________________
सदुपायप्रवृत्तानामुपेयमधुरत्वतः ।
ज्ञानिनां नित्यमानन्दवृद्धिरेव तपस्विनाम् ।।३१-४।। “મોક્ષના વાસ્તવિક ઉપાયોમાં પ્રવૃત્ત બનેલા જ્ઞાની એવા તપસ્વીઓને સાધ્ય (ઉપેય)-મોક્ષના માધુર્યને લઈને હંમેશા આનંદની વૃદ્ધિ જ થાય છે.” - તાત્પર્ય પ્રસિદ્ધ છે કે અભીષ્ટ વસ્તુને પ્રાપ્ત કરવા માટે, તેના જે જે વાસ્તવિક ઉપાયો છે તેમાં પ્રવૃત્તિ કરનારાને; ગમે તેટલું કષ્ટ પડે તોપણ ઉપય – અભીષ્ટ વસ્તુની પ્રાપ્તિની મધુરતાનો અનુભવ થવાથી નિત્ય આનંદમાં વૃદ્ધિ જ થાય છે.
કોઢ જેવા મહાવ્યાધિને દૂર કરવાનું જ્યારે અભીષ્ટ હોય છે ત્યારે રોગીને તેની ચિકિત્સા કરતી વખતે ગમે તેટલું કષ્ટ પડે તોપણ નીરોગિતાની મધુરતાના કારણે તેને ઉત્તરોત્તર આનંદની વૃદ્ધિ થાય છે. તેમ જ દેવાદાર માણસને, દેવું દૂર કરવાની પ્રવૃત્તિ વખતે પૈસા આપવા પડતા હોવાથી કષ્ટ હોવા છતાં દેવામાંથી મુક્ત થવાની અવસ્થાના માધુર્યથી આનંદની વૃદ્ધિ જ થાય છે. તેમ તપસ્વી એવા જ્ઞાની મહાત્માઓનું ઉપય સકલકર્મના ક્ષયસ્વરૂપ શ્રીસિદ્ધપદ છે. એના ઉપાયભૂત તપ આદિમાં પ્રવૃત્ત બનેલા તપસ્વી જ્ઞાની મહાત્માઓને કષ્ટ હોવા છતાં ઉપય-મોક્ષની સ્વભાવસિદ્ધ નિરુપાધિક મધુરતાને કારણે દિન-પ્રતિદિન આનંદની વૃદ્ધિ જ થાય છે. આ રીતે તપસ્વીઓને તપની આરાધનામાં આનન્દની વૃદ્ધિ થતી હોવાથી, “તપ દુઃખસ્વરૂપ હોવાથી નકામું છે.” ઈત્યાદિ બૌદ્ધોની માન્યતાનું નિરાકરણ થાય છે - તે જણાવાય છે :
इत्थं च दुःखरूपत्वात् तपो व्यर्थमितीच्छताम् ।
बौद्धानां निहता बुद्धि बौद्धानन्दापरिक्षयात् ।।३१-५॥
આ પ્રમાણે તપસ્વી જ્ઞાનીમહાત્માઓને તપમાં આનન્દની વૃદ્ધિ હોવાથી “દુઃખસ્વરૂપ હોવાથી તપ વ્યર્થ છે - આવી માન્યતા ધરાવનારા બૌદ્ધોની બુદ્ધિ કુંઠિત થયેલી છે. કારણ કે તપસ્વી મહાત્માઓના બૌદ્ધિક આનંદનો પરિક્ષય થયેલો નથી.” આશય એ છે કે દુઃખ, અશાતાવેદનીયકર્મના ઉદયથી આવે છે. તિર્યંચોને જેમ અશાતાવેદનીયકર્મના ઉદયથી દુઃખ આવે છે. તેમ તપસ્વીઓને પણ તપમાં અશાતાવેદનીયકર્મના ઉદયથી દુઃખ આવે છે. તેથી દુઃખસ્વરૂપ તપ હોવાથી તે વ્યર્થ છે - બિનજરૂરી છે. ઈત્યાદિ બૌદ્ધોની માન્યતા છે. પરંતુ તે ઉચિત નથી. કારણ
