Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 08

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 155

अरुर्मनश्चक्षुश्चेतो रहो- रजसां लुक् च्चौ ७|२|१२७॥
વિ પ્રત્યય પરમાં હોય તો તેની પૂર્વેના અન્તુ, મનસ્, ચતુર, ચેતવુ, રસ્ અને રત્ નામના અન્ય વર્ણનો લોપ થાય छे. अनरुः अरुः स्यात्; अमहारुः महारुः स्यात्; अमनः मनः स्यात्; अचक्षुः चक्षुः स्यात्; अचेतः चेतः स्यात्; अरहः रहः स्यात् भने अरजः રત્નઃ સ્વાત્ આ અર્થમાં અનુ, મહાત્, મનસ્, ચક્ષુસ, ચેતવુ, રત્ અને रजस् નામને ‘હ્રવૃત્તિ ૭-૨-૧૨૬' થી દ્વિ પ્રત્યય. આ સૂત્રથી અર્ વગેરે નામના અન્ય સ્ નો લોપ. વીક્વિ૦૪રૂ-૧૦૮' થી અન્ય ૩ ને દીર્ઘ . આદેશ. ફ્લાવ૦ ૪-રૂ-૧૧૧૨ થી અન્ય ૧ ને ર્ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી મત્સ્યાત્, महारूस्यात्, मनीस्यात्, चक्षूस्यात्, चेतीस्यात्, रहीस्यात् खने रजीस्यात् આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ– અમર્મ મર્મ થાય. નાનું મર્મ મોટું મર્મ થાય. અમન મન થાય. અચક્ષુ ચક્ષુ થાય. અહૃદય હૃદય થાય. અનેકાન્ત એકાન્ત થાય. અરજ રજ [ધૂળ]
214.1192011
હજુતો ચંદુ′′ /૨/૧૨૮’
દ્વિ પ્રત્યય પરમાં હોય તો તેની પૂર્વેના इस् અને સ્ પ્રત્યયાન્ત નામના અન્ય વર્ણનો બહુલતયા લોપ થાય છે. असर्पिः सर्पिः करोति भने अधनुः धनुः स्यात् ॥ अर्थभां सर्पिस् અને નુવુ નામને વૃત્તિ૦ ૭-૨-૧૨૬' થી દ્વિ [॰] પ્રત્યય. આ સૂત્રથી અન્ય સ્ નો લોપ. ‘વીશ્ત્રિ૦ ૪-૩-૧૦૮' થી અન્ય મૈં અને ૩ ને દીર્ઘ ર્ અને આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી સીવોતિ નવનીતનું અને ઘનત્યાત્ યૈઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ-માખણને ઘી કરે છે. વાંસ ધનુષ થાય. આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ અન્ય વર્ણનો બહુલતયા જ લોપ થતો
१५०