Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 08
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
આવો પ્રયોગ થાય છે. પરનિમિત્તક સ્વરાદેશ યુ ને; વિ ના ફ્ ને ‘સમાના૦ ૧-૨-૧' થી સન્ધિસ્વરૂપ પૂર્વવિધિ દીર્ઘ ર્ફે કરવામાં સ્વર૫૦ ૭-૪-૧૧૦' થી સ્થાનિવદ્ભાવની પ્રાપ્તિ હતી. તેનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી યુ ના સ્થાને રૂ નહિ મનાવાના કારણે ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિના હૈં ને દીર્ઘ ર્ફે આદેશ થતો નથી. અર્થનષ્ટ થાય છે.
ફ્રીવિધિ :- વિશ્વમ્− અહીં વિન્ધ્યાઃ ભ્ આ અર્થમાં વિશ્વી નામને ‘રૈમાહિ૦ ૬-૨-૪૯' થી અગ્ પ્રત્યય. તેનો ‘છે ૬-૨-૧૮’ થી લોપ. ‘વારે૦ ૨-૪-૧૧’ થી વિમ્ની નામના ↑ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી વિશ્વમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં ી નો લોપ તષિત પ્રત્યયના લોપના કારણે થયો હોવાથી તે પરિમિત્તક સ્વરાદેશ છે. તે સ્વરાદેશને; વિશ્વ નામના અન્ય ૬ નો ‘અસ્થ૦ ૨-૪-૮૬' થી લોપ કરવા સ્વરૂપ [ના નિમિત્તક મૈં લોપાત્મક] ઢી-વિધિમાં [પૂર્વવિધિમાં] ‘સ્વરસ્ય॰ ૭-૪-૧૧૦' થી સ્થાનિવદ્ભાવની પ્રાપ્તિ હતી; તેનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી ફી ના લોપના સ્થાને કી નહિ મનાવાના કારણે ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિશ્વ નામના અન્ય અનો લોપ થતો નથી. અર્થ—ગીલોઢું.
વિધિઃ- વહૂતિઃ અહીં ખૂચ ધાતુને સ્ત્રિમાં ત્તિ ૧-૩૧૧’ થી ભાવમાં ત્તિ પ્રત્યય. ‘અતઃ ૪-૩-૮૨' થી જૂથ ધાતુના અન્ય ૐ નો લોપ. પ્યોઃ યુ૦ ૪-૪-૧૨૧' થી યુ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી સ્ફૂતિઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં પનિમિત્તક ઍ- લોપાત્મક સ્વરાદેશને; યુ- લોપાત્મક પૂર્વવિધિ .સ્વરૂપ T- વિધિમાં ‘સ્વરસ્ય૦ ૭-૪-૧૧૦' થી સ્થાનિવદ્ભાવની પ્રાપ્તિ હતી; તેનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી અ- લોપના સ્થાને મૈં નહિ મનાવાથી યુ નો ઉપર જણાવ્યા મુજબ લોપ થયો છે. અન્યથા પુ નો લોપ ન થાત. અર્થ-ખજવાળવું.
વિવવિધિઃ- યૂ: અહીં વૈવિ ધાતુને વિષુ ૧-૧-૧૪૮’ થી વિવષ્ણુ પ્રત્યય. નૈનિટિ ૪-૩-૮રૂ' થી વિ ધાતુના રૂ (fr) નો લોપ. ‘અનુના૦ ૪-૧-૧૦૮' થી ૐ ને આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી યૂઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં પરનિમિત્તક સ્વરાદેશ
३३७
