zake che. AnAthI zuM kahevAyeluM thAya che ? te spaSTa karatAM kahe che - je zAstramAM baMdha-mokSa yogya evo AtmA che te vizeSapaNAthI nirUpita karAya che te zAstra sarva vedapuruSathI pratipAdana karAyeluM che te prakAre buddhimAna nirNaya karI zake che. AnAthI e phalita thAya ke AtmAne pariNAmI kahyo tethI mithyAtvAdi bhAvo karanAra AtmA baMdhayogya che ane mithyAtvAdi bhAvothI viparIta bhAvo karanAra AtmA mokSayogya che. te te prakAranI vizeSatAthI bhagavAnanA zAstramAM nirUpaNa karAyela prApta thAya che. tethI bhagavAna dvArA batAvela zAstra sarvajJapuruSathI pratipAdana karAyeluM che. te pramANe zAstranI parIkSA karavAmAM dakSa evA puruSa nirNaya karI zake che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 217 yogya zrotAne upadeza ApatAM upadezaka kahe ke baMdha-mokSanI upapattithI ja zAstranI zuddhi che, tema pUrvamAM batAvyuM. have baMdha-mokSanI upapatti kaI rIte saMgata thAya ? te batAve che je darzanakAro badhyamAna evA AtmAne svIkAratA hoya ane baMdhanarUpa karmane sat svIkAratA hoya tenA matamAM ja baMdha ane mokSanI upapatti thAya che. jeo tema svIkAratA nathI teonA matamAM baMdha ane mokSa kalpanAmAtra siddha thAya che. jo ke sarva darzanakAro mokSanI vAto kare che ane saMsAranA ucchedano upadeza Ape che topaNa teoe ekAMtavAda svIkArelo hovAthI AtmAne svIkAravA chatAM AtmA karmothI badhyamAna che ane AtmAthI baMdhAtAM karmo vasturUpe sat che tema svIkAratA nathI. tene sAme rAkhIne ja ahIM kahe che ke anubhava anusAra padArtha vicAravAmAM Ave to AtmA karmothI badhyamAna hoya ane AtmAthI atirikta jJAnAvaraNIyAdi karmo vidyamAna hoya ane tenAthI AtmA baMdhAto hoya to ja baMdha ane mokSa ghaTe, anyathA ghaTe nahi. A rIte jainadarzana svIkAre che; kema ke AtmAne pariNAmI svIkAre che ane saMsArAvasthAmAM rahelA AtmAo cauda prakAranA jIvasthAnarUpa cauda bhUta grAmanA bhedavALA che ane teo karmathI baMdhAyelA che ane navAM karmothI badhyamAna che; kema ke karmabaMdhanA hetu evA mithyAtvAdi pAMca kAraNomAMthI jemane je kAraNo vidyamAna hoya te kAraNothI teone baMdha thAya che. AthI je jIvomAM mithyAtvAdi pAMca baMdhanAM kAraNo che te jIvo te prakAranAM karmone bAMdhe che ane te pAMca kAraNomAMthI baMdhanuM je je kA2Na uccheda thAya che te te kAraNajanya karmabaMdha aTake che ane AthI ja mithyAtvAdi cAra kAraNono uccheda thayo che evA kevalIne paNa karmabaMdhanuM yogarUpa kAraNa vidyamAna hovAthI yogakRta karmabaMdha thAya che. jyAre kevalI yoganirodha kare che tyAre sarva kAraNono abhAva thavAthI karmabaMdha thato nathI ane je karmo baMdhAya che te karmo paNa vastu rUpe sat evA kArmaNavargaNAnA pudgalo jainadarzana svIkAre che. tethI jainadarzanamAM baMdhamokSanI upapatti anubhavane anurUpa siddha thAya che. have, je darzanavALA mokSano upadeza Ape che; Ama chatAM, badhyamAna evA AtmAne mAnatA nathI athavA badhyamAna evA karmane mAnatA nathI temane batAve che . temAM prathama AtmAne badhyamAna nahi mAnanAra sAMkhyamatanA vacanane kahe che sAMkhyadarzanakAro AtmAne phUTasthanitya mAne che. tethI teo kahe che ke AtmA baMdhAto nathI ane AtmA saMsAramAM paribhramaNa karato nathI, paraMtu AtmA to sadA potAnA svarUpamAM ja rahelo che. A vacana sAMbhaLIne vicArakane prazna thAya ke A saMsAra dekhAya che te zenAthI utpanna thayo ? tethI kahe - judA judA jIvanA AzrayavALI prakRti saMsaraNa kare che=saMsAramAM paribhramaNa kare che, baMdhAya che ane mukAya che. tethI prakRtine ja baMdha ane mokSa che. te prakRtinA ja baMdha ane mokSano upacAra AtmAmAM karAya che. tethI kahevAya che ke AtmA baMdhAya che ane AtmA mukAya che. A prakAranA sAMkhyadarzananA svIkAra pramANe AtmA anupacarita badhyamAna nathI, paraMtu upacirata badhyamAna che. tethI sAMkhyadarzanamAM baMdha ane mokSanI upapatti thAya nahi. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 dharmasaMgraha bhAga-1) prathama adhikAra | zloka-19 vaLI, pUrvamAM kahyuM ke AtmAne badhyamAna svIkAravAthI ane vasturUpe satuM evA karmane baMdhanarUpe svIkAravAthI baMdha-mokSanI upapatti thAya che. tethI have vasturUpe sat evA karmane baMdhanarUpe nahi svIkAranAra saugatamata zuM mAne che ? te batAvIne tenA manamAM baMdha-mokSa saMgata nathI te batAvatAM kahe che - saugato=bauddhamata, kahe che ke rAgAdi klezathI vAsita evuM citta ja saMsAra che ane te rAgAdi klezathI rahita citta ja bhavano aMta che=mokSa che. tethI saugatanA matAnusAra vastarUpe sat evA karmo baMdhanarUpe svIkArAtAM nathI, paraMtu rAgAdivALuM citta ja saMsAra che tema svIkArAya che. tethI AtmAthI atirikta evAM karmothI AtmA baMdhAyelo nahi hovA chatAM rAgAdivALo AtmA saMsAra che tema phalita thAya ane rAgAdibhAva vagarano AtmA mukta che tema siddha thAya. paraMtu AtmAthI atirikta vasturUpe sat evAM karmo baMdhanarUpe teo svIkAratA nathI. tethI temanA mate paNa baMdha-mokSa saMgata thAya nahi. bauddhadarzanavALA karmane AtmAthI bhinna vasturUpe svIkAratA nathI tethI tenA matamAM baMdhana ghaTe nahi te yuktithI spaSTa karatAM kahe che - je jenAthI avyatirikta=abhina, svarUpavALuM che te te ja che arthAt bauddha matAnusAra cittathI atirikta svarUpavALuM karma che, tethI te karma cittasvarUpa ja che. Ama svIkArIe to cittathI ja citta baMdhAya che tema prApta thAya paraMtu citta ja cittathI baMdhAya che te prakAranI pratIti lokaviruddha siddha thAya. vastutaH lokapratIti anusAra badhyamAna evo puruSa ane baMdhana evI beDI Adi judA judA svabhAvavALI vastu che. tema badhyamAna evo AtmA ane baMdhana evuM karma judAM che tema mAnavuM ucita che. vaLI, citta ja saMsAra che ane citta ja mokSa che tema svIkArIe to saMsAraavasthAmAM kevala citta che chatAM te rAgAdivALuM che ane mukta avasthAmAM kevala citta che chatAM mukta che tema svIkAravuM paDe. vastutaH saMsAraavasthAmAM cittathI atirikta karma na hoya to kevala citta rAgAdivALuM thaI zake nahi ane jo cittathI atirikta karma nahi hovA chatAM saMsAraavasthAmAM paNa rAgAdivALuM citta hoya to mukta avasthAmAM paNa te citta rAgAdi abhAvavALuM thaI zake nahi. mATe saMsAraavasthAvALA cittano ane mukta avasthAvALA cittano bheda karavA arthe mAnavuM joIe ke saMsAraavasthAmAM cittathI atirikta karma che tethI te citta rAgAdivALuM thayela che ane mukta avasthAmAM te karmonuM vigamana thayela che tethI te citta rAgAdi vagaranuM thayela che. ahIM 'citta" zabdathI paramArthathI AtmAnuM ja grahaNa che. upadezake pUrvamAM yogya zrotAne kahyuM ke, badhyamAna evo AtmA ane svarUpathI sat evuM baMdhanarUpa karma svIkAravAmAM Ave to baMdha ane mokSanI upapatti thAya che. A prakAre bodha karAvyA pachI baMdhanA hetuo kayA che ? ane mokSanA hetuo kayA che ? teno bodha karAvatAM kahe che - hiMsAdi jIvanA pariNAmavizeSa che ane te baMdhanAM kAraNo che. te baMdhanAM kAraNone spaSTa karatAM kahyuM ke hiMsAdi pAMca, tattvanuM azraddhAna ane krodhAdi cAra kaSAyo pApanA hetuo che. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 219 tethI e phalita thAya ke A dasa kA2No jIvane pApa baMdhAvIne saMsAramAM paribhramaNanuM kAraNa bane che ane te kA2NonuM sevana karIne prAyaH jIva durgationI paraMparAne prApta kare che. vaLI, A baMdhanAM kAraNothI Itara ahiMsAdi pAMca mahAvrato bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhArUpa samyaktva ane krodhAdithI viparIta evA kSamAdi cAra bhAvo puNyabaMdhanI prApti dvArA, sadgatinI paraMparA prApta karAve che ane aMte mokSarUpa phaLane Ape che. A prakAre baMdhanAM ane mokSanAM kAraNo batAvyA pachI temAM yukti ApI ke sarva kAryo, anurUpa kAraNathI thAya che. AthI ja vyavahAramAM je je kAryanA arthI jIvo che. te te kAryane anurUpa tevI kAraNasAmagrImAM yatna karIne phaLane prApta kare che. te pramANe hiMsAdi kAraNo jIvamAM te prakAranA kliSTa bhAvo kare che. te kliSTa bhAvone anurUpa pApabaMdha thAya che ane te pApabaMdhane anurUpa durgatinA paribhramaNarUpa kArya thAya che. vaLI, te hiMsAdithI viparIta ahiMsAdimAM yatna karavAthI te ahiMsAdine anurUpa jIvamAM akliSTa bhAvo thAya che arthAt zubha bhAvo thAya che. te zubha bhAvone anurUpa puNyabaMdha ane nirjarA thAya che; kema ke te zubha bhAvamAM je je mohano abhAvaaMza che, te te mohanA abhAvaaMzathI pUrvamAM te te prakAranA mohathI baMdhAyelA pApano nAza thAya che. te zubha bhAvamAM je je aMze prazasta zubha lezyA che te-te aMze pApathI viparIta evuM puNya baMdhAya che. tethI ahiMsAdinA sevanarUpa kAraNathI thayelA zubha bhAva dvArA puNyabaMdha ane nirjarArUpa kArya thAya che ane te puNyabaMdha ane nirjarArUpa kAraNane anurUpa uttaramAM suMdara bhavanI prApti ane guNanI samRddhirUpa kArya thAya che. suMdara bhavanI prApti ane guNanI samRddhirUpa kAraNane anurUpa viziSTa yogamArganA sevanarUpa kArya thAya che. jenA aMtima phaLarUpe sarvakarmano nAza ane sarvakarmarahita avasthArUpa mokSa prApta thAya che. tethI sugatinI paraMparA dvArA mokSanA arthI jIve pApabaMdhanA hetu evA hiMsAdino tyAga karavo joIe ane mokSanA kAraNabhUta evA ahiMsAdimAM udyama ka2vo joIe. ahIM vizeSa e che ke pUrvamAM saMsA2nA kAraNa mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga kahelAM te ja pAMca kAraNone ahIM mithyAtvathI tattva azraddhAna kahela che. hiMsAdi pAMcathI, aviratine grahaNa karela che. krodhAdi cAra kaSAyothI, kaSAyane grahaNa karela che. temAM pramAdano aMtarbhAva che. A sarva pApanAM kAraNo uccheda thAya tyAre jIva vItarAga - sarvajJa bane che. tyArapachI saMsAranuM eka kAraNa yoga rahe che jeno nirodha karIne kevalI saMsA2no uccheda kare che. tethI vivakSAnA bhedathI kathanabheda che. tethI aneka dRSTikoNathI jIvane saMsAranA hetuono bodha thAya te pramANe zAstramAM prarUpaNA hoya che. mATe saMsA2nA kAraNa rUpe mithyAtvAdi pAMca kAraNo pUrvamAM kahyAM ane prastutamAM hiMsAdi dasa kAraNo baMdhanA hetu kahyAM, temAM paraspara koI virodha nathI. pUrvamAM baMdhanA ane mokSanA hetuo batAvyA have AtmA sAthe je karmano baMdha thAya che te baMdhanA svarUpane kahe che - jIva sAthe je karmano baMdha thAya che te pravAhathI anAdimAna che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 tethI e prApta thAya ke jIva pahelAM baMdha vagarano hato ane pachI baMdha thayo tema nathI paraMtu anAdikALathI jIva karmathI baMdhAyelo che. ahIM prazna thAya ke baMdha hiMsAdithI thAya che tethI je baMdha hiMsAdithI thato hoya te anAdimAna kaI rIte saMgata thAya ? tethI kahyuM ke pravAhathI anAdimAna che, paraMtu te te baMdhanI apekSAe anAdimAna nathI ane pravAhathI baMdhanI anAdimAnatAnI saMgati batAvatAM kahe che - baMdha kRtaka hovA chatAM paNa atItakAlanI jema baMdhanI pravAhathI anAdimAnatAnI upapatti che. jema atItakAlanI dareka kSaNa koIka kALamAM vartamAna hatI ane te vartamAna kSaNa pUrvamAM na hatI ane te vakhate utpanna thaI, chatAM atItakALa pravAhathI anAdivALo che tema te te baMdha te te hiMsAdinA pariNAmathI thAya che tethI jIvathI te baMdha karAya che mATe baMdha kRtaka che. topaNa pravAhathI baMdhano pravAha anAdino che, paraMtu pahelAM jIva baMdha vagarano hato ane pachI baMdhAyo tevuM nathI; kema ke eka vakhata jIva baMdhathI mukta thAya che pachI kyAreya baMdhAto nathI. tethI jo baMdha kRtaka hovAne kAraNe AdimAna svIkAravAmAM Ave to prathama baMdha vagaranA jIvane baMdha thayo tema mAnavuM paDe ane tema mAnIe to baMdha vagaranA evA muktAtmAone paNa pharI baMdha thavAnI Apatti Ave. mATe anubhavane anurUpa padArthanI vicAraNAthI mAnavuM paDe ke jIva te te kSaNamAM hiMsAdi pravRttio karIne karma bAMdhe che chatAM jIva sAthe baMdhAyelAM karmo pravAhathI anAdinAM che. A rIte yogya zrotAne upadezaka baMdha ane mokSanAM kAraNo batAvIne baMdhanuM svarUpa batAvyA pachI have kevo AtmA svIkArIe to pUrvamAM kahelA baMdhanA hetuo temAM ghaTe te batAvavA arthe kahe che - jo AtmAne pariNAmI mAnavAmAM Ave ane dehathI kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna mAnavAmAM Ave to pUrvamAM kahelA hiMsAdi baMdhanA hetuo saMgata thAya che. ane jo AtmAne pariNAmI na svIkArIe ane dehathI kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna na svIkArIe to pUrvamAM kahelA hiMsAdi baMdhanA hetuo * saMgata thAya nahi. AtmAne pariNAmI svIkAravA mATe pariNAma zuM che? te spaSTa kare che - Atmadravya, dravyarUpe avasthita che ane paryAyarUpe anya-anya paryAyane pAme che te pariNAma che. pariNAmeno artha svIkAravA mATe sAkSI Ape che - tethI e artha prApta thAya ke pariNAma eka avasthAmAMthI anya avasthAmAM gamanarUpa che paraMtu vastu sarvathA avasthita paNa nathI arthAt sarvathA sthira paNa nathI ane vastuno sarvathA vinAza paNa nathI. tene tattvanA jANanArAo pariNAma kahe che. pariNAmavALI je vastu hoya te pariNAmI kahevAya. tethI pariNAmI jIvadravya che. te jIvadravya dehathI kathaMcit bhinna che