Shaktivadadarsha

Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai

Page 153

सर्वपदम् ]
शक्तिवादः । 'अत्र न सर्वाणि रूपाणि' इत्यादौ नअर्थप्रतियोगिविशेषणार्थकसर्वपदस्य स्वार्थान्वयितावच्छेदकरूपत्वादिव्यापकपर्याप्तिनिरूपकयावत्त्वार्थकतया , तदवच्छिन्नाभाव एव प्रतीयते । व्यासज्यवृत्तिधर्मावच्छिन्नप्रतियोगिताकस्तादृशाभावो घटादावऽबाधित एवेति नाऽयोग्यता ।
न चाऽव्यासज्यवृत्तिगुणत्वादिपर्याप्तेरपि रूपत्वादिव्यापकतया गुणत्वादिसाधारणरूपत्वादिव्यापकपर्याप्तिकधर्मावच्छिन्नाभावो न घटादाविति कथमत्र स्यादेव न चैतदिष्टमित्येतादृशस्थले सर्वपदस्य व्युत्पत्त्यन्तरं स्वयमूहनीयमित्यन्धयः । स्वयमहनीयमिति- तथा हि विषयताया निरूपकत्वसंवन्धेन यद्पावच्छिन्नेऽन्वयस्तद्रूपावच्छिन्नविषयता. व्याप्यत्वं पर्याप्तौ विज्ञेयमत्र च विषयताया निरूपकत्वसंबन्धेनैतदीयज्ञानत्वावच्छिन्नेऽन्वय इत्येतदीयज्ञानविषयताच्याप्यवटत्वव्यापकपर्याप्तिकयावत्वमत्र सर्वपदार्थ इत्यर्थः ।
"एवं घटे न सर्वाणि रूपाणि १३८" इत्यायुक्तशङ्का समाधत्ते-अत्रेति, ' अत्र घटे न सर्वाणि रूपाणि' इत्यत्र नअर्थस्याभावस्य प्रतियोगिभूतं यद्रूपं तद्विशेषणीभूतं यद् यावत्त्वं तदर्थक सर्वपदमस्तीति स्वार्थस्य सर्वपदार्थस्यान्वयितावच्छेदकं यद् रूपवं तद्व्यापकपर्याप्तेनिरूपकं यद् यावत्त्वं सर्वपदस्यात्र तादृशयावत्त्वार्थकतया नया तदवन्छिन्नाभावः-ताशयावस्वावच्छिन्नरूपाभाव एव प्रतीयते 'रूपसमुदायाभाववान् घटः' इतिप्रतीतः, तादृशाभावप्रतीतिश्च नानुपपन्ना । न तु तत्रोक्तो रूपत्वावच्छिन्नाभावः प्रतीयते इत्युच्यते येन घटादौ रूपत्वावच्छिन्नाभावस्य बाधादयोग्यता स्यादित्यर्थः । घटादौ रूपसमुदायामावास्याऽबाधितत्वमाहव्यासज्येति, यथा घटसत्त्वेपि 'घटपटौ न स्तः' इत्यत्र व्यासज्यवृत्ति यद् द्वित्वं तादृशद्वित्वावछिन्नप्रतियोगिताकोऽभावः प्रतीयते तथा प्रकृते घटे एकरूपसत्त्वेपि व्यासज्यवृत्ति यत् समुदायत्वं तादृशसमुदायत्वावच्छिन्नप्रतियोगिताको रूपसमुदायाभावो घटादावऽबाधित एवेति नाऽयोग्यतेत्यर्थः । समुदायत्वस्य सकलव्यासक्तत्वाद् व्यासज्यवृत्तित्वं विज्ञेयं द्वित्ववदिति । किं वात्र व्यासज्यवृत्तिधर्मो यावत्वमेव तस्यापि व्यासज्यवृत्तित्वात् ।। ___ 'अत्र न सर्वाणि रूपागि' इत्यत्र यदुक्तम् 'रूपत्वव्यापकपर्याप्तिकयावत्त्वावच्छिन्नाभावः प्रतीयते तादृशाभावो घटादावऽबाधित एवेति नाऽयोग्यता' इति तत्राशङ्कते- न चेति, गुणत्वं प्रत्येकगुणपर्याप्तमस्ति न तु सर्वव्यासक्तमित्यऽव्यासज्यवृत्ति यद् गुणत्वं तद् रूपत्वव्यापकमस्तिसकलरूपेषु गुणस्वसत्त्वादिति गुणत्वपर्याप्तिरपि रूपत्वव्यापिकेति लब्ध तथा च गुणत्वसाधारणा या रूपत्वव्यापिका पर्याप्तिस्तादृशपर्याप्तिको यो धर्मो यावत्त्वं तादृशयावत्त्वावच्छिन्नरूपामाको घटादौ बाधित एवेति कथं तस्य ना प्रतीतिः स्यादित्यत्र='भत्र घटे न सर्वाणि रूपाणि' इत्यत्र कथं योग्यता ? योग्यताया बाधामावरूपत्वादित्यन्वयः । गुणत्वपर्याप्ती रूपत्वव्यापिकास्तीति रूपादौ गुणत्वसाधारणरूपत्वव्यापकपर्याप्तेः सत्त्वात् तादृशपर्याप्तिकयावत्त्वमप्यस्ति घटादौ च तादृशावत्वावच्छिन्नरूपस्यैव सत्वात् तादृशयावत्त्वावच्छिन्न प्रतियोगिताकरूपाभावो