________________
પક્ષમાં સાધ્યનો અભાવ નિશ્ચિત હોય ત્યારે એ પક્ષમાં સાધ્યની પ્રતિજ્ઞા કર્યા પછી હેતુના પ્રયોગને તક રહેતી નથી માટે કાલ (અવસર)વીત્યા પછી જો હેતુનો નિર્દેશ કરાય તો એ હેતુ કલાત્યયાદિષ્ટ કહેવાય. વ્યાપ્તિ (વિપક્ષ વ્યાવૃત્તિ) | અનૈકાન્તિક (વ્યભિચાર) હેતુમાં “સાધાભાવવતિ અવૃત્તિત્વ' | સાધ્યાભાવવતિ વૃત્તિત્વ (હેતુમાં) પર્વતો વદ્વિમાન ધૂમાત્ પર્વતો ધૂમવાનું વલ્લેઃ
પક્ષ સાધ્ય હેતુ | પક્ષ સાધ્ય હેતુ સાધ્યાભાવ = અગ્નિનો અભાવ સાધ્યાભાવ = ધૂમાભાવ સાધ્યાભાવવાનું 1
સાધ્યાભાવવાનું જલાયા
ધગધગતો લોહઅગ્નિવિરહવાન્ _
ધૂમાભાવવાનું , ગોલક ધૂમહેતુ જળાશયમાં રહેતો નથી. વતિ ધગડ લોહગોલકમાં રહે છે. એટલે જલાશયમાં અવૃત્તિ છે. | સાધ્યાભાવવવૃત્તિ વતિ સાધાભાવવામાં અવૃત્તિ છે. | વહ્નિમાં સાધાભાવવધૃત્તિત્વ છે. ધૂમહેતુમાં
તેથી અહીં વહ્નિ હેતુ અસહેતુ અથવા સાધ્યાભાવવઅવૃત્તિત્વ રહી ગયું | હેત્વાભાસ કહેવાય.કયા દોષને કારણે?
- અર્નકાન્તિક દોષને કારણે. વિરોધી
અનૈકાન્તિક પર્વતો વદ્ધિમાન જલાતું પર્વતો ધૂમવાનું વહ્ર, વતિ હેતુ પક્ષ સાધ્ય હેતુ ધૂમવાનું ચૂલામાં પણ રહે અને સાધ્યાભાવવધૂ હૃદમાં જ જલ રહે ધૂમાભાવવાનું અર્થાત્ સાધ્યાભાવવત્ પણ સાધ્ય ચૂલામાં ન રહે. | લોહગોલકમાં પણ રહે છે. વિરોધી હેતુ સાધ્યાભાવવવૃત્તિ જ | હોય.
સાધ્યયવૃત્તિ અને } હોય સાધ્યાભાવવવૃત્તિ
અનેકાન્તિક હેતુ
1.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