ane kathaMcit abhinna che tethI temAM hiMsAdi ghaTe che. Azaya e che ke saMsArI jIvo dehadhArI che ane dehathI sarvathA bhinna hoya to dehanA nAzathI teone koI pIDA thAya nahi. jema koI saMsArI jIvathI bhinna evA ghaTa-paTAdinA nAzathI ke anya jIvanA nAzathI Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 221 saMsArI jIvane pIDA thatI nathI paraMtu potAnA deha sAthe potAno kathaMcit abheda che. tethI potAnA dehano koI nAza kare to potAne pIDA thAya che. vaLI, potAnA dehathI potAno kathaMcit bheda paNa che. jo sarvathA abheda hoya to dehanA nAzathI AtmAno nAza thAya athavA jema AtmA potAnA guNothI abhinna che, tema dehano AtmAthI abheda hoya to AtmA anyabhavamAM jAya tyAre jema tenA jJAnAdiguNa anyabhavamAM sAthe jAya che tema teno deha paNa tenI sAthe javo joIe. paraMtu mRtyu samaye deha sAthe jato nathI mATe AtmA dehathI bhinna che. A rIte dehathI AtmA bhinnabhinna che mATe hiMsAdi bhAvo ghaTe che. vaLI, AtmA pUrvamAM hiMsAnA pariNAmavALo na hoya ane pAchaLathI hiMsAnA pariNAmavALo thAya che tethI AtmA pariNAmI che tema nakkI thAya che. jo AtmA pariNAmI na hoya to pUrvamAM hiMsAnA bhAvavALo nahi evo AtmA pAchaLathI hiMsAnA bhAvavALo thAya nahi. A rIte yukti-anubhavathI upadezaka yogya zrotAne samajAve to zrotAne sthira nirNaya thAya ke mArA dehathI mAro koIka apekSAe bheda che ane koIka apekSAe abheda che. mAro AtmA pariNAmI che tethI mArA AtmAmAM hiMsAdi bhAvo ghaTe che ane yatna karavAthI hiMsAdinI nivRtti thAya che ane ahiMsAdi bhAvonI prApti thAya che. hiMsAdi bhAvothI karmano baMdha thAya che ane ahiMsAdi bhAvothI krame karIne mokSanI prApti thAya che. A prakAranA anubhavane anurUpa zrotAne bodha thavAthI te zrotA utsAhita thaIne hiMsAdinA svarUpane ane ahiMsAdinA svarUpane jANavA yatna karaze. hiMsA-ahiMsAdinA paramArthane jANIne hiMsAdi bhAvonI nivRtti karaze ane ahiMsAdi bhAvomAM yatna karaze. jethI tene sarva kalyANanI prApti thaze. vaLI, AtmAne pariNAmI na svIkArIe to AtmA aparcyuta, anutpanna, sthira eka svabhAvavALo che tevo artha prApta thAya. ane paryAyAstikanayanA avalaMbanathI- anityarUpe nathI tema prApta thAya. AtmA kyAreya paNa avasthAnAMtara pAmato nathI, paraMtu sadA eka svabhAvavALo rahe che tema mAnIe to pUrvanA svabhAvathI temAM koI pheraphAra thato nathI, tema prApta thAya. Ama svIkArIe to AtmAmAM hiMsAnuM aghaTana che; kema ke vivalita jIvanI hiMsA e jIvanA koIka vivakSita paryAyanA vinAzAdi svabhAvavALI zAstramAM kahevAI che ane AtmAmAM koI parivartana na hoya to teno vinAza saMbhave nahi. zAstramAM hiMsAnuM lakSaNa batAvela che tenuM uddharaNa ApatAM kahe che - koI jIva je bhAvamAM hoya tenA te bhavano vinAza karAya te hiMsA che athavA koI jIvamAM du:kha utpanna karAya te hiMsA che athavA koI jIvane saMkleza utpanna karAya te hiMsA che. A pramANe bhagavAne traNa prakAranI hiMsA kahI che. te hiMsAno prayatnathI tyAga karavo joIe. pUrvamAM sthApana karyuM ke AtmA pariNAmI na svIkAravAmAM Ave ane ekAMta nitya svIkAravAmAM Ave to hiMsAdi ghaTe nahi. have AtmAne pariNAma na mAnavAmAM Ave ane ekAMte anitya mAnavAmAM Ave to hiMsAdi ghaTe nahi te batAve che - , jo AtmA ekAMte anitya hoya to utpattinI bIjI kSaNamAM teno svataH ja nAza thAya che. tethI Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-19 sUkarAdinI dareka kSaNo utpatti pachI bIjI kSaNamAM svataH nAza pAme che tema mAnavuM paDe ane tema svIkArIe to zikA2I sUkaranI hiMsA kare che tyAre paNa zikArInA prayatnathI sUkarano nAza thayo che tema kahI zakAya nahi; kema ke te sUkara svataH bIjI kSaNamAM nAza pAme che. tethI zikArInA prayatnathI sUkaranI hiMsA thaI che tema kahI zakAya nahi. mATe ekAMta anitya pakSamAM dareka jIvo svajanmanI prAptinI pachInI kSaNamAM svataH sarvathA nivartamAna hovAne kAraNe koIno hiMsaka koI thAya nahi; kema ke bIjI kSaNamAM te svayaM ja nAza pAme che ane koI jIva koIne mATe hiMsanIya bane nahi; kema ke utpattinI bIjI kSaNamAM te svataH ja nAza pAme che. 222 A rIte ekAMta nitya pakSamAM ke ekAMta anitya pakSamAM hiMsA nathI tema sthApana karyuM. tethI arthathI phalita thayuM ke AtmA dravyathI nitya ane paryAyathI anitya svIkAravAthI AtmA pariNAmI siddha thAya che ane AtmA pariNAmI svIkAravAthI AtmAmAM hiMsAdi ghaTe che. have AtmA dehathI bhinnabhinna svIkAravA mATe yukti batAve che jo dehathI AtmA sarvathA bhinna hoya to dehane spaSTa vastunuM AtmAne vedana thAya nahi ane bhogI jIvone anubhava che ke potAnA dehanI sAthe spaSTa evA strInA zarIranuM, zayananuM ke AsanAdinuM potAne vedana thAya che ane dehanI sAthe sRSTa evA kAMTA, agnijvAlAdinuM vedana thAya che. tethI nakkI thAya che ke dehathI AtmA sarvathA bhinna nathI. A kathanane dRSTAMtathI spaSTa kare che - - jema devadattathI bhinna viSNumitra che tethI devadattanA zarIrane zayanAdi bhoganAM sAdhanono sparza thato hoya to teno anubhava viSNumitrane thato nathI; kema ke devadattathI viSNumitra sarvathA bhinna che tema devadatta paNa potAnA za2I2thI sarvathA bhinna hoya to tenA zarIrane sparzanArA zayanAdino anubhava devadattane thaI zake nahi; mATe svIkAravuM joIe ke devadatta potAnA zarIrathI sarvathA bhinna nathI. pUrvamAM kahyuM ke dehathI AtmAne bhinna svIkArIe to dehane spaSTanuM vedana thaI zake nahi. vaLI dehathI bhinna AtmA svIkArIe to dehane je bhogasAmagrIthI anugraha thAya che te paNa nirarthaka thAya ane dehane pratikULa sAmagrI ApIne koI nigraha kare che te paNa nirarthaka thAya te batAvatAM kahe che - saMsArI jIvone indriyonA anukULa viSayorUpa puSpanI mALA, caMdanano lepa, strI Adino saMyoga prApta thAya che. tyAre potAne saMtoSarUpa phala prApta thAya che te anugraha che. ane jo dehathI AtmAne sarvathA bhinna svIkArIe to dehanI sAthe saMyogane pAmatA srak caMdanAdithI puruSane saMtoSarUpa phala dekhAya che te thavuM joIe nahi. vaLI, dehane koI baMdhanamAM nAkhe to mAro A puruSe nigraha karyo che tevI pratIti thavI joIe nahi ane sarva janane pratIti che ke sat, caMdanAdithI potAne anugraha thAya che ane baMdhanAdithI potAne nigraha thAya che tethI dehanI sAthe potAnA AtmAno abheda che. pUrvamAM dehathI bhinna AtmA svIkArIe to zuM doSa Ave te batAvyuM ane siddha karyuM ke dehathI abhinna Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 023 dharmasaMgraha bhAga-1/ prathama adhikAra | zloka-19 AtmA che. tethI koIne bhrama thAya ke dehathI AtmAno sarvathA abheda che te bhramanA nirAkaraNa mATe ane keTalAka nAstikavAdIo deharUpa ja AtmA svIkAre che, dehathI bhinna koI AtmA nAmanI vastu nathI tema kahe che, te jAtanA nirAkaraNa mATe kahe che - dehathI sarvathA abhinna AtmA svIkAravAmAM Ave to e prApta thAya ke caitanya viziSTa kAyA che te ja puruSa che. Ama svIkArIe to suragurunA ziSyonA matano arthAt cArvAkadarzanakAronA matano svIkAra thAya ane tema svIkArIe to maraNanA abhAvanI prApti thAya. kema maraNanA abhAvanI prApti thAya? ethI kahe che - saMsAramAM pratyakSathI dekhAya che ke koI jIva marI jAya che tyAre tenA mRtadehamAM pAMca bhUtanuM vaikalpa nathI ane pAMcabhUtarUpa ja AtmA svIkArIe to dehathI sarvathA AtmAno abheda mAnI zakAya. mRtyu pachI paNa paMcabhUtAtmaka deha vidyamAna che, mATe lokamAM A puruSa marI gayo che, e prakAranI pratIti che te saMgata thAya nahi. ahIM dehathI AtmAno abheda svIkAranAra nAstikavAdI kahe ke koI mRtyu pAme che tyAre te dehamAM vAyuno abhAva prApta thAya che mATe pAMcabhUta nahi hovAthI mRtyunI saMgati thAya che tene graMthakArazrI kahe mRtadehamAM vAyuno abhAva nathI; kema ke vAyu vagara mRtadehamAM utsunabhAvano ayoga che. tyAM nAstikavAdI kahe ke to mRtadehamAM taijasanuM vikalapaNuM che. tethI paMcabhUtAtmaka zarIra nahi hovAne kAraNe maraNanI saMgati thAya che. tene graMthakArazrI kahe che - nAstikavAdInuM A vacana paNa barAbara nathI; kema ke mRtadehamAM agni na hoya to paDeluM maDaduM saDI jAya che tenI saMgati thAya nahi; kema ke agnine kAraNe ja dehamAM te prakAranuM parivartana saMbhave che. tethI dehathI abhinna AtmavAdInA matamAM maraNa upapanna thatuM nathI=saMgata thatuM nathI. mATe dehathI bhinna AtmAne svIkAravo joIe. . pUrvamAM dehathI abhinna AtmAne svIkAranAra arthAt deharUpa ja AtmAne svIkAranAra cArvAkamatanuM nirAkaraNa karyuM. te sAMbhaLIne koI zrotAne prazna thAya ke mRtadeha paDela che tenI pUrve jyAre te vyaktinuM maraNa thayuM na hatuM tyAre tenA dehamAM je vAyu ane tejasa hatA te vAyu ane tejasano te vyaktinA mRtadehamAM abhAva che ane mRtadehamAM pratIta thatA vAyu ane tejasa anya prakAranA che ema svIkArIzuM to deharUpa ja AtmA svIkAravAthI paNa maraNanI saMgati thaze tene upadezaka kahe che - A rIte deharUpa ja AtmA svIkAravAthI maraNanI prAptimAM paralokanA abhAvanI prApti thAya; kema ke deharUpa ja AtmA svIkAravAthI paralokamAM janAra AtmA nAmanI koI vastunI siddhi thAya nahi. kema paralokamAM janAra AtmAnI siddhi thAya nahi ? temAM yukti Ape che - mRtadeha ahIM paDela dekhAya che ane dehathI vyatirikta AtmA na svIkAravAmAM Ave to paraloka janAra koI nathI tema siddha thAya. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 ahIM kadAca zrotA kahe ke to paraloka nathI tema mAnIe to zuM vAMdho ? tethI upadezaka kahe che - sarva ziSTapuruSo vaDe paraloka pramANa rUpe svIkArAyelo che arthAt prAmANika pratItithI paraloka ghaTe che tema svIkArAyuM che. paralokane svIkAravAnI prAmANika pratIti spaSTa kare che - saMsArI jIvone je je abhilASa thAya che te sarva abhilASa, pUrvanA abhilASapUrvaka hoya che. jema yauvanakALanA abhilASa bAlakALanA abhilASapUrvaka hoya che. ane te divase janmela bALaka stanapAnanI abhilASA kare che. tethI jaNAya che ke A abhilASa paNa pUrvanA koI abhilASapUrvaka che ane pUrvano abhilASa niyamathI bhavAtaMrano abhilASa che. Azaya e che ke abhilASa te icchArUpa che. icchA kema karavI teno koIne bodha na hoya to tene koI divasa icchA thAya nahi ane bAlakALamAM bAlyabhAvane anurUpa bAlane icchA hatI tethI yauvanakALamAM yauvanabhAvane anurUpa te icchA kare che. jema te divasanuM janmeluM bALaka svabhUmikAnusAra stanapAna karavAno abhilASa kare che. A abhilASa karavAno-pariNAma pUrvamAM karelA abhilASanA saMskArothI utpanna thayo che. ane te abhilASanA saMskAronuM kAraNa pUrva janmano abhilASa che; kema ke bALakanA janma pUrvano abhilASa batAve che ke A bALake pUrvabhavamAM svabhUmikAnusAra abhilASa karela che tethI abhilASa karanAra AtmA pUrvabhavamAM hato ema siddha thAya che. pUrvamAM sthApana karyuM ke dehathI abhinna AtmAne svIkAravAmAM Ave to paralokano abhAva prApta thAya. have sAMkhya darzanakAro AtmAne kUTastha nitya mAne che ane dehane AtmAthI ekAMta bhinna mAne che. tema svIkArIe to zuM doSa prApta thAya ? te batAvavA arthe kahe che - sAMkhyadarzanakAro mAne che tema deha ane AtmAno ekAMtabheda svIkAravAmAM Ave to vartamAnamAM je manuSya zubha ke azubha kRtyo kare che te zubha ke azubha kRtyo tenA dehe karela che, AtmAe karyA nathI tema mAnavuM paDe. tethI te dehathI karAyelA zubhAzubha kRtyanuM phaLa sukha-duHkhanA anubhava rUpe AtmAne thAya che te anubhava AtmAne thavo joIe nahi; kema ke jema koI anya puruSa zubha ke azubha karma kare tenuM phaLa anyane prApta thatuM nathI tema koI manuSya zubha ke azubha kRtya karato hoya ane teno AtmA dehathI sarvathA bhinna hoya to te manuSyanA dehathI karAyelA zubha-azubha karmanuM phaLa tenA AtmAne thAya nahi ane dehathI karAyelAM karmonuM phaLa sukhaduHkhanA vedanarUpe tenA AtmAne thAya che tema svIkArIe to kRtanAza ane akRta abhyAgamano doSa Ave; kema ke dehe te zubha ke azubha karmo karyA che ane te dehane tenuM phaLa maLyuM nathI tethI deha vaDe karAyelA karmano dehane phaLa ApyA vinA nAza thayo tethI kRtanAza doSa Avyo ane dehathI bhinna evA AtmAe te kRtyo karyA nathI chatAM deha vaDe karAyelAM karmonuM phaLa te AtmAne prApta thayuM tema kahevAya tethI akRta abhyAgama doSa Avyo. AthI kRtanAza ane akRta abhyAgama nAmanA doSa hovAne kAraNe dehathI sarvathA bhinna AtmA che tema ja sAMkhya darzane mAne che te ucita nathI. paraMtu dehathI kathaMcita abhinna AtmA Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 che mATe dehathI abhinna evA AtmAe zubha ke azubha kRtya karyuM che tethI te zubha ke azubha kRtyanuM phaLa te AtmAne paralokamAM prApta thAya che te kathana saMgata thAya. vaLI, dehathI AtmAne ekAMta bhinna mAnavAmAM Ave to koI AtmA kuzala anuSThAna kare ane koI AtmA akuzala anuSThAna kare tenAthI baMdhAyela zubha ke azubha karmanuM vedana A bhavamAM ke parabhavamAM dehathI thAya che. te paNa vedana saMgata thAya nahi; kema ke te kuzala anuSThAna ke akuzala anuSThAna AtmAe karyuM che, dehe karyuM nathI ane vedanA dehane thAya che. Azaya e che ke koI AtmAe corI karI hoya to te corInuM