________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૨-૯૨
લગ્ન પ્રસંગે ખાદ્ય વાનગીઓનું વૈવિધ્ય ઉત્તરોત્તર વધતું જાય છે. વાર્તામાં લગ્ન પ્રસંગે હાજરી આપવા કે કોઈકની ખબર કાઢવા કે અન્ય પ્રકારના સારા આવતી બત્રીસ પકવાનની વાતો હવે વાસ્તવિક બનવા તરફ છે. શ્રીમંતોના માઠા પ્રસંગે એકાદ દિવસ માટે પણ વિદેશમાં આંટો મારી આવતા હોય છે. અહંને પોષવા કેટરરી નવી નવી વાનગીઓ બનાવવા લાગ્યા છે. થોડા વખતમાં આવા કેટલાય લોકોને પોતાને ત્યાં જ્યારે લગ્ન પ્રસંગ આવે છે ત્યારે વિદેશથી મરચાંની બરફી, રીંગણાની બાસુંદી, કારેલાંનો આઈસક્રીમ, ચોકલેટનાં ભજિયાં, ભારતીય ઉપરાંત વિદેશી મહેમાનો પણ નોતરવામાં આવ્યા હોય છે. આવા સંતરાની છાલની કઢી, જેવી નવી નવી વાનગીઓ શોધી કાઢી કેટરર્સ માંસાહારી વિદેશી મહેમાનોને લગ્ન પ્રસંગે જે હોટલમાં ઉતારવામાં આવ્યા હોય ધનપતિઓને આકર્ષે તો નવાઈ નહિ!
છે તે હોટલમાં તેઓ માંસાહાર કરતા હોય છે. વિદેશના મહેમાનોને નિમંત્રણ મોટા શહેરોમાં શ્રીમંત વર્ગ વચ્ચે મોંઘી લગ્નપત્રિકા કાઢવાની સ્પર્ધા આપની વખતે ધર્મપ્રેમી જૈન ગૃહસ્થોએ આ બાબતનો ગંભીરપણે વિચાર કરવો દિવસે દિવસે વધતી ચાલી છે. પત્રિકા બનાવવાના વ્યવસાયમાં પડેલા માણસો ઘટે. આમાં કશું અનુચિત નથી એવું માનવાવાળો પણ એક વર્ગ છે. લગ્ન નવી નવી કલ્પના દોડાવીને નવા નવા પ્રકારની મોંધીદાટ લગ્નપત્રિકાઓ તૈયાર પ્રસંગે જમણવારમાં મોટી પંચતારક હોટલોમાં કેટલાક જૈન ધનાઢયો વિદેશીઓ કરીને ધનાઢયોને આકર્ષે છે. કોઈ કોઈ લગ્ન માટે તો એક એક લગ્નપત્રિકા માટે માંસાહારનો કાઉન્ટર થોડે દૂર રાખે છે. આ પણ એક વિચારણીય ગંભીર સો દોઢસો રૂપિયાની કિંમતની થતી હોય છે. હજારો રૂપિયાનો ધુમાડો માત્ર બાબત છે. આવું જવલ્લેજ બને છે, પરંતુ સર્વથા નથી બન્યું કે નથી બનતું મોંઘી લગ્નપત્રિકા પાછળ થાય છે. લગ્ન પૂરી થાય એટલે ઘણી ખરી એમ નહિ કહી શકાય. લગ્નપત્રિકાઓ, ભલે ગમે તેટલી મોંધી હોય તો પણ સરવાળે કચરામાં, ગટરમાં વિદેશીઓ માટે કેટલાક જૈનો મર્યાદિત સંખ્યામાં શરાબની મહેફીલો પણ જ જાય છે, કારણકે તેની બીજી કોઈ ઉપયોગિતા હોતી નથી, ' યોજે છે. માંસાહાર કરતાં શરાબની મહેફીલોનું પ્રમાણ ઘણું વધારે છે. વિદેશી
