Book Title: Shaktivadadarsha
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai
View full book text
________________
मीमांसकमतम्.] शक्तिवादः।
( १७५) मीमांसकास्तु गवादिपदानां जातिरेव वाच्या न तु व्यक्तिराकृतिर्वा- व्यक्तिशक्तिमतीप स्वरूपतस्तस्या ग्रहासंभवेन शक्तिज्ञानप्रकारीभूतायां जाती शक्तेस्तदवच्छेदकताया वावश्यकल्पनीयतया व्यक्त्यादौ तत्कल्पनायां गौरवात् प्रयोजनविरहाच्च । व्यक्तिशक्तिमते जातेरुपलक्षणत्वासंभवः प्रागेव दर्शितः । यथा व्यक्तिशक्तिमते जात्यशे शक्तिस्तदवच्छेदकता वा तद्विशेषणानवच्छिन्नैव तथा जातिशक्तिमतेपि सा तथैवेति न गोत्वत्वादिप्रवेशाद् गौरवशङ्कापि. न हि जातिशक्तिमतेपि शाब्दबोधे सा किंचिद्धर्मप्रकारेण भासते येन प्रकारभानार्थ प्रकारविशेषमन्तर्भाव्य शक्तिः कल्पनीया. अपि तु स्वरूपत एक ।
मीमांसकयोर्भप्रभाकरयोर्मध्ये संप्रति शक्तिविचार भद्दमतमनुवदति- मीमांसका इत्यादिना । मीमांसकमते गवादिपदानां गोत्वादिजातादेव शक्तिर्न तु व्यक्तौ गौरवात, जातिश्च व्यक्ति विना न तिष्ठत्याऽऽनयनादीनां च जातावन्वयासंभवाजातिय॑क्तिमाक्षिपति तादृशाक्षेपेण व्यक्तिबोधो जायते इतिसिद्धान्तः । मूलग्रन्थश्च विशेषतो निगदव्याख्यात एव । आकृतिर्वेति चिन्त्यम्- मीमांसकैराकृतेरेव जातित्वस्वीकारादिति । उक्ते. हेतुमाह- व्यक्तिशक्तीति, तस्याः व्यक्तः । तदवच्छेदकतायाः शक्त्यवच्छेदकतायाः शक्यतावच्छेदकताया इतियावत् । तत्कल्पनायाम्:शक्तिकल्पनायाम् । तार्किकैर्व्यक्तौं शक्तिस्वीकारेपि जातावपि शक्तिः स्वीक्रियते एव व्यक्ती स्वरूपतः जातिनरपेक्ष्येण शक्तिमहासंभवाद् आनन्त्यव्यभिचारदोषादिति जातायेव शक्तियुक्तेत्यर्थः। प्रयोजनविरहादिति- व्यक्तौ शक्तिस्वीकारस्य व्यक्तिमानमेव प्रयोजनं तच्च व्यक्ती शक्त्यसत्त्वेपि जात्याक्षेपेण संभवत्येवेत्यर्थः । ननु व्यक्तिशक्तिमते जातेरुपलक्षणत्वं वक्ष्यामस्तथा च जातौ शक्त्यपेक्षाभावान गौरवमित्याशङ्कयाह- व्यक्तिशक्तिमत इति, गोत्यादिजातेरुपलक्षणत्वे उपलक्षणत्वाविशेषाद् गवादिपदजन्यशाब्दबोधे द्रव्यत्वादेरपि भानापत्तिः स्यादिति तद्वारणाय गोवादिजातेर्व्यक्तिविशेषणत्वमेव स्वीकार्य तथा च जातावपि शक्तिस्वीकारापत्त्या गौरवं स्यादेवेत्यर्थः । प्राक् सामान्यकाण्डान्ते । ननु गोत्वस्वाद्यवच्छिन्नायामेव गोत्वादिजातौ शक्तिः स्यादिति जातिशक्तिमते गोत्वत्वादिप्रवेशाद् गौरवमित्याशङ्कयाह- यथेति । तद्विशेषणानवच्छिन्नैवेति- तद्= गोस्वादिजातिस्तद्विशेषणीभूतं यद् गोत्वत्वादिकं तदनवच्छिन्नैवेत्यन्धयः । सा-शक्तिः । तथैव= तद्विशेषणानवच्छिन्नेव । यथा तर्कमते स्वरूपत एव गोत्वादिजातौ नत्रादिपदानां शक्तिरस्ति न तु गोत्वत्वावच्छिन्नगोत्यादौ तथैव जातिशक्तिमतेपि स्वरूपत एव गोत्यादौ गवादिपदानां शक्तिरस्तीति न गोत्वत्वादिप्रवेशगौरवमिति सारः । स्वमतोपपत्तिमाह- न हीति । सा=जातिः । किंचिद्धर्मप्रकारेण-गोत्वत्वादिप्रकारेण । प्रकारमानार्थम्-गोत्वत्वादिभानार्थम् । प्रकारविशे:धम्-गोत्वत्वादिकम् । स्वरूपत इति- गोत्वत्वाचनवच्छिन्नायामेव गोत्वादिजातौ शक्तिरित्यर्थः ।

Page Navigation
1 ... 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216