phaLa tene A bhavamAM paNa maLe che ane A bhavamAM na maLe to parabhavamAM paNa maLe che, paraMtu jo AtmAthI deha sarvathA bhinna hoya to te corInuM phaLa A bhavamAM zikSArUpe dehane prApta thAya che te saMgata thAya nahi. koIe A bhavamAM corI karI tenAthI tene parabhavamAM phaLa maLe che ane tenA AtmAthI parabhavano deha sarvathA judo hoya to te dehane te corInuM phaLa maLavuM joIe nahi; kema ke te dehe te corInuM kRtya karyuM nathI. tethI ema mAnavuM ucita che ke dehanI sAthe AtmAno sarvathA bheda nathI, kathaMcita bheda che. AthI ja AtmA vaDe karAyela kRtyanuM phaLa tenI sAthe abhinna evA dehane prApta thAya che. pUrvamAM kahyuM ke deha ane AtmAno sarvathA bheda svIkAravAmAM Ave to dehakRta evA zubhAzubha kRtyano anubhava AtmAne thAya nahi ane AtmakRta zubhAzubha karmano dehathI anubhava thAya nahi. tyAM koI kahe ke te vAta svIkArI laIe to zuM vAMdho ? tenA samAdhAna mATe kahe che - jo tema svIkAravAmAM Ave to daSTanI bAdhA che ane iSTanI bAdhA che mATe tema svIkArI zakAya nahi. daSTanI ane iSTanI bAdhA kaI rIte che ? te batAvatAM kahe che - jema koI vyaktie dehathI corI, paradArAgamanAdi akAryo karyA hoya ane tenA kAraNe tene kedakhAnAdimAM nAkhela hoya tyAre tene lAMbA samaya sudhI zokaviSAda Adi duHkho utpanna thatAM dekhAya che. te duHkho te AtmAne thAya che. temaja koI AtmAne te prakAranI mAnasika ciMtAdi hoya tenA kAraNe tenA dehane varAdinI prAptino anubhava thAya che. te baMne anubhavo dehathI bhinna AtmA svIkAravAthI saMgata thAya nahi. mATe dehathI bhinna AtmA svIkAravAthI duSTanI bAdhA che. vaLI, iSTanI paNa bAdhA che zAstravacananI paNa bAdhA che; kema ke dehadhArI evo jIva je kaMI kRtyo kare che te sarvanuM phaLa te jIvane prApta thAya che, e prakAre zAstrakAro kahe che. jo dehathI bhinna AtmA svIkArIe to te zAstravacananI bAdhA thAya ane saMta puruSone daSTa ane iSTano apalApa karavo ucita nathI; kema ke nAstika puruSo dRSTa ane iSTano apalApa karanArA hoya che. atyAra sudhI graMthakArazrIe sthApana karyuM ke AtmAne sarvathA nitya svIkAravAmAM Ave ke sarvathA anitya svIkAravAmAM Ave to hiMsAdino saMbhava thAya nahi. vaLI dehathI AtmAne ekAMte bhinna mAnavAmAM Ave ke ekAMte abhina mAnavAmAM Ave topaNa hiMsAdino saMbhava thAya nahi. te kathanano 'upasaMhAra karatAM kahe che - Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 pUrvamAM AtmAne ekAMte nitya ane ekAMte anitya mAnanAra matathI athavA dehathI AtmAne ekAMte bhinna ke ekAMte abhinna mAnanAra matathI anyathA AtmA svIkAravAmAM Ave arthAt ekAMtavAdathI AtmAne anyathA evA nityAnityarUpa svIkAravAmAM Ave ke bhedabhedarUpa svIkAravAmAM Ave to hiMsAahiMsAdinI siddhi thAya ane hiMsA-ahiMsAdinI siddhi thAya to hiMsAdine kAraNe baMdhanI prApti ane ahiMsAdinA pAlananA kAraNe mokSanI prApti thAya che, tenI siddhi thAya. mATe ekAMtavAdathI anyathAvAda e tattvavAda che. e prakAre pratijJA karAya che ane A prakAranI pratijJA atattvavAdI evA puruSa vaDe samajI zakAtI nathI paraMtu madhyasthatApUrvaka tattvAtattvanA vibhAga mATe yatna karanAra puruSa A tattvavAdanA paramArthane jANI zake che. TI :evaM tattvavAde nirUpite kiM kAryamityAha - "pariNAmaparIkSeti" [sU0 123] "pariNAmasya" tattvavAdaviSayajJAnazraddhAnalakSaNasya "parIkSA" ekAntavAdA'rucisUcanavacanasaMbhASaNAdinopAyena nirNayanaM vidheyam / tato'pi kiM kAryamityAha"zuddhe bandhabhedakathanamiti" [sU0 124] - "zuddha" paramAM zuddhimAgate pariNAme "bandhabhedakathanaM" bandhabhedasya mUlaprakRtibandharUpasyASTavidhasya uttaraprakRtibandhasvabhAvasya ca saptanavatipramANasya kathanaM prajJApanaM kAryaM bandhazatakAdigranthAnusAreNeti / tathA "varabodhilAbhaprarUpaNeti" [sU0 125] "varasya" tIrthakaralakSaNaphalakAraNatayA'zeSabodhilAbhebhyo'tizAyino "bodhilAbhasya" "prarUpaNA" prajJApanA athavA "varasya" dravyalAbhavyatirekiNaH pAramArthikasya bodhilAbhasya prarUpaNA hetutaH svarUpataH phalatazceti / tatra hetutastAvadAha"tathAbhavyatvAdito'sAviti" [sU0 126] bhavyatvaM nAma siddhigamanayogyatvamanAdipAriNAmikobhAva Atmasvatattvameva / tathAbhavyatvaM tu bhavyatvameva kAlAdibhedenAtmanAM bIjasiddhibhAvAt nAnArUpatAmApannam Adi zabdAt kAla-niyati-karma puruSa parigraha, tatra kAlo viziSTa pudgalaparAvartAtsarpiNyAdiH tathA bhavyatvasya phaladAnAbhimukhyakArIvasantAdivadvanaspativizeSasya kAlasadbhAve'pi nyUnAdhikavyapohena niyatakAryakAriNI niyatiH / apacIyamAnasaMklezaM nAnAzubhAzayasaMvedanahetuH kuzalAnubandhi karma / samupacitapuNyasaMbhAro mahAkalyANAzayaH pradhAnaparijJAnavAn prarUpyamANArthaparijJAnakuzalaH purUSaH / tatastathAbhavyatvamAdau yeSAM te tathA tebhyo'sau varabodhilAbhaH prAdurasti svarUpaM ca jIvAdipadArthazraddhAnamasya / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 atha phalata eva tamevAha"granthibhede nAtyantasaGkleza iti" [sU0 127] iha granthiriva granthidRDho rAgadveSapariNAmaH, tasya granthe:de'pUrvakaraNavajrasUcyA vidAraNe sati labdhazuddhatattvazraddhAnasAmarthyAd "nAtyantaM" na prAgivAtinibiDatayA "saMklezo" rAgadveSapariNAmaH pravarttate, na hi labdhavedhapariNAmo maNiH kathaJcinmalApUritarandhro'pi prAgavasthAM pratipadyata iti / etadapi kuta ityAha"na bhUyastabandhanamiti" [sU0 128] yato "na" "bhUyaH" punarapi tasya graMtherbandhanaM niSpAdanaM bhede sati saMpadyata iti / kimuktaM bhavati-yAvatI granthibhedakAle sarvakarmaNAmAyurvarjAnAM sthitirantaHsAgaropamakoTIkoTilakSaNA'vaziSyati tAvatpramANa(NA)mevAsau samyagupalabdhasamyagdarzano jIvaH kathaJcitsamyaktvApagamAttIvrAyAmapi tathAvidhasaMklezaprAptau badhnAti, na punastaM(stAM) bandhenAtikrAmatIti / tathA "asatyapAye na durgatiriti" [sU0 129] asatyavidyamAne "apAye" vinAze samyagdarzanasya parizuddhabhavyatvaparipAkasAmarthyAnmatibhedAdikAraNAnavAptau "na" naiva "durgatiH" kudevatvakumAnuSatvatiryaktvanArakatvaprAptiH saMpadyate, kiMtu sudevatvasumAnuSatve eva syAtAm, anyatra pUrvabaddhAyuSkebhya iti / tathA "vizuddhezcAritramiti" [sU0 130] "vizuddheH" parizuddhaniHzaGkitatvAdidarzanAcAravAripUraprakSAlitazaGkAdipaGkatayA prakarSaprAptilakSaNAyAH samyagdarzanasatkAyAH sakAzAtkimityAha-"cAritraM" sarvasAvadyayogaparihAraniravadyayogasamAcArarUpaM saMpadyate / zuddhasamyaktvasyaiva cAritrarUpatvAttathA cAcArasUtram-"jaM moNaMti pAsahA, taM saMmaMti pAsahA / jaM saMmaMti pAsahA, taM moNaMti pAsahatti" [1 / 5 / 3 sU0 155] / "bhAvanAto rAgAdikSaya iti" [sU0 131] bhAvyante mumukSubhirabhyasyante nirantarameva tA iti bhAvanAstAzcAnityatvA'zaraNatvAdayo dvAdaza yathoktam - "bhAvayitavyamanityatvamazaraNatvaM tathaikatAnyatve / azucitvaM saMsAraH, karmAzravasaMvaravidhizca / / 1 / / nirjaraNalokavistaradharmasvAkhyAtatattvacintAzca / bodheH sudurlabhatvaM ca, bhAvanA dvAdaza vizuddhAH / / 2 / / " [prazamarati 149-150] . Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 tAbhyo "rAgAdikSayo" rAgadveSamohamalapralayaH saMjAyate, samyakcikitsAyA iva vAtapittAdirogApagamaH, pracaNDapavanAdvA yathA meghamaNDalavighaTanam, rAgAdipratipakSabhUtatvAd bhAvanAnAmiti / tato'pi kimityAha"tadbhAve'pavarga iti" [sU0 132] "tasya" rAgAdikSayasya "bhAve" sakalalokA'lokavilokanazAlinoH kevalajJAnadarzanayorlabdhau satyAM nistIrNabhavArNavasya sato jantoH "apavarga:" uktanirukta udbhavatIti / kiMlakSaNa ityAha-"sa Atyantiko duHkhavigama itIti" [sU0 133] so'pavargaH atyantaM sakaladuHkhazaktinimUlanena bhavatIti Atyantiko "duHkhavigamaH" sarvazArIramAnasAzarmavirahaH sarvajIvalokAsAdhAraNAnandAnubhavazceti / itthaM dezanAvidhiM prapaJcyopasaMharanAha - "evaM saMvegakRddharma, Akhyeyo muninA paraH / ----- yathAbodhaM hi zuzrUSo vitena mahAtmanA" [dharmabinduH gA. 10 pa. 29 e] iti / vyAkhyAtaprAyam / Aha-dharmAkhyApane'pi yadA tathAvidhakarmadoSAnnAvabodhaH zroturutpadyate tadA kiMphalaM dharmAkhyAnamityAha"abodhe'pi phalaM proktaM, zrotRNAM munisattamaiH / kathakasya vidhAnena, niyamAcchuddhacetasaH / / 1 / / " [dharmabinduH gA. 11 pa. 29] iti sugamam / Aha-prakArAntareNApi dezanAphalasya saMbhAvyamAnatvAdalamihaiva yatnenetyAzaGkyAhanopakAro jagatyasmiMstAdRzo vidyate kvacit / / yAdRzI duHkhavicchedAddehinAM dharmadezanA / / 2 / / [dharmabinduH gA. 12 pa. 29] iti / "na" naivopakAro'nugraho "jagati" bhuvane "asmin" upalabhyamAne "tAdRzo" "vidyate" samasti "kvacit" kAle kSetre vA "yAdRzI" yAdRgUrUpA "duHkhavicchedAt" zArIramAnasaduHkhApanayanAt "dehinAM" dezanArhANAM "dharmadezanA" iti dharmadezanAjanito mArgazraddhAnAdirguNaH, tasya niHzeSaklezalezAkalaGkamokSAkSepaM pratyavandhyakAraNatvAt / iti nirUpito dharmabindau [adhyAya 2 / pa. 16-30] saddharmadezanApradAnavidhiH / / 19 / / TIkArtha :___ evaM tattvavAde ..... pradAnavidhiH / / zata tatpapA ni35 42rAye 7t=pUrvamA By AsidpAthI anyathA nityAnityAdi rUpe AtmA svIkArAye chate hiMsA-ahiMsAdinI siddhi che e tattvavAda che e rIte, tattvavAda nirUpaNa rAye chate, zuM 42j l ? methI 44 cha - Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 229 pariNAmanI parIkSA." (sU. 123) teno artha spaSTa kare che - pariNAmanIetatvavAda viSayaka jJAna ane zraddhAna lakSaNa pariNAmanI, parIkSA ekAMtavAdanI arucinA sUcana evA vacana ane saMbhASaNa Adi upAya dvArA zrotAne prApta thayela pariNAmano nirNaya karavo joIe. tyAra pachI zuM karavuM joIe ? ethI kahe che - "zuddha prApta thaye chate zrotAne zuddha pariNAma prApta thaye chate, baMdha-bhedanuM kathana karavuM." (sU. 124) teno artha spaSTa kare che - zuddha hote chate=paramazuddhine pAmela pariNAma hote chate, baMdha-bhedanuM kathana karavuM baMdha-bhedanI ATha prakAranI mUlaprakRtinA baMdhananA svarUpanuM ane sattANu prakAranI uttara prakRtinA baMdhasvabhAvarUpa baMdha-bhedanuM kathana=prajJApana karavuM joIe. kaI rIte prajJApana karavuM joIe ? ethI kahe che - baMdha-zatakAdi graMthanA anusArathI kathana karavuM joIe.. ane "varabodhilAbhanI prarUpaNA karavI." (sU. 125) teno artha spaSTa kare che - varabodhilAbhanIetIrthaMkararUpa phalanuM kAraNa paNuM hovAthI azeSa bodhilAbhathI atizAyI evA bodhilAbhanI, prarUpaNA karavI=prajJApanA karavI athavA dravyalAbhathI vyatirikta evA pAramArthika bodhilAbhanI prarUpaNA karavI. kaI rIte prarUpaNA karavI ? ethI kahe che - hetuthI, svarUpathI ane phalathI varabodhilAbhanI prarUpaNA karavI. tyAMetraNa prakAranI bodhilAbhanI prarUpaNAmAM, hetuthI kahe che=hetuthI bodhilAbhanI prarUpaNA batAve che. "tathAbhavyatvAdithI A=varabodhilAbha, che." (sU. 126) teno artha spaSTa kare che - bhavyatva eTale siddhigamana-yogyatvarUpa anAdi pAriNAmikabhAvasvarUpa AtmAnuM svatatva ja che. vaLI, tathAbhavyatva kAlAdinA bhedathI AtmAne bIjasiddhino bhAva hovAthI nAnArUpatAne pAmeluM bhavyatva ja che. Adi zabdathI kAla, niyati, karma ane puruSakAranuM grahaNa che. tyAM kALa viziSTa pudgala-parAvarta utsapiNI AdirUpa tathAbhavyatvanA phaladAnane abhimukhakArI che. konI jema viziSTa pudgala parAvartakALa tathAbhavyatvanA phaladAnane abhimukhakArI che ? ethI kahe che - vanaspati vizeSane vasaMtAdiRtunI jema, kAlanA sadbhAvamAM paNa cUnAdhikanA bapohathI niyatakArya karanArI niyati che. apacIyamAna saMklezavALuM judA judA prakAranA zubha AzayanA saMvedananA hetu evuM kuzalAnubaMdhI karma che. samupacita puNyanA saMbhAravALo, mahAkalyANanA AzayavALo, pradhAna parijJAnavALo, prarUpyamANa arthanA parijJAnamAM kuzala evo puruSa che-puruSakAra che. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 dhirmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 tyArapachI tathAbhavyatyAdino samAsa batAve che - tathAbhavyatva che AdimAM jene te tevA che-tathAbhavyatvAdirUpa che. tenAthI A varabodhilAbha prAdurbhAva thAya che. ane AnuM svarUpa=varabodhilAbhanuM svarUpa, jIvAdi padArthanuM zraddhAna che. have phalathI ja tene=varabodhilAbhane, kahe che - "graMthibheda thaye chate atyaMta saMkleza thato nathI." (sU. 127) teno artha spaSTa kare che - ahIM=jagatamAM, graMthinA jevI graMthi che=Dha rAga-dveSano pariNAma che. teno=graMthino, bheda karAye chate apUrvakaraNarUpI vajasUcithI vidAraNa karAye chate, prApta thayelA zuddha tatvanA zraddhAnanA sAmarthyathI atyaMta saMkleza thato nathI=pUrvanI jema atinibiDANAthI rAgadveSanA pariNAmarUpa saMkleza pravartato nathI. graMthibheda pachI atyaMta saMkleza kema thato nathI ? te dRSTAMtathI spaSTa kare che - labdhavedhapariNAmavALo maNi=mALAmAM parovavArthe chidra pADelo maNi, koIka rIte malathI ApUrita chidravALo paNa pUrvanI avasthAne prApta karato nathI=achidravALI avasthAne prApta karato nathI. A paNa kema che ?