કેટલાક શ્રીમંત માણસ પાસે એટલી અઢળક સંપત્તિ હોય છે કે એક મહેમાનો ન હોય તો પણ પોતાના મિત્રો અને સગા સંબંધીઓ માટે સીમિત દિવસનો લગ્નોત્સવ એમને માટે ઓછો પડે છે. સામાજિક પ્રતિષ્ઠા પણ તેમને સ્વરૂપની શરાબની મહેફીલો કેટલાક જૈન ધનાઢયો લગ્ન નિમિત્તે યોજે છે. સતાવે છે. જુના વખતમાં જાનને સાત દિવસ જમાડવામાં આવતી. એ ઘટતાં [અન્ય પ્રસંગે યોજાતી મહેફીલોની વાત તો વળી જુદી જ છે.] આવી મહેફીલોમાં ઘટતાં એક દિવસ અને એક ટંક ઉપર વાત આવી ગઈ. પરંતુ એ પ્રથા હવે ઘણું ખરું શરાબ પીનારને જ નિમંત્રણ અપાય છે. મહિલા વર્ગ પણ એમાં નવા સ્વરૂપે આવી છે. શ્રીમંત માણસો પોતાને આંગણે આવેલ લગ્ન પ્રસંગને સામેલ હોય છે. આજકાલ શરાબ પીવો એ પહેલાં જેટલું ધૃણાસ્પદ ગણાતું માટે એક દિવસનો નહિ પરંતુ પાંચ છ કે તેથી વધુ દિવસના ઉત્સવ તરીકે નથી. શરાબ પીવાની છૂટવાળી વ્યક્તિઓની સંખ્યા જૈન સમાજમાં પણ દિવસે ઉજવે છે. કેટલાક માટે આ ' અઠ્ઠાઈ (આઠ દિવસનો) મહોત્સવ બની જાય દિવસે વૃદ્ધિ પામતી જાય છે. વિદેશના ઘણા જૈનોમાં એ શિષ્ટાચાર રૂપે પણ છે. સંગીતની, નૃત્યની, રાસ ગરબાની, ડાયરાની, શાયરીની એવી જાતજાતની હોય છે, જે કે પરાપૂર્વથી જૈનધર્મમાં મદ્યપાનનો નિષેધ ફરમાવાયેલો છે. સાત મહેફીલો લગ્ન પહેલાં ગોઠવાય છે અને તેમાં ચઢતા ઊતરતા ક્રમે ઓછી કે વ્યસનમાંનું એ પણ એક વ્યસન છે. આ સંજોગોમાં વ્યક્તિગત શરાબ પીવો વધુ નિમંત્રણ પત્રિકાઓ મોકલાય છે. ફક્ત સગાં સંબંધી સહિત મિત્ર વર્તુળ, એ એક બાબત છે અને લગ્ન પ્રસંગે શરાબની મહેફીલ યોજવી તે બીજી જ્ઞાતિજનો, વેપારી વર્ગ અને અપરિચિત આમવર્ગ સુધી નોંતરા પહોંચાડાય છે. બાબત છે. એમાં કોઈને કદાચ મોટો અનર્થ ન દેખાતો હોય તો પણ પરંપરાથી કોઈકને એક, કોઈકને બે, કોઈકને ત્રણ-ચાર એમ જદા જુદા કાર્યક્રમોના નોંતરાનાં સાચવેલા સંસ્કારનું જે ઉલ્લંધન થતું જાય છે તે સમય જતાં અનાચાર તરફ કાર્ડ મળે છે. ધાર્યા કરતાં પોતાને ઓછાં કાર્ય મળ્યો છે અને બીજાને વધુ ન દોરી જાય એ પ્રત્યે લક્ષ્ય રાખવું જરૂરી છે. માત્ર મોટાઈન, આધુનિકતાના કાર્યક્રમોનાં કાર્ડ મળ્યાં છે એની ખબર પડતા તેવા લોકોનો કચવાટ લગ્ન કે પ્રગતિશીલતાના દેખાવો કરવા