Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 08
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
स्वरस्य परे प्राग् विधौ ७|४|११० ॥
પરનિમિત્તક [અર્થાર્ અવ્યવહિતપરમાં રહેલાના કારણે થયેલો] સ્વરાદેશ [સ્વરના સ્થાને થયેલો આદેશ]; પૂર્વવિધિમાં [અર્થાત્ સ્વરાદેશની અવ્યવહિત કે વ્યવહિત પૂર્વમાં રહેલાને કાર્ય કરવામાં] સ્થાનિવદ્ મનાય છે. અર્થાત્ સ્થાનીના કારણે જે કાર્ય થવાનું હોય તે કાર્ય આદેશ થવા છતાં પણ થાય છે. અને જે કાર્ય થવાનું નથી તે કાર્ય આદેશ થયા પછી પણ થતું નથી. યતિ અહીં થ+(ળિ)+ગ+તિ આ અવસ્થામાં ‘અતઃ ૪-૩-૮૨ થી શિત્ પ્રત્યય પરમાં હોવાથી જ્ય ધાતુના અન્ય ગ નો લોપ થાય છે. તે પરનિમિત્તક સ્વરાદેશ સ્વરૂપ લોપને; િિત ૪-રૂ-૧૦° થી જ્યૂ ના ઉપાન્ય અ ને વૃદ્ધિ કરવા સ્વરૂપ પૂર્વવિધિમાં આ સૂત્રથી સ્થાનિવદ્ભાવ થવાથી યુ ધાતુના સ્થાને વન્ય ધાતુને માનીને ઉપાન્ય જ્ઞ ન હોવાથી ય્ ના ઉપાન્ય જ્ઞ ને વૃદ્ધિ થતી નથી. અન્યથા આ સૂત્રના અભાવમાં વૃદ્ધિ થાત. અર્થ—કહે છે.
પાતિ અહીં પાવામ્યાં તરતિ આ અર્થમાં પાવ નામને ‘નૌદ્વિ ૬-૪-૧૦ થી પ્રત્યય. અવર્ષે૦ ૭-૪-૬૮' થી અન્ય મૈં ના લોપસ્વરૂપ પરનિમિત્તક સ્વરાદેશ થાય છે; તેને થ—સ્વરે૦ ૨-૧-૧૦૨' થી પાવું ને પ૬ આદેશ કરવા સ્વરૂપ પૂર્વવિધિમાં સ્થાનિવદ્ભાવ થવાથી પાર્ ના સ્થાને પાવ માનીને ઉપર જણાવ્યા મુજબ ર્ આદેશ થતો નથી. અન્યથા આ સૂત્રના અભાવમાં पादू ને पद् આદેશ થાત. અર્થ—બે પગથી તરનાર.
S
પ્રંચતે અહીં સંતુ+ળિ(3)TM+તે આ અવસ્થામાં અનિટ્ અશિત્ ચ પ્રત્યય પરમાં હોવાથી ‘નૈનિટિ ૪-૨-૮રૂ' થી નિ [૬] નો લોપ થાય છે. તત્સ્વરૂપ પરનિમિત્તક સ્વરાદેશને; સઁસ્ ધાતુના ઉપાન્ય ગુનો નો વ્યગ્નન૦ ૪-૨-૪૧' થી લોપ કરવા સ્વરૂપ પૂર્વવિધિમાં આ સૂત્રથી સ્થાનિવદ્ભાવ થવાથી ફ્ ના મૈં નો લોપ થતો નથી. અન્યથા આ સૂત્રના અભાવમાં ત્નિ લોપને સ્થાનિવદ્ભાવ ન થાત તો સંતુ ધાતુના મૈં નો લોપ થાત. અર્થ—ખસેડાય છે.
३३५