=graMthibheda thayA pachI samyaktathI bhraSTa thAya to paNa atyaMta saMkleza thato nathI, e paNa kema che ? ethI kahe che - "pharI tenuM baMdhana nathI." (mU. 128). teno artha spaSTa kare che - je kAraNathI pharI paNa tenuM graMthinuM, baMdhana=niSpAdana, graMthino bheda thaye chate prApta thatuM nathI. zuM kahevAyeluM thAya che ? te spaSTa kare che - samyagU upalabdha samyagdarzanavALo A jIva koIka rIte samyaktanA apagamathI tIvratAvALA paNa tevA prakAranA saMklezanI prAptimAM, graMthibhedakALamAM AyuSyane choDIne sarvakarmanI sthiti aMtaHsAgaropama koTAkoTI lakSaNa jeTalI avazeSa rahe che. teTalA pramANavALI ja bAMdhe che. paraMtu te baMdhane atikramaNa karato nathI. ane "apAya nahi hote chate=samyaktano apagama nahi hote chate, durgati thatI nathI." (sU. 129) teno artha spaSTa kare che - avidyamAna apAya=vinAza, hote chata=samyagdarzanano vinAza avidyamAna hote chate parizuddha bhavyatvanA paripAkanA sAmarthyathI atibhedAdinA kAraNanI aprApti thaye chate, pUrvamAM durgatinA baMdhAyelA AyuSyavALA jIvone choDIne durgati nathI ja=kudevatva, kumAnuSatva, tiryaMcava, nArakatvanI prApti thatI nathI ja, paraMtu sudevatatva, sumAnuSatva ja prApta thAya che. ane "vizuddhithI=samyaktanI vizuddhithI, cAritra prApta thAya che." (sU. 130) teno artha spaSTa kare che - vizuddhithI=parizuddha niHzaMkitatyAdi darzanAcArarUpa pANInA pUrathI prakSAlita zaMkAdi kAdavapaNAne kAraNe prakarSa prAptirUpa samyagdarzanAdithI, cAritra=sarva sAvaghayoganA parihArapUrvaka niravayoganAM samAcArarUpa cAritra, prApta thAya Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma saMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 231 che; kema ke zuddha samyaktanuM ja cAritrarUpapaNuM che. ane te pramANe zuddha samyakta cAritrarUpa che te pramANe, AcArAMganuM sUtra che - jene mauna e pramANe te jo, tene samyakta e pramANe tuM jo. jene samyakta e pramANe tuM jo, tene mauna e pramANe tuM jo." (AcArAMga 1/1/5-3, sU. 155) ti' zabda AcArAMgasUtranA kathananI samApti mATe che. A rIte samyagdarzana cAritramAM pariNamana pAme che tema batAvyA pachI zrotAne prazna thAya ke rAgAdibhAvo cAritramAM yatna karavA mATe bAdhaka thAya che. teno kSaya kaI rIte karavo ? te batAvavA arthe kahe che - bhAvanAthI rAgAdino kSaya thAya che. (sU. 131) teno artha spaSTa kare che - mokSanA arthI evA jIvo dvArA bhAvana karAya che arthAt teo niraMtara ja abhyAsa karAya che e bhAvanAo che. ane te anityatva, azaraNAtvAdi bAra prakAranI che. je pramANe kahevAyuM che. "anityatva, azaraNatva ane ekatA, anyatva, azucita, saMsAra, karmanA AzravanI vidhi ane saMvaranI vidhi, nirjaraNa, lokavistara, gharmasukhyAta, tatvaciMtA=dharmanA suMdara kahevAyelA tatvanI ciMtA, bodhinuM sudurlabhapaNuM, bAra bhAvanA vizuddha bhAvavI joIe." tenA dvArA rAgAdino kSaya=rAga, dveSa, mohamalano pralaya thAya che. jema samyapha cikitsAthI vAta, pittAdi rogano apagama thAya che athavA je pramANe pracaMDa pavanathI meghamaMDalanuM vighaTana thAya che. bhAvanAthI rAga - veSa kSaya kema thAya che ? temAM hetu kahe che - bhAvanAnuM rAgAdi pratipakSabhUtapaNuM che. tenAthI paNa zuM ?=bhAvanAthI rAgAdino kSaya thavAthI paNa zuM ? ethI kahe che - "tenA bhAvamAM rAgAdinA kSayanA bhAvamAM, apavarga che." (sU. 132) teno artha spaSTa kare che - tenA=rAgAdinA kSayanA bhAvamAM, sakala lokAlokane jovAmAM samartha evA kevalajJAna ane kevaladarzananI prApti thaye chate tarelA bhavarUpI samudravALA jIvane kahevAyelA vyutpatti arthavALo apavarga udbhava thAya che. vaLI, te mokSa kevA lakSaNavALo che ? ethI kahe che - "te=mokSa, Atmattika duHkhanA vigamarUpa che." (sU. 133) teno artha spaSTa kare che - te apavarga, atyaMta sakala du:khazaktinA nimUlana dvArA thAya che. ethI AtyaMtika duHkhavigama che=sarva zArIrika mAnasika du:khanA viraharUpa che ane sarva jIvalokanA sukha karatAM asAdhAraNa AnaMdanA anubhavarUpa che. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 A rIte dezanAvidhine vistArathI kahIne upasaMhAra karatAM kahe che - "A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, saMvegane karanAro prakRSTa dharma munie kahevo joIe. kaI rIte kahevo joIe ? te spaSTa kare che - bhAvita evA mahAtmAe sAMbhaLanAra evA zrotAne yathAbodha kahevo joIe." (dharmabiMdu gA. 10, 5.29 e adhyAya-2) A vyAkhyAtaprAya che=prastuta zlokamAM kahyuM te pUrvanA kathanathI vyAkhyAtaprAya che. 'Ada'thI zaMkA kare che - dharmanA khyApanamAM paNa jyAre tevA prakAranA karmanA doSane kAraNe tattvanA arthI zrotAmAM tattvane sparze tevA prakAranA bodhamAM bAdhaka evA jJAnAvaraNIyAdi karmanA doSane kAraNe, zrotAne bodha thato nathI tyAre dharmanuM AkhyAna zuM phalavALuM che? ethI kahe che - zrotAne abodha thaye chate paNa munio vaDe vidhAnathI vidhithI, zuddhacittavALA evA kathakane=upadezakane niyamathI phala kahevAyuM che." (dharmabiMdu gA. 11 adhyAya-2). 'nAda'thI zaMkA kare che - prakArAntarathI paNa dezanAnA phalanuM saMbhAvyamAnapaNuM hovAthI ahIM ja=zrotAne upadezanAM viSayamAM ja, yatnathI saryu. e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - "A jagatamAM tevo upakAra kyAreya vidyamAna nathI. jevA prakAranI dharmadezanA jIvonA duHkhanA vicchedathI upakAraka che." (dharmabiMdu gA. 12 adhyAya-2) teno artha spaSTa kare che - upalabhyamAna evA A jagatamAM koI kALamAM athavA koI kSetramAM tevA prakArano upakAra anugraha, vidyamAna nathI ja. jevA prakAranI jIvonA=dezanA yogya jIvonA, duHkhanA vicchedathI=zArIrika, mAnasika duHkha dUra karavAthI, dharmadezanA che. arthAt dharmadezanAjanita mArgazraddhAnAdi guNa che; kema ke tenuM mArgazraddhAna Adi guNanuM, ni:zeSa klezalezanA akalaMkavALA evA mokSanA AkSepa prati avaMdhyakAraNapaNuM che. e rIte, dharmabiMdumAM dharmadezanA pradAnavidhi nirUpita che. I19. bhAvArtha : pUrvamAM varNana karyuM e pramANe upadezaka tattvavAdanuM nirUpaNa kare ethI siddha thAya ke AtmAne pariNAmI svIkAravAmAM Ave ane dehathI bhinnabhinna svIkAravAmAM Ave to pUrvamAM varNana karyA pramANe baMdhanA hetu evA hiMsAdi dasa pApothI karmono baMdha ane tenAthI viparIta mokSanA hetu evA ahiMsAdi dasanA sevanathI krame karIne mokSanI prApti thAya e kathana saMgata thAya. A prakAranA tattvavAdanuM nirUpaNa karyA pachI upadezake zrotAne potAno upadeza pariNamana pAmyo che ke nahi ? tenI parIkSA karavI joIe. kaI rIte parIkSA karavI joIe ? ethI kahe che - zrotAnA ekAMtavAdanAM arucinAM sUcaka vacano ane te prakAranuM tenuM saMbhASaNa che ke nahi ? te jANIne Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 tenAthI nirNaya karavo joIe ke potAnA vaDe apAyelo upadeza A zrotAne samyapha pariNamana pAmyo che. ane jyAre upadezakane nirNaya thAya ke je tAtparyathI tattvavAdanuM pote nirUpaNa karela che te tAtparyathI A zrotA bhagavAnanA vacanane yathArtha samajIne tenA paramArthane jANanAro banyo che tethI have A zrotAne vizeSa prakArano bodha karAvavAthe baMdhanA bhedanuM kathana karavuM joIe. Azaya e che ke tattvavAdanA bodhathI zrotAne sAmAnyathI e nirNaya thayelo ke ahiMsAdi pAMca, tattvanuM zraddhAna ane kSamAdi cAra bhAvo te mokSanAM kAraNa che ane tenAthI viparIta evA hiMsAdi dasa bhAvo baMdhanAM kAraNa che. tethI mAre baMdhanAM kAraNono tyAga karavo joIe ane mokSanA upAyone sevavA joIe tevA zrotAne baMdhanAM kAraNonA sevanathI baMdhAtAM karmonA bhedano bodha karAvavo joIe. jethI zrotAne vizada bodha thAya ke hiMsAdinA sevanathI je baMdhanI prApti che te baMdhanA avAtaMrabheda mUlaprakRtibheda ATha che ane uttaraprakRtirUpa bheda sattANu che. ane te sarvano vizeSabodha thAya to te karmabaMdhathI thatA jIvane zuM-zuM anartho thAya che teno bodha te zrotAne thAya. jethI vizeSa prakAranA bodhanA kAraNe baMdhanA upAyonuM nivartana karIne te zrotA Atmahita sAdhI zake vaLI, baMdhanA bhedonuM kathana karyA pachI anya zuM karavuM joIe ? te batAve che - varabodhilAbhanI prarUpaNA karavI joIe. te varabodhilAbhanI prarUpaNA be rIte batAve che - 1. tIrthaMkarabhAvanI prAptinA kAraNa evA zreSThabodhilAbhanI prarUpaNA athavA 2. dravyabodhilAbhathI vyatirikta evo pAramArthika bodhilAbhanI prarUpaNA. pUrvamAM batAvela mokSanA hetu evA ahiMsAdi dasa kAraNone sevIne mahAtmAo tIrthaMkarabhAvanI prAptinA kAraNa evA zreSTha bodhilAbhane prApta kare che. je bodhilAbha anya sarva bodhilAbhathI sarvottama che. Azaya e che ke bodhilAbha aneka prakAranA che. keTalAka jIvo bodhilAbhane prApta karIne chellA bhavamAM pratyekabuddha thAya che, koIka svayaMbuddha thAya che, koIka vaLI buddhabodhita thAya che. te sarva bodhilAbha karatAM tIrthakaranA bhAvane prApta karAvanAro bodhilAbha sarvottama che. Avo sarvottama bodhilAbha paNa jinavacanAnusAra tattvanA sevanathI jIvone prApta thaI zake che. mATe tattvavAdanA paramArthane jANyA pachI apramAdabhAvathI tattvamAM yatna karavAmAM Ave to je jIvomAM sattvano prakarSa thAya te jIvo AvA bodhilAbhanetratIrthaMkarabhAvane prApta karAvanAra bodhilAbhane; prApta karIne tIrthakara jevI samRddhi prApta karaze ane ghaNA jIvo para upakAra karIne mokSarUpa phaLa pAmaze. mATe kalyANanA arthIe mokSanA upAyamAM apramAda karavo joIe. vaLI, bodhilAbha viSayaka prarUpaNA "athavAthI kahe che - tattvavAdane sAMbhaLIne keTalAka jIvo tattvane abhimukha thAya che ane tattvazravaNane abhimukha thayelA jIvo zAstravacanAnusAra guru pAsethI samyakta grahaNa kare che te vakhate samyaktane pragaTa karavA ane sthira Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 ka2vAnA upAyarUpa darzanAcA2ne sevavAnI pratijJA kare che. tevA paNa jIvone samyagdarzana pragaTa thayuM na hoya to dravyathI bodhino lAbha che ane te dravyathI svIkArela bodhilAbha darzanAcA2nA sevanathI pAramArthika bodhilAbhanuM kAraNa bane che. te batAvavA mATe 'vara'no artha kare che - dravya-bodhilAbhathI vyatirikta evuM vara=pAramArthika bodhilAbha, tenI prarUpaNA karavI joIe. kaI rIte pAramArthika bodhilAbhanI prarUpaNA karavI joIe ? ethI kahe che pAramArthika bodhilAbhanI hetuthI, svarUpathI ane phalathI prarUpaNA karavI joIe. jethI zrotAne pAramArthika bodhilAbhano yathArtha bodha thAya; kema ke mAtra dravyathI uccArela samyagdarzanathI kalyANanI siddhi nathI paraMtu dravyathI svIkArAyela samyagdarzana dvArA pAramArthika samyagdarzana prApta thAya to te zrotAne kalyANanI paraMparAnI prApti thAya. mATe pAramArthika bodhilAbha zuM che ? teno bodha karAvavArthe upadezake yatna karavo joIe. A rIte bodhilAbhano hetuthI, svarUpathI ane phalathI bodhi karAvavo joIe tema kahyuM tethI have hetuthI bodhilAbhanuM svarUpa batAve che - tathAbhavyatvAdithI samyaktvanI prAptirUpa bodhilAbha thAya che. tethI e phalita thAya ke bodhilAbhano hetu tathAbhavyatvAdi che. vaLI, tathAbhavyatvAdimAM 'Adi' parathI anya cAra kAraNonuM grahaNa che. tethI samyaktvaprApti pratye tathAbhavyatvAdi pAMca kAraNo hetu che, te prakArano artha phalita thAya che. 1. tathAbhavyatva=jIvano tevA prakArano svabhAva. 2. kALa=kALano paripAka. 3. niyati. 4. karma. 5. puruSa=puruSakAra. 