Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 08
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
સુકાત-સુન્ન-સુવિ-શક્ષિવાળીપતાનપદ-પ્રોડ૯
भद्रपदम् ७३।१२९॥
સુપતિ, સુવ, સુવિ, શાલ, તુ #િl, ssc, અનપર, પ્રોજન અને ભત્રપ– આ છે [ગ પ્રત્યયાત્ત બદ્રીહિસમાસોનું નિપાતન કરાય છે. શોમાં વર્ષ પ્રતિરસ્ય, શમનં શર્ટ વોચ, शोभनं कर्म दिवाऽस्य, शारेवि कुक्षिरस्य, चतम्रोऽत्रयोऽस्य; एण्या इव पादावस्य, अजस्येव पादावस्य, प्रोष्ठस्य [प्रोष्ठो गौस्तस्य] इव पादावस्य આ વિગ્રહમાં “ગુરૂ-૧-૨૩ થી બહુવિદિસમાસ. તેમ જ બદ્રી પાલાર્ચ આ વિગ્રહમાં “પ્રજાઈ રૂ-૧-રર' થી બથ્વીસિમાસ. આ સૂત્રથી સમાસાન્ત ૪ પ્રત્યય. પદ ને પ૬ આદેશ. “ડિયન્ચ૦ ૨-૧-૧૧૪ થી અત્યસ્વરાદિનો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી લુણાતી ના, સુવા, સુવિ, શનિ , રાસ [ ]; પીપલ , અનપલ, પોપટ અને કપલ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ- સવારે સારું કરનાર. આવતી કાલે સારું કરનાર. દિવસે સારું કરનાર. મેના જેવું પેટવાળો. ચાર ખૂણાવાળો. હરિણી જેવા પગવાળો. બકરા જેવા પગવાળો. બળદ જેવા પગવાળો. સારા પગવાળો. ૭૨
पूरणीभ्यस्तत्प्राधान्येऽम् ७।३।१३०॥
પૂરણપ્રત્યયાત્ત સ્ત્રીલિંગ નામ જેના અન્તમાં છે–એવા બદ્વીસિમાસને સમાસાર્થ પૂરણપ્રત્યયાન્ત પદાર્થ હોય તો આવું સમાસાત્ત પ્રત્યય થાય છે. જ્યાળી પશ્વની નેતાં રાત્રીનામુ આ વિગ્રહમાં “પાર્થ૦ રૂ--રર' થી બદ્રીહિસાસ. આ સૂત્રથી સમાસાત્ત | [] પ્રત્યય. “અવળું, ૭-૪૬૮ થી અન્ય નો લોપ. ચાળીપષ્ય નામને “રાત ર-૪-૧૮ થી પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી ચાળીપષ્યના ત્રિવેઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં બહુવીહિ સમાસાર્થ રાત્રિ છે અને એમાં પાંચમી રાત પણ પ્રવિષ્ટ છે. તેથી પૂરણપ્રત્યયાત્ત પદાર્થ પણ સમાસાર્થ છે. અર્થ
૨૩૨
