Book Title: Shaktivadadarsha
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai
View full book text
________________
डम्.] शक्तिवादः।
(२९) यतु शक्तिविषयकज्ञानजन्यतदुपस्थितित्वेनैव शक्तिलक्षणा ( ज्ञाना) धीनदार्थोपस्थित्योरनुगमसंभवः-घदशक्तं घटपदमित्येतादृशशक्तिज्ञानजन्योपस्थितेविघटसंबन्धिशक्तं पटपदमित्यादिलक्षणाज्ञानजन्योपस्थितेरपि घटादिसंबन्धिदिनिरूपितशक्तिविषयकज्ञानजन्यत्वादिति नोक्तव्याभिचारप्रसाक्तिः । न च घटशक्तं घटपदमित्यादिज्ञानजन्यघटायुपस्थितौ यत्रोद्बोधकान्तरात हादिभानं ताशपटादिविषयकोपस्थितरपि पटादिशाब्दबोधजनकत्वापत्तिरिति द्विषयकशाब्दबोधे तदर्थविशेषितशक्तिविशिष्टपदविषयकज्ञानजन्यतदुपस्थि
शङ्कते-यत्त्विति, शक्तिविषयकज्ञानाधीनपदार्थोपस्थितेर्लक्षणाविषयकज्ञानाधीनपदार्थापस्थितेश्च विषयकज्ञानजन्यपदार्थोपस्थितित्वेन रूपेणानुगमः संभवति-शक्यार्थविषयकोपस्थितेरपि शक्तिकिज्ञानाधीनपदार्थोपस्थितिरूपत्वात् लक्षार्थविषयकोपस्थितेरपि शक्तिविषयकज्ञानाधीनपदार्थो. तिरूपत्वात् शक्तिविषयकज्ञानं विना लक्षणाज्ञानाधीनोपस्थितेरसंभवात् लक्षणाज्ञानस्य पदनिष्ठशक्तिनिरूपकप्रवाहसंबन्धि तीरम् ' किंवा ' तीरसंबन्धिप्रवाहशक्तं गङ्गापदम् । रूपत्वादत्र च शक्तिविषयकज्ञानस्यापि प्रवेशात् । उक्तं व्युत्पादयति-घटशक्तमिति । संबन्धिशक्तं पटपदम् " इत्यस्य स्थाने बालानां सुखबोधार्थम् ' तीरसंबन्धि (प्रवाह ) गङ्गापदम् । इत्वेवमुदाहर्तव्यम् । 'घटसंबन्धिशक्तं पटपदम्' इत्याकारकलक्षणाज्ञानजन्योपइपि लक्ष्यार्थभूतो यो घटादिस्तत्संबन्धिः शक्यार्थभूतो यः पटादिस्तनिरूपिता पटादिपदनिष्ठा क्तिस्तादृशशक्तिविषयकज्ञानजन्यत्वात शक्तिलक्षण।ज्ञानाधीनपदार्थोपस्थित्योः शक्तिविज्ञानजन्यपदार्थोपस्थितित्वेन रूपेणानुगमः संभवतीति पुनरप्युक्तरीत्या संसर्गस्य घटादिपदयत्वं प्राप्तमित्यर्थः । ननु तदर्थनिरूपितशक्तिविशिष्टपदविषयकज्ञानजन्यतदर्थोपस्थितेरेव शक्यार्थविषयकशाब्दबोधता वक्तव्या अन्यथा-'घटशक्तं घटपदम्' इत्याकारकशक्तिविश्रयकज्ञानजन्यघटोपस्थितिकाले
साहचर्याधुबोधकान्तरवशात् पटादिभानम्=पटाद्युपस्थितिर्जायेत तदा तादृशपटादिविषयकोयतेरपि तादृशपटादिविषयकशाब्दबोधजनकत्वमापद्येत-तादृशपटादिविषयकोपस्थितिरेपि कालिबन्धेन शक्तिविषयकज्ञानजन्यत्वात्, न चोरोधकान्तरजन्यपदार्थोपस्थितेः शाब्दबोधजनकत्वरोष्टम्, तद्विषयकशाब्दबोधं प्रति तदर्थनिरूपितशक्तिविशिष्टपदविषयकज्ञानजन्यपदार्थोपस्थि{ हेतुत्वे स्वीकृते 'घटसंबन्धिशक्तं पटपदम् ' इत्याकारकलक्षणाज्ञानजन्यलक्ष्यार्थोपस्थितेस्तु तेन रूपेण तदर्थनिरूपितशक्तिविशिष्टपदविषयकज्ञानजन्यपदार्थोपस्थितित्वेन रूपेण संग्रहः पति-घटसंबन्धिशक्तं पटपदम् ' इत्याकारकलक्षणाज्ञानजन्यलक्ष्यार्थोपस्थिती लक्ष्यार्थनिरेतशक्तिविशिष्टपदविषयकज्ञानजन्यत्वस्यामावाद् अत्र प्रविष्टशक्तलक्ष्यार्थनिरूपितत्याभावात यार्थमात्रनिरूपितस्वात्, न हि गङ्गापदनिष्ठा शक्तिर्लक्ष्यतीरनिरूपिता भवति तथा च
Page Navigation
1 ... 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216