________________
જ પ્રાપ્ત થાય છે. એ ગરિષ્ઠતા – ગૌરવને લઈને મહાત્માઓની ઊર્ધ્વ જ ગતિ થાય છે. ક્યારે ય અધોગતિ થતી નથી. ચમત્કાર એ છે કે સામાન્ય રીતે જેમાં ગુરુત્વ હોય છે તે નીચે પડે છે. તેની ઊર્ધ્વગતિ ક્યારે પણ થતી નથી. પરન્તુ અહીં મહાત્માઓ જ્ઞાનસારથી ગુરુ (ગૌરવથી યુક્ત) હોવા છતાં નીચે પડતા નથી. પણ ઊંચે જ જાય છે. પ્રસિદ્ધ વાતના વિરોધને દૂર કરવા માટે એ યાદ રાખવું જોઈએ કે પુદ્ગલસંબન્ધી ગુરુત્વ જ્યાં હોય છે, ત્યાં તે પતનનું કારણ બને છે. પરંતુ અપૌદ્ગલિક (આત્મિક ગુણપ્રત્યયિક) ગુરૂત્વ પતનનું કારણ બનતું નથી.
મોક્ષની સાધના માટે જ્ઞાન અને ક્રિયા બંન્ને કારણ છે. તો જ્ઞાનનું જ મહત્ત્વ કેમ વર્ણવાય છે? ક્રિયાનું કેમ નહિ ? - આ શંકાનું સમાધાન કરાય છે :
क्लेशक्षयो हि मण्डूकचूर्णतुल्यः क्रियाकृतः।
दग्धतच्चूर्णसदृशो, ज्ञानसारकृतः पुनः॥९॥ - “ક્રિયાથી કરેલો રાગાદિ ક્લેશોનો ક્ષય દેડકાના ચૂર્ણ જેવો છે. જ્ઞાનના સારથી કરેલો કર્મક્ષય બાળેલા દેડકાના ચૂર્ણ જેવો છે.” - રાગાદિ ક્લેશોનો ક્ષય, ક્રિયાથી થાય છે તેમ જ્ઞાનના સારભૂત એવા પરિણામથી પણ થાય છે. એ બેમાંથી ક્રિયાના કારણે થયેલો જે ક્લેશનો ક્ષય છે, તે દેડકાના ચૂર્ણ જેવો છે. દેડકાના ચૂર્ણથી વરસાદ વગેરે થવાના કારણે જેમ ફરી પાછા દેડકા થાય છે, તેમ ક્રિયાના કારણે થયેલા કર્મક્લેશક્ષય પછી ફરીથી કર્મનો બન્ધ થાય છે.
પણ દેડકાનું બાળેલું જે ચૂર્ણ અર્થાત્ ભસ્મ છે; એમાંથી, ગમે તેટલો વરસાદ વગેરે થાય તો પણ જેમ દેડકા ઉત્પન્ન થતા નથી, તેમ જ્ઞાનસારથી થયેલા કર્મક્ષય પછી ફરીથી કર્મોનો બન્ધ થતો નથી. આ પ્રમાણે ક્રિયા કરતાં જ્ઞાનસારનું સામર્થ્ય અધિક છે - એ સમજી શકાય છે. અન્યદર્શનકારોએ પણ આ વાતનું સમર્થન કર્યું છે - તે જણાવાય છે :
ज्ञानपूतां परेऽप्याहुः, क्रियां हेमघटोपमाम् ।
युक्तं तदपि तद्भावं, न यद् भग्नाऽपि सोज्झति ॥१०॥ “જ્ઞાનથી પવિત્ર થયેલી, ક્રિયાને બૌદ્ધો વગેરે પણ સુવર્ણના ઘટ જેવી કહે છે; તે પણ યોગ્ય છે, કારણ કે તે ક્રિયા નાશ પામે તોપણ ક્રિયાના ભાવનો ત્યાગ
૧૩૫