1. tathAbhavyatva : tathAbhavyatva zuM che ? te spaSTa ka2vArthe prathama bhavyatvano artha kare che jIvamAM siddhigamanane yogyatArUpa anAdi pAriNAmikabhAva varte che. je AtmAnA svasvarUparUpa ja bhavyatva che. dareka bhavyajIvone kAlAdinA bhedathI bIjasiddhi thAya che. paraMtu eka kAlamAM bIjasiddhi thatI nathI. tethI nakkI thAya che ke siddhigamanayogyatva dareka jIvonuM samAna nathI. jo dareka jIvonuM bhavyatva samAna hoya to eka kALamAM ja dareka bhavyajIvone bIjasiddhi thavI joIe ane tenA phaLarUpe eka kALamAM samyaktvanI prApti thavI joIe. paraMtu tevuM kArya thatuM nathI mATe nakkI thAya che ke siddhigamanayogyatva dareka jIvonuM, Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 bhinna bhinna prakAranuM che. tethI je jIvonuM je prakAranuM bhavyatva hoya te prakAre te jIvane bIjasiddhi Adi thAya che. te prakAranA bhavyatvanA bhedane batAvavA mATe tathAbhavyatva kahevAya che arthAt tevA prakAranuM bhavyatva samyaktaprApti pratye hetu che, ema kahevAya che. tethI e phalita thAya ke jIvamAM rahelo tevA prakArano svabhAva te tathabhivyatva che ane tathAbhavyatvane kAraNe jIva sadudharmAdinI prazaMsA karIne bIjAdhAna kare che. ane bIjAdhAnAdinI prApti pachI upadezaka Adi ucita sAmagrI pAmIne samyaktanI prApti kare che. tethI jIvane samyaktanI prApti thaI tenA pratye hetu te jIvamAM raheluM tathAbhavyatva che. 2. kALa :- samyaktanI prAptino hetu evo kALa e viziSTa pudgalaparAvarta utsarpiNI AdirUpa che. ane tathAbhavyatvane phaladAnane abhimukha karanAro che. jema vanaspativizeSane khIlavavAmAM vasaMtaRtu kAraNa che. AnAthI e prApta thAya ke dareka bhavyajIvo anAdikALathI saMsAramAM bhaTakI rahyA che. je jIvonA tathAbhavyatvanA pAkano kALa prApta thAya tyAre te kALa te jIvamAM vartatA tathAbhavyatvane, samyaktaprAptine abhimukha kare che. te kALa eTale anaMtA pagalaparAvarta pasAra thayA temAMthI je jIva je kALamAM samyaktane abhimukha bhAvavALo thAya te kALa. A kALa pUrvanA anaMta pugalaparAvarta karatAM viziSTa pudgalaparAvartarUpa che ane te utsarpiNI-avasarpiNI Adi svarUpa che. tethI e phalita thAya ke atyAra sudhI te jIvano kALa pAkyo na hato. tethI tenA tathAbhavyatvano kALa pAkyo nahi hovAthI tenuM tathAbhavyatva samyakvarUpa phaladAnane abhimukha thayuM nahi. have teno kALa pAkyo tethI te jIvamAM raheluM tathAbhavyatva samyaktane abhimukha banyuM. te kALa pUrvanA anaMtA pudgalaparAvarta karatAM viziSTa pudgalaparAvartarUpa kALa che. te kALamAM te jIva koIka nimittane pAmIne dharmanI prazaMsAdi karIne bIjAdhAna kare che. tenA pUrvanA sarvakAlamAM te jIve kyAreya bIjAdhAna karyuM nahi tenuM kAraNa te jIvano kALa pAkyo na hato. AthI ja, je jIvano hajI samyaktaprAptino kALa pAkyo nathI te jIva dharmasAmagrI pAmIne paNa mArgAnusArI Uha kare tevI buddhivALA thayA nathI ane je jIvano kALa pAkyo che te jIvane mArgAnusArI Uha pragaTe che. jenA baLathI tattvAtattvano vibhAga karIne te jIva samyakta pAme che. mATe vanaspativizeSane jema vasaMtaRtu phalane abhimukha banAve che tema kALano paripAka jIvanA tathAbhavyatvane samyaktarUpa phala ApavAne abhimukha kare che. 3. niyati: koI jIvano kALa pAkela hoya to paNa keTalAka jIvo bajAdhAna karIne aTake che to keTalAka jIvo bIjAdhAna karIne tarata samyakta pAme che. vaLI, keTalAka jIvo bIjAdhAna karIne tarata ja samyakta pAmI bhAvathI sarvaviratine pAmIne tatkAla saMsArano aMta paNa kare che. A rIte kALaparipAka thayA pachI koIkamAM nyUnakArya thAya che ane koIkamAM adhika kArya thAya che tenuM kAraNa te jIvamAM rahelI niyati che. tethI je jIvanI je prakAranI niyati hoya te prakAre kALaparipAka thayA pachI nyUna ke adhikanA vyavacchedapUrvaka niyata evuM bIjAdhAnAdirUpa kArya niyati kare che. AthI ja jIvonI niyati tevA prakAranI che te jIvo prathama ja bIjAdhAnanI sAthe kevalajJAnanI prAptirUpa phaLane paNa prApta kare che. jema marudevA mAtA temano kALa Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 caramabhavamAM ja pAke che ane te ja vakhate bIjAdhAnAdinA kramathI marudevAmAtAne kevalajJAnanI prApti thaI. ane je jIvonI niyati tevI nathI te jIvo kALanA paripAka pachI potAnI niyati anusAra bIjAdhAnAdinA kramathI samyaktanI prApti yAvatuM mokSanI prApti kare che. 4. karma - apacIyamAna saMklezavALuM, judA judA prakAranA saMvedananA hetu evuM kuzalAnubaMdhI karma samyaktanI prAptino hetu che. tethI e prApta thAya ke jIvamAM mohaApAdaka karmo che je saMklezane karanArA che. paraMtu jyAre jIvanuM tathAbhavyatva paripAkane abhimukha thAya che ane samyaktane abhimukha jIvano kALa pAke che tyAre te saMkleza karanArA karmo kSINa - kSINatara thaI rahyAM che ane tenA kAraNe te jIvane kuzalabuddhi pedA karAve tevuM karma vipAkamAM Ave che ane tenA kAraNe judA judA prakAranA zubha adhyavasAyonuM te jIvone saMvedana thAya che. AthI ja samyaktane abhimukha thayelA jIvonuM tevuM karma hovAne kAraNe jIvone mArgAnusArI buddhi pragaTa thAya che. A mArgAnusArI buddhine ApAdaka evuM karma e samyaktaprApti pratye hetu che. AthI e phalita thAya ke caramAvarta bahAra-rahela jIvono tathAbhavyatvano paripAka nahi thayelo hovAthI te jIvonuM karma ati saMkleza karanAruM hoya che. ane tenA kAraNe ja te jIvone tattvAtattvanA vibhAgane anukULa mArgAnusArI buddhi pragaTa thatI nathI. tenA kAraNe teo samyakta pAmI zakatA nathI ane zAstravacana che ke "buddhi karmAnusArI" tethI mArgAnusArI buddhi ApAdaka evuM kuzalAnubaMdhI karma samyakta prApti pratye hetu che. 5. puruSakAra :- samupacita puNyanA saMbhAravALo, mahAkalyANanA AzayavALo, pradhAna parijJAnavALo=mukhya padArthanA bodhavALo, ane upadezaka dvArA prarUpaNA karAtA arthanA parijJAnamAM kuzala evo puruSa e ja puruSakAra che. te puruSakAra samyaktanI prApti pratye hetu che. Azaya e che ke jyAre jIva samyaktaprAptine abhimukha bane che tyAre te mahAtmAne puNyano samUha. atyaMta usthita thayelo che tethI mArgAnusArI buddhi vartI rahI che. A mArgAnusArI buddhi mahAkalyANanA AzayavALI che ane AtmAne hitakArI zuM che ? tevA pradhAna arthane jANavAne anukULa vyApAravALI che. ane yogya upadezaka dvArA tenI yogyatAne anurUpa je arthaprarUpaNA karAya che, te arthanA parijJAnamAM kuzala evI tenI buddhi pravarte che. tenA baLathI zAstravacananA paramArthane te jIva prApta kare che te kuzala vyApAra puruSakAra che AnAthI e phalita thAya ke jIvanuM tathAbhavyatva jyAre paripAkane abhimukha bane tevo kALa pragaTa thAya tyAre tenI niyatine anusAra tenAmAM Uha pragaTe che tene anurUpa tenuM kuzalAnubaMdhakarma vipAkamAM AvI rahyuM che ane te kuzalAnubaMdhIkarmane anurUpa te jIvamAM uttama Azaya thAya che ane tethI upadezakAdi dvArA kahevAtA upadezano samyaphabodha karavA te jIva samyapha vyApAra kare che. tethI jIvamAM samyakta pragaTe che. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 237 Ama, samyaktaprApti pratye tathAbhavyatyAdi pAMca hetuono samudAya kAraNa che hetuthI samyakta batAvyA pachI svarUpathI samyakta batAve che - bhagavAne jIvAdi navapadArtho je prakAre batAvyA che te prakAre jIvAdi padArthaviSayaka tevI rUci=bhagavAne batAvelA jIvAdi padArthone yathArtha jANIne te anusAra ucita pravRtti karIne mAre Atmahita sAdhavuM che tevI tIvra ruci, te samyaktanuM svarUpa che. hetu ane svarUpathI samyaktane batAvyA pachI phalathI samyakta zuM che ? te batAve che - jIvamAM vartatI tattvAtatvanA vibhAgamAM bAdhaka evI rAga-dveSanI pariNatirUpa graMthi che ane samyaktanA : prAptikALamAM te graMthino bheda thAya che. te graMthino bheda thayA pachI jIvane atyaMta saMkleza thato nathI. arthAt bhogAdinI icchA te saMklezarUpa che. topaNa vivekacakSu khUlelAM hovAne kAraNe gADha Asaktino abhAva thavAthI atisaMkleza thato nathI. Azaya e che ke koI dorInI gAMTha baMdhAyelI hoya ane lAMbA samaya sudhI rahevAthI gUDha, rUDha, karkaza evI gAMThane kholavI atiduSkara che. tema saMsArI jIvone indriyane anukULa bAhyaviSayomAM ja sArabuddhi varte tevI rAgAdinI pariNatirUpa graMthi ati majabUta thayelI che ane jIvo anAdikALathI te prakAranA bhAvone karIne bAhyapadArthane jovAnI dRSTivALA thayA che ane koIka rIte upadezAdinI sAmagrIne pAmIne dharma kare topaNa tattvAtattvanA vibhAgane anukULa mArgAnusArI Uha pragaTa thato nathI paraMtu sva-sva darzana pratyenA pakSapAtathI ja dharmabuddhi thAya che. tethI svadarzanano pakSapAta ane paradarzana pratye arucirUpa rAgadveSanI pariNati majabUta ane sthira varte che, tevA jIvoe rAga-dveSanI pariNatirUpa graMthino bheda karyo nathI. paraMtu je jIvomAM tattva pratyeno pakSapAta pragaTyo che. tethI saMsAranA vAstavika svarUpane jovA mATe nirmaladRSTi pragaTI che. ane tenA kAraNe tattvAtattvanA vibhAgane anukULa mArgAnusArI Uha pragaTyo che tevA jIvone jIvAdi tattvo je prakAre bhagavAne batAvyA che te prakAre yathArtha bhAse che tethI koIpaNa darzananA pakSapAta vagara tattva pratyenA pakSapAtathI te jIvo zakti anusAra jIvAdi tattvone jANavA mATe ane jANIne te prakAre ucita pravRtti karavA mATe yatna kare che. tevA jIvomAM samyatva varte che. ane samyaktane kAraNe teomAM nirmaLabuddhi varte che. tethI avirati ApAdaka karmonA baLathI bhogAdinI icchArUpa rAgAdino saMkleza teone thAya che. topaNa te saMkleza atyaMta maMda hoya che. tethI kahyuM ke graMthibheda thaye chate atyaMta saMkleza vartato nathI. vaLI AvA jIvo samyaktathI bhraSTa thAya topaNa pUrvanA jevo saMkleza teone kyAreya thato nathI. temAM dRSTAMta kahe che - mALAmAM parovavA mATe maNimAM chidra pADeluM hoya ane koIka rIte te chidra malathI pUrNa thAya topaNa 'chidra nahi pADelA maNi jevuM te chidra pADeluM maNi thatuM nathI; kema ke te malathI purAyelA chidranA malane kADhavA mATe alpa yatnanI AvazyakatA che. paraMtu bheda vagaranA maNimAM chidra pADavA mATe adhika yatnanI Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 AvazyakatA che. tethI bheda vagaranA maNimAM chidra pADavA mATe jevo yatna joIe che tevo yatna chidramAMthI malane kADhavA mATe Avazyaka nathI. te rIte eka vakhata tattvAtattvano Uha karIne tattvane jovAmAM bAdhaka evA rAgAdino jemaNe nAza karyo che te jIvone graMthibhedakALamAM sarva karmathI rahita AtmAnI uttama avasthA tattvarUpa dekhAya che. ane samiti-guptinA marmanA bodhapUrvaka samiti-guptinuM pAlana teno upAya dekhAya che. ane koIka nimittathI tevA jIvo samyaktathI pAta pAme topaNa pharI kiMcit kALamAM avazya samyakta pAme che. tethI teomAM samyaktanI prApti pUrve jevo saMkleza hato tevo saMkleza samyaktathI bhraSTa thayA pachI paNa thato nathI. AnAthI e prApta thAya ke atizaya saMklezano abhAva te samyaktanuM phaLa che ane samyakta pAmyA pachI jIvo adhika - adhika saMklezano abhAva karIne, samyaktathI bhraSTa na thAya to sarva saMklezathI rahita evI siddhAvasthAne alpakALamAM prApta kare che. pUrvamAM kahyuM ke samyakta pAmyA pachI koI jIva samyaktathI bhraSTa thAya topaNa pUrvanA jevo tIvra saMklezano pariNAma te jIvane thato nathI. tyAM prazna thAya ke pUrvamAM jema mithyAtva hatuM tema samyaktathI bhraSTa thayA pachI paNa jIvamAM mithyAtva varte che tethI e jIvone pUrvanA jevo saMkleza thato nathI te kema nakkI thAya ? tethI kahe che - samyaktathI bhraSTa thayelA jIvo pUrvanA jevo pharI karmabaMdha karatA nathI. tethI nakkI thAya che ke graMthibhedanA pUrve te jIvo jyAre gADha mithyAtva avasthAmAM hatA tyAre jevo saMkleza karI tIvra karma bAMdhatA hatA tevo saMkleza samyaktathI bhraSTa thayA pachI paNa te jIvone kyAreya thato nathI. pharI tevo karmabaMdha kema thato nathI ? te spaSTa karatAM kahe che - je jIvo samyakta pAmavA mATe graMthibheda karI rahyA che te jIvo AyuSyakarmane choDIne sarvakarmanI sthiti aMtaHkoTAkoTI sAgaropama pramANa samyaktanA prAptikALamAM kare che ane samyakta pAmyA pachI te jIva samyaktathI bhraSTa thAya topaNa graMthibhedakALamAM sattAmAM rahelI aMtaHkoTAkoTI sAgaropamanI sthiti karatA adhika karmanI sthiti bAMdhatA nathI. tethI nakkI thAya che ke adhika karmabaMdhanI sthitine anUkuLa evo saMkleza teomAM nathI. - ahIM vizeSa e che ke graMthibhedakALamAM AyuSyakarmane choDI sarvakarmanI sthiti aMtaHkoTAkoTI pramANa hoya che. ane te vakhate samyaktane kAraNe. jIvamAM vartato vizuddha pariNAma hovAthI sattAmAM je aMtaHkoTAkoTI sthiti che tenAthI paNa navAM baMdhAtAM karmonI sthiti alpapramANamAM kare che; kema ke samyatvakALamAM saMkleza alpa che. ane samyaktathI bhraSTa thayA pachI saMkleza adhika thAya che. tethI samyattvakALanA baMdha karatAM adhika karmanI sthiti samyaktathI bhraSTa thayelA jIvo bAMdhe che. topaNa samparvanA kALamAM je sattAmAM aMtaHkoTAkoTI pramANa sthiti hatI tenAthI adhika karmabaMdhanI sthiti thatI nathI. tethI e phalita thAya che ke mithyAtva avasthAmAM teone saMkleza che te paNa aMtaHkoTAkoTIthI adhika sthitibaMdhanuM kAraNa banato nathI ane graMthibheda pUrve jyAre gADha mithyAtva vartatuM hatuM tyAre tIvra saMklezane kAraNe te jIvo utkaTa sIttera Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 239 koTAkoTI karmanI sthiti bAMdhatA hatA. tethI samyaktanI prApti pUrve te jIvone jevo tIvra saMkleza thato hato tevo saMkleza samyaktathI bhraSTa thayA pachI te jIvone thato nathI. je jIvono parizuddha bhavyatvano paripAka thAya che te jIvone samyakta prApta thayA pachI matibhedanI prApti thatI nathI arthAt A jinavacana ja tattva che, anya tatva nathI e prakAranI samyatvakALamAM thayelI mati, tenAthI viparIta mati thatI nathI. je jIvomAM samyattvano vinAza nathI paraMtu samyatva vidyamAna che tevA jIvoe pUrvamAM arthAt mithyAtva avasthAmAM narakAdi AyuSya bAMdheluM hoya to samyakta pAmyA pachI narakAdimAM jAya che, paraMtu je jIvoe samyaktanI prApti pUrve mithyAtva avasthAmAM AyuSya bAMdhyuM nathI ane temanA samyaktano pAta thAya tema nathI tevA jIvo kudevatva, kumAnuSatva, tiryaMca ane narakarUpa durgatine kyAreya prApta karatA nathI paraMtu manuSyabhavamAM hoya to avazya sudevapaNAmAM jAya che ane devabhavamAM hoya to avazya sumanuSyapaNAne pAme che. : tethI e phalita thAya ke AvA jIvo samyaktanA baLathI dharmanI sAdhanAnuM kAraNa bane tevA suMdara devabhava ane suMdara manuSyabhavanI paraMparA dvArA alpakALamAM avazya mokSamAM jAya che ane jeoe kSAyika samakita prApta karyuM che tenA pUrve narakAdinuM AyuSya bAMdhyuM che tethI teo eka vakhata narakAdimAM jAya che ane tyAra pachI teo avazya sudevatvane ane samAnuSatvane ja pAme che ane alpakALamAM saMsArano aMta kare che. A prakAranA upadeza dvArA zrotAne samyaktano tIvra pakSapAta thAya tevo yatna upadezaka kare. ahIM vizeSa e che ke je jIvamAM mokSamAM javAnI yogyatArUpa bhavyatva che. te jIvo tathAbhavyatvanA paripAkathI