માટે આવી મહેફીલો યોજાતી હોય તો તેમાં અગાઉ જ ચાલુ થઈ જાય છે. જયારે એક લગ્ન નિમિત્તે જાત જાતના ઉત્સવો બહુ ઔચિત્ય રહેલું નથી. યોજાય છે ત્યારે તેમાં હાજરી આપનારા બધા જ દરેક વખતે ઉત્સાહપૂર્વક કેટલાક મોટા ધનપતિઓને લગ્ન પ્રસંગે ગમે તેટલું ખર્ચ થાય તેનો પહોંચી જતા હોય એવું બનતું નથી. ફરજ રૂપે પરાણે હાજરી આપવી પડતી પ્રશ્ન હોતો જ નથી. લાખો રૂપિયા તેમને ખર્ચો જ નાખવાના હોય છે. સમાજને હોય એવું પણ કેટલાંકની બાબતમાં બને છે. ઘણા બધા દિવસના ઉત્સવો પોતાની મોટાઈ બતાવી શકે એ માટે પોતાને ઘરે આવેલા લગ્ન પ્રસંગે વધુમાં રાખીને કેટલાક શ્રીમંત માણસો તો પોતાના સગાંસંબંધી અને મિત્રવર્તુળ ઉપર વધુ માણસો હાજર રહે એ એમનો શોખનો વિષય બની જાય છે. વ્યવસાયમાં ત્રાસ ગુજારતા હોય છે. તેમના પોતાને કાને એવી વાત આવતી નથી હોતી. પોતાના પ્રતિસ્પર્ધીઓ કરતાં પોતાના પ્રસંગે ઘણા વધુ માણસો પધાર્યા હતા મોઢે તો માત્ર પ્રસંશા અને અહોભાવના ઉદ્ગારો જ નીકળતા હોય છે, પરંતુ એ બતાવવા માટે શક્ય તેટલી બધુ નિમંત્રણ પત્રિકાઓ તેઓ પહોંચાડે છે. પોતપોતાના અંગત વર્તુળોમાં તેની ઘણી ટીકા થતી હોય છે.
મોટા શહેરોમાં સારો રસ્તો તો એ હોય છે કે પોતે જેટલી જેટલી સંસ્થાઓ ' જે કેટલાક ધનપતિઓ લગ્ન પ્રસંગે એક સાથે ઘણા બધા ઉત્સવો સાથે સંકળાયેલા હોય તે બધી સંસ્થાઓના સભ્યોને સાગમટે નોતરવામ, ઊજવે છે તેઓ કેટલીક વાર એક પ્રકારની માનસિક તાણમાંથી પસાર થાય આવે. આ કામ તો એમના કર્મચારીઓએ જ કરવાનું હોય છે. જુદી જુદી છે. પોતાના ઘરે લગ્નોત્સવ છે એટલે અપાર આનંદ તો હોય જ, પરંતુ નાની સંસ્થાઓની છાપેલી તૈયાર યાદીઓ મંગાવીને તે પ્રમાણે નિમંત્રણો કર્મચારીઓ નાની વ્યવસ્થાઓની ચિંતાનો ભાર ઘણો મોટો હોય છે. તે તરત જણાતો નથી. દ્વારા રવાના થાય છે, પછી એમાંની કેટલીય વ્યક્તિઓને પોતે ઓળખતા હોય થોડીક ગેર વ્યવસ્થા ઊભી થતાં માનસિક તાણ ચાલુ થાય છે. સગાંસંબંધીઓનાં કે ન ઓળખતા હોય આવા પ્રસંગે જે ભાઈબહેનો પાંચ છ સંસ્થામાં સભ્ય રીસામણાં, કેટરર- ડેકોરેટરની લુચ્ચાઈ, કે અપ્રામાણિકતા, ઈન્કમટેક્ષના હોય કે કમિટિમાં હોય તેમને આવા મહાનુભાવ તરફથી ટપાલમાં પાંચ છ કે માણસોની તપાસ, ખૂટી જતી