Book Title: Shaktivadadarsha
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai
View full book text
________________
सादर्श:
[ विशेषकाण्डेयद्यपि सामान्यत उद्देश्यतावच्छेदकत्वमऽव्यावर्तकमेव. उद्देश्यतावच्छेदकविधया स्वसमभिव्याहृतपदप्रतिपाद्यत्वं च तादृशपदजन्यशाब्दबोधात् प्राग दुमुहम्. तथापि तादृशपदप्रतिपाधत्वेन वक्तृबुद्धवक्तृतात्पर्यस्य वा विषयत्वं तथा वाच्यं तच्च प्रकरणादिना पूर्वमपि सुग्रहम् । स्वत्वानमुगमः पूर्ववत्समाधेयः।
उद्देश्यविधेयभावश्च न विशेष्यविशेषणभावनियतोऽतः सर्वेषु घटेषु रूपम्' इत्यादावपि घटत्वादिरूपत्वाद्योरुद्देश्यविधयतावच्छेदकभावोऽक्षत एवेति नघटत्वादिव्यापकरूपत्वाद्यवच्छिन्नव्याप्यपर्याप्तिकयावत्वभानानुपपत्तिः । इयं च व्युत्पतिरुद्देश्यवाचकपदसमानाधिकरणसर्वपदे।
यद्यपीति- यद्यपि सामान्यत उद्देश्यतावच्छेदकत्वमऽव्यावर्तकमेव- सर्वेषामेव धर्माणामुद्देश्यतावच्छेदकत्वसंभवाद् उद्देश्यतावच्छेदकविधया-उद्देश्यतावच्छेदकतया नामोद्देश्यतावच्छेदकत्वेन रूपेण स्वसमभिव्याहृतपदप्रतिपाद्यत्वम् तस्वं सर्वपदम् स्वघटितानुपूर्वीघटकपदजन्यप्रतीतिविषयत्वं नाम सर्वपदेन सह सममिव्याहृतं यद् घटादिपदं तजन्यप्रतीतिविषयत्वं च तादृशपदजन्यशाब्दब्रोधात--सर्वपदसमभिव्याहृतघटादिपदजन्यशाब्दबोधात् प्राग दुर्गहमेव यतो घटादिपदजन्यशाब्दबोधे जाते एव घटादिपदजन्यप्रतीतिविषयत्वं ग्रहीतुं शक्यते न तु पूर्वमपि तथापि तादृशपद्प्रतिपाद्यत्वन-सर्वपदसमभिव्याहृतघटादिपदप्रतिपाद्यत्वेन रूपेण यद् वक्तबुद्धिविषयत्वं वा वक्ततात्पर्यविषयत्वं वा तदेव तथा नामोद्देश्यतावच्छेदकत्वं वक्तव्यं तच वक्तबुद्धेवक्तृतात्पर्यस्य वा विषयत्वं च प्रकरणादिना पूर्वमपि सर्वपदसमभिव्याहृतघटादिपदजन्यशाब्दबोधात् पूर्वमपि सुग्रहमिति न काचिदनुपपत्तिरित्यर्थः । ननु " स्वसममिव्याहृतपदप्रतिपाद्यत्वम्" इत्यत्र सपदार्यनिवेशेनाऽननुगमः स्यादेव- स्वपदस्य तन्मात्रव्यक्तिपरत्वादित्याशङ्कयाह-स्वत्वेति । पूर्ववत् तदादिपदस्थलोक्तरीत्येवेत्यर्थः । तथा हि- 'स्वोदेश्यतावच्छेदकव्यापकतादृशोदेश्यतावच्छेदकावच्छिन्नोद्देश्यतानिरूपितविधेयताश्रयव्याप्यपर्याप्तिकयावत्त्वावच्छिन्नविषयताकत्वस्वजन्यत्वैतदुभयसंबन्धेन सर्वपदविशिष्टो बोधो भवतु' इत्येवं पदप्रकारकं . बोधविशेष्यकं शक्तिज्ञानं स्वीकार्यमत्र च स्वपदार्थस्य संबन्धघटकत्वान्नाऽननुगमः, सर्वपदजन्यबोधे चोक्तयावत्त्वावच्छिन्नविषयताकत्वं सर्वपदजन्यत्वं चास्त्येवेत्यर्थः ।
"एवं विशेष्यतावच्छेदकव्यापकतायाः १३४” इत्याद्युक्ताशङ्कां समाधत्ते- उद्देश्येति, विशेव्यस्यैवोदेश्यत्वं विशेषणस्यैव च विधेयत्वं भवतीति नियमो नास्ति येन 'सर्वेषु घटेषु रूपम्। इत्यत्र घटस्योद्देश्यत्वं न स्याद् विशेष्यत्वाभावाद्. रूपस्य च विधेयत्वं न स्याद् विशेषणत्वाभावात् किं तु विशेषणस्याप्युद्देश्यत्वं विशेष्यस्यापि च विधेयत्वं भवतीति 'सर्वेषु घटेषु रूपम्। इत्यत्र घटत्वस्योद्देश्यतावच्छेदकत्वं रूपत्वस्य च विधेयतावच्छेदकत्वमक्षतमेवेत्यत्र घटत्वव्यापकरूपव्याप्यपर्याप्तिकयावत्वस्य सर्वरदेन भानानुपपत्तिर्नास्तीत्यर्थः । नन्वेवम् 'द्रव्ये - सर्वाणि रूराणि' इत्यत्रापि सर्वपदेन द्रव्यत्वव्यापकरूपव्याप्यपर्याप्तिकयावत्त्वस्य भानं स्याद् न चैतदिष्टम्-- रूप्यव्याप्यपर्याप्तेर्द्रव्यत्वव्यापकत्वाभावाद् आकाशादौ व्यभिचारादित्याशक्या

Page Navigation
1 ... 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216