Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 08

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 40

પુરુષત્વ ભાવઃ વર્ષ વા અહીં કર્મધારયસમાસના વિષયમાં આ સૂત્રથી- પુરુષ નામને અણુ પ્રત્યય ન થવાથી પરમપોષમુ આવો પ્રયોગ થતો નથી. પરન્તુ પુરુષ નામને ભાવે ૭-૧-૧૧' થી વ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી પમપુરુષત્વમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- શ્રેષ્ઠ પુરુષનો ભાવ અથવા કર્મ. અહીં યાદ રાખવું કે આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સમાસ ન હોય તો જ પ્રત્યયનું વિધાન કરવા દ્વારા સમાસના વિષયમાં નિષેધ કરીને જણાવ્યું છે કે અન્યત્ર સાપેક્ષ નામને પણ ભાવમાં પ્રત્યય વિહિત છે. તેથી સ્ય વાર્ષ્યાનું ઈત્યાદિ પ્રયોગો થાય છે. ૦૫
श्रोत्रियाद् यलुक् च ७।१।७१ ॥
•
શ્રોત્રિય નામને ભાવમાં અને કર્મમાં અણુ પ્રત્યય થાય છે; અને ત્યારે શ્રોત્રિય નામના ય નો લોપ થાય છે. શ્રોત્રિયસ્ય ભાવઃ વર્ષ વા આ અર્થમાં આ સૂત્રથી શ્રોત્રિય નામને અદ્ પ્રત્યય; અને T નો લોપ. ‘વૃદ્ધિઃ૦ ૭-૪-૧' થી આદ્ય સ્વર ઔ ને વૃદ્ધિ આ આદેશ. અવળેં૦ ૭-૪-૬૮' થી અન્ય રૂ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી શ્રોત્રમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. આ સૂત્રથી અધિકૃત ત્વ અને તૂર્ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી શ્રોત્રિયત્વનું અને શ્રોત્રિયતા આવો પ્રયોગ થાય છે. તેમ જ ચોરાયે ૭-૧-૭૩૪ થી અગુ [અ] પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી શ્રોત્રિયમ્ આવો પણ પ્રયોગ થાય છે. અર્થ–શ્રોત્રિયનો ભાવ અથવા કર્મ. [શ્રોત્રિય બ્રાહ્મણવિશેષ 9.] 1109.11
योपान्त्याद् गुरूपोत्तमादसुप्रख्यादकञ् ७/१/७२ ||
વ્ ઉપાન્ય છે જેમાં અને ગુરુ સ્વર ઉપોત્તમ [ ત્રણ
३५