ખાદ્ય વાનગીઓ કે એવી બીજી સમસ્યાઓને વધુ નિમંત્રણ પત્રિકા મળે છે, છતાં વ્યક્તિગત ઓળખાણ કે સંબંધ જેવું કશું લીધે કોઈક વાર તો એવા પણ કિસ્સા બન્યા છે કે લગ્નોત્સવની તાણને લીધે જ હોતું નથી. એથી એમને કૌતુક જેવું થાય છે. મફતનું મહાલવા મળતું હોય વર કે કન્યાના પિતાને હૃદયરોગનો હુમલો થયો હોય અથવા મૃત્યુ પણ થયું તો જતું શા માટે કરવું એવી પ્રકૃતિના ઘણા લોકો લગ્નના માંડવે મિત્રમંડળ હોય. આવા ઉત્સવો યોજવાનું વિચારતી વખતે ઉમંગ ઘણો હોય છે, પરંતુ જેમ સહિત ધસી જતા હોય છે અને મિજબાની ઉડાવી, વરકન્યા કે એનાં માતાપિતાને જેમ દિવસ નજીક આવતા જાય છે તેમ તેમ ચિંતા, વ્યગ્રતા, ઉજાગરા વધતા મળ્યા વગર (કારણકે કોઈ ઓળખતું હોતું નથી) પેટ પર હાથ ફેરવતા ફેરવતા. જાય છે અને તેની માઠી અસર શરીર ઉપર થાય છે. વર કન્યાનાં મા-બાપ પાછા ફરે છે. સામાન્ય રીતે એવી પ્રૌઢ ઉંમરે પહોંચેલાં હોય છે કે જયારે તેમનું શરીર અને માણસ ધનવાન હોય અને આવા લગ્ન પ્રસંગે એ હોંશથી ધન વાપરે મન આ માનસિક બોજો સહેલાઈથી ઉઠાવી શકતું નથી. એના માઠાં પરિણામ અને પોતાના ઘરે આવેલા પ્રસંગને યાદગાર બનાવે તેમાં ખોટું શું છે? આવો પછીના વખતમાં ચાલુ થવા લાગે છે. એટલે જ કેટલીકવાર કેટલીક વ્યક્તિઓની પ્રમ કેટલાક કરતા હોય છે. કેટલાય લોકો આવા પ્રસંગે હાજર રહીને, મહાલીને બાબતમાં લગ્નોત્સવ આશીર્વાદરૂપ નહિ, પરંતુ શાપરૂપ નીવડે છે. ધન્યતા અનુભવે છે અને શ્રીમંતોની પ્રસંશામાં સરી પડે છે. બહુ મોટા શ્રીમંત
માણસ ભલે પોતાને ન ઓળખતા હોય તો પણ પોતાને મોટા ઘરનું નિમંત્રણ આજકાલ કેટલીય વ્યક્તિઓના દેશ-વિદેશના અનેક લોકો સાથે વેપાર મળ્યું છે એથી કેટલાય લોકો ધન્યતા અનુભવે છે અને બી કહેતા ફરતા ઉદ્યોગના સંબંધો વધ્યા છે. વિદેશની અવરજવર પણ વધી છે. ભારતીય લોકો હોય છે. પરંતુ આ આનંદ અને અભિમાનનું મૂલ્ય થોડા વખતમાં જ વિસરાઈ આખી દુનિયામાં પથરાયેલા છે એટલે સગાંસંબંધને હિસાબે પણ વ્યાવહારિક જાય છે. વળી આવું ધનપ્રદર્શન સમગ્ર દેશની વર્તમાન સામાજિક અને આર્થિક પ્રસંગે વિદેશમાં જવાનું સામાન્ય બની ગયું છે. કેટલાક ધનાઢય લોકો માત્ર
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ - ૮)
