Book Title: Shaktivadadarsha
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai
View full book text
________________
मीमांसकमतखण्डनम्. ] शक्तिवादः।
( १७९) अथ जातिशक्तिमतेपि शाब्दबोधे व्यक्तिभानमावश्यकम्- - गौनष्टा' * गौर्जाता ' 'गामानय ' इत्यादौ समभिव्याहृतपदार्थान्वयस्य जातौ बाधात् , परम्परासंबन्धेन तदन्वयोपगमेप्यन्वयितावच्छेदकतया गोत्वत्वादिभानापत्तेः शक्ती गोत्वत्वाधन्तर्भावापत्तेश्च । न हि स्वरूपेण पदार्थस्य पदार्थान्तरान्वयितया भानं कैश्चित् स्वीक्रियते. स्वीकुरु वा प्रकारतया स्वरूपेणोपस्थितजातेर्भानं विशेष्यतया तद्भानं तु न संभवत्येव. निमितावच्छेदककस्य शाब्दबोधस्य प्रवृत्त्यायनुपयोगितया तत्स्वीकाराऽसंभवात् ।
एवं च जातिमात्रवाचकत्वेनाभ्युपगतपदस्यापि व्यक्तिबोधजनकतायामप्यविवादाद् व्यक्तिशक्तिधुंवैव- शक्तिभ्रमाजन्यलक्षणामहाजन्यतद्रोधजनकताया एव तच्छक्तिसाधकत्वात् , अन्यथा जातावपि शक्त्यऽसिद्धिप्रसङ्गात् । एवं शत्तरीश्वरसंकेतरूपत्वे व्यक्तिबोधकतायाः पदेऽबाधितत्वेनेश्वरेच्छाविषयतया तस्या अपि शक्यत्वं दुरपन्हवम् । न हि मीमांसकैर्भगवान्नानुमन्यते इत्येतावतैव तादृशयुक्त्य
तार्किकः पुनः शङ्कते-अति । व्यक्तिमानावश्यकत्वे हेतुमाह-गौरिति । समभिव्याहृतपदार्थान्वयस्य-नाशाद्यन्त्रयस्य । जातेनित्यत्वेन तन्नाशस्य तदुत्पत्तेश्चासंभवः, निरवयवत्वेन तदानयनस्थासंभवः । व्यक्तेस्तु नाशादयः संभवन्तीत्यर्थः । ननु जातावपि स्वाश्रयसमवेतत्वादिपरम्परासंबन्धन नाशादेरन्वयः संभवतीति न नाशाद्यन्वयार्थ व्यक्तिभानापेक्षेत्याशङ्कयाह--परम्परेति, अत्र स्वमानयनादिस्तदाश्रयो व्यक्तिस्तत्र समवेतत्वं जातावस्त्येव । एवं परम्परासंबन्धेन जातो नाशाद्यन्व्योपगमेप्यन्वयितावच्छेदकतया गोत्वत्वादेः शाब्दबोधे भानापत्तिः स्यादिति शक्तावपि गोत्यस्वादेरन्तर्भावश्च स्यादिति पूर्वप्रदर्शितगौरवं स्यादेवेत्यर्थः । विपक्ष बाधकमाह- न हीति । तद्भानम् स्वरूपतो जातिमानम् । विशेष्यतया माने विशेष्यतावच्छेदकतया गोत्यत्वादेर्भानावश्यकत्वात् . धनवच्छिन्नविशेष्यताया अस्वीकारात् . प्रकारतायास्त्वनवच्छिन्नाया अपि स्वीकारादितिभावः । जातेः स्वरूपतो विशेष्यतया भानस्वीकारे दोपमाह- निर्धर्भितेति । तत्स्वीकारासंभवातु-स्वरूपतो जातिविशेष्यकशाब्दबोधस्य स्वीकारासंभवात् । ___ ताकि उपसंहरति-एवं चेति । व्यक्तिशक्तिवादे विनिगमनामाह- शक्तिअमेति, यस्मात् पदाच्छक्तिभ्रमेण वा लक्षगाग्रहेण वा यस्य बोधो जायते तस्य पदस्य तस्मिन् पदार्थे शक्तिर्न भवति यथा गगर्यादिपदानां घटत्वावच्छिन्ने गङ्गादिपदानां च तीरादौ तथा च शक्तिभ्रमाजन्यो लक्षणाग्रहाजन्यश्च यस्तद्बोधः पदे या तादृशबोधजनकता तादृशजनकतैव तस्य पदस्य तस्मिन् पदार्थे शक्तेः साधिका भवति यथा जातो. व्यक्तिविषयकबोधोपि शक्तिश्रमाजन्यो रक्षणामहाजन्यश्चेति तादशव्यक्तिबोधजनकत्वादेव पदस्य व्यक्तौ शक्तिः सिद्धेत्यर्थः । विपक्षे बाधकमाह- अन्यथेति । उपपत्त्यन्तरमाह- एवमिति । तस्याः व्यक्तेः । ननु यदि मीमांसकरीश्वरः स्वीनियेत तदा शक्तरीश्वरसंकेतरूपत्वं स्यादपि न चैवमस्तीत्याशङ्कयाह-न हीति । तादृशयुक्तयनवकाश:

Page Navigation
1 ... 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216