tattvAtattvanA vibhAgane anukULa mArgAnusArI buddhivALA thAya che ane tathAbhavyatvanA paripAkathI ja jIvone samyakta prApta thAya che. paraMtu keTalAka jIvonA tathAbhavyatvano paripAka tevo vizuddha hoto nathI tethI samyaktane pAmyA pachI koIka nimittane pAmIne teonI bhagavAnanA vacanamAM pragaTa thayelI ruci nAza pAme che. AvA jIvo samyakta pAmyA pachI mithyAdRSTi paNa bane che. paraMtu je jIvonA bhavyatvano paripAka parizuddha thayelo che te jIvone bhagavAnanA vacanamAM thayelI ruci kyAreya anyathA thatI nathI paraMtu sadA vidyamAna rahe che. jeone bhagavAnanA vacanamAM sthiraruci hoya tevA jIvo sadA zakti anusAra jinavacanane jANavA mATe, jANIne svabhUmikAnusAra jinavacana sevavA mATe udyama kare che tethI tevA jIvo kyAreya paNa durgatinI prApti karatA nathI. durgatithI jene bhaya lAgyo che tevA jIvoe daDha yatnapUrvaka jinavacana ja tattva che e prakAranuM bhAvana karIne te pariNAma atyaMta sthira karavo joIe ke jethI kyAreya viparItabhAvane pAme nahi. A prakArano upadeza zrotAne ApavAthI yogya zrotA tenA paramArthane jANIne sadA ni zakita Adi darzanAcAramAM daDha yatna karIne potAnA samyagdarzanane sthira karavA prayatna kare. jethI samyagdarzana pragaTyuM na hoya to pragaTa thAya ane pragaTa thayeluM hoya to sthira bhAvane pAme. ane pragaTa thayelA samyagdarzananA baLathI te zrotAnuM durgationA pAtathI rakSaNa thAya. pUrvamAM upadezake zrotAne upadeza Apyo ke samyagdarzanathI pAta na thAya to jIvane durgatinI prApti thatI Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240. dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-19 nathI. vaLI, tyArapachI kahe che ke samyaktanI vizuddhithI cAritranI prApti thAya che. te arthane spaSTa karatAM kahe che - koI yogya jIva parizuddha niHzaMkitatvAdi darzanAcAranuM pAlana kare to tenAthI tenA AtmAmAM bhagavAnanA vacanamAM thayela zaMkAdinA aticArorUpa kAdava dUra thAya che. tethI te jIvamAM bhagavAnanA vacanamAM rahelI sthiraruci prakarSavALI thAya che. ane bhagavAnanA vacanamAM prakarSavALI sthiraruci haMmezAM sarva sAvadyayoganA parihArapUrvaka niravadya mana-vacana-kAyAnA yoganI pravRtti svarUpa cAritranI prAptinuM kAraNa bane che. tethI prApta thayelA samyagdarzanane vizuddha karavAmAM Ave to cAritranI prApti paNa sulabha bane che. ahIM prazna thAya ke samyagdarzananI vizuddhithI cAritranI prApti kema thAya che ? tethI kahe che - zuddha samyaktanuM ja cAritrarUpapaNuM che. Azaya e che ke bhagavAnanA vacanamAM atyaMta ruci bhagavAnanA vacanAnusAra mana-vacana-kAyAnA yogone pravartAvavAmAM ja vizrAMta thanAra che. bhagavAnanA vacanano upadeza sarva sAvadyayoganA parihArapUrvaka niravadya mana-vacana-kAyAnA yogone pravartAvavAno che. tethI je jIvo darzanAcAranA sevanathI samyagdarzanane ati nirmaLa kare che te jIvomAM bhagavAnanA vacana pratye vartato tIvra pakSapAta bhagavAnanA vacanAnusAra sAvadyayoganI nivRttipUrvaka niravadyayogomAM pravRtti karAvIne vizrAMta thAya che tethI parizuddha samyagdarzana cAritrarUpa ja che. temAM "AcArAMga"nI sAkSI ApatAM batAvyuM ke je mauna che=munibhAva che, tene te samyakta jANa, ane je samyakta che tene tuM munibhAva jANa. ema batAvIne samyakta munibhAva svarUpa ja che tema batAvyuM te parizuddha samyagdarzanane batAvanAra che; kema ke je jIvone bhagavAnanA vacanamAM atyaMta sthira zraddhA che te jIvo avazya jinavacanAnusAra niravadyayogomAM pravRtti karIne saMsArano aMta karavA udyama kare che. A prakAre yogya zrotAne upadeza ApavAthI mokSanA artha evA zrotAne mokSanA upAyabhUta cAritra ane cAritranA upAyabhUta parizuddha evA samyagdarzanamAM dRDha udyama thAya jethI yogya zrotA tenA paramArthane jANIne apramAdabhAvathI jinavacana pratye sthira zraddhA karIne jinavacanAnusAra niravadyayogomAM dRDha vyApAra karavA mATe utsAhita thAya. pUrvamAM upadezake samyagdarzanathI durgatinI prApti thatI nathI ane samyagdarzananI zuddhithI cAritranI prApti thAya che tema batAvyuM. have samyagdarzananI prAptimAM, samyagdarzananI vizuddhimAM ke cAritranI prAptimAM jIvane bAdhaka rAgAdi bhAvonA nAzano upAya bhAvanAo che te batAvatAM kahe che - je jIvo saMsArathI mukta thavAnI icchAvALA che te jIvo niraMtara ja aniyatva Adi bAra bhAvanAothI . AtmAne bhAvita kare che. A bhAvanAonA baLathI AtmAmAM vartato rAga, dveSa ane mithyAtvarUpI mohano mala nAza pAme che. jema zarIramAM vAta-pittAdinI viSamatAthI roga thayelo hoya to samyak cikitsAthI nAza pAme che, tema AtmAnA bhAvaroga mATe samyacikitsA sthAnIya A bAra bhAvanAo che. jema pracaMDa Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 pavanathI meghanA maMDalo dUra thAya che tema meghanA maMDala jevI AtmAmAM rAgAdi pariNati che. je jIvo atyaMta upayogapUrvaka A bAra bhAvanAothI AtmAne vAsita kare che teonI te bhAvanAo pracaMDa pavana jevI hovAthI meghamaMDala jevA rAgAdi bhAvono nAza kare che. ahI prazna thAya ke bhAvanAothI rAgAdi nAza kema pAme che ? tethI kahe che - rAgAdi bhAvo bAhyaviSayane sparzIne thanArA AtmAnA bhAvo che ane A bAra bhAvanA bAhyapadArthothI viparIta dizAmAM AtmAne pravartAve tevA vizuddhabhAvane ullasita kare evA prakAranA pariNAma svarUpa che tethI rAgAdi bhAvonA pratipakSarUpa A bhAvanAo che. mATe saMsAranI vAstavika sthitinA avalokanamAMthI usthita thayela ana ucita evA AzravanA nirodha mATe ane saMvarane ullasita karavA mATe jIvane pravartAvanArI evI A bhAvanAo mumukSue sadA bhAvana karavI joIe jethI rAgAdino kSaya thAya ane nirmala evuM samyagdarzana sthira thAya. te samyagdarzana cAritranI prApti dvArA mokSarUpa phalamAM vizrAMta thAya te pramANe sadA mumukSue yatna karavo joIe. pUrvamAM batAvyuM e pramANe koI mumukSu bAra prakAranI bhAvanAthI AtmAne atyaMta bhAvita kare to bAhyapadArthonA baLathI pote surakSita che tevo bhrama tenA cittamAMthI azaraNAdi bhAvanAonA bhAvanane kAraNe dUra thAya che. Azrava ane saMvarAdi bhAvanAothI AzravanA rodha mATe ane saMvaramAM daDha yatna karavA mATe utsAhita thAya che. tethI AzravanA nirodhanA upAyone ane saMvaranA upAyone yathArtha jANIne tene sevavA mATe daDha udyama thAya che jenA baLathI rAgAdibhAvo kSaya thavA mAMDe che ane bArabhAvanAonA prakarSathI jyAre rAgAdi atyaMta kSaya pAme che tyAre te mahAtmAne kevalajJAna ane kevaladarzananI prApti thAya che. te vakhate te mahAtmA bhavarUpI samudrane pAra pAmelA bane che ane tenA phaLarUpe teone mokSanI prApti thAya che. A prakAre yogya zrotAne upadezake kahe. je sAMbhaLIne te yogya zrotA bAra bhAvanAonA paramArthane jANavA mATe, jANIne sthira karavA mATe ane sthira karyA pachI te bhAvanAothI AtmAne atyaMta bhAvita karavA udyama kare jenA baLathI nirlepa thayela te mahAtmA potAne mokSa prApta thaze tevI sthira zraddhApUrvaka yatna karIne Atmahita sAdhaze. vaLI, rAga-dveSanA kSayathI mokSa prApta thAya che te mokSa kevA svarUpavALo che te upadezaka zrotAne batAve ane kahe ke te mokSa AtyaMtika duHkhanA nAzarUpa che arthAt saMsAramAM je kaMI sukha maLe che te sukhanA kALamAM duHkhano nAza che, topaNa AtyaMtika duHkhano nAza nathI; kema ke saMsArAvasthAmAM mRtyu avazyabhAvi che je duHkharUpa che. te sivAya paNa game tyAre zArIrika-mAnasika klezo prApta thAya che te duHkharUpa che. ethI saMsAranuM sukha AtyaMtika duHkhanA vigamanarUpa nathI paraMtu duHkhothI anuviddha che. jyAre mokSa avasthAmAM je sukha thAya che te sukha AtyaMtika duHkhanA abhAvarUpa che ane saMsAravartI jIvone je sukha che te sarva sukha karatAM utkRSTa sukharUpa che. A prakArano upadeza sAMbhaLIne zrotAne mokSanA sukha pratyeno pakSapAta dRDha thAya jenA kAraNe tenA upAyabhUta rAgAdinA nAzanI icchA utkaTa Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-19 thAya ane rAgAdinA nAzanI icchA utkaTa thAya to tenA upAyabhUta bAra bhAvanAomAM te zrotA mArgAnusArI dRDha yatna karIne hita sAdhI zake. atyAra sudhI varNana karyuM e rIte dezanAvidhinA vistArane karIne upasaMhAra karatAM dharmabiMdunI sAkSI Ape che - dharmabiMdu graMthanA AdhAre atyAra sudhI je dezanAvidhinuM varNana karyuM e pramANe saMvegane karanAra prakRSTa dharma munie kahevo joIe. tethI e phalita thAya ke atyAra sudhI varNana karyuM e vidhi anusAra mokSaphala sudhInuM mArgAnusArI sUkSma varNana graMthakArazrIe karyuM te sAMbhaLIne jenI buddhimAM sthira nirNaya thAya ke jIvanI suMdara avasthA muktAvasthA ja che ane jIvanI kharAba avasthA saMsAraavasthA che ane tenA upAyabhUta evo dharma A mahAtmAe batAvyo te che ane te zrotAne te upadeza dvArA tIvra mokSanA abhilASapUrvaka Avo praSTa dharma=mahAvivekavALo dharma, sevavAno pariNAma thAya tevI dezanA sAdhue ApavI joIe. kaI rIte tevI dezanA sAdhue ApavI joIe ? te spaSTa karatAM kahe che - te upadezaka sAdhue svayaM bhAvita thaIne sAMbhaLanAra zrotAnA bodhane anurUpa dezanA ApavI joIe. tenAthI e phalita thAya ke jo upadezaka atyaMta saMvegathI bhAvita thaIne upadeza Ape to te saMvegano pariNAma upadezakane to kalyANanuM kAraNa bane paraMtu upadezakanA bhAvathI zrotAmAM paNa tevo bhAva prasRta thAya che te nyAyathI upadezakanA tIvra saMveganA baLathI yogya zrotAne paNa avazya saMvega thAya. vaLI, upadezake tIvra saMvegathI pUrvamAM varNana karyuM tevI dezanA zrotAnA kSayopazamano vicAra karyA vagara karavI joIe nahi. paraMtu zrotAnI kevA prakAranI kSayopazamazakti che ? teno vicAra karIne tenI bodhazaktine anurUpa vistArathI ke saMkSepathI pUrvamAM varNana karAyelA padArtho saMvegapUrvaka kahevA joIe jethI yogya zrotAne avazya te upadeza pariNamana pAme ane upadezakanA upadezanuM sAphalya prApta thAya. pUrvamAM upadezake zrotAne kaI rIte upadeza Apavo joIe ? tenI vidhi batAvI. tyAM koIne zaMkA thAya ke "koI upadezaka te vidhi anusAra dharmano upadeza Ape. Ama chatAM, koI zrotA tattva sAMbhaLavA mATe sanmukha thayo hoya chatAM tenA tevA prakAranAM karmo vartatAM hoya jethI te upadezakanA kathananA marmane grahaNa na karI zake athavA tevA prakAranA karmanA doSane kAraNe tenuM citta anya kAryamAM vyagra hoya jethI saMvegapUrvaka paNa apAyelo upadezakano upadeza zrotAne bodhanuM kAraNa na bane tyAre te upadezakanA upadezanI pravRttinuM koI phaLa nathI." tenA nivAraNa mATe kahe che - je upadezaka zuddha cittapUrvaka zAstranI maryAdAnA smaraNa anusAra zrotAnA bodhanI zakti Adino vicAra karIne upadeza Ape che ane koIka tevA kAraNane kAraNe zrotAne bodha na thAya topaNa upadezakane niyamathI phaLanI prApti thAya che; kema ke upadezaka bhagavAnanA vacananuM smaraNa karIne zrotAnA hita karavAnA nirmaLa AzayathI zAstravidhinI maryAdA anusAra upadeza Ape che tyAre upadezakanA haiyAmAM vartatA vizuddha bhAvathI upadezakane phaLanI prApti thAya che. mATe zrotAnA tevA prakAranA karmadoSanA kAraNe tene bodha na thAya Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-10-20 243 topaNa upadezakano zrama saphaLa che mATe upadezake sarvathA pramAda karyA vagara zrotAnI yogyatAno nirNaya karIne zAstravidhi anusAra upadezamAM udyama karavo joIe. jethI zakya hoya to sva-para kalyANa thAya, athavA ekAMte svanuM kalyANa thAya. pUrvamAM kahyuM ke zrotAne evA koIka karmanA doSane kAraNe dezanA pariNamana na pAme topaNa zuddhAzayathI dezanA ApanAra upadezakane phala prApta thAya che. tyAM koIka zaMkA kare che ke upadezakane anya svAdhyAyAdi ucita pravRttithI paNa nirjarArUpa phalanI prApti che, tethI upadezaka dezanAmAM prayatna na kare to zuM vAMdho ? tethI kahe che - jagatamAM kyAreya tevo upakAra vidyamAna nathI je upakAra yogya zrotAnA duHkhanA ucchedane kAraNe dharmadezanAthI thAya che arthAt upadezakane upadezakALamAM dharmadezanAthI jevo upakAra thAya che tevo upakAra anya rIte thato nathI; kema ke te dharmadezanAjanita upadezakamAM mArgazraddhAnI Adi guNo pragaTe che. ane te mArgazraddhAnAdi guNo saMpUrNa klezalezanA sparza vagaranA evA mokSanA AkSepa pratye avaMdhya kAraNa che. tethI upadezakanI dezanAnI zakti hovA chatAM yogya zrotAnA hitanI upekSA karIne anya pravRtti kare to te prakArano upakAra thAya nahi paraMtu svazakti anusAra zrotAnA hitane anukULa dezanAmAM pravRtti kare to te zrotAne paNa hitanI prApti thAya. A rIte graMthakArazrIe atyAra sudhI je dezanAvidhi batAvI te dezanAvidhi dharmabiMdumAM nirUpita che. ahIM vizeSa e che ke je upadezakamAM anya upara upakAra karavAnI zakti hoya chatAM pramAdane vaza ucita dezanAdimAM prayatna na kare to tenAmAM mArgazraddhAnAdi guNo prApta thAya nahi arthAt mArgazraddhAna ane mArgasevana Adi guNo prApta thAya nahi; kema ke bhagavAnanI AjJA che ke zakti hoya to sva ane paranA upakAramAM atyaMta udyama karavo joIe ane jo paranA upakAranI zakti na hoya to svanA upakAramAM ja atyaMta udhyama karavo joIe. je upadezakamAM sva-para upakAra karavAnI zakti che Ama chatAM, paranA