________________
(અભિપ્રાય) જુદી જુદી હોવા છતાં બધા જ નવો વસ્તુગત અંશમાં વિશ્રાન્ત હોવાથી ચારિત્રગુણમાં લીન બનેલા મહાત્માઓએ બધા જ નયોનો આશ્રય કરવો જોઈએ. વ્યવહારનય કે નિશ્ચયનય; દ્રવ્યાર્થિકનય કે પર્યાયાર્થિકનય અને જ્ઞાનનય કે ક્રિયાનય... ઇત્યાદિ સર્વનયોની અપેક્ષાને સમજીને ચારિત્રસ્વરૂપ આત્મગુણમાં લીન થવું જોઈએ. અન્યથા કોઈ એક નયને આશ્રયીને એકાન્તવાદનો સ્વીકાર થવાથી મિથ્યાત્વનો પ્રસંગ આવશે. વ્યવહારાદિ નયોનું સ્વરૂપ સામાન્યથી પ્રસિદ્ધ છે. વિશેષથી એ જાણવાની ઈચ્છાવાળાએ તેના જાણકારો પાસેથી જાણી લેવું જોઈએ. એક નયને આશ્રયીને મિથ્યાત્વનો પ્રસંગ આવે છે તેથી બધા નયને આશ્રયીને મુનિ ભગવન્તો રહે છે - તે જણાવાય છે :
पृथग्नया मिथः पक्षप्रतिपक्षकदर्थिताः ।
સમવૃત્તિલુહાસ્વાવી, જ્ઞાની સર્વનયતઃ રર-રા “પરસ્પર નિરપેક્ષ નયો વાદ અને પ્રતિવાદથી કદર્થનાને પામેલા છે, પરંતુ મધ્યસ્થપણાના સુખના સ્વાદનો અનુભવ કરનારા જ્ઞાની સર્વનયોનો આશ્રય કરે છે. અર્થાત્ સર્વનયોનો આશ્રય કરનારા જ્ઞાની મધ્યસ્થપણાના સુખના આસ્વાદનો અનુભવ કરે છે." - આશય એ છે કે પૂર્વે જણાવ્યા મુજબનૈગમાદિ દરેક નયો અનન્તધર્માત્મક વસ્તુના કોઈ ધર્મની પ્રધાનતાએ અને બાકીના ધર્મોની ગૌણતાએ વસ્તુના સ્વરૂપને ગ્રહણ કરે છે. આવી અવસ્થામાં નયો પરસ્પર સાપેક્ષ હોય છે. પરન્તુ પોતાની અપેક્ષાએ માનેલા અર્થને જ સાચો અર્થ મનાવવા માટે નયો પરસ્પર વાદ-પ્રતિવાદ કરતા હોય છે. છતાં ધારણા મુજબનું પરિણામ ન આવવાથી માત્ર વિડંબના જ પ્રાપ્ત કરે છે. પૃથ-પરસ્પર નિરપેક્ષ એવા આ દુર્નયો છે. પરસ્પર સાપેક્ષ નયો જ
સુનયો છે.
સાપેક્ષ કોઈ પણ નયનો સ્વીકાર કરવામાં આવે તો એની સાથે બીજા બધા જ નયોનો સ્વીકાર થઈ જ જતો હોય છે. તેથી જ્ઞાનીમહાત્મા સર્વનયોને આશ્રયીને રહે છે. દુર્નયોની કદર્થના જોઈને જ્ઞાનીઓ તેને આશ્રયીને રહેતા નથી. એકબીજાનો પ્રતિકાર કરનારા દુર્નયો ઈષ્ટ અને અનિષ્ટની કલ્પનાદિના કારણે સમતાનું સુખ પામી શક્તા નથી. ઈષ્ટાનિષ્ટની કલ્પનામાં વ્યગ્ર હોવાથી રાગ-દ્વેષના પરિણામને આધીન બનવાના કારણે માધ્યય્યના સુખની કલ્પનાથી પણ તેઓ ઘણા જ દૂર છે. સર્વનયોનો આશ્રય કરવાથી સમગ્ર વસ્તુતત્ત્વનો પૂર્ણ ખ્યાલ આવે છે. જેથી જ્ઞાનીઓને
-૧૨૪)
