________________
૧eo
જીવસમાસ
(કેગળે) અર્ધચુલુક પસલી, બે, અંજલી, હાથ, ઘ, દ્રોણ વગેરેના પ્રમાણ પાછું નાખવાથી (સંપર્કથી) તે રસ મંદ મંદતર વગેરે ઘણું ભેદોને સ્વીકારે છે. એ પ્રમાણે શુભ પ્રવૃતિઓને પણ કઈક તેવા પ્રકારને રસ એકસ્થાનિક કહેવાય છે. તે જ રસ પિતાના કારણભૂત અધ્યવસાની વિચિત્રતાથી મંદ મંદતર વગેરે ભેદને પામે છે.
- તે જ ખીર કે શેરડીનો રસ અર્ધ ઉકળી જાય ત્યારે જે મીઠાશ હોય તે તિસ્થાનિક રસ કહેવાય છે તે જ પાણીના લવ, બિંદુ, ચુલુક (કાગળ) અર્ધચુલક પસલી, અંજલી વગેરેના સંબંધથી મંદ મંદતર વગેરે ભેદો પ્રાપ્ત કરે છે. એ પ્રમાણે શુભ પ્રકૃતિને રસ કંઇક શુભતર ક્રિસ્થાનિક કહેવાય છે. પિતાના કારણેની વિચિત્રતાથી મંદ મંદતર વગેરે ભેદે થાય છે.
તે જ ખીર કે શેરડીને રસ બે ભાગ ઉકળી જઈ ત્રીજો ભાગ બાકી રહે ત્યારે જે મીઠાશ હોય તે વિસ્થાનિક મધુરત્તમ રસ કહેવાય છે. તે જ પાણીના લવ, ટીપા અંજલી વગેરેના ભેથી તે જ રસના મંદ મંદત્તર વગેરે ભેદે થાય છે. આવા પ્રકારને શુભ પ્રવૃત્તિને રસ પણ કંઈક શુભત્તમ ત્રિસ્થાનિક રસ કહેવાય છે. પિતાના કારણોની વિચિત્રતાથી મંદ વગેરે ભેદે એ રસના થાય છે તે જ ખીર કે શેરડીને રસ ઉકાળીયે ત્યારે ત્રણ ભાગ ઉકળી જાય અને ભાગ બાકી રહે તે અતિશય મીઠાશવાળે ચતુઃસ્થાનિક રસ કહેવાય છે. તે જ ઉપર કહેલ પ્રમાણવાળા પાણીના સંપર્કથી જુદા જુદા ભેદોને પ્રાપ્ત કરે છે તેમ શુભ પ્રકૃતિને રસ પણ કંઈક અતિશુભત્તમ ચતુઃસ્થાનિક રસ કહેવાય છે તે પણ પિતાના કારણેની વિચિત્રતાથી જુદા જુદા ભેદને પ્રાપ્ત કરે છે. આ પ્રમાણે શુભરસની વિચારણા કરી.
અશુભ પ્રકૃતિને અશુભ રસ અઘાડે નામની વનસ્પતિ તથા લીમડાના રસની ઉપમાવાળો હોય છે. આથી તે જ દ્રષ્ટાંતની વિચારણા કરાય છે. જેમ પટેલિકા એટલે હલકી જાતના પડેળાના વેલાનો રસ તથા લીમડા વગેરેને રસ સ્વભાવિક, અર્ધ ઉકાળેલ, બે ભાગ ઉકાળેલ, અને ત્રણ ભાગ ઉકાળેલ રસ જેમ કડે, કટુતર, કટુત્તમ, અને અતિકદ્રત્તર રસ હોય ત્યારે એકસ્થાન, દ્વિસ્થાન, ત્રિસ્થાન, અને ચતુ સ્થાનિક રસ કહેવાય છે. આ રસ પણ પૂર્વમાં કહેલ પાણીના ટીપા વગેરેના સંપર્કથી સર્વ પ્રકારના રસો જુદા જદા મંદ, મંદત્તર વગેરે ભેદ પ્રાપ્ત કરે છે. એ પ્રમાણે અશુભ પ્રકૃતિને રસ પણ યથાસંભવ એક સ્થાનિક, દ્વિસ્થાનિક, ત્રિસ્થાનિક, અને ચતુ સ્થાનિક કહેવાય છે. પિતાના કારણ ભેદથી તે દરેક રસેના ઘણા ભેદે થાય છે.
અહિં ચતુઃસ્થાનિક અને વિસ્થાનિક સર્વ પણ અશુભરસ પિતાના આચાર્ય ગુણને સંપૂર્ણ પણે હણ હોવાથી સર્વઘાતી જ છે. વિસ્થાનિક તે કંઈક તેવા પ્રકારે સર્વઘાતી