upakAra pratye yatna na kare to bhagavAnanA vacananuM pAlana thAya nahi tethI te upadezakamAM bhagavAnanA mArganuM zraddhAna kadAca vidyamAna hoya topaNa bhagavAnanI AjJAnA pAlanamAM prayatna nahi hovAthI mArganA pAlanarUpa guNanI prApti thAya nahi. mATe zaktisaMpanna evA munie avazya sva-paranA upakAramAM udyama karavo joIe. jethI te upadezaka mahAtmAne paNa zIghe mokSanI prApti thAya. I1lA. avataraNikA - atha saddharmagrahaNayogyatAmAha - avataraNikArca - have sadharmanA grahaNanI yogyatAne kahe che - Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra / bloka-20 T bhAvArtha - pUrvamAM atyAra sudhI sadharmanI dezanA upadezake yogya zrotAne kaI rIte ApavI joIe ? tenuM nirUpaNa karyuM. have zrotAmAM, sadharmanA grahaNanI yogyatA che te nakkI karavA mATe te yogyatA kevA svarUpavALI che te batAve che - zloka : saMvignastacchruterevaM, jJAtatattvo naro'naghaH / kRDha svaracA nAteccha:, saMpradeza pravartate parivA anvayArtha vaMA rIteauparamAM dezanAnI vidhi batAvI e nItithI, taskR =tenI zrutithI=dezanAnA zravaNathI, sana =mithyAtvanA mAlicathI rahita chato, jJAtitattvo vira nara =jJAtatatvavALo saMvijJa chato puruSa, nAteccha:=jAta icchAvALo arthAt dharmane sAMbhaLavAnI utpanna thayelI atyaMta icchAvALo, A saMde=dharmanA saMgrahamAM, svazavajyA dRDha pravartata=svazaktithI daDha pravarte che, (AvA zrotAmAM saddharma grahaNanI yogyatA che ema avataraNikA sAthe saMbaMdha che.) 20 zlokArtha - A rIte tenI kRtithI anagha, jJAtatattvavALo saMvigna chato puruSa jAta IcchAvALo AnA saMgrahamAM svazaktithI daDha pravarte che. AvA zrotAmAM saddharma grahaNanI yogyatA che ema avataraNikA sAthe saMbaMdha che. ll20II TIkA - 'evam' uktanItyA 'tacchruteH' tasyA dharmadezanAyAH zruteH zravaNAd 'naraH' zrotA pumAn 'anagho' vyAvRttatattvapratipattibAdhakamithyAtvamAlinyaH sannata eva 'jJAtatattvaH' karakamalatalAkalitanistalAsthUlAmalamuktAphalavacchAstralocanabalena lokitasakalajIvAdivastuvAdaH, tathA 'saMvignaH' saMvegamuktalakSaNaM prAptaH san 'jAteccho' labdhacikIrSApariNAmo'rthAddharme 'dRDham' atisUkSmAbhogapUrvaM yathA syAttathA 'svazaktyA' svasAmarthyena hetubhUtena 'asya' dharmasya saGgrahe' samyagvakSyamANayogavandanAdizuddhirUpavidhipUrvaM grahe pratipattau 'pravarttate' pravRttimAdhatte, adRDhamayathAzakti ca dharmagrahaNapravRttau bhaGgasaMbhavena pratyutAnarthasaMbhava iti dRDhasvazaktyorgrahaNaM kRtamiti vizeSagRhidharmagrahaNayogyatA pratipAditA bhavati / TIkArca - vam'... mati A rIteauktanItithI=pUrvanA zlokamAM graMthakArazrIe dezanAnI vidhi batAvI Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-20 245 e nItithI, tenA zravaNane kAraNe ghamadazanAnA zravaNane kAraNe, nara zrotArUpa puruSa, anagha chato=vyAvRta thayA che. tattva-pratipatinA bAdhaka evA mithyAtvatA mAlityavALo chato, AthI ja jJAtatatvavALoH karakamala-talamAMahAthanI hatheLImAM, Akalita nistala adbhUla evA AmalamuktAphaLanI jema zAstranA locananA baLathI avalokana karAyelA sarkala jIvAdi vastuvAdavALo, ane saMvigna=pUrvamAM kahelA lakSaNavALA saMvegane prApta thayo chato, jAta icchAvALo=arthathI dharmamAM prApta thayelI cikIrSAnA pariNAmavALo, daDha=atisUkSma upayogapUrvaka je pramANe thAya te pramANe, svazaktithI=dharmasaMgrahamAM hetubhUta evA svasAmarthyathI, AnA=dharmanA, saMgrahamAM=samyapha vaphTamANa evA yoga-vaMdanAdi zuddhirUpa vidhipUrvaka grahaNamAM=sevanamAM, pravRttine kare che. adaDha ane ayathAzakti dharmanA grahaNanI pravRttimAM bhaMgano saMbhava hovAne kAraNe UlaTo anarthano saMbhava che. tethI daDha ane svazaktinuM grahaNa karAyeluM che. A rIte zlokamAM varNana karyuM e rIte, vizeSa gRhIdharmanA grahaNanI yogyatA pratipAdana karAyelI thAya che. bhAvArtha - pUrvazlokamAM upadezake yogya zrotAne kevI dezanA ApavI joIe tenuM svarUpa batAvyuM. have dharma sAMbhaLavA tatpara thayelA zrotAmAM saddharmagrahaNanI yogyatA hoya tyAre te zrotA kevo hoya ? tenuM svarUpa batAve che - koI yogya upadezaka pUrvamAM varNana karyuM e nItithI yogya zrotAne dharmadezanA Ape ane te dharmazravaNane kAraNe te zrotAne nirmaLa mati thAya arthAt bhagavAnanuM A vacana je pramANe mahAtmA kahe che te pramANe tattvane batAvanAra che mATe mokSanA arthI evA mane A mahAtmAe je prakAre dharma karavAno upadeza Apyo te rIte dharmamAM prayatna karIne mAre hita sAdhavuM joIe tevI sthira buddhi thAya to te zrotAmAM mithyAtvarUpI maLa dUra thAya che ane tenA kAraNe te jJAtatatvavALo bane che. jema koI puruSanA hAthamAM AzlaphaLa hoya to te AMbaLAnA svarUpane yathArtha jANI zake che tema pUrvamAM varNana karyuM e prakAre upadezakanA varNana dvArA je zrotAne zAstravacanathI yathArtha nirNaya thayo che ke saMsAra avasthA AtmAnI viDaMbanA che ane AtmAnI mukta avasthA suMdara che, saMsArAvasthAmAM potAno AtmA pariNAmI ane dehathI bhinnabhinnarUpa che, hiMsAdi saMsAranA upAyo che ane ahiMsAdi mokSanA upAyo che, mokSa duHkhanA atyaMta abhAvarUpa che ane paramasukha svarUpa che, sukhanA arthI evA mAre jinavacanAnusAra dharmamAM udyama karIne kalyANa sAdhavuM joIe tevo sthira nirNaya thayo che te zrotA zAstravacanathI jJAtatatvavALo che. A sarva upadeza sAMbhaLIne tene saMsAranA ucchedanI ane mokSaprAptinI utkaTa icchA thaI che. tethI te zrotA saMveganA pariNAmavALo che. saMveganA pariNAmane kAraNe te zrotA dharma sevavAnA pariNAmavALo thayo che arthAtu have mAre mArI zaktine anurUpa ucita dharma sevavo che tevA pariNAmavALo thayo che. tethI daDha evI svazaktithI dharmanA sevanamAM pravRtti kare che enAthI jaNAya che ke A zrotA vizeSa prakAranA saddharmanA grahaNanI yogyatAne pAmelo che. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-20 Azaya e che ke dezanA sAMbhaLIne nirmaLa mativALo evo zrotA potAnI zaktine gopavyA vagara AgaLa kahevAze evA vaMdanAdinI zuddhirUpa vidhipUrvaka yogarUpa dharmane grahaNamAM daDha pravRtti kare che. tenAthI nakkI thAya che ke have A zrotA vizeSa prakAranI dharmane karavAnI yogyatAne pAmela che. ahIM daDha ane svazaktithI te zrotA dharmanA saMgrahamAM pravarte che ema kahevAthI e prApta thAya ke koI zrotA pUrvamAM kahevAyelA upadezane sAMbhaLIne dharma karavAnI icchAvALo thayo hoya Ama chatAM, dharmamAM daDha prayatna karanAra na hoya ane potAnI zaktino vicAra karyA vagara zaktithI bahAranuM kRtya karavA tatpara thayelo hoya athavA je kRtyamAM potAnI zakti hoya tene gopavIne dharmamAM pravRtti karanAra hoya tevA zrotAthI thanArA dharmanI pravRttimAM zAstravidhinA bhaMgano saMbhava che; kema ke zakti bahAranuM kRtya hoya to te kRtyathI ucita pariNati niSpanna thAya nahi paraMtu te svIkAreluM kRtya yathAtathA thAya ane zakti hovA chatAM te kRtya samyapha na karavAmAM Ave to te dharmAnuSThAna bAhyathI thAya paraMtu aMtaraMgazuddhinuM kAraNa bane nahi mATe te dharma sevIne paNa te mahAtmA ucita hita sAdhI zake nahi mATe anarthano saMbhava che; tethI je zrotA upadeza sAMbhaLIne daDha yatna karanAra che te zrotA vizeSa prakAranA gRhasthadharmane yogya che ema ahIM kahela che. AnAthI e phalita thAya ke A prakAranA upadezanA baLathI atyaMta dharmane abhimukha thayelo yogya zrotA zrAvakadharmane anukULa evI yogyatAvALo thayo che. tethI tevA zrotAne upadezaka tenI bhUmikAnusAra vizeSa prakArano zrAvakadharma samajAve to te zrotA avazya bhAvazrAvaka bane che. TIkA : zAstrAntare caikaviMzatyA guNairddharmagrahaNArho bhavatIti pratipAditaM tadyathA - dhammarayaNassa juggo, akkhuddo 1 / rUvavaM 2 / pagaisomo 3 / logappio 4 / akUro 5 / bhIrU 6 / asaDho 7 / sudakkhiNNo 8 / / 1 / / lajjAluo 9 / dayAlU 10 / majjhatyo somadiTThI 11 / guNarAgI 12 / sakkaha 13 / supakkhajutto 14 / sudIhadaMsI 15 / visesanU 16 / / 2 / / vuDDANugo 17 / viNIo 18 / kayaNNuo 19 / parahiatthakArI a 20 / taha ceva laddhalakkho 21 / igavIsaguNehiM saMjutto / / 3 / / [dharmaratnaprakaraNe gA. 5-7 sambodhaprakaraNa zrAva. . 6-8 pravacanasAroddhAra mA. zarUSada-8] etAsAM vyAkhyA-dharmANAM madhye yo ratnamiva varttate jinapraNIto dezaviratisarvaviratirUpo dharmaH sa dharmaratnam, tasya 'yogyaH' ucito bhavatItyadhyAhAraH, 'ekaviMzatyA guNaiH saMpanna' iti tRtIyagAthAnte saMvanyaH | tAneva guNAn guNaguNinoH kathaJcidabheda iti darzanAya guNipratipAdanadvAreNAha-akkhuddo ityAdi / tatrAkSudro'nuttAnamatiH 1 / rUpavAn prazastarUpaH, spaSTapaJcendriyarUpa ityarthaH 2 / prakRtisomaH Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | els-20 svabhAvato'pApakarmA 3 / lokapriyaH sadA sadAcAracArI 4 / akrUro'kliSTacittaH 5 / bhIruraihikAmuSpikApAyabhIlukaH 6 / azaThaH parAvaJcakaH 7 / sudAkSiNyaH prArthanAbhaGgabhIruH 8 / lajjAlurakAryavarjakaH 9 / dayAluH sattvAnukampakaH 10 / madhyastho rAgadveSarahito'ta evAsau somadRSTiyathAvasthitavicAravittvAt, iha padadvayenApyeka eva guNaH 11 / guNarAgI guNipakSapAtakRt 12 / satI dharmakathA'bhISTA yasya sa satkathaH 13 / supakSayuktaH suzIlAnukUlaparivAropetaH 14 / sudIrghadarzI suparyAlocitapariNAmasundarakAryakArI 15 / vizeSajJo'pakSapAtitvena guNadoSavizeSavedI 16 / vRddhAnugaH pariNatamatipuruSasevakaH 17 / vinIto guNAdhikeSu gauravakRt 18 / kRtajJaH paropakArAvismArakaH 19 / parahitArthakArI nirIhaH san parArthakRta, sudAkSiNyo hi abhyarthita eva paropakAraM karotyayaM punaH svata eva parahitarata iti vizeSaH 20 / ... taha cevatti tathAzabdaH prakArArthazcaH samuccaye, evo'vadhAraNe / tatazca yathaite viMzatistathaiva tena prakAreNa, labdhalakSyazca dharmAdhikArIti padayogaH, padArthastu labdha iva-prApta iva, lakSyo lakSaNIyo dharmAnuSThAnavyavahAro yena sa labdhalakSyaH suzikSaNIyaH 21 / ityekaviMzatyA guNaiH saMpanno dharmaratnayogya iti yojitameva / . atrAha-nanu kimekAntenaitAvadguNasaMpannA dharmAdhikAriNa utApavAdo'pyastIti prazne satyAha"pAyaddhaguNavihINA, eesi majjhimA'varA NeA / itto pareNa hINA, dariddapAyA muNeavvA / / 1 / / " [dharmaratna pra0 gA. 30] ihAdhikAriNa uttamA madhyamA hInAzceti tridhA, tatrottamAH saMpUrNaguNA eva pAdazcaturthAMzastatpramANairguNairye vihInAste madhyamAH, arddhapramANaguNahInAzca jaghanyAH, ardhAdapyadhika_nA narA daridrA dharmaratnasyAyogyA ityarthaH / atra ca yadyapi zrAvakayatidharmabhedAddharmo dvidhA, zrAvakadharmo'pi avirataviratazrAvakadharmabhedAdvidhA / tatrAviratazrAvakadharmasya pUrvasUribhiH"tatthahigArI atthI, samatthao jo na suttapaDikuTTho / atthI u jo viNIo, samuTThio pucchamANo a / / 1 / / " [zrAvakadharmavidhiH gA.4] ityAdinA'dhikArI nirUpitaH, viratazrAvakadharmasya"saMpattadaMsaNAI, paidiahaM jaijaNA suNei a / sAmAyAriM paramaM, jo khalu taM sAvayaM biMti / / 1 / / " tathA Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | Ts-20 "paralogahiaMdha(sa)mmaM, jo jiNavayaNaM suNei uvautto / aitivvakammavigamA, ukkoso sAvago ittha / / 1 / / " [paJcAzaka 112, zrAvakadharmavidhi-2] ityAdibhirasAdhAraNaiH zrAvakazabdapravRttihetubhiradhikAritvamuktam-yatidharmAdhikAriNo'pyevaM tatprastAve vakSyamANA yathA"pavvajjAe arihA, AriadesaMmi je samuppannA / / jAikulehiM visiTThA, taha khINappAyakammamalA / / 1 / / tatto a vimalabuddhI, dulahaM maNuattaNaM bhavasamudde / jammo maraNanimittaM, cavalAo saMpayAo a / / 2 / / visayA ya dukkhaheU, saMjoge niamao viogutti / 'paisamayameva maraNaM, ittha vivAgo a airuddo / / 3 / / evaM payaIe ccia, avgysNsaarniggunnshaavaa| tatto a tavvirattA, payaNukasAyappahAsA ya / / 4 / / sukayannuA viNIA, rAyAINamaviruddhakArI a| kallANaMgA saDDhA, dhIrA taha samuvasaMpannA / / 5 / / " [paJcavastuke gA. 32-6] iti pRthak pRthak pratipAditAstathApyebhirekaviMzatyA guNaiH katamadharmasyAdhikAritvamiti na vyAmohaH kAryaH, yata etAni sarvANyapi zAstrAntarIyANi lakSaNAni prAyeNa tattadguNasyAGgabhUtAni vartante citrasya varNakazuddhivicitravarNatArekhAzuddhinAnAbhAvapratItivat / prakRtaguNAH punaH sarvadharmANAM sAdhAraNabhUmikeva citrakarANAmiti sUkSmabuddhyA paribhAvanIyam / yaduktamduvihaMpi dhammarayaNaM, tarai naro dhittumavigalaM so u / jassegavIsaguNarayaNasaMpayA hoi sutthitti / / 1 / / te ca sarve'pi guNAH prakRte saMvignAdivizeSaNapadaireva saMgRhItA iti saddharmagrahaNArha uktaH / / 20 / / TImArtha : zAstrAntare ..... uktaH / / sane zAstrAntaramAMdhabhalihu graMtha ta sanya sevA zAstramA sevIza guNothI dharmagrahaNayogya jIva thAya che e pramANe pratipAdana karAyuM che. te A pramANe - dharmaratnane yogya - 1. apu6 2. 35vAna 3. pratisaumya 4. sospriya 5. aDUra 1. bhIra 9. 