________________
૧
ઉપસ’હારદ્વા૨
गइ ठाणावगाहण लक्खणाणि कमसेो य वत्तणगुणो य । रूवरसगंध फासाइ कारणं कम्म વૈધસ
વ્હી
ગાથા: - ધર્મારિતકાય વગેરે દ્રબ્યાની ગતિ, સ્થાન, અવગાહન અને વના રૂપ લક્ષણા છે અને પુદ્ગલાસ્તિકાય રૂપ, રસ, ગધ અને સ્પશ રૂપ લક્ષણવાળુ છે અને કમ બંધનુ કારણ છે. (૮૬)
ટીકા :– વિદશ્યન્તે અસ્તિત્વથી જણાય તે એટલે જેના વડે વસ્તુનુ' અસ્તિત્વ જણાય તેલક્ષણ કહેવાય છે. ગતિ, સ્થિતિ, અવગાહના એ લક્ષણા ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, અને આકાશાસ્તિકાયના ક્રમશઃ લક્ષણા છે. છત્રપુદ્ગલાની એક જગ્યાએથી ખીજી જગ્યાને (પ્રાપ્ત કરવા) જવા રૂપ ક્રિયા તે ગતિ. તે ગતિ લક્ષણવંત ધર્માસ્તિકાય છે.
ગતિ નિવૃત્તિરૂપ સ્થિતિ છે તે સ્થિતિરૂપ લક્ષણ અધર્માસ્તિકાયનું છે. અવગાહન તે અવગાડના, ગતિસ્થિતિમાં પરિણત જીવ અને પુદ્ગલાને જગ્યા આપનાર, આશ્રયરૂપ થવાના સ્વભાવવાળુ. આધાર રૂપ ભાવને સ્વીકારનાર તે લક્ષણરૂપ જે દ્રવ્ય તે આકાશાસ્તિકાય,
જીવપુગલ સંબંધી ગતિ, સ્થિતિની અન્યથા અનુપત્તિથી ધર્માધર્માસ્તિકાયની હયાતિ જણાય છે. માટે ધર્માંધમાંસ્તિકાયનું ગતિ સ્થિતિ લક્ષણ થાય છે.
એમ ન કહેવું કે તે ગતિ અને સ્થિતિ ધર્માધર્માસ્તિકાય નહીં હશે તા પણુ પ્રવર્તે છે. એમાં શું વાંધા છે?' તે ધર્માધર્માસ્તિકાય વગર તે ગતિ અને સ્થિતિ અલેાકમાં પણ થવાના પ્રસંગ આવશે. અલાકમાં પણ તે ગતિ અને સ્થિતિ થાય તે. અલાક અનંત હોવાથી લેાકમાંથી નીકળેલા જીવ અને પુગલા તેમાં પણ પ્રવેશ થવાથી એક, એ, ત્રણ વગેરે જીવ–પુદ્ગલયુક્ત અલાક થવાથી લેાક સથા શૂન્ય થશે કે અલૈક એ લાક ખની જશે. આ વાત કોઇપણુ રાતે માન્ય નથી. તેથી લેાકમાં જ જીવ પુદ્ગલાની ગતિ સ્થિતિના સ્વીકાર કરવા. તે ગતિ, સ્થિતિ અલોકમાં ન હેાવાથી અને લેાકમાં જ હાવાથી પાતાના કારણરૂપ, ધર્માધર્માસ્તિકાયની લેાકમાં હયાતિ નક્કી થાય છે આથી તે ગતિ સ્થિતિ રૂપ લક્ષણ ધર્માધર્માસ્તિકાયનું નક્કી થાય છે.
જીવ પુદ્ગલાના આધાર સ્વીકારરૂપ અવગાહના વડે આકાશનુ લક્ષણુ કરાય છે એટલે અસ્તિત્વ મનાય છે. આધાર સ્વીકારરૂપ અવગાહના જ આકાશનું લક્ષણ થાય છે. જો જીવ પુદ્ગલના આધાર રૂપ આકાશ ન હોય તેા ધોધર્માસ્તિકાયના ટેકાથી ગતિ સ્થિતિમાં પરિણત થયેલા દેવદત્ત વગેરે પણ પૃથ્વી વગેરેના આધાર વગર પણ રહેવા માટે (સ્થિરતા માટે) શક્તિમાન થતા નથી, તે જીવ અને પુદ્ગલાની ગતિ, સ્થિતિ આકાશના આધારથી જ પ્રવશે એમ ન કહેવું શોભાના ગાંઠીયા જેવા નકામા ધર્માધર્માસ્તિકાય વરૂ જી. ૧
