________________
સત્કાર્ય કરીને કોઈની આગળ તેને જણાવવું નહિ. અન્યથા તેનું વર્ણન કરવાથી તેનું જે ફળ છે તે આપણને મળતું નથી. ધર્મના ઉત્કીર્તનથી એટલે કે પોતે કરેલા પુણ્યને બીજાની આગળ ગાવાથી તે પુણ્યનો, ફળ આપે તે પૂર્વે જ નાશ થાય છે. તેથી સ્વાત્મપ્રશંસા પુણ્યના ફળને હાનિ પહોંચાડનારી છે. ખરેખર તો આપણે કેટલું કર્યું છે એ લોકોને જણાવ્યા વિના આપણું કેટલું બાકી છે, તે વિચારવાની આવશ્યકતા છે. કેટલું દાન આપ્યું, કેટલો તપ કર્યો, કેટલાં સામાયિક કર્યાં અને દીક્ષાને કેટલાં વરસ થયાં.... વગેરે અનેક વાર લોકોની આગળ જણાવ્યું છે પરન્તુ એની સામે આજ સુધીમાં કેટલું રાખ્યું છે, કેટલું ખાધું છે, કેટલી અવિરતિ ભોગવી છે અને દીક્ષા કેટલીવાર પાળી છે... એનો વિચાર એકાદ વાર પણ કર્યો છે ખરો ?..... એ વિચારવાથી સમજાશે કે આત્મપ્રશંસા માટે યોગ્ય આપણી પાસે કાંઈ નથી. આવા પ્રકારની અવાસ્તવિક આત્મપ્રશંસાથી ફળ તો મળતું નથી; પરન્તુ તેથી જે અપાય થાય છે – તે જણાવાય છે :
आलम्बिता हिताय स्युः, परैः स्वगुणरश्मयः । अहो स्वयं गृहीतास्तु, पातयन्ति भवोदधौ ॥ १८-३।।
‘‘બીજાઓએ ગ્રહણ કરેલા પોતાના ગુણ સ્વરૂપ દોરડા તેમના હિત માટે થાય છે. પરન્તુ આશ્ચર્ય છે કે પોતાની પ્રશંસાસ્વરૂપે પોતે જ એ, પોતાના ગુણ સ્વરૂપ દોરડાનું આલંબન લે તો પોતે ભવસમુદ્રમાં પડે છે. અર્થાર્ એ દોરડા પોતાને ભવસમુદ્રમાં પાડે છે.’’ – સામાન્ય રીતે પ્રસિદ્ધ છે કે જે દોરડાનું આલંબન (ટેકો–સહાય) લે છે, તે પડતો નથી. એ આલંબન પણ પોતાની પાસેનું હોય તો તેનાથી પડવાનું ન થાય. અહીં આશ્ચર્ય છે કે પોતાના ગુણો સ્વરૂપ દોરડાનું આલંબન બીજાઓ લે છે, તો તેમના હિત માટે થાય છે અને પોતે તેનું ગ્રહણ કરે, તો તે પોતાને ભવસમુદ્રમાં પાડે છે. એનો આશય સ્પષ્ટ છે કે આપણા પોતાના ગુણોનું આલંબન જે કોઈ બીજા લોકો ગ્રહણ કરે તો તેમનું ચોક્કસ જ કલ્યાણ થાય છે. પણ આપણા પોતાના ગુણોની પ્રશંસા આપણે જ કરીએ તો સંસારમાં ભટકવું પડે. કરેલાં સત્કર્મો નકામાં થાય અને સંસારમાં ભટકવું પડે – એવા અપાયને કરનારી આત્મપ્રશંસા છે. આમ પણ પોતાના મુખે પોતાના ગુણ ગાવાનું લોકની દૃષ્ટિએ પણ ઘણું જ ખરાબ છે. લોકોત્તર દૃષ્ટિએ પણ એ સારું નથી : અહીં જણાવ્યું છે. અહંકારાદિ અનેક દોષોનો જન્મ આ આત્મપ્રશંસાથી થતો હોય છે. અનાદિના આત્મપ્રશંસાના સંસ્કારને દૂર કરવા માટેનો ઉપાય જણાવાય છે :
જ
૧૨