16 8. sudAkSiNyavALo 9, lajjALuM 10. dayAlu 11. madhyastha evo saumyadRSTi 12. guNarAgI 13. sakathI 14. supaSma yukta 15. sudIrghadarzI 16. vizeSajJa 17. vRddhAnugata 18. vinIta 19. kRtajJa 20, parahitArthakArI ane te rIte ja Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-20 249 21. labdhalakSya. ekavIsa guNothI yukta dharmaratnane yogya thAya che. temAM prathama zloka sAthe saMbaMdha che. (dharmaratnaprakaraNa, gA. 5-6-7, saMbodhaprakaraNa zrAvaka0 6-7-8, pravacanasAroddhAra gA. 1356-7-8) AmanI vyAkhyA=dharmaratnane yogya ekavIsa guNo pUrvamAM batAvyA tenI vyAkhyA-dhavA maLe jinapraNIta dezavirati-sarvaviratirUpa dharma je ratnanI jema varte che te dharmaratna che. tene yogya =dharmaratvane ucita, ekavIsa guNothI saMpanna thAya che, e pramANe trIjI gAthAnA aMtamAM saMbaMdha che. uddharaNanA zlokomAM "ghammaravAsa guno' pachI 'mavati' e pramANe zabda adhyAhAra che. guNa-guNIno kathaMcita abheda che te batAvavA mATe te ja guNone guNInA pratipAdana dvArA vahudo rUri'thI ekavIsa guNone kahe che - tyAM=ekavIsa guNomAM, 1. akSaka anuttAnamativALo=atigaMbhIra, udAra pariNAmavALo=utAvaLo nahi, 2. rUpavAna=prazastarUpavALospaSTa paMcendriyarUpavALo, 3. prakRtisaumya=svabhAvathI apApakarmavALo, 4. lokapriya=sadA sadAcAra AcaranAra, 5. akrUra=akliSTa citavALo, 6. bhIru=AlokanA-paralokanA anarthathI bhIru, 7. azaTha=para-avaMcaka, 8. sudAkSiNya=prArthanAnA bhaMgamAM bhIru, 9. lajjAlu=akAryavarjaka, 10. dayAlu jIvonI anukaMpAvALo, 11. madhyastha rAgadveSa rahita, AthI ja A saumyadRSTi che; kema ke yathAvasthita vicAravAnapaNuM che. ahIM=prastuta guNamAM, padaya dvArA paNa eka ja guNa che. 12. guNarAgI-guNInA pakSapAtane karanAro, 13. suMdara dharmakathA abhISTa che jene te sakatha, 14. supayukta=suzIla ane anukUla parivArathI yukta, 15. sudIrghadarzI suparyAlocita pariNAma suMdara kArya karanAra, 16. vizeSane jANanAro=apakSapAtIpaNuM hovAne kAraNe guNa-doSanA vizeSane jANanAro. 17. vRddhAnugA=vRddhone anusaranAra=pariNatamativALA puruSano sevaka=sevA karanAro. 18. vinIta=guNAdhikamAM gaurava karanAro, Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250. dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | bloka-20 19. kRtajJa=paranA upakArane vismaraNa nahi karanAra, 20. parahitArthakArI=nirIha chato paranA artha karanAro. AThamA sudAkSiNya guNa karatA vIsamA parahitArthakArI guNanA bhedane spaSTa kare che - di=je kAraNathI, sudAkSiNyavALo puruSa abhyarthita ja paropakAra kare che. vaLI, A=parahitArthakArI puruSa, svataH ja parahitamAM rata che, ethI vizeSa che=sudAkSiNyaguNa karatAM parahitArthakArI guNamAM bheda che. tada veva'no artha kare che - 'tathA' zabda prakAra arthavALo che ane "gha' zabda samuccayamAM che ane 'va' zabda avadhAraNamAM che. tenAthI zuM prApta thAya ? te batAve che - je pramANe A vIsa guNo che te pramANe ja labdhalakSya dharmano adhikArI che e pramANe padano yoga che=dharmaadhikArI e padano saMbaMdha che. have 'labdhalakSya' zabdano artha kare che - vaLI, padano artha=labdhalakSyarUpa padano artha, labdhatI jema=prAptanI jema, lakSya=lakSaNIya, dharmAnuSThAnano vyavahAra che jenA vaDe te labdhalakSya suzikSaNIya sukhe karIne bodha karI zakAya . tevo che. A pramANe ekavIsa guNothI saMpanna dharmaratnane yogya che e pramANe yojana ja karAyuM che. ahIM "nanu'thI zaMkA kare che - zuM ekAMtathI ATalA guNasaMpanna dharmanA adhikArI che ke apavAda paNa che? e prakArano prazna thaye chate kahe che - AmAM ekavIsa guNomAM, pAda ane ardhaguNathI vihIna madhyama ane apara jANavA=jaghanya jANavA. AnAthI adhika hIna daridraprAya jANavA." (dharmaratnaprakaraNa- gA. 30) zlokano artha kare che - ahIM dharmaratvanA viSayamAM, adhikArI uttama, madhyama ane hIna e rIte traNa prakAranA che. tyAM uttama saMpUrNa guNavALA ja che=ekavIsa guNavALA ja che. pAda caturtha aMza, tat pramANa guNo vaDe je vihIna che te madhyama che ane ardhapramANa guNahIna jaghanya che. ardhathI paNa adhika guNothI hIna nara daridra che=dharmaratnane ayogya che e prakArano artha che. ane ahIMdharmaratnamAM, joke zrAvakadharma ane yatidharmanA bhedathI gharma be prakArano che. zrAvakadharma paNa avirata ane virata zrAvakadharmanA bhedathI be prakArano che. tyAM avirata zrAvakadharmanA pUrva AcArya vaDe "tadivAra' ityAdi dvArA adhikArI nirUpaNa karAyelA che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMgraha bhAga-1 / prathama adhikAra | zloka-20 te zlokano artha A pramANe che "tyAM=dharmamAM, je arthI, samartha sUtrathI pratikRSTa nathI=nirAkRta nathI, te adhikArI che. vaLI je vinIta, samupasthita ane pucchamANa che te arthI che." (zrAvakadharmavidhi, zloka-4) - 251 virata zrAvakadharmanuM 'saMpattavaMsaLA' ityAdi be zloka dvArA zrAvaka zabdanA pravRttinA hetu evA asAdhAraNa guNo vaDe adhikArIpaNuM kahevAyuM che. te be zlokano artha A pramANe che "prApta thayelA darzanAdivALo pratidina yatijananI parama sAmAcArIne je sAMbhaLe che tene zrAvaka kahevAya che." ane - "paralokanA hitane karanArA evA jinavacanane ati tIvrakarmanA vigamananA kAraNe samyak upayukta je puruSa sAMbhaLe che te ahIM=zrAvakadharmanA vicAranA prakramamAM, utkRSTa zrAvaka che=bhAvazrAvaka che." (paMcAzaka-1/2 zrAvakadharmavidhi-2) yatidharmanA adhikArIonuM paNa A rIte tenA prastAvamAM vakSyamANa che ane te 'yathA'thI batAve "pravrajyAne yogya - je AryadezamAM utpanna thayelA che, jAti, kulathI viziSTa che ane kSINa prAyakarmamalavALA che ane tethI vimalabuddhi che ane 'bhavasamudramAM manuSyapaNuM durlabha che, janma-maraNanuM nimitta che ane capala saMpattio che. viSayo du:khanA hetu che. saMyogamAM niyamathI viyoga che, pratisamaya ja maraNa che--dareka samaye AyuSya ghaTI rahyuM che. ahIM=saMsAramAM, vipAka=karmano vipAka, ati raudra che.' e prakAre prakRtithI ja avagata che saMsArano nirguNa svabhAva jene evo ane tenA kAraNe tenAthI virakta=bhavathI virakta, pratanukaSAya ane alpa hAsyavALo, sukRtajJa, vinIta, rAjA AdinA aviruddha kAryane karanAro, kalyANanA aMgavALo-dehanA sarva aMgothI pUrNa, zraddhAvALo, dhIra tathA samuvasaMpanna=saMyama levA mATe upasthita thayela che te pravrajyAne yogya che. ema prathama gAthA sAthe saMbaMdha che." (paMcavastuka, gA. 32thI 36) A pramANe=pUrvamAM dharma, zrAvakadharma ane yatidharma be bhedavALo batAvyo ane zrAvakadharma paNa avirata ane virata zrAvakadharmanA be bhedavALo batAvyo ane te sarvadharmane yogya jIvonA svarUpane batAvanArA uddharaNo ApyAM e pramANe, dharmayogya jIvo pRthak-pRthak pratipAdana karAyA topaNa A ekavIsa guNothI kayA dharmanuM adhikArIpaNuM che ? e prakArano vyAmoha karavo nahi. je kAraNathI A sarva paNa zAstrAntaranAM lakSaNo=graMthakArazrIe pUrvamAM ekavIsa guNo batAvyA te sarva paNa zAstrAntaranAM lakSaNo, citranI varNakazuddhi, vicitra varNatA, rekhAzuddhinA nAnAbhAvanI pratItinI jema prAyaH te te guNanA aMgabhUta varte che=avirata zrAvakadharma, virata zrAvakadharma ane yatidharmane yogya jIvonA guNanA aMgabhUta varte che. vaLI, citrakAronI sAdhAraNa bhUmikAnI jema prakRta guNo sarvadharmonI sAdhAraNa bhUmikA che e pramANe sUkSmabuddhithI paribhAvata karavuM joIe. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa0 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-20 je kAraNathI kahevAyuM che - "be prakAranA paNa=zrAvakadharma ane yatidharmarUpa be prakAranA paNa, dharmaratnane avikala dhAraNa karavA mATe te ja nara samartha che jene ekavIsa guNaratnanI saMpadA susthita che." (dharmaratnaprakaraNa, gA. 140) ane te sarva paNa guNo=dharmaratnaprakaraNamAM ekavIsa guNo batAvyA ane uddharaNathI avirata samyagdaSTi, dezavirata ane sarvavirata jIvane yogya guNo batAvyA te sarva paNa guNo, prakRta zlokamAMegraMthakArazrIe batAvelA mULa zlokamAM saMvigna' Adi vizeSaNovALAM pado vaDe ja saMgRhIta karyA che. e pramANe sadharmagrahaNane yogya jIva kahevAyo. 20gA. bhAvArtha : prastuta zlokamAM graMthakArazrIe saddharmagrahaNayogya jIvanuM svarUpa batAvyuM. tenA viSayamAM anya zAstramAM sadharmayogya jIvanA ekavIsa guNo batAvyA che. tene batAvIne tenuM saMkSipta svarUpa prastuta graMthamAM batAvela che. tyAM prazna thAya ke "sadudharmayogya' zabdathI sadudharma-zrAvakadharma ane sAdhudharma ema be prakArano prApta thAya che ane zrAvakadharma paNa avirata samyagdaSTi ane dezavirata samyagdaSTi ema be prakAre prApta thAya che. tethI A ekavIsa guNo kayA zrAvakanA che ? e prakAranI jijJAsA thAya. vaLI, avirata samyagdaSTi jIvanuM, dezaviratine yogya jIvanuM ane sarvaviratine yogya jIvanuM lakSaNa zuM che ? te batAve che - temAM je avirata samyagdaSTine yogya jIva che tenuM lakSaNa batAvatAM kahyuM ke je jIva dharmano arthI hoya, samartha hoya ane jene sUtramAM pratiSedha karAyo na hoya tevo jIva dharmano adhikArI che. temAM artha koNa hoya che ? te batAvatAM kahe che - je vinayavALo che, dharma sAMbhaLavA mATe samupasthita che ane dharmanA paramArthane pUchI rahyo che. Avo jIva sammasvarUpa avirata zrAvakadharmane svIkAravA mATe yogya che. vaLI, dezaviratidharma svIkAravA mATe koNa yogya che ? te batAvatAM kahe che - saMprApta darzana ane jJAnanA guNavALo, pratidina sAdhujananI zreSTha sAmAcArIne je sAMbhaLe che tene zrAvaka kahevAya che. AnAthI e prApta thAya ke bhagavAnanAM vacanano prAthamika bodha jemane prApta thayo che, tethI samyagdarzana ane prathama bhUmikAnuM samyajJAna maLyuM che ane sarvaviratinI atyaMta lAlasA che paraMtu sarvavirati pALavA samartha nathI ane pratidina sAdhusAmAcArIne sAMbhaLe che tevo jIva dezavirativALo che. vaLI, anya graMthomAM kahyuM che ke ati tIvra karmanA vigamanane kAraNe paralokanA hitanuM kAraNa evuM jinavacana je samyapha upayogapUrvaka sAMbhaLe che te ahIM utkRSTa zrAvaka che=bhAvazrAvaka che. - tethI e prApta thAya ke paralokane hitakArI evuM sarvaviratinuM svarUpa atyaMta upayogapUrvaka sAMbhaLe che ane potAnAmAM sarvaviratinI zakti nathI chatAM sarvaviratinI zaktinA saMcaya arthe sAdhu samAcAra sAMbhaLIne sarvaviratinI zaktinA saMcaya karavA mATe je udyamavALo che te bhAvazrAvaka che. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 dharmasaMgraha bhAga-1 | prathama adhikAra | zloka-20 vaLI, sarvaviratinA adhikArI tarIke paMcavastumAM soLa guNo kahyA che. tethI vicArakane prazna thAya ke dharmaratna prakaraNamAM, je ekavIsa guNo kahyA che te avirata samyagdaSTine yogya jIva mATe ke dezaviratine yogya jIva mATe ke sarvaviratine yogya jIva mATe kahyA che ? tenA samAdhAnarUpe graMthakArazrI kahe che - A ekavIsa guNo traNeya prakAranA yogya jIvomAM varte che. phakta avirata samyagdaSTine yogya jIvamAM ke dezaviratine yogya jIvamAM ke sarvaviratine yogya jIvamAM te-te prakArano zuddhino bheda hoya che. tethI dharmane abhimukha thayelA paNa traNa prakAranA jIvo sva-sva bhUmikAne anurUpa samyakta, dezavirati ke sarvaviratimAMthI yathAyogya dharmano svIkAra kare che. dharmane yogya ekavIsa guNo traNa prakAranA dharma mATe sAdhAraNa bhUmikArUpa che. vaLI, tyAM prazna thAya ke "dharmaratna prakaraNa" graMthamAM dharmane yogya ekavIsa guNo kahyA che ane graMthakArazrIe to prastuta zlokamAM dharmane yogya jIvanuM svarUpa anya prakAre batAvyuM che. tethI graMthakArazrI khulAso kare che - * graMthakArazrIe saMvigna, jJAtatattvavALo Adi vizeSaNo ApyAM te vizeSaNothI "dharmaratna prakaraNa" graMthamAM kahelA ekavIsa guNono saMgraha thAya che. tethI zabdanA varNanathI svarUpano bheda che, paraMtu dharmayogya jIvanuM lakSaNa "dharmaratna prakaraNa' graMthamAM karela che tenI sAthe graMthakArazrIe prastuta zlokamAM dharmayogya jIvanuM lakSaNa karyuM temAM koI virodha nathI. | AnAthI e phalita thAya ke graMthakArazrIe prastuta zlokamAM kahyuM ke pUrvamAM batAvelI dezanAnA zravaNathI je mahAtmA saMvigna thayA che, jJAtatattvavALA che ane svazakti anusAra daDha dharmane grahaNa karavA mATe pravRtta che te jIvomAM "dharmaratna prakaraNa' graMthamAM batAvelA ekavIsa guNo svabhUmikAnusAra hoya che. iti paramagurubhaTTArakazrIvijayAnandasUriziSyapaNDitazrIzAntivijayagaNicaraNasevi mahopAdhyAyamAnavijayagaNiviracitAyAM svopajJadharmasaMgrahavRttau sAmAnyato gRhidharmavyAvarNano nAma prathamo'dhikAraH / - rUti prathamodhavAraH | A pramANe paramaguru bhaTTAraka AcArya zrI vijaya AnaMdasUrIzvarajIziSya paMDita zrI zAMtivijaya gaNi caraNasevI mahopAdhyAya mAnavijaya gaNiviracita svopajJa dharmasaMgrahavRttimAM sAmAnyathI gRhasthadharmanA vyAvarNana nAmano prathama adhikAra samApta thayo. : prathama adhikAra samApta H anusaMdhAnaH dharmasaMgraha bhAga-2 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacanAdaviruddhAdyadanuSThAnaM yathoditam / maitryAdibhAvasammizraM, taddharma iti kIrtyate / / maigyAdibhAvathI saMmizra aviruddha vacanathI yathodita evuM je anuSThAna te dharma e pramANe kahevAya che. : prakAzaka : mAtA . zratadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, stehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : 32457410 E-mail: gitarthganga@yahoo.co.in