________________
ઈષ્ટના સંયોગની પ્રાર્થના અને અનિષ્ટના વિયોગની પ્રાર્થના : એ આર્તધ્યાન છે. ગમે તે રીતે ઈષ્ટાનિષ્ટના પ્રાપ્તિ પરિહાર માટેની વિચારણા-એ રૌદ્રધ્યાન છે. આ બંન્ને દુર્ગાનનું વર્જન કરીને જ તપ કરવો જોઈએ.
તપ કરતી વખતે એનો ખ્યાલ રાખવો જોઈએ કે મન વચન કાયાના યોગો પરભાવની રમણતામાં લાગી ન જાય. શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માએ તે તે કાળે વિહિત કરેલા યોગો (આવશ્યકાદિ યોગો) તપના કારણે સિદાતા હોય તો એવો તપ કરવો ના જોઈએ. તપ કરીને તે તે કાળમાં વિહિત દરેક યોગો સાચવી લેવા જોઈએ. ‘તપ કરતા ન હતા ત્યારે પણ આવશ્યકાદિ યોગો આરાધતા ન હતા તો, આવશ્યકાદિ યોગો ન થાય તોપણ તપ તો કરી લેવામાં કયો દોષ છે...? વગેરે દલીલો કરવાનો કોઈ અર્થ નથી. કાર્યના અભાવમાં જે રીતે વર્તતા હોઈએ તે રીતે કાર્ય કરતી વખતે ન વર્તાય એ આપણે સમજી શકીએ છીએ. તપ કરવા પૂર્વે આવશ્યકાદિ ક્રિયાઓ ન કરતા હોઈએ પણ તપની આરાધના કરતી વખતે તો આવશ્યકાદિ યોગોની આરાધના અવશ્ય કરવી જોઈએ – એ ઉચિત માર્ગ છે. દલીલો કરવાથી માર્ગની પ્રાપ્તિ થતી નથી. શાસ્ત્ર દર્શાવેલી દિશાએ ચાલવાથી માર્ગની પ્રાપ્તિ થાય છે.
આવી જ રીતે ઈન્દ્રિયો તદ્દન નકામી થઈ જાય-એ રીતે પણ તપ કરવાની આવશ્યક્તા નથી. જે સાધનથી કામ લેવાનું છે, એ સાધન જ ક્ષય પામે એવું કાર્ય કોઈ ના કરે. કાર્ય સિદ્ધ થયા પછી સાધન ભલે નકામું બને પરન્તુ કાર્યની અસિદ્ધિમાં એનો ક્ષય ન થાય-એ જોવું જોઈએ. શ્રીતીર્થંકર પરમાત્માની આજ્ઞા મુજબ તપ કરીએ તો ચોક્કસ જ શુદ્ધ તપની પ્રાપ્તિ થઈ શકે. શુદ્ધતપના ફળનું નિરૂપણ કરાય છે :
मूलोत्तरगुणश्रेणिप्राज्यसाम्राज्यसिद्धये ।
बाह्यमाभ्यन्तरं चेत्थं, तपः कुर्यान्महामुनिः ॥३१-८॥ . “મૂળ ગુણ અને ઉત્તરગુણોના વિશાળ સામ્રાજ્યની સિદ્ધિ માટે મહામુનિ બાહ્ય અને આભ્યન્તર તપ કરે.” -- જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્ર વગેરે આત્માના મૂળગુણો છે. મૂળગુણના આવિર્ભાવ માટે કારણભૂત પાંચ સમિતિ અને ત્રણગુપ્તિ વગેરે કથંચિત્ આત્માના ઉત્તરગુણો છે. મૂળ અને ઉત્તરગુણના સામ્રાજ્યને સિદ્ધઆત્મસાત્ કરવા માટે મહામુનિઓને બાહ્ય અને આભ્યન્તર તપ કરવાનું અહીં ફરમાવ્યું છે.
(૧૨૩
