________________
જ્ઞાતા, તત્ત્વના જિજ્ઞાસુને તત્ત્વનો બોધ થાય - એ માટે જે કહે તે ધર્મવાદ છે. સર્વ નયોના જાણકાર તસ્વજિજ્ઞાસુઓને તત્ત્વનો બોધ થાય-એ માટે તત્ત્વનો ઉપદેશ કરે છે, તે ધર્મવાદ છે. ધર્મવાદ માટે વક્તા તત્વના જ્ઞાતા હોવા જોઈએ. શ્રોતા, તત્વના જિજ્ઞાસુ હોવા જોઈએ. પ્રવૃત્તિ, તત્ત્વને સંભળાવવાની હોવી જોઈએ. અને આશય, તત્વના બોધનો હોવો જોઈએ.
સત્યના અંશથી રહિત કંઠ અને તાલુને સૂકવી નાખનાર અને નીરસ એવો શુષ્કવાદ છે. તત્ત્વના જ્ઞાતાઓ એવો શુષ્કવાદ કરતા નથી. જેનું કોઈ ફળ નથી એવી પ્રવૃત્તિ ધર્મ પામેલા ન કરે અને ધર્મના અર્થી પણ ના કરે. મૂઢ લોકો જ આવો શુષ્કવાદ કરતા હોય છે. આવા લોકોની સંખ્યા નાની નથી. કષાયનું કારણ હોવાથી શુષ્કવાદ ત્યાગ કરવા યોગ્ય છે. બીજાને પરાસ્ત કરવા માટે કરાતો વાદ વિવાદ છે. તે પણ આશયની દુષ્ટતાદિને લઈને ત્યાજ્ય છે. ધર્મવાદ સ્વપરના ઘણા કલ્યાણનું કારણ છે અને શુષ્કવાદ કે વિવાદ સ્વપરના અકલ્યાણનું કારણ છે. સ્વપરકલ્યાણને કરનારા સર્વનયોના જાણકારની સ્તવના કરાય છે :
प्रकाशितं जनानां यै, मतं सर्वनयाश्रितम् ।
चित्ते परिणतं चेदं, येषां तेभ्यो नमो नमः ॥३२-६॥
જે મહાત્માઓએ લોકોને વિશે સર્વનયને આશ્રયીને સ્યાદ્વાદગર્ભિત પ્રવચન પ્રકાશિત કર્યું છે અને આ પ્રવચન જેમના ચિત્તમાં પરિણામ પામ્યું છે, તે મહાત્માઓને વારંવાર નમસ્કાર થાઓ.” શ્રી વીતરાગ પરમાત્માએ ઉપદેશેલો પરમતારક મોક્ષમાર્ગ સર્વનયના આશ્રયે વ્યવસ્થિત છે. અનેકાન્તવાદમૂલક એ પ્રવચનને લોકોની આગળ પ્રકાશિત કરનારા મહાત્માઓ ખરેખર જ પરમવંદનીય છે. ખૂબ જ અલ્પ પ્રમાણમાં એવા પ્રવચનને પ્રકાશિત કરનારા મહાત્માઓ હોય છે. લોકોને જે ગમે છે તે આપવાના બદલે લોકોનું હિત જેમાં સમાયેલું છે, તેવો મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશિત કરવાનું સામર્થ્ય ખૂબ જ ઓછા મહાત્માઓમાં હોય છે.
કેટલીક વખતે સર્વનયોને આશ્રયીને વ્યવસ્થિત થયેલા પ્રવચનને પ્રકાશિત કરનારા મહાત્માઓના ચિત્તમાં એ પરિણમેલું હોતું નથી. તેથી શ્લોકના ઉત્તરાર્ધથી સર્વનયાશ્રિત પ્રવચનથી પરિણત થયેલા ચિત્તવાળા મહાત્માઓને નમસ્કાર કર્યો છે. પ્રવચનથી પરિણત ન હોય એવા મહાત્માઓ પણ અવસરે સર્વનયાશ્રિત પ્રવચનને
-૧૨
