Shaktivadadarsha

Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Khemraj Shrikrushnadas Shreshthi Mumbai

Page 117

तत्पदम्. ] शक्तिवादः।
(१०९) कालान्तरीणपुरुषान्तरीयबुद्धिश्च नेदानीन्तनैतत्पुरुषीयतदादिपदोच्चारणानुकूलेति तद्विषयतावच्छेदकावच्छिन्नबोधे नोपदर्शितोभयसंवन्धेनैतत्तदादिपवैशिष्टयमऽतो नेश्वरेच्छायां तादृशबोधस्यैतत्तदादिपदप्रकारेण भानमिति न कालान्तरीणपुरुषान्तरीयबुद्धिविषयतावच्छेदकावच्छिन्नस्यैतत्तदादिपदवाच्यता-भगव
संकेतीयतत्पदव्यक्तिप्रकारतानिरूपिततथाविधसंसर्गान्तःपातिन्या बुद्धिविषयतावच्छेदकावच्छिन्नत्वेन विषयताया एव तत्पदवाच्यतारूपत्वादऽतो न भ्रमं विना तदवच्छिन्नबोधः । न जातस्तस्माद् बोधस्यानुपपत्तिर्नास्ति, यथा घटत्वेन रूपेण सकलघटेषु धटपदस्य शक्तिप्रहे जातेऽपूर्वघटव्यक्तबोधस्यानुपपत्तिर्नास्ति तथात्र तत्पदत्वादिरूपानुपूर्वीरूपेण तदादिपदस्य शक्ति. ग्रहे जातेऽपूर्वतत्पदजन्यबोधस्यानुपपत्तिर्नास्तीत्यर्थः ।
सामान्यतो बुद्धिविषयतावच्छेदकावच्छिन्नस्य तदादिपदशक्यत्वे कालान्तरीणपुरुषान्तरीयबुद्धिविषयतावच्छेदकधर्मावच्छिन्नयोरप्येतत्तदादिपदेन बोधः स्यादिति यो दोषः (१०६) प्रदशिंतस्तं परिहरति- कालान्तरीणेति, कालान्तरीणा पुरुषान्तरीया च बुद्धिर्नेदानीन्तनैतत्पुरु पीयतदादिपदोचारणानुकूलेति तद्विपयतावच्छेदकावच्छिन्नबोधे कालान्तरीणपुरुषान्तरीयबुद्धिविप्रयतावच्छेदकावच्छिन्नविषयकवोधे उपदशितोभयसंबन्धेनैतत्तदादिपदवैशिष्टयम् एतत्तदादिपदस्य प्रकारत्वं नास्तीतीश्वरेच्छारूपोक्तसंकेते तादृशबोधस्य कालान्तरीणपुरुषान्तरीयबुद्धिविषयतावच्छेदकावच्छिन्नविषयकबोधस्यैतत्तदादिपदप्रकारेण एतत्तदादिपदविशिष्टत्वेन रूपेण भानं. न भवतीति कालान्तरीणपुरुषान्तरीयबुद्धिविषयतावच्छेदकधर्मावच्छिन्नस्य पटादेरेतत्तदादिपदवाच्यतापत्ति स्ति-यस्य तदादिपदस्य यद्विषयकबोधे भगवत्संकेतीयप्रकारता भवति तेन तदादिपदेन तादृशबोधविषयस्यैव स्वविशिष्टबोधविषयस्यैव बोधसंभवात्, एतत्तदादिपदवैशिष्टयं चोक्तसंबन्धेनैतत्तदादिपदोचारणानुकूलबुद्धिविषयतावच्छेदकावच्छिन्नबोधे एवास्ति न तु कालान्तरीणपुरुषान्तरीयबुद्धिविषयतावच्छेदकावच्छिन्नबोधेपि येन कालान्तरोणपुरुषान्तरौयबुद्धिविषयतावच्छेदकावच्छिन्नस्याप्येतत्तदादिपदवाच्यता स्यादित्यर्थः । उक्त हेतुमाह-भगवदिति, उक्तभगवत्संकेते तदादिपदं बोधप्रकारतया भासते इति भगवत्संकेतीया या तत्तदादिपदव्यक्तिनिष्ठा प्रकारता ताशप्रकारतानिरूपितो यस्तथाविधसंसर्ग:=उक्तोभयसंबन्धस्तदन्तःपातिनी या विषयता बुद्धिविषयतावच्छेदकावच्छिन्नत्वेन रूपेण तस्या एव तत्तदादिपदवाच्यतारूपत्वात् , सा च वाच्यतारूपा विषयता स्त्रोच्चारणानुकूलबुद्धिविषयतावच्छेदकावच्छिन्नविषयतैवेति स्वोच्चारणानुकूलबुद्धिविध्यतावच्छेदकावच्छिन्ननिष्ठेव भवति न तु कालान्तरीणपुरुषान्तरीयबुद्धिविषयतावच्छेदकावन्छिअनिष्ठापि येन कालान्तरीणपुरुषान्तरीयबुद्धिविषयतावच्छेदकावच्छिन्नस्यैतत्तदादिपदवाच्यता स्यादित्यर्थः । स्वोच्चारणानुकूलबुद्धिप्रकारावच्छिन्नविषयताकत्वस्य संबन्धवेन वाच्यतारूपविषयतायाः संबन्धान्तःपातित्वं विज्ञेयम् , सा च विषयता वाच्ये वर्तते इति तस्या वाच्यतारूपत्वं