Book Title: Shaktivadadarsha
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai
View full book text
________________
सर्वपदम् ]
शक्तिवादः ।
( १३७
विशेषणतयोपस्थितस्यापि विधेये पारतन्त्र्येणान्वयो व्युत्पत्त्यविरुद्धः, नामार्थयोरपि भेदेन पारतन्त्र्येणान्वयो व्युत्पत्ति मा विरौत्सीत्. तथापि सर्वपदस्य यत्र विधेयवाचकपदसामानाधिकरण्यं तत्र विधेयांशे उद्देश्यस्य तत्संबन्धस्य वाऽनुभवसिद्धो व्याप्तिबोधो दुरुपपादः ।
<t
तदत्र स्मर्तव्यम् । उद्देश्य विधेयभावप्रयोजकसामग्री चात्र घटपदस्य प्राथम्यं रूपपदस्योत्तर भावि - स्वमेव प्रथमोक्तपदबोध्यस्थोद्देश्यत्वस्वीकारात् तदुक्तम् - " यच्छन्दयोगः प्राथम्यमेतदुद्देश्यलक्षणम्" इति । किं च एकत्र विशेषणतयान्वितस्यान्यत्र विशेषणतयान्वयो न भवति " "इतिनियमात् ' सर्वेषु घटेषु रूपम् ' इत्यत्रोद्देश्यभूतघटविशेषणतयोपस्थितस्य घटत्वस्य विधेये रूपे व्यापकत्व संबन्धेनान्वयो न संभवति यद्यपि तथाप्युक्तनियमस्य स्वातन्त्र्येणान्वयस्थले एव - स्त्रीकाराद् एकत्र विशेषणतयान्वितस्याप्यन्यत्र पारतन्त्र्येण धर्मिपारतन्त्र्येणान्वये विरोधो नास्ति यथा 'धनी सुखी चैत्र: ' इत्यत्र चैत्रे विशेषणीभूतस्यापि धनस्य चैत्रद्वारा स्वप्रयोज्यत्वसंवन्धेन सुखेप्यन्ययो भवति - ' धनप्रयोज्यसुखवांश्चैत्रः ' इतिबोधोदयादिति प्रकृतेपि घटविशेaणीभूतत्वस्य घटद्वारा विधेये रूपे व्यापकत्व संबन्धेनान्वयो व्युत्पत्त्यविरुद्धो भवतु इत्यपि • स्वीकरोमीत्यर्थः । किं च यद्यपि नामार्थयोरपि परस्परं भेदसंबन्धेनान्वयो न भवतीति घटत्वस्य रूपे व्यापकतासंबन्धेनान्वयो न संभवति तथाप्ययमपि नियमः स्वातन्त्र्येणान्वयस्थले एवास्ति न धर्मपारतन्त्र्येणान्वयस्थले पीति प्रकृते घटत्वस्य घटद्वारा रूपे व्यापकतासंबन्धेनाप्यन्वयो व्युत्प त्तिविरुद्धो नास्तीत्यपि स्वीकरोमीति पूर्वोक्तरीत्या ' सर्वेषु घटेषु रूपम् ' इत्यत्रापि रूपे विषेये -घटत्वव्यापकत्वभानोपपादनं यद्यपि संभवति तथापीत्यन्वयः । तथापीति - यथा सर्वेषु - घरेषु रूपम् ' इत्यत्र त्वया घटस्य सप्तम्यर्थाधेयत्वेऽन्वयं कृत्वा घटघटत्वयो रूपे व्यापकतासं-बन्धेनान्वयः प्रदर्शितस्तेन च रूपे घटघटत्वव्यापकत्वं प्रदर्शितं तथा सर्वपदस्य यत्र ' द्रव्ये सर्वाणि रूपाणि ' इत्यादौ विधेयवाचकरूपादिपदसामानाधिकरण्यं तत्रापि द्रव्यद्रव्यत्वयोर्वि“धेये रूपे व्यापकता संबन्धेनैवान्वयापत्त्या विधेये रूपे व्यापकत्वस्यैव मानं स्यात् तथा च ' सर्व द्रव्यं रूपवत्' इत्यपि प्रयोगः स्याद् न चैतदिष्टमिति ' द्रव्ये सर्वाणि रूपाणि ' इत्यत्रोद्देश्यनिरूपितमुदेश्य संबन्धनिरूपितं वा व्याप्यत्वमेव विधेये रूपे सर्वानुभवसिद्धमस्ति तादृशव्याप्यत्वस्थ atraदुक्तपक्षे दुरुपपाद एव रूपे व्यापकत्वापत्त्येत्यर्थः । रूपस्य द्रव्यत्वव्याप्यत्ये तु 'सर्व द्रव्यं -रूपवत्' इतिप्रयोगस्यापत्तिर्नास्त्येव । उद्देश्यस्य तत्संबन्धस्येति च पार्थो निरूपितत्वं -तस्य व्याप्तावन्वयः । उद्देश्यसंबन्धश्च तादात्म्यलक्षणो विज्ञेयः यत्र यत्र रूयं तत्र तत्र तादात्म्येन द्रव्यस्य द्रव्यतादात्म्यस्य च सत्त्वादेव । व्याप्तिबोधः व्याप्यत्त्वबोधः । विधेयांश " इत्यत्र " विधेयतावच्छेदकांशे " इत्यपि पाठः ।
"

Page Navigation
1 ... 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216